Hoạch định ngân sách tại công ty cổ phần thuỷ điện đăk rơ sa
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.78 MB, 114 trang )
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
VŨ VĂN THUẬT
HOẠCH ĐỊNH NGÂN SÁCH TẠI
CÔNG TY CỔ PHẦN THỦY ĐIỆN ĐĂK RƠ SA
LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH
Đà Nẵng - Năm 2014
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
VŨ VĂN THUẬT
HOẠCH ĐỊNH NGÂN SÁCH TẠI
CÔNG TY CỔ PHẦN THỦY ĐIỆN ĐĂK RƠ SA
Chuyên ngành: Quản trị kinh doanh
Mã số: 60.34.05
LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS: Đoàn Ngọc Phi Anh
Đà Nẵng - Năm 2014
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số
liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố
trong bất kỳ công trình nào khác.
Tác giả luận văn
Vũ Văn Thuật
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
BHXH
: Bảo hiểm xã hội.
BHYT
: Bảo hiểm y tế.
BHNT
: Bảo thiểm thất nghiệp.
CPVL
: Chi phí vật liệu.
CPNCTT
: Chi phí nhân công trực tiếp.
CBCNV
: Cán bộ công nhân viên.
DA – ĐT
: Dự án đầu tƣ.
KPCĐ
: Kinh phí công đoàn.
NVL
: Nguyên vật liệu.
QLDN
: Quản lý doanh nghiệp.
SXC
: Sản xuất chung.
TSCĐ
: Tài sản cố định.
TNDN
: Thu nhập doanh nghiệp.
WTO
: World Trade Organization (Tổ chức thƣơng mại thế giới)
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài ......................................................................... 1
2. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................... 3
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu .......................................................... 3
4. Phƣơng pháp nghiên cứu ........................................................................ 3
5. Bố cục đề tài ........................................................................................... 3
6. Tổng quan tài liệu nghiên cứu ................................................................ 4
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HOẠCH ĐỊNH NGÂN SÁCH
DOANH NGHIỆP ........................................................................................... 8
1.1. TỔNG QUAN VỀ NGÂN SÁCH VÀ HOẠCH ĐỊNH NGÂN SÁCH .... 8
1.1.1. Một số khái niệm .............................................................................. 8
1.1.2. Mục đích và tầm quan trọng của hoạch định ngân sách, hoạch định
ngân sách với chiến lƣợc và chiến thuật kinh doanh ............................... 10
1.1.3. Các phƣơng pháp lập ngân sách ..................................................... 12
1.2. NGÂN SÁCH TỔNG THỂ DOANH NGHIỆP ...................................... 14
1.2.1. Tầm quan trọng của ngân sách tổng thể doanh nghiệp .................. 14
1.2.2. Khái quát về ngân sách tổng thể doanh nghiệp .............................. 15
1.3. LẬP NGÂN SÁCH TỔNG THỂ DOANH NGHIỆP .............................. 17
1.3.1. Ngân sách tiêu thụ .......................................................................... 17
1.3.2. Ngân sách chi phí sản xuất ............................................................. 18
1.3.3. Ngân sách chi phí bán hàng và quản lý doanh nghiệp ................... 23
1.3.4. Ngân sách chi phí hoạt động khác.................................................. 25
1.3.5. Ngân sách tài chính ........................................................................ 26
1.4. QUY TRÌNH HOẠCH ĐỊNH NGÂN SÁCH ......................................... 28
1.4.1. Chuẩn bị cho hoạch định ngân sách ............................................... 28
1.4.2. Soạn thảo ngân sách ....................................................................... 31
1.4.3. Giám sát ngân sách ......................................................................... 33
KẾT LUẬN CHƢƠNG 1................................................................................ 36
CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG VỀ HOẠCH ĐỊNH NGÂN SÁCH TẠI
CÔNG TY CỔ PHẦN THỦY ĐIỆN ĐĂK RƠ SA .................................... 37
2.1. KHÁI QUÁT VỀ CÔNG TY CỔ PHẦN THỦY ĐIỆN ĐĂK RƠ SA ... 37
2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển.................................................. 37
2.1.2. Đặc điểm tổ chức quản lý của Công ty .......................................... 38
2.1.3. Mục tiêu và chiến lƣợc sản xuất kinh doanh.................................. 42
2.1.4. Đặc điểm của thị trƣờng và nguồn lực tại Công ty ........................ 44
2.2. THỰC TRẠNG VỀ HOẠCH ĐỊNH NGÂN SÁCH TẠI CÔNG TY .... 49
2.2.1. Bộ phận hoạch định ngân sách ....................................................... 49
2.2.2. Phƣơng pháp lập ngân sách ............................................................ 50
2.2.3. Quy trình hoạch định ngân sách ..................................................... 50
2.2.4. Nội dung và tiến trình lập ngân sách .............................................. 52
2.3. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG CÔNG TÁC HOẠCH ĐỊNH NGÂN
SÁCH CỦA CÔNG TY .................................................................................. 59
KẾT LUẬN CHƢƠNG 2................................................................................ 65
CHƢƠNG 3: HOÀN THIỆN CÔNG TÁC HOẠCH ĐỊNH NGÂN SÁCH
TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN THỦY ĐIỆN ĐĂK RƠ SA ............................ 66
3.1. CĂN CỨ ĐỂ ĐỀ XUẤT CÁC GIẢI PHÁP ............................................ 66
3.1.1. Sự thay đổi của môi trƣờng kinh doanh ......................................... 66
