Kế toán trách nhiệm tại công ty xây dựng phú xuân

BỘ GIÁO DỤC VÀ ðÀO TẠO
ðẠI HỌC ðÀ NẴNG

PHẠM THỊ THẢO PHƯỢNG

KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY
XÂY DỰNG PHÚ XUÂN

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH

ðăk Lăk – Năm 2016


BỘ GIÁO DỤC VÀ ðÀO TẠO
ðẠI HỌC ðÀ NẴNG

PHẠM THỊ THẢO PHƯỢNG

KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY
XÂY DỰNG PHÚ XUÂN

Chuyên ngành: Kế Toán
Mã số: 60.34.03.01

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Trần ðình Khôi Nguyên

ðăk Lăk – Năm 2016

LỜI CAM ðOAN
Tôi cam ñoan ñây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng ñược
ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
Tác giả luận văn

Phạm Thị Thảo Phượng


MỤC LỤC
MỞ ðẦU....................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của ñề tài .................................................................... 1
2. Mục ñích và câu hỏi nghiên cứu của ñề tài ....................................... 3
3. ðối tượng và phạm vi nghiên cứu ..................................................... 4
4. Phương pháp nghiên cứu .................................................................. 4
5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của ñề tài ........................................... 4
6. Bố cục ñề tài ..................................................................................... 5
7. Tổng quan tài liệu nghiên cứu ........................................................... 5
CHƯƠNG 1.CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TRONG
DOANH NGHIỆP ...................................................................................... 12
1.1. KHÁI QUÁT VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM ..................................... 12
1.1.1. Khái niệm về kế toán trách nhiệm ............................................. 12
1.1.2. Bản chất kế toán trách nhiệm .................................................... 13
1.1.3. Mục ñích của kế toán trách nhiệm trong Doanh nghiệp............. 16
1.2. CƠ SỞ HÌNH THÀNH KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TRONG DOANH
NGHIỆP ....................................................................................................... 17
1.2.1. Sự phân cấp quản lý .................................................................. 17
1.2.2. Mối quan hệ của phân cấp quản lý với kế toán trách nhiệm ...... 20
1.3. NỘI DUNG CƠ BẢN KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TRONG DOANH
NGHIỆP ....................................................................................................... 21

1.3.1. Các trung tâm trách nhiệm ........................................................ 21
1.3.2. Chỉ tiêu ñánh giá thành quả các trung tâm trách nhiệm ............. 27
1.3.3. Hệ thống báo cáo kế toán trách nhiệm....................................... 34
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ............................................................................. 39
CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI
CÔNG TY XÂY DỰNG PHÚ XUÂN ....................................................... 39


2.1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ CÔNG TY XÂY DỰNG PHÚ XUÂN ....... 39
2.1.1.Giới thiệu về Công ty xây dựng Phú Xuân ................................. 39
2.1.2.Cơ cấu tổ chức quản lý tại Công ty xây dựng Phú Xuân ............ 41
2.1.3.Tổ chức bộ máy kế toán tại Công ty xây dựng Phú Xuân........... 44
2.2. THỰC TRẠNG TỔ CHỨC KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY
XÂY DỰNG PHÚ XUÂN ........................................................................... 47
2.2.1.Sự phân cấp quản lý của Công ty ............................................... 47
2.2.2.Tổ chức báo cáo ñánh giá thành quả theo yêu cầu phân cấp quản
lý của Công ty .............................................................................................. 50
2.3. ðÁNH GIÁ THỰC TRẠNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG
TY XÂY DỰNG PHÚ XUÂN ..................................................................... 68
2.3.1.Những mặt ñạt ñược .................................................................. 68
2.3.2.Những hạn chế ........................................................................... 69
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ............................................................................. 72
CHƯƠNG 3. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
TẠI CÔNG TY XÂY DỰNG PHÚ XUÂN................................................ 73
3.1. TỔ CHỨC CÁC TRUNG TÂM TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY CỔ
PHẦN XÂY DỰNG PHÚ XUÂN................................................................ 73
3.1.1. Mô hình các trung tâm trách nhiệm tại Công ty......................... 73
3.1.2. Xác ñịnh mục tiêu, nhiệm vụ các trung tâm trách nhiệm ........... 76
3.2. XÂY DỰNG HỆ THỐNG CHỈ TIÊU VÀ BÁO CÁO ðÁNH GIÁ KẾT
QUẢ CÁC TRUNG TÂM TRÁCH NHIỆM ................................................ 78

3.2.1. Trung tâm chi phí ...................................................................... 78
3.2.2. Trung tâm doanh thu ................................................................. 83
3.2.3. Trung tâm lợi nhuận.................................................................. 86
3.2.4. Trung tâm ñầu tư....................................................................... 90


3.3. TỔ CHỨC HỆ THỐNG THÔNG TIN PHỤC VỤ ðÁNH GIÁ TRÁCH
NHIỆM TẠI CÔNG TY XÂY DỰNG PHÚ XUÂN .................................... 91
3.3.1. Tổ chức công tác lập dự toán theo các trung tâm trách nhiệm ... 91
3.3.2. Phân loại chi phí theo sự phân cấp quản lý ................................ 95
KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ............................................................................. 99
KẾT LUẬN ............................................................................................... 100
TÀI LIỆU THAM KHẢO
QUYẾT ðỊNH GIAO ðỀ TÀI LUẬN VĂN (Bản sao)
PHỤ LỤC


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
DN

Doanh nghiệp

KTQT

Kế toán quản trị

KTTN

Kế toán trách nhiệm

PCQL

Phân cấp quản lý

ROI

Return on investment

RI

Residual income

TNDN

Thu nhập Doanh nghiệp

TTTN

Trung tâm trách nhiệm

TSCð

Tài sản cố ñịnh


DANH MỤC CÁC HÌNH
Số hiệu

Tên hình

hình
1.1.
1.2.
1.3.
1.4.
1.5.
1.6.

