Hoàn thiện quản lý chi trả các chế độ bảo hiểm xã hội tại thành phố kon tum, tỉnh kon tum

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ

VÕ ĐỨC DŨNG

HOÀN THIỆN QUẢN LÝ CHI TRẢ CÁC CHẾ ĐỘ
BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI THÀNH PHỐ KON TUM
TỈNH KON TUM

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ

Đà Nẵng - Năm 2017


ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ

VÕ ĐỨC DŨNG

HOÀN THIỆN QUẢN LÝ CHI TRẢ CÁC CHẾ ĐỘ
BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI THÀNH PHỐ KON TUM
TỈNH KON TUM

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ
Mã số: 60.34.04.10

Ngƣờ ƣớng

n

o

ọ : GS.TS. VÕ XUÂN TIẾN

Đà Nẵng - Năm 2017



MỤC LỤC
MỞ ĐẦU..........................................................................................................1
1. Tính cấp thiết của đề tài..........................................................................1
2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài...............................................................2
3. Câu hỏi nghiên cứu.................................................................................2
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu..........................................................3
5. Phƣơng pháp nghiên cứu........................................................................3
6. Bố cục luận văn...................................................................................... 4
7. Tổng quan tài liệu nghiên cứu................................................................ 4
CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ CHI BẢO HIỂM XÃ
HỘI...................................................................................................................8
1.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ CHI TRẢ CÁC CHẾ ĐỘ BHXH......8
1.1.1. Một số khái niệm.............................................................................. 8
1.1.2. Vai trò của quản lý chi trả các chế độ BHXH.................................15
1.1.3. Nguyên tắc quản lý chi trả các chế độ BHXH................................16
1.2. NỘI DUNG CỦA QUẢN LÝ CHI TRẢ CÁC CHẾ ĐỘ BHXH............18
1.2.1. Lập dự toán chi các chế độ BHXH.................................................18
1.2.2. Tổ chức thực hiện chi các chế độ BHXH.......................................20
1.2.3. Công tác quyết toán chi các chế độ BHXH.................................... 24
1.2.4. Kiểm tra, giám sát công tác chi trả các chế dộ BHXH...................25
1.3. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN QUẢN LÝ CHI TRẢ CÁC CHẾ
ĐỘ BHXH.......................................................................................................26
1.3.1. Điều kiện kinh tế xã hội..................................................................26

1.3.2. Hệ thống pháp luật, quy định về BHXH.........................................27
1.3.3. Vấn đề ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi trả các
chế độ BHXH..................................................................................................29


CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ CHI TRẢ CÁC CHẾ
ĐỘ BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI THÀNH PHỐ KON TUM........................30
2.1. KHÁI QUÁT VỀ ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, XÃ HỘI, KINH TẾ...........30
2.1.1. Đặc điểm tự nhiên...........................................................................30
2.1.2. Đặc điểm xã hội..............................................................................30
2.1.3. Đặc điểm kinh tế.............................................................................34
2.2. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ CHI TRẢ CÁC CHẾ ĐỘ
BHXH TẠI THÀNH PHỐ KON TUM.......................................................... 37
2.2.1. Thực trạng lập dự toán chi các chế độ BHXH................................37
2.2.2. Thực trạng tổ chức thực hiện chi các chế độ BHXH......................41
2.2.3. Thực trạng công tác quyết toán chi các chế độ BHXH...................62
2.2.4. Thực trạng kiểm tra, giám sát công tác chi các chế độ BHXH.......64
2.3. ĐÁNH GIÁ CHUNG...............................................................................64
2.3.1. Thành công và hạn chế................................................................... 64
2.3.2. Nguyên nhân của những hạn chế....................................................67
CHƢƠNG 3. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ CHI TRẢ
CÁC CHẾ ĐỘ BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI THÀNH PHỐ KON TUM....70
3.1. PHƢƠNG HƢỚNG HOÀN THIỆN QUẢN LÝ CHI TRẢ CÁC CHẾ
ĐỘ BHXH TẠI THÀNH PHỐ KON TUM, TỈNH KON TUM.....................70
3.1.1. Mục tiêu phát triển của Bảo hiểm xã hội Việt Nam........................70
3.1.2. Mục tiêu phát triển của Bảo hiểm xã hội tỉnh Kon Tum.................71
3.1.3. Một số phƣơng hƣớng chủ yếu hoàn thiện quản lý chi trả các chế
độ trên địa bàn thành phố Kon Tum................................................................73
3.2. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ CHI TRẢ CÁC CHẾ ĐỘ
BHXH TẠI THÀNH PHỐ KON TUM, TỈNH KON TUM........................... 74

3.2.1. Hoàn thiện lập dự toán chi trả các chế độ BHXH.......................... 75
3.2.2. Hoàn thiện tổ chức chi trả các chế độ BHXH.................................76