3.1.2. Sự tác động của các đối thủ cạnh tranh .......................................... 66
3.1.3. Định hƣớng phát triển của Công ty ................................................ 67
3.2. HOÀN THIỆN CÔNG TÁC HOẠCH ĐỊNH NGÂN SÁCH TẠI
CÔNG TY ....................................................................................................... 67
3.2.1. Môi trƣờng hoạch định ngân sách .................................................. 67
3.2.2. Hoàn thiện phƣơng pháp lập ngân sách ......................................... 68
3.2.3. Hoàn thiện quy trình hoạch định ngân sách ................................... 69
3.3. HOÀN THIỆN NỘI DUNG VÀ TIẾN TRÌNH LẬP CÁC NGÂN SÁCH 75
3.3.2. Ngân sách chi phí sản xuất ............................................................. 76
3.3.3. Ngân sách chi phí đầu tƣ xây dựng ................................................ 80
3.3.4. Ngân sách chi phí hoạt động khác.................................................. 81
3.3.5. Ngân sách tài chính ........................................................................ 82
KẾT LUẬN CHƢƠNG 3................................................................................ 85
KẾT LUẬN .................................................................................................... 86
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
QUYẾT ĐỊNH GIAO ĐỀ TÀI (bản sao)
PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC BẢNG
Số hiệu
bảng
Tên bảng
Trang
2.1
Kết cấu lao động công ty qua các năm
46
2.2
Tài sản và nguồn vốn của Công ty
48
2.3
Hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh của Công ty
49
DANH MỤC CÁC HÌNH
Số hiệu
Tên hình
hình
1.1
Sơ đồ trình tự xây dựng ngân sách tổng thể trong doanh
nghiệp sản xuất
Trang
16
2.1
Sơ đồ cơ cấu tổ chức của công ty
40
3.1
Quy trình hoạch định ngân sách
72
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Ngày nay với xu thế hội nhập kinh tế toàn cầu, nền kinh tế Việt Nam
đang từng bƣớc hoà nhập vào nền kinh tế thế giới và khu vực. Các doanh
nghiệp Việt Nam đang đứng trƣớc những cơ hội và thách thức không nhỏ.
Với nền kinh tế thị trƣờng, môi trƣờng kinh doanh ngày càng thay đổi, giá cả
thị trƣờng liên tục biến động, thêm vào đó là tình trạng lạm phát và thất
nghiệp v.v.. Làm thế nào để doanh nghiệp hoạt động kinh doanh có hiệu quả
là một vấn đề nan giải đối với các nhà quản lý. Đối với ngành điện nói chung
và Công ty Cổ phần thủy điện Đăk Rơ Sa nói riêng, trải qua giai đoạn đầy khó
khăn do các doanh nghiệp liên tục kinh doanh thua lỗ. Hiện nay với nhu cầu
tiêu thụ điện trong nƣớc là rất lớn trong khi sản lƣợng sản xuất chƣa đáp ứng
đủ tiêu dùng, hàng năm ngành điện phải kêu gọi các doanh nghiệp kinh doanh
và các hộ dân phải sử dụng tiết kiệm điện để phục vụ sản xuất và tiêu dùng.
Hơn nữa hầu hết các doanh nghiệp sản xuất điện đã đƣợc cổ phần hóa, vấn đề
khó khăn về tài chính đã đƣợc xử lý và hiện đang sản xuất kinh doanh có hiệu
quả. Mặc dù có những thuận lợi, nhƣng nhìn về tƣơng lai không thể không có
những khó khăn, cùng với việc gia nhập tổ chức thƣơng mại thế giới WTO,
việc gia nhập WTO của Việt Nam cũng nhƣ thách thức lớn cho nhà quản trị
doanh nghiệp Việt Nam, đòi hỏi các doanh nghiệp Việt Nam phải đƣa ra
quyết định đúng đắn, kịp thời tận dụng các cơ hội, hạn chế các rủi ro, hƣớng
tới tồn tại và phát triển. Để đối phó với những khó khăn và thách thức, bằng
những giải pháp nhƣ gia tăng sản lƣợng sản xuất, đầu tƣ đổi mới công nghệ
không ngừng đổi mới và nâng cao trình độ quản lý v.v.. mục tiêu cuối cùng là
tạo ra lợi nhuận và gia tăng giá trị cho các cổ đông. Để đổi mới và nâng cao
trình độ quản lý, một trong những công cụ quản lý rất khoa học và hiệu quả
2
đó là hoạch định ngân sách. Hoạch định ngân sách đƣợc xem là công cụ hữu
ích cho nhà quản trị nhằm chuẩn bị các nguồn lực để đối phó kịp thời với tình
huống xảy ra trong tƣơng lai. Tuy nhiên hiện nay vấn đề hoạch định ngân
sách chƣa đƣợc các doanh nghiệp chú trọng, đặc biệt là đối với các doanh
nghiệp sản xuất điện trong đó có Công ty Cổ phần thủy điện Đăk Rơ Sa. Việc
xây dựng kế hoạch hàng năm và vấn đề kiểm tra, kiểm soát thực tế thực hiện
so với kế hoạch chƣa đƣợc quan tâm đúng mức, chƣa có một quy trình hoạch
định ngân sách hoàn chỉnh cho doanh nghiệp, do đó thƣờng không phản ánh
đúng tiềm năng thực tế của doanh nghiệp và gây ra lãng phí. Chính vì vậy
việc hoàn thiện công tác hoạch định ngân sách tại Công ty Cổ phần thủy điện
Đăk Rơ Sa là cần thiết nhằm xác định những mục tiêu và chiến lƣợc kinh
doanh của doanh nghiệp, cách thực hiện các ngân sách đã hoạch định để có
thể phân bổ các nguồn tài chính cho các mục tiêu cụ thể, đảm bảo việc chi
tiêu không vƣợt quá ngân sách dự báo và sử dụng tối ƣu nguồn tiền của doanh
nghiệp, từ đó doanh nghiệp có thể quản lý các hoạt động của mình hiệu quả
hơn. Hoạch định ngân sách đƣợc xem là công cụ thiết yếu trong việc quản lý
hoạt động của một doanh nghiệp, nó là công cụ hữu ích cho các nhà quản trị
nhằm chuẩn bị các nguồn lực để đối phó kịp thời với mọi tình huống xảy ra
trong tƣơng lai. Để thực hiện đƣợc những vấn đề đó, hoạch định ngân sách
đóng một vai trò rất quan trọng trong chiến lƣợc của Công ty, vấn đề này rất
cần thiết và cấp bách, giúp cho các nhà quản lý nâng cao hiệu quả trong công
tác quản lý doanh nghiệp nhằm đạt đƣợc những mục tiêu đề ra. Xuất phát từ
những vấn đề thực tiễn nêu trên tác giả chọn đề tài “Hoạch định ngân sách tại
Công ty Cổ phần thủy điện Đăk Rơ Sa” để nghiên cứu cho luận văn tốt
nghiệp cao học của mình.