Mối quan hệ ñầu vào và ñầu ra của trung tâm
trách nhiệm
Mối quan hệ ñầu vào và ñầu ra của trung tâm
chi phí ñịnh mức
Mối quan hệ ñầu vào và ñầu ra của trung tâm
chi phí linh hoạt
Mối quan hệ ñầu vào và ñầu ra của trung tâm
doanh thu
Mối quan hệ ñầu vào và ñầu ra của trung tâm lợi
nhuận
Mối quan hệ ñầu vào và ñầu ra của trung tâm
ñầu tư

Trang
22
23
23
24
25
26

DANH MỤC CÁC SƠ ðỒ
Số hiệu

Tên sơ ñồ

sơ ñồ
1.1.

Sơ ñồ quan hệ giữa cơ cấu tổ chức quản lý và hệ
thống kế toán trách nhiệm

Trang
27

2.1.

Sơ ñồ tổ chức bộ máy quản lý Công ty

42

2.2.

Sơ ñồ tổ chức bộ máy kế toán Công ty

45

3.1.

Tổ chức trung tâm trách nhiệm tại Công ty Xây
dựng Phú Xuân

75


DANH MỤC CÁC BẢNG
Số hiệu

Tên bảng

bảng

Trang

1.1

Báo cáo trách nhiệm của trung tâm chi phí

35

1.2

Báo cáo trách nhiệm của trung tâm doanh thu

36

1.3

Báo cáo trách nhiệm của trung tâm lợi nhuận

37

1.4

Báo cáo trách nhiệm của trung tâm ñầu tư

38

2.1
2.2
2.3

Dự toán chi phí thi công – công trình ñường Nội
thị phường Thắng lợi – TP. BMT
Bảng kê vật tư xuất dùng - công trình ñường Nội
thị phường Thắng lợi – TP. BMT
Bảng tổng hợp chi phí sản xuất kinh doanh, quý
IV/2014

52
56
58

2.4

Bảng tổng hợp chi phí, quý IV/2014

60

2.5

Bảng tổng hợp doanh thu – giá vốn, quý IV/2014

61

2.6

Báo cáo kết quả kinh doanh, quý IV/2014

62

2.7

Bảng kê hàng hóa bán ra, quý IV/2014

63

2.8

Báo cáo kết quả kinh doanh, quý IV/2014

63

2.9

Kết quả sản xuất kinh doanh năm 2014

66

2.10

Báo cáo bộ phận kết quả kinh doanh năm 2014

67

2.11

Báo cáo tình hình tài chính năm 2014

68

3.1

Báo cáo tình hình tài chính năm 2014

80

Báo cáo chi phí tại Xí nghiệp Xây dựng Phú Xuân
3.2

số 1 – công trình ñường Nội phường Thắng lợi –

83

TP. BMT
3.3

Báo cáo chi phí phòng Kế toán Tài vụ,

85

quý IV/2014
3.4.
3.5.

Báo cáo doanh thu công ty quý IV/2014
Báo cáo lợi nhuận Xí nghiệp khai thác ñá,
quý IV/2014

86
87

3.6.

Báo cáo lợi nhuận Công ty, quý IV/2014

89

3.7.

Báo cáo hiệu quả ñầu tư Công ty năm 2014

90

3.8.

Bảng phân loại chi phí theo khả năng kiểm soát

96

3.9.

Bảng phân loại chi phí theo cách ứng xử

97


1

MỞ ðẦU
1. Tính cấp thiết của ñề tài
Khi quy mô hoạt ñộng của các Công ty ngày càng mở rộng và phát
triển, ñể quản lý hiệu quả hoạt ñộng, các nhà quản trị cấp cao thường tiến
hành phân quyền phù hợp với cấu trúc tổ chức ñơn vị mình. Nhằm phục vụ
cho việc kiểm soát và ñánh giá kết quả hoạt ñộng của các bộ phận theo sự
phân quyền này, kế toán quản trị ñã sử dụng phương pháp thích ứng ñó là hệ
thống kế toán theo các trung tâm trách nhiệm.
Kế toán trách nhiệm ra ñời giúp cho các nhà quản trị ñánh giá trách
nhiệm, ñưa ra các chỉ tiêu theo dõi và ñánh giá thường kỳ kết quả công việc
của từng cấp quản lý. Từ ñó phát hiện ra ñược những yếu kém của từng bộ
phận, giúp cho mọi hoạt ñộng kinh tế ñều có người chịu trách nhiệm. Thông
qua hệ thống ño lường, báo cáo ñánh giá các hoạt ñộng từ cấp ñộ thấp nhất
ñến cấp ñộ cao nhất, các nhà quản trị sẽ nắm ñược tình hình kinh doanh của
ñơn vị, theo dõi các quyền và trách nhiệm của người ñiều hành quản lý ở cấp
thấp hơn ñể ñưa ra những quyết ñịnh hiệu quả. Do ñó kế toán trách nhiệm
ngày càng có vai trò và vị trí quan trọng trong quản lý của các ñơn vị.
ðối với các ñơn vị xây lắp, sản phẩm và tổ chức sản xuất có ñặc ñiểm
là sản phẩm ñơn chiếc, giá trị lớn, ñịa ñiểm thi công các công trình rải rác ở
nhiều nơi, thời gian thi công kéo dài. Vì thế, yêu cầu khắt khe ñặt ra cho các
ñơn vị này là phải kiểm soát ñược chi phí, ñảm bảo chất lượng công trình theo