3.2.3. Hoàn thiện quyết toán chi trả các chế độ BHXH............................80
3.2.4. Hoàn thiện kiểm tra, giám sát chi trả các chế độ BHXH................80
3.2.5. Các giải pháp khác..........................................................................81
3.3. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ............................................................................. 84
3.3.1. Kiến nghị với Bảo hiểm xã hội Việt Nam.......................................84
3.3.2. Kiến nghị với Bảo hiểm xã hội tỉnh Kon Tum............................... 86
KẾT LUẬN....................................................................................................88
PHỤ LỤC
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
QUYẾT ĐỊNH GIAO ĐỀ TÀI LUẬN VĂN (BẢN SAO)


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
ASXH

An sinh xã hội

BHTN

Bảo hiểm thất nghiệp

BHXH

Bảo hiểm xã hội

BHYT

Bảo hiểm y tế

CNTT

Công nghệ thông tin

DSPHSK

Dƣỡng sức, phục hồi sức khỏe

ĐDCT

Đại diện chi trả

HĐLĐ

Hợp đồng lao động

ILO

Tổ chức Lao động Quốc tế

KHTC

Kế hoạch tài chính

LĐ

Lao động

LĐTB&XH

Bộ Lao động, Thƣơng binh và Xã hội

NLĐ

Ngƣời lao động

NNo&PTNT

Nông nghiệp và phát triển nông thôn

NSNN

Ngân sách Nhà nƣớc

SDLĐ

Sử dụng lao động

TNLĐ

Tai nạn lao động

TNLĐ-BNN

Tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp

DANH MỤC CÁC BẢNG

Số ệu
bảng

Tên bảng

Trang

2.1.

Tình hình dân số của thành phố Kon Tum qua các năm
2013 – 2016

31

2.2.

Tỷ lệ tăng dân số của thành phố Kon Tum qua các năm
2013-2016

31

2.3.

Cơ cấu dân số của thành phố Kon Tum theo khu vực và
giới tính qua các năm 2013-2016

32

2.4.

Tình hình lao động của thành phố Kon Tum qua các năm
2013-2016

33

2.5.

Số lao động có việc làm trong tuổi lao động theo ngành
tại thành phố Kon Tum qua các năm 2013-2016

33

2.6.

Giá trị sản xuất của thành phố Kon Tum qua các năm
2013 - 2016

34

2.7.

Cơ cấu kinh tế của thành phố Kon Tum qua các năm
2013 – 2016

35

2.8.

Mức chi bình quân các chế độ BHXH tại thành phố Kon
Tum qua các năm 2013-2016

38

2.9.

Tình hình lập dự toán chi BHXH tại thành phố Kon Tum
qua các năm 2013-2016

40

2.10.

Tổng hợp đối tƣợng hƣởng các chế độ BHXH hàng tháng
từ qua các năm 2013-2016

45

2.11.

Tổng hợp đối tƣợng hƣởng các chế độ BHXH một lần
qua các năm 2013-2016

46


Số ệu
bảng

Tên bảng

Trang

2.12.

Tổng hợp đối tƣợng hƣởng các chế độ BHXH ngắn hạn
qua các năm 2013-2016

47

2.13.

Tình hình thực hiện các hình thức chi trả BHXH tại thành
phố Kon Tum qua các năm 2013-2016

54

2.14.

Tổng hợp tình hình chi BHXH tại thành phố Kon Tum
qua các năm 2013-2016

55

2.15.

Số tiền chi trả chế độ hƣu trí tại thành phố Kon Tum qua
các năm 2013-2016

57

2.16.

Số tiền chi trả chế độ MSLĐ, Tử tuất và TNLĐ-BNN tại
thành phố Kon Tum qua các năm 2013 - 2016

58

2.17.

Số tiền chi trả chế độ BHXH một lần tại thành phố Kon
Tum qua các năm 2013 – 2016

60

2.18.

Số tiền chi trả các chế độ BHXH ngắn hạn tại thành phố
Kon Tum qua các năm 2013 – 2016

61

2.19.

Tổng hợp thu hồi chi sai BHXH tại thành phố Kon Tum
qua các năm 2013-2016

63

DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ
Số ệu
sơ đồ

Tên sơ đồ

Trang

1.1.

Tổ chức bộ máy BHXH cấp huyện

21

2.1.

Hệ thống tổ chức bộ máy của BHXH thành phố Kon
Tum

43

2.2.

Quy trình chi trả các chế độ BHXH hàng tháng

50

2.3.

Quy trình chi trả các chế độ BHXH ngắn hạn

51

2.4.

Quy trình chi trả các chế độ BHXH một lần

52

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
Số ệu
b ểu đồ

Tên b ểu đồ

2.1.