3
2. Mục tiêu nghiên cứu
Luận văn hệ thống hóa những lý luận cơ bản về hoạch định ngân sách tại
doanh nghiệp và trên cơ sở thực trạng về công tác hoạch định ngân sách của
doanh nghiệp hiện nay, đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện công tác hoạch
định ngân sách cho Công ty Cổ phần thủy điện Đăk Rơ Sa.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
Đối tƣợng nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu các vấn đề về lý luận và thực
tiễn liên quan đến công tác hoạch định ngân sách tại Công ty Cổ phần thủy
điện Đăk Rơ Sa.
Phạm vi nghiên cứu: Luận văn tập trung nghiên cứu vấn đề hoạch định
ngân sách hàng năm của Công ty Cổ phần thủy điện Đăk Rơ Sa. Những nội
dung nhƣ ngân sách tổng thể doanh nghiệp, phƣơng pháp lập các ngân sách,
quy trình hoạch định ngân sách, nội dung và tiến trình lập các ngân sách.
Đánh giá thực trạng về công tác hoạch định ngân sách tại Công ty Cổ phần
thủy điện Đăk Rơ Sa để đƣa ra một số giải pháp hoàn thiện. Mốc thời gian
khảo sát đánh giá tập trung chủ yếu giai đoạn từ năm 2010 - 2013
4. Phƣơng pháp nghiên cứu
Sử dụng phƣơng pháp phân tích tổng hợp, thống kê, so sánh v.v.. trên cơ
sở thu thập các số liệu của ngành điện và Công ty Cổ phần thủy điện Đăk Rơ
Sa giai đoạn từ năm 2010- 2013 để đánh giá thực trạng về công tác hoạch
định ngân sách tại Công ty.
5. Bố cục đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục,
nội dung của luận văn gồm có 3 chƣơng:
Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về hoạch định ngân sách doanh nghiệp
Chƣơng 2: Thực trạng về hoạch định ngân sách tại Công ty Cổ phần thủy
điện Đăk Rơ Sa.
4
Chƣơng 3: Hoàn thiện công tác hoạch định ngân sách tại Công ty Cổ
phần thủy điện Đăk Rơ Sa.
6. Tổng quan tài liệu nghiên cứu
Hiện tại công tác hoạch định ngân sách hàng năm của Công ty chủ yếu là
để đối phó với những chỉ tiêu mà Hội đồng quản trị ấn định, vì vậy công tác
hoạch định ngân sách thƣờng thiếu chính xác so với thực tế thực hiện, chƣa
phản ánh đúng với tiềm năng hiện có của đơn vị. Do đó nội dung nghiên cứu
của đề tài có ý nghĩa rất thiết thực cả về lý luận và thực tiễn đối với Công ty Cổ
phần thủy điện Đăk Rơ Sa trong công tác hoạch định ngân sách hàng năm.