các tiêu chuẩn, hoàn thành các mục tiêu ñơn vị ñặt ra. ðể ñạt ñược ñiều này,
cơ cấu tổ chức trong ñơn vị phải ñược phân cấp quản lý một cách rõ ràng, tổ
chức thành nhiều bộ phận có chức năng và nhiệm vụ cụ thể, nhà quản lý ở
mỗi bộ phận có sự ñộc lập tương ñối trong việc ñiều hành công việc của mình
và phải hoàn thành những nhiệm vụ ñược ñặt ra từ bộ phận quản lý cấp cao


2

hơn. Ban quản lý cấp cao muốn phối hợp hoạt ñộng của các bộ phận khác
nhau trong tổ chức một cách tốt nhất cần phải dựa vào hệ thống kế toán trách
nhiệm.
Tuy nhiên, các nghiên cứu trước ñây về công tác kế toán trách nhiệm
trong các ñơn vị xây lắp hiện nay vẫn còn nhiều khoảng trống nghiên cứu. ðó
là việc phân cấp quản lý tài chính trong các ñơn vị xây lắp vẫn chưa rõ ràng.
Với ñặc ñiểm hoạt ñộng của các ñơn vị xây lắp chủ yếu là hình thức giao
khoán, nhưng việc phân loại chi phí xây lắp chưa ñầy ñủ, phương pháp giá
thành dự toán, xác ñịnh giá trị giao khoán còn sơ sài ảnh hưởng ñến công tác
lập dự toán hay lập các báo cáo kế hoạch. Bên cạnh ñó, hệ thống báo cáo kế
toán nội bộ biểu hiện của kế toán trách nhiệm, chưa ñược tổ chức ñầy ñủ cũng
như chưa cung cấp kịp thời các thông tin phục vụ ñánh giá trách nhiệm và
mức ñộ hoàn thành nhiệm vụ của các cấp quản lý. Những hạn chế này gây
nên khó khăn trong việc ño lường và ñánh giá trách nhiệm của mỗi bộ phận.
Do ñó việc tiếp tục và hoàn thiện nghiên cứu về công tác kế toán trách nhiệm
trong các ñơn vị xây lắp là cần thiết.
Công ty xây dựng Phú Xuân tiền thân là Xí nghiệp xây dựng, lĩnh vực
hoạt ñộng chính của Công ty hiện nay là xây dựng giao thông, thuỷ lợi, xây
dựng dân dụng và công nghiệp, khai thác và sản xuất vật liệu xây dựng. Cơ
cấu của Công ty hiện nay ñược tổ chức thành nhiều Xí nghiệp với quy mô
lớn, phạm vi hoạt ñộng rộng, cơ cấu tổ chức gắn với trách nhiệm của nhiều

ñơn vị, cá nhân. Yêu cầu ñối với Công ty hiện nay là phải tổ chức thực hiện
các quyết ñịnh một cách hiệu quả thông qua việc quản lý, kiểm soát, ñánh giá
kết quả theo sự phân cấp quản lý nhằm ñáp ứng yêu cầu quản lý, nâng cao
hiệu quả hoạt ñộng của Công ty. ðể có thể ñánh giá hiệu quả của mỗi ñơn vị
và ñảm bảo cho các bộ phận bên cạnh thực hiện nhiệm vụ cụ thể cũng như


3

phải gắn kết, phối hợp với nhau thực hiện mục tiêu chung của Công ty thì
việc vận dụng kế toán trách nhiệm là một yêu cầu cấp thiết.
Xuất phát từ những yêu cầu khách quan trên về cả lý luận và thực tiễn,
tôi ñã chọn ñề tài: “Kế toán trách nhiệm tại Công ty xây dựng Phú Xuân”
ñể làm ñề tài luận văn tốt nghiệp.
2. Mục ñích và câu hỏi nghiên cứu của ñề tài
a. Mục ñích nghiên cứu
- Nghiên cứu bản chất, chức năng và cơ sở ñể thiết lập hệ thống kế toán
trách nhiệm.
- Khảo sát, ñánh giá thực trạng công tác kế toán trách nhiệm tại Công ty
xây dựng Phú Xuân trên cơ sở ñó nêu ra ñược những tồn tại và bất cập cần
phải hoàn thiện.
- ðề xuất những ñịnh hướng và những biện pháp hoàn thiện công tác kế
toán trách nhiệm tại Công ty, giúp nhà quản lý ñánh giá một cách ñúng ñắn
kết quả của các bộ phận trong việc hướng tới mục tiêu chung của Công ty,
nâng cao hiệu quả hoạt ñộng của toàn Công ty
b. Câu hỏi nghiên cứu
ðể ñạt ñược mục tiêu luận văn cần phân tích các vấn ñề liên quan ñến
kế toán trách nhiệm tại Công ty Xây dựng Phú Xuân ñể trả lời các câu hỏi
như:
- Nhu cầu sử dụng thông tin kế toán trách nhiệm của nhà quản lý và

mức ñộ thỏa mãn của họ ñối với các thông tin mà kế toán cung cấp như thế
nào?
- Tìm hiểu cách thức phân quyền quản lý tại Công ty và mối quan hệ
giữa các bộ phận trong Công ty?
- Công tác tổ chức kế toán trách nhiệm và thông tin kế toán trách nhiệm
ñáp ứng nhu cầu quản lý theo phân cấp ở mức ñộ như thế nào?