Đối tƣợng hƣởng chế độ BHXH tại thành phố Kon Tum
từ năm 2013 đến năm 2016

Trang
48


1

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp t ết ủ đề tài
Khoa học ngày càng phát triển, con ngƣời ngày chế ngự và dự báo đƣợc

những rủi ro diễn ra trong cuộc sống nhƣ thiên tai, dịch bệnh... Tuy nhiên
trƣớc diễn biến phức tạp của cuộc sống, con ngƣời cũng không thể lƣờng
trƣớc đƣợc những rủi ro nhƣ bệnh tật, tuổi già, ốm đau, sinh tử... Mong
muốn có một khoản bù đắp những rủi ro không chỉ là của mỗi ngƣời mà còn
là sự quan tâm, chăm sóc của Đảng và Nhà nƣớc.
Bảo hiểm xã hội (BHXH) chính là sự đảm bảo hay bù đắp đó. Nó sẽ là
sự đảm bảo và bù đắp một phần thu nhập của NLĐ khi họ bị giảm hoặc mất
thu nhập do ốm đau, thai sản, TNLĐ - BNN, hết tuổi lao động hoặc chết trên
cơ sở hình thành và sử dụng một quỹ tiền tệ tập trung nhằm đảm bảo đời sống
cho ngƣời lao động và gia đình họ, góp phần đảm bảo an toàn xã hội. Khi
tham gia, ngƣời lao động sẽ yên tâm cống hiến và không phải lo lắng nhiều
về những rủi ro mà mình có thể gặp phải trong hoạt động sản xuất, công tác,
sinh hoạt.
Hoạt động của ngành BHXH rất đa dạng và phong phú bao gồm: thu
tiền đóng của ngƣời sử dụng lao độngvà ngƣời lao động; triển khai chi trả
các chế độ chính sách cho ngƣời thụ hƣởng nhƣ: ốm đau, thai sản,
DSPHSK, hƣu trí, tử tuất...; cấp sổ BHXH và thẻ BHYT...
Chi BHXH là quá trình phân phối, sử dụng quỹ để chi trả cho các chế độ
nhằm ổn định cuộc sống của ngƣời lao động tham gia BHXH và đảm bảo các
hoạt động của hệ thống.
Hoạt động chi trả các chế độ BHXH là một nhiệm vụ quan trọng của
Ngành, góp phần thực thi chính sách an sinh của Đảng và nhà nƣớc đối với
ngƣời lao động. Nhận thức đƣợc điều đó, thời gian qua tại BHXH thành phố


2

Kon Tum đã rất quan tâm đến công tác quản lý chi trả các chế độ trên địa bàn
thành phố Kon Tum. Sau hơn 20 năm hoạt động, BHXH thành phố Kon Tum
đã đạt đƣợc nhiều thành tựu đáng kể, đã tổ chức chi trả cho hàng trăm ngàn

đối tƣợng dài hạn và ngắn hạn, đảm bảo chi đúng, chi đủ, chi kịp thời và chi
tận tay cho đối tƣợng thụ hƣởng.
Tuy nhiên, hiện nay hoạt động quản lý chi trả các chế độ BHXH vẫn còn
nhiều bất cập, đối tƣợng thụ hƣởng thƣờng xuyên biến động gây nhiều khó
khăn cho công tác chi trả, tình trạng trục lợi quỹ vẫn còn xảy ra,… Bởi vậy,
việc hoàn thiện quản lý công tác chi trả các chế độ là công việc cấp bách để
đảm bảo quyền lợi của ngƣời tham gia, đảm bảo quỹ đƣợc an toàn không
thất thoát, cân đối quỹ, góp phần thực hiện tốt chính sách an sinh xã hội của
Đảng và nhà nƣớc. Đó là lí do tác giả chọn đề tài: “Hoàn thiện quản lý chi
trả các chế độ bảo hiểm xã hội tại thành phố Kon Tum, tỉnh Kon Tum”.
2. Mụ tiêu nghiên cứu ủ đề tài
Mục đích nghiên cứu của luận văn là trên cơ sở làm rõ cơ sở lý luận,
đánh giá thực trạng để đề xuất các giải pháp hoàn thiện quản lý chi trả các chế
độ BHXH tại thành phố Kon Tum.
Để thực hiện mục đích và các yêu cầu, nhiệm vụ nghiên cứu của luận
văn đặt ra là:
- Hệ thống hoá và làm rõ cơ sở lý luận về quản lý chi BHXH ở địa phƣơng.