Hoạch định ngân sách là một công cụ khá phổ biến mà các doanh nghiệp đều
vận dụng, đặc biệt là đối với các doanh nghiệp sản xuất, cho nên vấn đề này
cũng đƣợc nhiều ngƣời quan tâm nghiên cứu ở nhiều khía cạnh khác nhau. Qua
quá trình tìm hiểu và nghiên cứu những tài liệu có liên quan đã có những đề tài
nghiên cứu những vấn đề khác nhau về ngân sách doanh nghiệp, điển hình là
đề tài luận văn thạc sỹ của tác giả Nguyễn Ý Nguyên Hân với luận văn “Hoàn
thiện dự toán ngân sách tại Công ty phân bón Miền Nam”, ngƣời hƣớng
dẫn khoa học TS. Huỳnh Đức Lộng, Trƣờng Đại Học Kinh Tế TP.HCM, thực
hiện năm 2008. Và đề tài của tác giả Trần Văn Thoại với luận văn “Hoạch
định ngân sách tại Công ty Cổ phần đƣờng Kon Tum” ngƣời hƣớng dẫn
khoa học GS.TS. Trƣơng Bá Thanh, trƣờng đại học Kinh tế Đà Nẵng thực hiện
năm 2013. Với luận văn của tác giả Nguyễn Ý Nguyên Hân. Phƣơng pháp
nghiên cứu đƣợc tác giả sử dụng trong luận này là tiếp cận, quan sát, tổng hợp
và phân tích. Nội dung đề tài đã đề cập đến vấn đề ngân sách của doanh nghiệp
ở những góc độ khác nhau cả về lý luận và thực tiễn nhƣ cơ sở lý luận về dự
toán ngân sách doanh nghiệp, các mô hình lập dự toán ngân sách, nội dung lập
các báo cáo dự toán ngân sách. Tác giả cũng đã nghiên cứu thực trạng công tác
lập dự toán ngân sách tại Công ty phân bón Miền Nam, trên cở sở đó đánh giá
5
những ƣu điểm và khuyết điểm để đƣa ra các giải pháp hoàn thiện và đề xuất
phƣơng hƣớng ứng dụng dự toán ngân sách trong doanh nghiệp, chủ yếu tập
trung vào nội dung lập các báo cáo dự toán ngân sách áp dụng cho doanh
nghiệp sản xuất [2]. Còn luận văn của tác giả Trần Văn Thoại phƣơng pháp
nghiên cứu đƣợc tác giả sử dụng trong luận này là đƣa ra phƣơng pháp hoạch
định và thực hiện các bƣớc hoạch định nhƣ chuẩn bị hoạch định ngân sách,
soạn thảo ngân sách và giám sát thực hiện ngân sách. Tác giả đã đƣa ra đƣợc
phƣơng pháp lập ngân sách theo phƣơng pháp từ dƣới lên rất hoàn chỉnh đối
với Công ty Cổ phần đƣờng Kon Tum [3]. Tuy nhiên luận văn nghiên cứu đã
công bố trên, chƣa nghiên cứu chuyên sâu về hoạch định ngân sách doanh
nghiệp áp dụng cho các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh trong ngành điện và
cũng chƣa có đề tài nghiên cứu nào đề cập đến hoạch định ngân sách tại Công
ty cổ phần thủy điện Đăk Rơ Sa. Vì vậy, đề tài mà tác giả lựa chọn để nghiên
cứu không trùng với các đề tài nghiên cứu trƣớc đây.
Những vấn đề mang tính chất định hƣớng đƣợc nêu trong đề tài này, tác
giả đã tham khảo ở một số tài liệu nhƣ: Sách Quản trị tài chính, NXB Thống
Kê, Hà Nội của tác giả TS. Nguyễn Thanh Liêm, ThS. Nguyễn Thị Mỹ Hƣơng
(2009); Giáo trình kế toán quản trị, Đại học kinh tế Đà Nẵng của tác giả
GS.TS. Trƣơng Bá Thanh, TS Trần Đình Khôi Nguyên, ThS Lê Văn Nam
(2008); Stephen Brookson (2005), Quản lý ngân sách (Lê Ngọc Phƣơng Anh
dịch), NXB tổng hợp, TP. HCM; Howard Senter (2008), lập và quản lý ngân
sách doanh nghiệp (Quách Thu Nguyệt dịch) NXB trẻ TP. HCM; Quyết định
số 176/QĐ - TTg ngày 05 tháng 10 năm 2004 của Thủ tƣớng Chính phủ phê
duyệt Chiến lƣợc phát triển ngành Điện Việt Nam giai đoạn 2004 - 2010, định
hƣớng đến 2020; Quyết định số 1855/QĐ-TTg ngày 27 tháng 12 năm 2007 của
Thủ tƣớng Chính phủ phê duyệt chiến lƣợc phát triển năng lƣợng quốc gia của
Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2050; Quyết định số 1208/QĐ -
6
TTg ngày 21 tháng 7 năm 2011 của Thủ tƣớng Chính phủ phê duyệt Quy
hoạch phát triển điện lực quốc gia giai đoạn 2011 - 2020 có xét đến 2030,
Quyết định số 18/2008/QĐ-BCT ngày 18 tháng 7 năm 2008 của Bộ trƣởng
Bộ Công Thƣơng ban hành Quy định về biểu giá chi phí tránh đƣợc và Hợp
đồng mua bán điện mẫu áp dụng cho các nhà máy điện nhỏ sử dụng năng
lƣợng tái tạo; Luật thuế tài nguyên số 45/2009/QH12. Nghị định Số:
928/2010/UBTVQH12 ngày 19 tháng 4 năm 2010 về việc ban hành thuế suất
thuế tài nguyên. Luật thuế GTGT số 13/2008/QH12 ngày 03/06/2008 về thuế
GTGT. Luật thuế thu nhập doanh nghiệp số 14/2008/QH12 ngày 03/06/2008..