4

3. ðối tượng và phạm vi nghiên cứu
a. ðối tượng nghiên cứu:
Luận văn nghiên cứu những nội dung cơ bản về kế toán trách nhiệm,
nghiên cứu thực trạng tổ chức kế toán trách nhiệm tại Công ty xây dựng Phú
Xuân như việc tổ chức phân cấp quản lý tài chính, công tác lập kế hoạch, báo
cáo nội bộ theo từng phân cấp quản lý phục vụ cho việc ñánh giá trách nhiệm
của Công ty.
b. Phạm vi nghiên cứu của luận văn chỉ giới hạn trong Công ty Xây
dựng Phú Xuân, bao gồm tất cả các bộ phận tham gia vào hoạt ñộng sản xuất
của công ty.
4. Phương pháp nghiên cứu
ðể thực hiện luận văn, tác giả ñã sử dụng phương pháp phân tích –
tổng hợp ñể nghiên cứu các ñặc trưng về công tác kế toán trách nhiệm tại
Công ty.
Về nguồn tài liệu cho nghiên cứu:
Dữ liệu thứ cấp: các văn bản về quy chế, ñiều lệ phân cấp quản lý tại
Công ty, các báo cáo kế toán của Xí nghiệp và tại Công ty.
Dữ liệu sơ cấp: phỏng vấn trực tiếp nhà quản lý, phòng Kế toán, phòng
Kế hoạch ñể thu thập thông tin, tìm hiểu việc tổ chức hệ thống báo cáo kế
toán ñánh giá kết quả các bộ phận trong ñơn vị.

5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của ñề tài
Trên cơ sở nghiên cứu về kế toán trách nhiệm, mô hình tổ chức kế toán
trách nhiệm và hệ thống báo cáo tại Công ty xây dựng Phú Xuân, ñề tài có
những ñóng góp sau ñây:
- Bổ sung và hoàn thiện kế toán trách nhiệm tại Công ty xây dựng Phú
Xuân.


5

- Trên cơ sở xác lập mô kế toán trách nhiệm phù hợp, hệ thống báo cáo
kế toán trách nhiệm hợp lý, ñơn vị sẽ kiểm soát toàn bộ hoạt ñộng sản xuất
kinh doanh tại ñơn vị tốt hơn, mang lại hiệu quả cao nhất cho doanh nghiệp.
6. Bố cục ñề tài
Ngoài phần mở ñầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn
ñược kết cấu gồm 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận về kế toán trách nhiệm trong Doanh nghiệp
Chương 2: Thực trạng về kế toán trách nhiệm tại Công ty xây dựng Phú
Xuân
Chương 3: Giải pháp hoàn thiện kế toán trách nhiệm tại Công ty xây
dựng Phú Xuân
7. Tổng quan tài liệu nghiên cứu
Một bộ phận cơ bản của kế toán quản trị giúp cho doanh nghiệp có
ñược một hệ thống cung cấp thông tin tin cậy và sự kiểm soát chặt chẽ ñó là
kế toán trách nhiệm. Kế toán quản trị nói chung và kế toán trách nhiệm nói
riêng ở các nước phát triển ñã ñược sử dụng là một công cụ quản lý từ rất lâu.
Tuy nhiên ñối với các Doanh nghiệp Việt Nam thì vẫn còn là một lĩnh vực
khá mới mẻ. Nhận thấy tầm quan trọng ñó ñã có nhiều tác giả nghiên cứu về
kế toán trách nhiệm, nhằm ñánh giá ñược thực trạng công tác kế toán này tại
Việt Nam, ñưa ra các giải pháp và hướng hoàn thiện hơn lĩnh vực này. Trong

quá trình nghiên cứu, luận văn ñã tham khảo một số tài liệu có liên quan ñến
kế toán trách nhiệm như sau:
PGS.TS. Ngô Hà Tấn, TS. ðường Nguyễn Hưng (2013) – Bài viết trong
tạp chí Kế toán “Quan hệ giữa phân cấp quản lý và kế toán trách nhiệm”,
trình bày nội dung mối quan hệ giữa phân cấp quản lý và kế toán trách
nhiệm:


6

Trong quá trình tổ chức quản lý của Doanh nghiệp có một nội dung
quan trọng là sự phân quyền cho các ñơn vị, bộ phận trong Doanh nghiệp.
Mỗi ñơn vị, bộ phận ñược phân quyền gắn với trách nhiệm và quyền hạn nhất
ñịnh, từ ñó hình thành nên các cấp quản lý trong Doanh nghiệp và gọi là phân
cấp quản lý. Tùy thuộc vào những ñiều kiện cụ thể của Doanh nghiệp (quy
mô của Doanh nghiệp và các ñơn vị trong cơ cấu tổ chức của Doanh nghiệp,
ñịa bàn bố trí các ñơn vị và trình ñộ quản lý ở các ñơn vị thuộc Doanh
nghiệp…) mà mức ñộ phân cấp quản lý thể hiện qua các mặt trên ñược xác
ñịnh khác nhau trong mỗi Doanh nghiệp.
Tác giả ñã phân tích mối quan hệ giữa phân cấp quản lý và kế toán
trách nhiệm: Việc ñầu tiên trong quá trình thực hiện kế toán trách nhiệm là
phải hình thành các trung tâm trách nhiệm. ðể trở thành một trung tâm trách
nhiệm thì ñơn vị, bộ phận ñó phải ñược phân cấp quản lý ở mức ñộ nhất ñịnh.
Qua phân cấp quản lý sẽ xác ñịnh rõ quyền hạn và trách nhiệm của ñơn vị, bộ
phận ñối với các hoạt ñộng thực hiện ở ñơn vị, bộ phận và ñây chính là cơ sở
cho việc hình thành trung tâm trách nhiệm. Còn ñối với một trung tâm trách
nhiệm cụ thể, phải dựa trên phân cấp quản lý ñể có cơ sở xác ñịnh các chỉ
tiêu ñánh giá trách nhiệm ñược ñúng ñắn, phạm vi ñánh giá trách nhiệm của
một trung tâm phải trên cơ sở nội dung phân cấp ñược xác ñịnh một cách rõ
ràng cho trung tâm ñó. Việc thực hiện ñầy ñủ kế toán trách nhiệm ñảm bảo

cho phân cấp quản lý phát huy ñược tốt hơn. Kế toán trách nhiệm ñược xem
như là một công cụ của phân cấp quản lý ñể thực hiện kiểm soát hoạt ñộng
của các ñơn vị ñược phân cấp quản lý.
PGS.TS Phạm Văn ðăng (2011) – “ Một số vấn ñề về kế toán trách
nhiệm ở các Doanh nghiệp niêm yết” ñã trình bày một số vấn ñề về kế toán
trách nhiệm:


7

Kế toán quản trị Doanh nghiệp là một bộ phận cấu thành quan trọng
của hệ công cụ quản lý kinh tế, tài chính và có vai trò quản lý, ñiều hành và
kiểm soát các hoạt ñộng kinh tế, tài chính trong Doanh nghiệp, cung cấp
thông tin ñể thực hiện mục tiêu quản trị nhằm ñạt ñược hiệu quả cao nhất, kế
toán quản trị sử dụng hệ thống kế toán trách nhiệm ñể phân loại cấu trúc tổ
chức thành các trung tâm trách nhiệm, trên cơ sở ñó ñánh giá kết quả của từng
bộ phận dựa trên trách nhiệm ñược giao cho bộ phận ñó.
Kế toán trách nhiệm là một "công cụ" ñể ño lường về kết quả hoạt ñộng
của một khu vực nào ñó trong tổ chức, qua ñó giúp nhà quản trị kiểm soát và
ñánh giá trách nhiệm quản trị ở từng cấp quản trị khác nhau. Kế toán trách
nhiệm ñược sử dụng ñể ño lường kết quả hoạt ñộng của các nhà quản lý và do
ñó, nó ảnh hưởng ñến cách thức thực hiện hành vi của các nhà quản lý này,
thúc ñẩy các nhà quản lý bộ phận ñiều hành bộ phận của mình theo phương
cách phù hợp với những mục tiêu cơ bản của toàn bộ tổ chức.
PGS.TS Phạm Văn Dược, TS. Trần Văn Tùng (2011), trong cuốn Kế
toán quản trị, nhà xuất bản Lao ðộng, ñã trình bày về hệ thống báo cáo của
các trung tâm trách nhiệm:
Sản phẩm cuối cùng của hệ thống kế toán trách nhiệm là những báo
cáo, ñó là những báo cáo kế toán trách nhiệm. ðó là những báo cáo về kết quả
hoạt ñộng cho mỗi cấp bậc của trách nhiệm theo sơ ñồ tổ chức quản lý của

Doanh nghiệp. Hệ thống báo cáo này ghi nhận việc thực hiện mục tiêu và so
sánh với mục tiêu ñược phân công của mỗi bộ phận trong Doanh nghiệp. Sau
ñó hệ thống sẽ tổng hợp việc thực hiện mục tiêu của các cấp dưới lên cấp cao
hơn, và cứ thực hiện như vậy cho ñến khi tổng hợp ñược việc thực hiện mục
tiêu toàn Doanh nghiệp, so sánh với mục tiêu toàn Doanh nghiệp và tạo báo
cáo thực hiện theo từng bộ phận và toàn Doanh nghiệp.