- Phân tích và đánh giá thực trạng quản lý chi trả các chế độ BHXH trên
địa bàn thành phố Kon Tum, chỉ rõ những thành tựu đạt đƣợc, hạn chế và
những nguyên nhân chủ yếu.
- Đề xuất một số giải pháp hoàn thiện quản lý chi trả các chế độ BHXH
trên địa bàn thành phố Kon Tum.
3. Câu ỏ ng

ên ứu

Để thực hiện các mục tiêu nghiên cứu của đề tài cần trả các câu hỏi:

3

- Nội dung, vai trò, nguyên tắc quản lý chi trả các chế độ BHXH là gì ?
- Thực trạng quản lý chi trả các chế độ BHXH tại thành phố Kon Tum
những năm qua nhƣ thế nào ?
- Những tồn tại hạn chế cần giải quyết là gì ?
- Những giải pháp để hoàn thiện quản lý chi trả các chế độ BHXH tại
thành phố Kon Tum, tỉnh Kon Tum trong thời gian tới ?
4. Đố tƣợng và p ạm v nghiên cứu
a. Đối tượng nghiên cứu: quản lý chi trả các chế độ BHXH cho các đối
tƣợng tham gia BHXH trên địa bàn một thành phố.
b. Phạm vi nghiên cứu
- Nội dung: Nghiên cứu các vấn đề liên quan đến công tác quản lý chi trả
các chế độ BHXH trên địa bàn thành phố Kon Tum, tỉnh Kon Tum.
- Về không gian: Các nội dung trên đƣợc nghiên cứu tại địa bàn
thành phố Kon Tum, tỉnh Kon Tum.
- Thời gian: 2013-2016.
5. P ƣơng pháp nghiên ứu
Trên cơ sở sử dụng phƣơng pháp nghiên cứu định tính, luân văn còn sử
dụng các phƣơng pháp chung nhƣ: thu thập thông tin, phân tích, tổng hợp,
thống kê, so sánh đối chiếu để phân tích thực trạng chi trả các chế độ BHXH
tại thành phố Kon Tum.
- Phƣơng pháp phân tích, tổng hợp: trên cơ sở những kiến thức đã đƣợc
tích lũy về công tác chi trả các chế độ BHXH, kết hợp với quá trình tham
khảo các tài liệu trong và ngoài nƣớc về lĩnh vực này. Luận văn đã phân tích
và tổng hợp các vấn đề chung về công tác quản lý chi trả các chế độ BHXH.
- Phƣơng pháp thống kê, so sánh đối chiếu: Luận văn đã phân tích, so
sánh đối chiếu các số liệu đã đƣợc thống kê về tình hình thực hiện công tác
chi trả các chế độ BHXH, đƣa ra những thành tựu, hạn chế và nguyên nhân

4

trong quá trình tổ chức thực hiện tại thành phố Kon Tum. Từ đó đƣa ra các
giải pháp phù hợp nhằm hoàn thiện công tác quản lý chi trả các chế độ
BHXH tại thành phố Kon Tum.
- Phƣơng pháp thu thập thông tin: Niên giám thống kê, các báo cáo
tổng kết cuối năm của BHXH Việt Nam, các báo cáo tài chính của BHXH
thành phố Kon Tum giai đoạn 2013 - 2016, các số liệu thu thập từ các sở, ban
ngành có liên quan.
6. Bố ụ luận văn
Luận văn đƣợc kết cấu thành ba chƣơng nhƣ sau:
- Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về quản lý chi bảo hiểm xã hội.
- Chƣơng 2: Thực trạng quản lý chi trả các chế độ bảo hiểm xã hội tại
thành phố Kon Tum.
- Chƣơng 3: Giải pháp hoàn thiện quản lý chi trả các chế độ bảo hiểm xã
hội tại thành phố Kon Tum.
7. Tổng qu n tà l ệu ng

ên ứu

Trên thế giới hiện nay, có một số tài liệu nghiên cứu liên quan đề cập
đến vấn đề ASXH, trong đó nêu lên các chƣơng trình ASXH hoặc BHXH mà
các nƣớc trên thế giới đang tổ chức thực hiện. Tuy nhiên, những tài liệu này
chỉ nghiên cứu một cách tổng quan chung chung mà không xem xét kĩ vào
vấn đề công tác quản lý chi trả các chế độ BHXH.
Trong những năm qua, hoạt động BHXH ở nƣớc ta đã đƣợc tổ chức
thực hiện theo cơ chế mới. Cho đến nay, đã có nhiều công trình nghiên cứu
liên quan đến nó, cụ thể:
- Đề tài ngiên cứu khoa học cấp Bộ năm 1996: “Thực trạng quản lý thu

BHXH hiện nay và các biện pháp nâng cao hiệu quả công tác thu” do TS.
Nguyễn Văn Châu làm chủ nhiệm. Đề tài nghiên cứu, tìm hiểu kinh nghiệm
quản lý thu của một số nƣớc trên thế giới, tổng kết đánh giá thực tiễn hoạt