Hoạch định ngân sách là một công cụ quản lý khoa học và hiệu quả trong
việc quản lý hoạt động sản xuất của các doanh nghiệp, giúp chuẩn bị các
nguồn lực để đối phó kịp thời với mọi tình huống xảy ra trong tƣơng lai nhằm
đạt đƣợc những mục tiêu nhất định. Với lộ trình hội nhập kinh tế quốc tế, các
doanh nghiệp sản xuất điện trong nƣớc đang đối mặt với rất nhiều khó khăn
và thách thức. Cùng với định hƣớng phát triển chung của ngành điện, các
doanh nghiệp sản xuất điện trong nƣớc trong đó có Công ty Cổ phần thủy
điện Đăk Rơ Sa đang từng bƣớc nâng cao khả năng cạnh tranh bằng nhiều
giải pháp khác nhau để tồn tại và phát triển. Trong nghiên cứu về hoạch định
ngân sách tại Công ty Cổ phần thủy điện Đăk Rơ Sa; Tác giả đi sâu nghiên
cứu, phân tích và đánh giá những vấn đề có liên quan đến hoạch định ngân
sách doanh nghiệp dựa trên cơ sở phân tích và đánh giá các nguồn lực hiện có
của đơn vị, phân tích và đánh giá công tác dự báo hiện tại trên cơ sở phân tích
việc dự báo các yếu tố tác động từ môi trƣờng bên trong và môi trƣờng bên
ngoài; về môi trƣờng hoạch định ngân sách, đi sâu phân tích mối quan hệ
trong quá trình lập ngân sách giữa lãnh đạo Công ty với các phòng ban chức
năng, các phòng ban chức năng với nhau và các cá nhân có liên quan trong
quá trình hoạch định ngân sách, phƣơng pháp lập ngân sách đi sâu nghiên cứu
7
phƣơng pháp lập ngân sách phù hợp đối với các doanh nghiệp sản xuất, đặc
biệt là đối với các doanh nghiệp sản xuất điện nhƣ Công ty Cổ phần thủy điện
Đăk Rơ Sa và quan trọng là nội dung và tiến trình lập ngân sách hiện tại của
Công ty. Trên cơ sở phân tích tất cả các yếu tố liên quan đến hoạch định ngân
sách doanh nghiệp, kết hợp giữa cơ sở lý luận khoa học và thực tiễn, đề tài
đƣa ra một số giải pháp nhằm hoàn thiện công tác hoạch định ngân sách tại
Công ty Cổ phần thủy điện Đăk Rơ Sa.
8
CHƢƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HOẠCH ĐỊNH
NGÂN SÁCH DOANH NGHIỆP
1.1. TỔNG QUAN VỀ NGÂN SÁCH VÀ HOẠCH ĐỊNH NGÂN SÁCH
1.1.1. Một số khái niệm
a. Khái niệm ngân sách
Có nhiều khái niệm về ngân sách, tùy theo mục tiêu nghiên cứu. Theo
Howard Senter [7, tr.3-4] “Ngân sách là kế hoạch hành động đƣợc lƣợng hóa
và đƣợc chuẩn bị cho một khoảng thời gian cụ thể”, có thể xem xét kỹ hơn
khái niệm này về ngân sách nhƣ sau:
- Ngân sách phải đƣợc lƣợng hóa: Điều này có nghĩa là ngân sách phải
đƣợc biểu thị bằng các con số, thực tế thƣờng là một số tiền. Một danh sách
liệt kê những gì dự tính thực hiện có thể hữu ích, nhƣng đó không phải là một
bảng ngân sách nếu nó không đƣợc thể hiện bằng các con số.
- Ngân sách phải là một kế hoạch hành động: Đây có lẽ là điểm quan
trọng nhất, ngân sách không phải là một bảng bao gồm các số liệu thực tế vì
nó liên quan đến những sự việc chƣa hề xảy ra. Tình hình có thể thay đổi
trong thời gian thực hiện ngân sách, có nghĩa là khi đó ngân sách không còn
chính xác. Giống nhƣ các kế hoạch khác, ngân sách rất ít khi đƣợc dự báo
hoàn toàn chính xác về tƣơng lai. Tuy nhiên, ngay cả trong trƣờng hợp nhƣ
vậy, nó vẫn đóng vai trò định hƣớng cho những ngƣời thực hiện và vai trò này
rất quan trọng. Tuy nhiên phải biết đƣợc cần phải đạt đƣợc điều gì trƣớc khi
lập kế hoạch, trong kinh doanh đƣợc gọi là mục tiêu. Các mục tiêu của doanh
nghiệp phụ thuộc một phần vào loại hình doanh nghiệp, có thể là mục tiêu
ngắn hạn, trung hoặc dài hạn.
9
Theo Stephen Brookson [6, tr.6]: “Ngân sách là kế hoạch cho những
hoạt động tƣơng lai”. Ngân sách có thể diễn đạt theo nhiều cách, nhƣng
thƣờng thì nó mô tả toàn bộ quá trình kinh doanh bằng ngôn ngữ tài chính và
là thƣớc đo nhằm định lƣợng các hoạt động của một tổ chức.
Ngân sách là một thuyết minh kế hoạch tài chính đƣợc chuẩn bị trƣớc
cho giai đoạn sắp tới, thƣờng là một năm. Ngân sách thƣờng chỉ bao gồm
những khoản doanh thu và chi tiêu có kế hoạch. Ngân sách sẽ thể hiện những
khoản thu nhập mà các bộ phận trong tổ chức có khả năng tạo đƣợc và tổng
chi phí đƣợc phép sử dụng. Tuy nhiên, cũng nên đƣa vào ngân sách những kế
hoạch tài sản và nguồn vốn của cả tổ chức (bảng cân đối kế toán theo ngân
sách) và những khoản thu chi (dòng tiền theo ngân sách).
b. Khái niệm hoạch định ngân sách
Từ các khái niệm về ngân sách ta thấy rằng tất cả doanh nghiệp hoạt
động sản xuất kinh doanh đều đặt ra những mục tiêu nhất định liên quan đến
tài chính, để đạt đƣợc những mục tiêu này đòi hỏi phải có một nguồn tiền,
nguồn tiền này đƣợc xác định thông qua hoạch định ngân sách. Hoạch định
ngân sách sẽ giúp phân bổ nguồn tài chính cho các mục tiêu cụ thể, từ đó các
doanh nghiệp có thể quản lý hoạt động của mình hiệu quả hơn và đảm bảo
việc chi tiêu không vƣợt mức dự báo. Nhƣ vậy hoạch định ngân sách chính là
việc lập các ngân sách hoạt động và ngân sách tài chính, ứng với các ngân
sách mô tả các quan hệ tài chính sẽ xảy ra nhằm đạt đƣợc những mục tiêu sản
xuất kinh doanh đã định của tổ chức. Đây là quá trình bao gồm chuẩn bị, lập
các ngân sách và giám sát việc thực hiện ngân sách.