8

Các báo cáo kế toán trách nhiệm phản ánh kết quả hoạt ñộng của từng
trung tâm trách nhiệm ñược phân quyền trong một khoảng thời gian nhất
ñịnh. Hệ thống báo cáo kế toán trách nhiệm ghi nhận kết quả thực hiện và so
sánh với dự toán theo từng chỉ tiêu ñược chuyển tải trong báo cáo phù hợp với
quyền hạn và trách nhiệm của mỗi trung tâm. Qua ñó, xem xét mực ñộ ñóng
góp của từng bộ phận vào thành quả chung của toàn ñơn vị. Mức ñộ chi tiết
của thông tin trên các báo cáo sẽ khác nhau ñối với những cấp ñộ quản lý
khác nhau. Theo ñó, cấp quản lý càng thấp thì các mức ñộ chi tiết của các chỉ
tiêu báo cáo càng nhiều, những kết quả tổng cộng từ báo cáo của một cấp
quản lý sẽ ñược báo cáo lên cấp quản lý cao hơn kế tiếp.
Báo cáo trách nhiệm ñược thiết kế chứa ñựng những thông tin về các
dữ liệu tài chính theo các trung tâm trách nhiệm trong một tổ chức, và cho các
cấp quản lý khác nhau, thông qua việc tính những khoản doanh thu, chi phí
mà một nhà quản trị nào ñó có thể kiểm soát ñược với bộ phận mình. Tùy
theo trách nhiệm báo cáo của mỗi trung tâm mà hệ thống báo cáo trách nhiệm
ñược chia thành 4 nhóm tương ứng với bốn loại trung tâm trách nhiệm: báo
cáo trách nhiệm của trung tâm chi phí; báo cáo trách nhiệm của trung tâm
doanh thu; báo cáo trách nhiệm của trung tâm ñầu tư; báo cáo trách nhiệm của
trung tâm ñầu tư.
Hiện nay, một số luận văn ñã nghiên cứu về kế toán trách nhiệm:

- Luận văn“ Nghiên cứu tìm hiểu thực trạng tổ chức hệ thống kế toán
trách nhiệm trong các tổng công ty xây dựng thuộc bộ giao thông vận tải”
của tác giả Nguyễn Thị Ngọc Thúy năm 2013 nghiên cứu về Doanh nghiệp
hoạt ñộng trong lĩnh vực xây dựng. Luận văn ñã hệ thống hóa ñược cơ sở lý
luận về kế toán trách nhiệm và ñặc ñiểm tổ chức báo cáo kế toán trách nhiệm
trong các Công ty xây dựng. Tác giả ñã phản ánh ñược thực trạng kế toán
trách nhiệm tại Công ty như ñặc ñiểm tổ chức, nội dung tổ chức, lập báo cáo


9

nội bộ. Qua tìm hiểu và phân tích hệ thống công tác kế toán trách nhiệm tìm
ra những ưu ñiểm và hạn chế của thông tin nhận từ hệ thống kế toán trách
nhiệm: cơ cấu tổ chức còn tập trung cao ñộ tại trung tâm ñầu tư, trung tâm lợi
nhuận chưa phát huy ñược khả năng hiệu quả công việc; Các chỉ tiêu phân
loại chi phí xây lắp chưa ñầy ñủ, thích hợp cho việc tập hợp, phân tích theo
các tiêu thức phục vụ ñấu thầu và giao khoán; Các báo cáo kế hoạch sử dụng
cho việc ñánh giá kết quả mà chưa chú trọng vào hiệu quả công tác xây lắp.
Với thực trạng kế toán trách nhiệm tại Công ty, tác giả ñã ñưa ra các
giải pháp xây dựng hệ thống kế toán trách nhiệm tại ñơn vị phù hợp với mô
hình tổ chức, mục tiêu, chiến lược phát triển của Công ty. Xây dựng ñược hệ
thống báo cáo dự toán ứng với các trung tâm trách nhiệm trong ñơn vị. ðưa ra
quy trình lập báo cáo từ trung tâm chi phí ñến trung tâm lợi nhuận và trung
tâm ñầu tư tại Công ty. Hoàn chỉnh hệ thống thông tin phục vụ xây dựng các
chỉ tiêu báo cáo bộ phận ñánh giá trách nhiệm của các trung tâm thống nhất
trong toàn Công ty.
- Luận văn “Tổ chức kế toán trách nhiệm tại VNPT Ninh Thuận” của
tác giả ðinh Thị Bích Thuận năm 2012 nghiên cứu kế toán trách nhiệm tại
Doanh nghiệp hoạt ñộng lĩnh vực bưu chính viễn thông. ðể thực hiện ñề tài
này, tác giả sử dụng phương pháp nghiên cứu mô tả, ñối chiếu tổng, phương

pháp phỏng vấn chuyên sâu. Nghiên cứu của tác giả ñã hệ thống hóa ñược cơ
sở lý luận của kế toán trách nhiệm, mô tả ñược thực trạng kế toán trách nhiệm
tại Công ty về việc phân cấp quản lý tài chính, phân cấp công tác lập dự toán,
phân cấp về cung cấp sản phẩm, dịch vụ - thiết bị ñầu cuối.
Tác giả cũng ñã ñánh giá ñược thực trạng kế toán trách nhiệm tại Công
ty: Việc phân cấp quản lý tài chính tại ñơn vị ñã thực hiện nhưng chưa hình
thành nên các trung tâm trách nhiệm riêng biệt cho từng bộ phận; Công tác
lập kế hoạch tại ñơn vị chưa gắn trách nhiệm trong một tổ chức ñược phân