5

động quản lý thu của Việt Nam giai đoạn trƣớc năm 1995 và những năm đầu
khi BHXH Việt Nam mới thành lập và đi vào hoạt động từ 1995 đến 1996.
Tác giả đã đƣa ra một số kiến nghị để đổi mới nâng cao hiệu quả công tác thu
ở Việt Nam.
- Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ năm 1999: “Chiến lƣợc phát triển
BHXH phục vụ mục tiêu phát triển kinh tế-xã hội đến năm 2020” do TS.
Nguyễn Huy Ban làm chủ nhiệm. Đề tài nghiên cứu mối quan hệ giữa tăng
trƣởng kinh tế và phát triển BHXH, việc thực hiện nó ở một số nƣớc trên thế
giới và thực trạng tại Việt Nam, tác giả đã đƣa ra những định hƣớng cơ bản
để phát triển BHXH ở Việt Nam.
- Luận án Tiến sĩ của tác giả Đỗ Văn Sinh năm 2005 nghiên cứu vấn đề
quản lý quỹ BHXH ở Việt Nam, phân tích, đánh giá thực trạng quản lý quỹ ở
Việt Nam, đề xuất quan điểm giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý quỹ ở Việt
- Đề tài khoa học: "Hoàn thiện hệ thống tổ chức và hoạt động chi trả các
chế độ BHXH ở Việt Nam" năm 2010 do Ths. Nguyễn Thị Chính làm Chủ
nhiệm. Đề tài nghiên cứu một cách có hệ thống, toàn diện hệ thống tổ chức và
hoạt động chi trả các chế độ ở nƣớc ta. Đề tài đã tổng hợp, phân tích có hệ
thống về hệ thống tổ chức và hoạt động chi trả các chế độ ở Việt Nam. Qua
đó đã có những đánh giá xác đáng về hệ thống tổ chức chi trả các chế độ.
Đồng thời, nghiên cứu hoạt động chi trả các chế độ ở Việt Nam giai đoạn từ
năm 2003 đến 2008 về quy trình chi trả, phƣơng thức chi trả, lệ phí chi trả, cơ
sở vật chất phục vụ công tác chi trả… rút ra kết quả đạt đƣợc và một số vấn
đề còn tồn tại. Dựa trên cơ sở phân tích khoa học, đề tài đã đƣa ra các giải

pháp cụ thể, có tính khả thi cao nhằm hoàn thiện hệ thống tổ chức và hoạt
động chi trả các chế độ ở Việt Nam, bao gồm: Hoàn thiện hệ thống tổ chức
chi trả; Đổi mới công tác lập kế hoạch chi trả; Hoàn thiện phƣơng thức chi


6

trả; Quản lý chặt chẽ nguồn kinh phí chi trả; Tăng cƣờng phƣơng tiện phục
vụ công tác chi trả; Kiện toàn công tác cán bộ; Tăng cƣờng kiểm tra và thanh
tra trong các khâu chi trả; Quản lý chặt chẽ chi trả các chế độ ngắn hạn; Tăng
lệ phí chi trả và một số giải pháp khác.
- Đề tài khoa học: “Đảm bảo tài chính cho BHXH Việt Nam” năm 2015
của Ths. Nguyễn Thị Hào làm Chủ nhiệm. Đề tài nghiên cứu đã đƣa ra khái
niệm đảm bảo tài chính cho BHXH dƣới góc độ kinh tế chính trị học và luận
giải nội dung đảm bảo tài chính bao gồm các vấn đề: đảm bảo thu; đảm bảo
chi; đảm bảo duy trì sự cân đối và ốn định quỹ trong dài hạn; đảm bảo sự
công bằng đối với các đối tƣợng tham gia. Đề tài đã đƣa ra hệ thống các tiêu
chí đánh giá đảm bảo tài chính cho BHXH bao gồm: mức độ bao phủ của hệ
thống; mức độ tuân thủ; mức độ thụ hƣởng của NLĐ phân theo loại chế độ,
khu vực kinh tế và giới tính; mức độ bền vững về tài chính … Trên cơ sở
những tiêu chí đánh giá đảm bảo tài chính cho BHXH, đề tài đã làm rõ những
kết quả và những hạn chế về đảm bảo tài chính cho BHXH Việt Nam, nguyên
nhân của những kết quả, hạn chế.
- Các bài báo đƣợc đăng tải trên các tạp chí, báo khoa học của ngành…
Mặc dù đã có những công trình nghiên cứu có liên quan đến hoạt động
BHXH ở một số tỉnh trong cả nƣớc (Đồng Nai, Cao Bằng, Lạng Sơn, Hà
Tĩnh, Tuyên Quang …), với nhiều góc độ khác nhau về cách tiếp cận, mục
tiêu, đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu, các đề tài đó đã đề cập đến một số lĩnh
vực hoạt động của BHXH và có những liên quan nhất định đến công tác quản
lý chi trả các chế độ BHXH. Tuy nhiên, có đề tài đƣợc thực hiện trƣớc khi có