10
1.1.2. Mục đích và tầm quan trọng của hoạch định ngân sách, hoạch
định ngân sách với chiến lƣợc và chiến thuật kinh doanh
a. Mục đích của hoạch định ngân sách
Ngân sách là một công cụ quản lý chủ yếu giúp việc lập kế hoạch, giám
sát và kiểm soát các nguồn tài chính cho một tổ chức. Nội dung của ngân sách
là dự tính các khoản thu và chi cho một thời kỳ nhất định của một tổ chức,
ngân sách đƣợc sử dụng với một số mục đích sau:
- Giám sát các khoản thu chi trong thời hạn 1 năm (hoặc khung thời hạn
cụ thể của tổ chức);
- Giúp xác định những điều chỉnh cần thiết đối với các chƣơng trình và
mục tiêu;
- Dự báo thu chi đối với tổ chức, bao gồm thời gian và dự báo các
nguồn thu dự kiến (nhƣ các khoản tài trợ bổ sung);
- Tạo cơ sở cho việc giải trình trách nhiệm và tính minh bạch;
Đối với các nhà tài trợ, ngân sách còn là một công cụ thiết yếu vì nó giúp
họ hiểu đƣợc công việc của tổ chức. Các nhà tài trợ xem xét ngân sách để cân
nhắc những vấn đề sau:
- Kế hoạch sử dụng các khoản tài trợ này nhƣ thế nào?
- Những nguồn tài chính khác hỗ trợ cho hoạt động này là gì?
- Ngân sách đã phản ánh đúng mặt bằng giá ở địa phƣơng chƣa?
- Những chi tiêu có tƣơng ứng với các hoạt động không?
- Ngân sách có tuân thủ các quy định sử dụng khoản tài trợ không?
- Chi phí vận hành (bao gồm trả lƣơng, thuê văn phòng, thiết bị) chiếm
tỷ lệ bao nhiêu trong dự toán ngân sách?
b. Tầm quan trọng của hoạch định ngân sách
Ngân sách có vai trò cực kỳ quan trọng trong việc quản trị doanh nghiệp,
không những buộc các nhà quản lý phải chuẩn bị cho những thay đổi của môi
11
trƣờng kinh doanh mà còn giúp họ truyền đạt và điều tiết các hoạt động, thiết
lập các định mức hoạt động và lƣƣ tâm đến những khu vực có vấn đề cần phải
rà soát, hoà n thiện hơn. Đây cũng chính là khung tốt nhất cho việc đánh giá
hoạt động, khuyến khích thực hiện mục tiêu và đƣa ra các báo cáo tài chính
đúng để không làm cho các nhà đầu tƣ “bị ngạc nhiên” và từ đó gia tăng giá
trị cho các cổ đông. Ngân sách giúp cá nhân, bộ phận hay tổ chức đạt đƣợc
những mục tiêu theo kế hoạch. Ngân sách cũng giúp thể hiện trách nhiệm tài
chính của tổ chức đối với nhiều đối tƣợng nhƣ: Chủ nợ, nhà cung cấp, nhân
viên, khách hàng và chủ sở hữu. Ngân sách giúp điều phối các hoạt động của
những nhà quản lý và những bộ phận khác nhau, đồng thời đảm bảo cho tổ
chức đạt đƣợc mục tiêu mong muốn. Ngân sách có thể trở thành thƣớc đo để
giám sát những hoạt động thực tế, nhờ đó ngân sách là cách thức tin cậy để
phân tích hiệu quả kinh doanh thực tế. [6, tr.7-8]
c. Hoạch định ngân sách với chiến lược và chiến thuật kinh doanh
Quá trình dự thảo ngân sách là một biện pháp ngắn hạn, là một phần của
chiến lƣợc kinh doanh tổng thể. Nó là một chiến thuật đƣợc sử dụng trong
việc triển khai các hoạt động và chƣơng trình mà các nhà quản trị cấp cao sẽ
hoạch định. Chiến lƣợc kinh doanh là tầm nhìn mà tổ chức muốn thực hiện
trong khoảng thời gian ba đến năm năm. Chiến lƣợc kinh doanh bao gồm việc
thiết lập các mục tiêu tổng thể để tổ chức có thể xác định những điều muốn
đạt đƣợc. Chiến lƣợc kinh doanh cũng xác định lộ trình hành động. Điều này
đòi hỏi phải phân tích môi trƣờng hoạt động của tổ chức và những nguồn lực
mà nó sở hữu bằng phƣơng pháp phân tích SWOT - đánh giá về điểm mạnh
(strengths), điểm yếu(weaknesses), cơ hội (opportunities), đe dọa (threats).