10

quyền; Hệ thống báo cáo thành quả ở ñơn vị chưa ñược thiết lập ñầy ñủ, chưa
cung cấp ñược thông tin cụ thể và chi tiết mức ñóng góp của từng bộ phận
vào mục tiêu chung của toàn ñơn vị.
Từ những yêu cầu cần vận dụng kế toán trách nhiệm tại ñơn vị ñưa ra
ñược giải pháp: tái cấu trúc ñơn vị ñể thực hiện công tác phân cấp quản lý
hiệu quả hơn và xây dựng các trung tâm trách nhiệm theo mô hình mới, xác
ñịnh bộ máy kế toán cho mô hình tổ chức kế toán trách nhiệm, hoàn thiện
công tác ñánh giá thành quả quản lý, hệ thống báo cáo kế toán trách nhiệm
của các trung tâm trách nhiệm.
- Luận văn “ Kế toán trách nhiệm tại Công ty TNHH một thành viên
Cảng Quy Nhơn” của tác giả Nguyễn Văn ðông năm 2012 ñã nghiên cứu kế
toán trách nhiệm tại doanh nghiệp hoạt ñộng ngành hàng hải, quy mô Công ty
ñược tổ chức thành nhiều xí nghiệp hoạt ñộng ở những lĩnh vực khác nhau.
Luận văn dựa trên phương pháp luận duy vật biện chứng, phương pháp so
sánh, ñối chiếu giữa nhu cầu thông tin cho quản trị với hệ thống dữ liệu cho
quá trình lập báo cáo ñược sử dụng ñể xem xét việc vận dụng kế toán quản trị.
Tác giả ñã hệ thống ñược cơ sở lý luận chung của kế toán trách nhiệm, từ ñó
ñánh giá thực trạng công tác kế toán trách nhiệm tại Công ty.

Xuất phát từ thực trạng công tác kế toán trách nhiệm còn nhiều hạn chế
yếu kém trong việc phân cấp quản lý, ảnh hưởng ñến việc ño lường và ñánh
giá trách nhiệm, tác giả ñã xây dựng các giải pháp nhằm hoàn thiện kế toán
trách nhiệm tại Cảng Quy Nhơn như: xác ñịnh các trung tâm trách nhiệm phù
hợp với phân cấp quản lý, hoàn thiện hệ thống thông tin dự toán theo các
trung tâm trách nhiệm, hoàn thiện hệ thống dữ liệu quản lý chi phí sản xuất tại
các trung tâm chi phí bằng cách xây dựng bộ mã hệ thống dữ liệu quản lý chi
phí sản xuất, thiết kế bảng nhập số liệu, thiết kế các bảng tổng hợp chi phí
theo yêu cầu quản lý phù hợp với ñặc ñiểm hoạt ñộng của Công ty, hoàn thiện


11

công tác ñánh giá thành quả tại các trung tâm trách nhiệm. Tuy nhiên các giải
pháp ñưa ra còn chung cho toàn Công ty, chưa ñưa ra giải pháp cụ thể cho
mỗi xí nghiệp hoạt ñộng ở mỗi lĩnh vực khác nhau.
Qua việc tìm hiểu và nghiên cứu, tác giả nhận thấy rằng vai trò kế toán
trách nhiệm ngày càng quan trọng và việc tổ chức công tác này tại Công ty
xây dựng Phú Xuân nghiên cứu còn rất nhiều hạn chế. Với ñề tài nghiên cứu
“Kế toán trách nhiệm tại Công ty xây dựng Phú Xuân”, tác giả mong muốn sẽ
tìm ra ñược những giải pháp ñể hoàn thiện hơn công tác kế toán trách nhiệm
tại công ty, giúp cho ñơn vị kiểm soát hiệu quả những chi phí cũng như kết
quả hoạt ñộng kinh doanh tốt hơn.


12

CHƯƠNG 1

CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM

TRONG DOANH NGHIỆP
1.1. KHÁI QUÁT VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
1.1.1. Khái niệm về kế toán trách nhiệm
Các tổ chức nói chung, tổ chức kinh doanh nói riêng ñều phải có cơ cấu
của tổ chức, ñược hình thành từ nhiều bộ phận có một sự ñộc lập tương ñối
trong việc ñiều hành công việc và phải hoàn thành nhiệm vụ ñặt ra từ bộ phận
quản lý cấp cao hơn. Các bộ phận khác nhau trong tổ chức muốn phối hợp
hoạt ñộng một cách tốt nhất cần phải xây dựng, thiết kế một hệ thống công cụ
ñể ño lường , ñánh giá những nhiệm vụ, thành quả ñóng góp của từng thành
viên bộ phận một cách hữu hiệu.
Sự phân chia một tổ chức thành các phòng ban hay các bộ phận giúp
cho việc quản lý dễ dàng và hiệu quả hơn. ðể hỗ trợ cho quản lý ño lường và
kiểm soát kết quả bộ phận, kế toán quản trị vận dụng hệ thống kế toán trách
nhiệm ñể phân loại cấu trúc tổ chức thành các trung tâm trách nhiệm, trên cơ
sở ñó ñánh giá kết quả của từng bộ phận dựa trên trách nhiệm ñược giao cho
bộ phận.
Mặc dù kế toán trách nhiệm ñã ñược nghiên cứu từ lâu nhưng ñến nay
vẫn chưa có một khái niệm thống nhất. Các nhà khoa học ñã ñưa ra những
quan ñiểm khác nhau, nhưng hầu hết ñều tập trung làm sáng tỏ những nội
dung của kế toán trách nhiệm.
Theo TS. Huỳnh Lợi (2009): “ Kế toán trách nhiệm trong một tổ chức
chính là thiết lập những quyền hạn, trách nhiệm của mỗi bộ phận, thành viên
và một hệ thống chỉ tiêu, báo cáo thành quả của mỗi bộ phận thành viên.”
Như vậy, kế toán trách nhiệm là một hệ thống thừa nhận mỗi bộ phận