Luật BHXH và chƣa có công trình nào nghiên cứu một cách hệ thống và hoàn
thiện về công tác quản lý chi trả các chế độ BHXH tại thành phố Kon Tum
một cách cập nhật và toàn diện. Xuất phát từ lý do đó, cùng với định hƣớng
của Giảng viên hƣớng dẫn, tôi đã chọn đề tài: “Hoàn thiện quản lý chi trả
các


7

chế độ bảo hiểm xã hội tại thành phố Kon Tum, tỉnh Kon Tum” để nghiên
cứu, đề xuất các giải pháp và kiến nghị của mình nhằm hoàn thiện quản lý chi
trả các chế độ BHXH tại thành phố Kon Tum, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh
tế - xã hội của tỉnh Kon Tum trong điều kiện Việt Nam hội nhập ngày càng
sâu rộng vào nền kinh tế thế giới.


8

CHƢƠNG 1

CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ CHI BẢO HIỂM XÃ HỘI
1.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ CHI TRẢ CÁC CHẾ ĐỘ BHXH
1.1.1. Một số

á n ệm

a . Bảo hiểm xã hội
Trong hoạt động của đời sống xã hội cũng nhƣ trong hoạt động sản xuất
kinh doanh, ngoài những biến cố đã đƣợc con ngƣời tính toán một cách khoa
học và đƣợc dự báo trƣớc, con ngƣời luôn luôn phải đối mặt với những rủi ro

bất ngờ có thể xảy ra do nhiều nguyên nhân nhƣ: thiên tai (bão lụt, động đất,
hạn hán...), tai nạn giao thông, tai nạn nghề nghiệp, ốm đau, dịch bệnh, hỏa
hoạn... Những bất trắc, rủi ro đó thƣờng gây nên những hậu quả khó lƣờng,
làm ảnh hƣởng đến đời sống xã hội, hoạt động sản xuất và ảnh hƣởng tới sức
khoẻ của con ngƣời. Bởi vậy, ngay từ khi xã hội loài ngƣời xuất hiện thì nhu
cầu an toàn đối với con ngƣời cũng xuất hiện và đó là một trong những nhu
cầu vĩnh cửu. BHXH ra đời và trở thành giải pháp hữu hiệu giúp con ngƣời
vƣợt qua những khó khăn, rủi ro trong cuộc sống và trong quá trình lao động.
BHXH xuất hiện và phát triển cùng với quá trình phát triển kinh tế - xã
hội của nhân loại. Theo Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) thì nƣớc Phổ (nay
thuộc Cộng hòa liên bang Đức) là nƣớc đầu tiên trên thế giới ban hành chế độ
bảo hiểm ốm đau vào năm 1883, đánh dấu sự ra đời của BHXH. Đến nay,
BHXH trở thành nền tảng cơ bản của hệ thống ASXH của mỗi quốc gia, đƣợc
thực hiện ở hầu hết các nƣớc trên thế giới và ngày càng phát triển. Mặc dù đã
có quá trình phát triển tƣơng đối dài, nhƣng cho đến nay còn có nhiều khái
niệm về BHXH, chƣa có khái niệm thống nhất, chẳng hạn nhƣ:
- Theo Tổ chức Lao động quốc tế: "BHXH là hình thức bảo trợ mà xã
hội dành cho các thành viên của mình thông qua nhiều biện pháp công nhằm


9

tránh tình trạng khốn khó về mặt kinh tế và xã hội do bị mất hoặc giảm đáng
kể thu nhập vì bệnh tật, thai sản, tai nạn lao động, mất sức lao động và tử
vong; chăm sóc y tế và trợ cấp cho các gia đình có con nhỏ" [10].
- Theo Bộ Lao động: "BHXH là sự đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một
phần thu nhập cho ngƣời lao động khi họ bị mất hoặc giảm khoản thu nhập từ
nghề nghiệp do bị mất hoặc giảm khả năng lao động hoặc mất việc làm do
những rủi ro xã hội thông qua việc hình thành, sử dụng một quỹ tài chính do
sự đóng góp của các bên tham gia bảo hiểm xã hội, nhằm góp phần đảm bảo