Song song với việc hoạch định chiến lƣợc dài hạn, tổ chức cũng cần
hoạch định ngắn hạn bằng kế hoạch kinh doanh - những việc cần phải thực
hiện ngay để đạt đƣợc kế hoạch chiến lƣợc. Để thực hiện kế hoạch kinh
12
doanh, tổ chức phải xem xét các thủ tục hoạch định phù hợp nhằm xác định
những việc cần làm, thời gian thực hiện và những công cụ kiểm soát cần thiết
nhằm đảm bảo có thể thực hiện đƣợc những kết quả theo ngân sách. [6, tr.10]
Dự thảo ngân sách là việc triển khai chiến thuật của kế hoạch kinh
doanh. Nó đƣợc tích hợp trong cả kế hoạch kinh doanh và quá trình kiểm
soát. Các nhà quản lý cấp cao sẽ chọn những phƣơng án chiến lƣợc nào có
tiềm năng lớn nhất để đạt đƣợc mục tiêu của tổ chức và tạo ra những kế hoạch
dài hạn nhằm thực thi những chiến lƣợc này. Có thể biến những kế hoạch dài
hạn thành những kế hoạch hoạt động hàng năm đƣợc cấp ngân sách của bộ
phận mình. Sử dụng ngân sách nhƣ là một thƣớc đo để tính toán tính hiệu quả
thực sự trong tƣơng lai bằng các cách sử dụng những bảng báo cáo tài chính
lƣu hành trong nội bộ. Tập hợp này đƣợc tạo ra từ tài khoản lãi lỗ, bảng cân
đối kế toán, báo cáo dòng tiền, và thể hiện những mục tiêu đƣợc kỳ vọng so
với thực tế diễn ra. [6, tr.11]
1.1.3. Các phƣơng pháp lập ngân sách
a. Phương pháp lập ngân sách từ trên xuống
Phƣơng pháp lập ngân sách từ trên xuống mô tả quy trình mà theo đó
cấp lãnh đạo sẽ lập các mục tiêu ngân sách, doanh thu, lợi nhuận v.v.. và áp
đặc mục tiêu này cho các bộ phận chức năng và tổ chức.
Phƣơng pháp này mang tính áp đặt do đó thƣờng các bộ phận phòng
ban chức năng không hài lòng, các chỉ tiêu ấn định đôi khi quá cao hoặc quá
thấp so với năng lực thực tế của từng bộ phận chức năng và đôi khi khó có thể
thực hiện đƣợc. Thông thƣờng thiếu sự phối hợp giữa các bộ phận phòng ban
chức năng với nhau, không khuyến khích đƣợc họ hợp tác vì mục tiêu chung
của doanh nghiệp.
Phƣơng pháp này đòi hỏi các nhà lãnh đạo cấp cao không những có tầm
nhìn tổng quan và toàn diện doanh nghiệp mà đòi hỏi phải nắm đƣợc chi tiết
13
hoạt động của từng bộ phận. Vì vậy lập ngân sách theo phƣơng pháp này chỉ
thích hợp đối với các doanh nghiệp quy mô nhỏ và ít có sự phân cấp trong
quản lý.
b. Phương pháp lập ngân sách từ dưới lên
Lập ngân sách theo phƣơng pháp này, những ngƣời trực tiếp liên quan
đến hoạt động nào thì lập ngân sách cho hoạt động đó, nhƣ vậy ngân sách
đƣợc lập sẽ chính xác, đáng tin cậy và mang tính khả thi cao. Các bộ phận sẽ
phấn đấu để đạt đƣợc kế hoạch ngân sách đã đề ra và đều hƣớng tới mục tiêu
chung của Công ty. Phƣơng pháp này phù hợp đối với những Công ty lớn,
phát huy tính tích cực và tự giác của các thành viên trong từng bộ phận.
Phƣơng pháp này tạo ra một hệ thống các ngân sách rõ ràng và cụ thể, kiểm
soát tốt tài chính và giúp xác định nguyên nhân của các mục tiêu bị thất bại.
Tuy nhiên việc lập ngân sách theo phƣơng pháp này, các bộ phận chức
năng có thể lập ngân sách liên quan đến bộ phận mình thấp hơn khả năng hiện
có mà họ có thể thực hiện đƣợc, dẫn đến không phát huy tính tích cực làm trì
trệ hoạt động sản xuất, lãng phí tài nguyên và năng lực của doanh nghiệp,
không khai thác hết khả năng hiện có của doanh nghiệp. Vì vậy lãnh đạo
Công ty phải kiểm tra, cân nhắc kỹ trƣớc khi quyết định chấp nhận ngân sách
của các bộ phận. Lập ngân sách theo phƣơng pháp này khối lƣợng công việc
nhiều và tốn nhiều thời gian.
Trong hai phƣơng pháp lập ngân sách nhƣ đã nêu trên, mỗi phƣơng pháp
đều có những ƣu điểm và nhƣợc điểm nhất định. Tùy theo đặc điểm của từng
loại hình doanh nghiệp mà lựa chọn phƣơng pháp lập ngân sách cho thích
hợp. Tuy nhiên hiện nay theo xu hƣớng chung, quản lý hiện đại đang phát
triển mạnh và đƣợc sử dụng ở nhiều Công ty và tập đoàn lớn. Lập ngân sách
theo phƣơng pháp từ dƣới lên đƣợc nhiều doanh nghiệp ƣa chuộng và vận
dụng, đặc biệt là đối với các doanh nghiệp sản xuất. Việc lập ngân sách theo
14
phƣơng pháp này cổ vũ, khuyến khích nhân viên hơn là ép buộc, qua đó các
bộ phận chức năng có quyền thiết lập các ngân sách theo khả năng thực tế của
mình. Do đó có thể đánh giá đƣợc thực tế về khả năng hiện có của từng bộ
phận chức năng và từng cá nhân có liên quan, phát huy vai trò giám sát quá
trình thực hiện ngân sách, buộc mọi ngƣời phấn đấu để đạt đƣợc ngân sách
do chính mình lập ra.