13

trong một tổ chức có quyền chỉ ñạo và chịu trách nhiệm về những nghiệp vụ
riêng biệt về phạm vi quản lý của mình, họ phải xác ñịnh, ñánh giá và báo cáo

cho tổ chức, thông qua ñó cấp quản lý cao hơn sử dụng các thông tin này ñể
ñánh giá thành quả của các bộ phận trong tổ chức. Việc ño lường và ñánh giá
thành quả của mỗi bộ phận tạo ñiều kiện cho việc ñánh giá chất lượng hoạt
ñộng của nhà quản trị mỗi bộ phận, ñồng thời khuyến khích họ ñiều khiển
hoạt ñộng phù hợp với mục tiêu chung của tổ chức.
1.1.2. Bản chất kế toán trách nhiệm
a. Kế toán trách nhiệm là nội dung cơ bản của kế toán quản trị
Nhiệm vụ của các nhà quản trị là ñưa ra các quyết ñịnh mà các quyết
ñịnh ñó có khả năng ñảm bảo sự tồn tại và phát triển liên tục của tổ chức và
kiểm soát thực thi các quyết ñịnh ñó. Ngoài nguồn thông tin tài chính cung
cấp, các nhà quản trị vẫn cần thêm thông tin mang tính kiểm soát, dự báo,
chẳng hạn như doanh thu và chi phí phân chia theo bộ phận. Lúc này, KTTN
là một bộ phận của KTQT ñóng vai trò trong việc cung cấp thông tin cho nhà
quản trị.
Kế toán theo các trung tâm trách nhiệm là một công cụ ñể ñánh giá và
kiểm soát trong các tổ chức phân quyền, thông qua việc xác ñịnh các trung
tâm trách nhiệm và nhiệm vụ báo cáo của chúng. Kế toán trách nhiệm là cơ sở
ñể thực hiện quá trình kiểm soát của KTQT vì doanh thu và chi phí ñược tập
hợp và trình bày theo từng trung tâm trách nhiệm, qua ñó nhà quản trị dễ dàng
nhận biết ñược nguyên nhân gây nên những hậu quả bất lợi về tăng chi phí và
giảm doanh thu so với dự toán là thuộc trách nhiệm của bộ phận nào.
Kế toán trách nhiệm không chỉ ñảm bảo cung cấp các thông tin tài
chính và phi tài chính ñầy ñủ, rõ ràng về hoạt ñộng sản xuất kinh doanh của
Doanh nghiệp mà còn xác ñịnh ñối tượng nào là người chịu trách nhiệm, bộ
phận nào có quyền kiểm soát với hoạt ñộng xảy ra. Như vậy, kế toán trách


14

nhiệm là một bộ phận của KTQT, về cơ bản cũng có ñầy ñủ nội dung của

KTQT, thực hiện ñầy ñủ chức năng của KTQT, thể hiện trách nhiệm của nhà
quản trị ở các bộ phận ñối với mục tiêu cuối cùng của tổ chức.
b. Kế toán trách nhiệm – một nhân tố trong hệ thống kiểm soát quản lý
Một hệ thống kiểm soát quản lý là sự hợp thành các phương pháp nhằm
thu thập và sử dụng thông tin ñể ra các quyết ñịnh về hoạch ñịnh và kiểm
soát, thúc ñẩy hành vi của người lao ñộng, ñánh giá việc thực hiện.
ðể xây dựng một hệ thống kiểm soát quản lý nhằm ñạt ñược mục tiêu
của tổ chức, trước hết nhà quản lý phải xây dựng chiến lược lâu dài cho ñơn
vị. Dựa trên chiến lược của ñơn vị và của từng bộ phận kinh doanh, ñơn vị ñề
ra mục tiêu cụ thể, và các mục tiêu này phải có mối liên quan chặt chẽ với
nhau cùng hỗ trợ nhau hướng ñến mục ñích chung của ñơn vị.
Nhà quản trị phải phân tích các hoạt ñộng của ñơn vị ñể từ ñó xác ñịnh
các bộ phận có nhiệm vụ cụ thể gì, chịu trách nhiệm chính về công việc gì,
công việc ñó có các khoản doanh thu, chi phí cụ thể nào, bộ phận nào là trung
tâm chi phí, trung tâm doanh thu hay trung tâm lợi nhuận… Từ việc phân tích
rõ ràng như vậy, hệ thống kế toán cũng sẽ ñược thiết kế sao cho có thể ñảm
bảo việc ghi chép phản ánh một cách ñầy ñủ, rõ ràng, riêng biệt các chỉ tiêu
của từng trung tâm.
Như vậy, hệ thống kế toán trách nhiệm ñược áp dụng ñể nhận rõ bộ
phận nào của tổ chức có trách nhiệm với từng mục tiêu, các ño lường việc
thực hiện, các chỉ tiêu cần ñạt ñược và thiết kế các báo cáo về các ño lường
này ở từng bộ phận trong tổ chức hoặc từng trung tâm trách nhiệm. Hầu hết
các trung tâm trách nhiệm có ña mục tiêu, nhưng chỉ có vài mục tiêu là thể
hiện nội dung tài chính, như dự toán hoạt ñộng, mục tiêu lợi nhuận hoặc danh
lợi ñầu tư, phụ thuộc vào việc phân loại tài chính của trung tâm.