1.2. NGÂN SÁCH TỔNG THỂ DOANH NGHIỆP
Trong thực tế các doanh nghiệp thƣờng sử dụng từ kế hoạch hay dự toán
cho doanh nghiệp của mình nhƣ (kế hoạch tiêu thụ, kế hoạch sản xuất, kế
hoạch vốn bằng tiền). Tuy nhiên trong luận văn này để thống nhất dùng chung
một từ, tác giả sử dụng từ ngân sách nhƣ (ngân sách tiêu thụ, ngân sách khối
lƣợng sản xuất, ngân sách vốn bằng tiền v.v..) thuật ngữ này dùng để chỉ một
bản kế hoạch/dự toán đã đƣợc lƣợng hóa thành đơn vị sản phẩm và tiền cho
tƣơng lai.
1.2.1. Tầm quan trọng của ngân sách tổng thể doanh nghiệp
Ngân sách tổng thể là một chức năng không thể thiếu đối với các nhà
quản lý, giúp việc hoạch định và kiểm soát đƣợc hoạt động của doanh nghiệp.
Ngân sách tổng thể là một nội dung trung tâm và quan trọng, nó thể hiện toàn
bộ mục tiêu và nhiệm vụ của toàn doanh nghiệp, đồng thời cũng là cơ sở để
kiểm tra và điều chỉnh cũng nhƣ ra các quyết định trong doanh nghiệp.
Do vậy, ngân sách phải đƣợc xây dựng cho toàn doanh nghiệp và cho
từng bộ phận doanh nghiệp. Ngân sách tổng thể là ngân sách thể hiện mục
tiêu của tất cả bộ phận trong doanh nghiệp nhƣ bán hàng, sản xuất, nghiên
cứu, marketing, dịch vụ khách hàng, tài chính v.v.. Ngân sách tổng thể định
lƣợng kỳ vọng của nhà quản lý về chi phí thu nhập, các luồng tiền và vị trí tài
chính trong tƣơng lai của Doanh nghiệp [4]
15
1.2.2. Khái quát về ngân sách tổng thể doanh nghiệp
Ngân sách tổng thể là tổ hợp nhiều ngân sách của mọi hoạt động của
doanh nghiệp, có liên hệ với nhau trong một thời kỳ nào đó, có thể lập cho
nhiều thời kỳ nhƣ tháng, quý hay năm. Hình thức và số lƣợng các ngân sách
tùy thuộc vào từng loại hình doanh nghiệp. Ngân sách tổng thể doanh nghiệp
bao gồm hai phần chính đó là ngân sách hoạt động và ngân sách tài chính.
Mỗi loại ngân sách trên lại bao gồm nhiều ngân sách bộ phận có liên quan
chặt chẽ với nhau. Trong một doanh nghiệp sản xuất, ngân sách tổng thể
thƣờng bao gồm những nội dung sau: [4]
a. Ngân sách hoạt động
Ngân sách hoạt động là ngân sách phản ánh mức thu nhập và chi phí dự
tính để đạt đƣợc mục tiêu lợi nhuận, ngân sách hoạt động bao gồm:
- Ngân sách tiêu thụ (doanh thu)
- Ngân sách chi phí sản xuất
+ Ngân sách chi phí nguyên vật liệu trực tiếp
+ Ngân sách chi phí lao động trực tiếp
+ Ngân sách chi phí sản xuất chung
+ Ngân sách giá vốn hàng bán
- Ngân sách chi phí bán hàng
- Ngân sách chi phí quản lý doanh nghiệp
b. Ngân sách tài chính
Ngân sách tài chính là ngân sách phản ánh tình hình tài chính theo dự
kiến và cách thức tài trợ cần thiết cho các hoạt động đã lập ngân sách, thông
thƣờng đƣợc thực hiện trong một năm tài chính, ngân sách tài chính bao gồm:
- Ngân sách vốn (ngân sách đầu tƣ)
- Ngân sách vốn bằng tiền
- Báo cáo kết quả kinh doanh dự toán
16
- Bảng cân đối kế toán dự toán
- Báo cáo lƣu chuyển tiền tệ dự toán
Ngân sách
tiêu thụ
Ngân sách dự
trữ thành phẩm
Ngân sách
sản xuất
Ngân sách NVL
trực tiếp
Ngân sách nhân
công trực tiếp
Ngân sách
chi phí SXC
Ngân
sách
hoạt
động
Ngân sách giá
thành sản xuất
Ngân sách chi
phí bán hàng
Ngân sách giá
vốn hàng bán
Ngân sách chi
phí QLDN
Báo cáo kết quả
kinh doanh
dự toán
Ngân sách
chi phí vốn
đầu tƣ
Ngân sách
vốn bằng
tiền
Bảng cân
đối kế toán
dự toán
Ngân sách
chi phí tài
chính
Ngân
sách
tài
chính
Báo cáo lƣu
chuyển tiền
tệ dự toán
Hình 1.1. Sơ đồ trình tự xây dựng ngân sách tổng thể trong
doanh nghiệp sản xuất
Nguồn: GS.TS. Trương Bá Thanh, TS. Trần Đình Khôi Nguyên, ThS. Lê Văn Năm (2008)