an toàn đời sống của ngƣời lao động và gia đình họ, đồng thời góp phần đảm
bảo an toàn xã hội" [11, tr.7].
- "BHXH là việc tạo ra nguồn thu nhập thay thế trong trƣờng hợp nguồn
thu nhập bình thƣờng bị gián đoạn đột ngột hoặc mất hẳn, bảo vệ cho những
ngƣời lao động làm công ăn lƣơng trong xã hội" [44].
- "BHXH là sự thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập đối với ngƣời
lao động khi họ gặp phải những biến cố làm giảm hoặc mất khả năng lao
động, mất việc làm trên cơ sở hình thành và sử dụng một quỹ tiền tệ tập trung
nhằm đảm bảo đời sống cho ngƣời lao động và gia đình họ góp phần đảm bảo
an toàn xã hội" [31, tr.28-29].
- "BHXH là biện pháp mà Nhà nƣớc sử dụng để đảm bảo thay thế hoặc
bù đắp một phần thu nhập cho ngƣời tham gia bảo hiểm, khi họ gặp phải
những biến cố rủi ro làm suy giảm sức khỏe, mất khả năng lao động, mất việc
làm, hết tuổi lao động, chết; gắn liền với quá trình tạo lập một quỹ tiền tệ tập
trung đƣợc hình thành bởi các bên tham gia bảo hiểm xã hội đóng góp và việc
sử dụng quỹ đó cung cấp tài chính nhằm ổn định đời sống cho họ và gia đình
họ, góp phần đảm bảo an toàn xã hội" [18, tr.14].
Ngoài ra từ các góc độ khác, cũng có thể có những khái niệm khác
nhau:


10

- Dƣới góc độ chính sách: BHXH là một chính sách xã hội, nhằm giải
quyết các chế độ xã hội liên quan đến một tầng lớp đông đảo ngƣời lao động
và bảo vệ sự phát triển kinh tế - xã hội, sự ổn định chính trị quốc gia.
- Dƣới góc độ tài chính: BHXH là một quỹ tài chính tập trung, đƣợc hình
thành từ sự đóng góp của các bên tham gia và có sự hỗ trợ của Nhà nƣớc.

- Dƣới góc độ thu nhập: BHXH là sự đảm bảo thay thế một phần thu

nhập khi ngƣời lao động có tham gia BHXH bị mất hoặc giảm thu nhập.
- Dƣới góc độ quản lý: BHXH là công cụ quản lý của Nhà nƣớc để điều
chỉnh mối quan hệ kinh tế giữa ngƣời lao động, ngƣời sử dụng lao động và
Nhà nƣớc; thực hiện quá trình phân phối và phân phối lại thu nhập giữa các
thành viên trong xã hội.
Từ các nhiều khái niệm dƣới nhiều góc độ, theo tác giả có thể định nghĩa
chung nhất: “BHXH là sự đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của
NLĐ khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, TNLĐ - BNN,

thất nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ BHXH”
Các khái niệm trên đều có những điểm chung nhất định đó là đều thể
hiện những nội dung cơ bản về BHXH:
- Là một loại hình bảo hiểm mang tính xã hội rất cao. Vì vậy, hoạt động
không vì mục tiêu lợi nhuận.
- Đối tƣợng là thu nhập của NLĐ, nhƣng ngƣời đƣợc bảo vệ không chỉ
có NLĐ mà cả gia đình của họ. Vì vậy, BHXH đã, đang và sẽ bảo vệ cho tất
cả các thành viên trong cộng đồng xã hội.
- Tham gia đóng góp để hình thành nên quỹ BHXH bao gồm cả NLĐ và
NSDLĐ. Quỹ đƣợc hình thành và sử dụng luôn có sự hỗ trợ và bảo hộ của
Nhà nƣớc.
- Rủi ro và sự kiện trong BHXH đều liên quan đến thu nhập của NLĐ.
Đó là các rủi ro nhƣ: ôm đau, thai sản, TNLĐ - BNN, thất nghiệp, tuổi già về


11

hƣu, chết...
b. Quỹ bảo hiểm xã hội
Quỹ BHXH là một quỹ tiền tệ tập trung, đƣợc hình thành từ đóng góp
của các bên tham gia BHXH và các nguồn thu khác, sử dụng để bù đắp, hoặc

thay thế thu nhập cho ngƣời tham gia bảo hiểm khi họ gặp phải những biến
cố rủi ro làm suy giảm sức khỏe, mất khả năng lao động, mất việc làm, chết;
nhằm ổn định đời sống cho họ và gia đình họ, góp phần đảm bảo an toàn xã
hội và phát triển kinh tế của đất nƣớc [18, tr.26].
* Quỹ BHXH đƣợc hình thành từ các nguồn sau:

- NSDLĐ đóng theo quy định của luật: NSDLĐ đóng góp một phần cho
NLĐ một mặt sẽ tránh đƣợc những thiệt hại to lớn nhƣ đình trệ sản xuất, đào
tạo lại lao động khi có rủi ro xảy ra đối với NLĐ mặt khác nó giảm bớt đi sự
căng thẳng trong mối quan hệ vốn chứa đựng đầy những mâu thuẫn, tranh
chấp giữa chủ và thợ.
- NLĐ đóng theo quy định của luật: NLĐ đóng góp một phần vào quỹ
biểu hiện sự gánh chịu trực tiếp rủi ro của chính mình mặt khác nó có ý nghĩa
ràng buộc nghĩa vụ và quyền lợi của họ một cách chặt chẽ. Hỗ trợ của nhà
nƣớc: Nhà nƣớc tham gia đóng góp một phần vào quỹ trên cƣơng vị của
ngƣời quản lý xã hội về mọi mặt với mục đích phát triển kinh tế ổn định xã
hội. Do mối quan hệ giữa chủ - thợ có chứa nhiều mâu thuẫn mà hai bên
không thể tự giải quyết đƣợc. Nhà nƣớc buộc phải tham gia nhằm điều hoà
mọi mâu thuẫn của hai bên thông qua hệ thống các chính sách, pháp luật.
Không chỉ có nhƣ vậy nhà nƣớc còn hỗ trợ thêm vào giúp cho hoạt động
BHXH đƣợc ổn định.
- Các nguồn thu hợp pháp khác (như các cá nhân, tổ chức từ thiện ủng
hộ...).
* Sử dụng quỹ:


12

Quỹ BHXH đƣợc sử dụng chủ yếu cho hai nội dung: Chi trả các chế độ
BHXH và chi cho hoạt động quản lý sự nghiệp BHXH. Trong đó, nguồn tài

chính dùng để chi trả các chế độ BHXH chiếm đại bộ phận trong việc sử dụng
quỹ BHXH. Các chế độ BHXH đƣợc áp dụng với ngƣời lao động nhiều hay
ít, mức độ hƣởng thụ của từng loại chế độ cao hay thấp phụ thuộc vào chính
sách BHXH do mỗi nhà nƣớc quy định bằng pháp luật. Tổ chức Lao động
quốc tế (ILO) ban hành Công ƣớc số 102 ngày 04 tháng 6 năm 1952 về quy
phạm tối thiểu an toàn xã hội, trong đó có quy định 9 chế độ trợ cấp, bao gồm:
chăm sóc y tế; trợ cấp ốm đau; trợ cấp thất nghiệp; trợ cấp tuổi già (hƣu
bổng); trợ cấp trong trƣờng hợp tai nạn lao động hoặc bệnh nghề nghiệp; trợ
cấp gia đình; trợ cấp thai sản; trợ cấp tàn tật và trợ cấp tiền tuất.
Quỹ BHXH đƣợc lập ra nhằm mục đích đảm bảo các nhu cầu về BHXH,
đảm bảo đủ chi trả các trợ cấp cho những ngƣời thụ hƣởng hiện tại và những
ngƣời sẽ thụ hƣởng trong tƣơng lai. Tỷ lệ, mức độ và các khoản chi trả cho
các chế độ BHXH phụ thuộc vào chính sách của mỗi quốc gia đƣợc luật pháp
hoá, phù hợp với các quy định của các công ƣớc quốc tế, Đồng thời, để các
hoạt động của cả hệ thống BHXH diễn ra bình thƣờng, cần phải có các hoạt
động quản lý mà chi phí đƣợc lấy từ quỹ. Có thể tổng quát hoá cá khoản chi
của quỹ nhƣ sau;
- Chi trả các trợ cấp: Đây là khoản chi chủ yếu của quỹ. Tuỳ theo quy
định của từng nƣớc, các chế độ trợ cấp có thể khác nhau. Tuy, có thể có các
loại trợ cấp sau:
+ Các trợ cấp ngắn hạn: dùng để chi cho các chế độ ngắn hạn nhƣ ốm
đau, thai sản, TNLĐ - BNN, BHYT, thất nghiệp; trợ cấp gia đình ...
+ Các trợ cấp dài hạn: dùng để chi trả các chế độ dài hạn nhƣ hƣu trí;
tử tuất, TNLĐ - BNN nặng;
Các trợ cấp này đƣợc xác định theo những căn cứ kinh tế - xã hội và các


13

điều kiện sinh học của mỗi nƣớc trong giai đoạn nhất định và đƣợc pháp luật

quy định.
- Chi phí quản lý: Đây là khoản chi cho các hoạt động thƣờng xuyên của
tổ chức, bao gồm:
+ Chi lƣơng cho đội ngũ làm công tác trong toàn hệ thống;
+ Chi phí nghiệp vụ;
+ Chi nghiên cứu khoa học;
+ Chi phí hành chính (điện, nƣớc, văn phòng phẩm, .);
+ Chi phí mua sắm, sửa chữa,.
- Chi phí đầu tƣ: khoản chi này để đảm bảo các hoạt động đầu tƣ phần
nhàn rỗi của quỹ đƣợc diễn ra bình thƣờng và đạt hiệu quả cao. Về mặt kế
toán, khoản chi này có thể lấy trong tổng thu đƣợc từ lợi nhuận đầu tƣ.
- Chi dự phòng: Đây là khoản dự trữ có thể phát sinh trong năm ngoài dự
liệu.
- Những chi phí khác có liên quan đến hoạt động BHXH.
c. Chi bảo hiểm xã hội
Chi BHXH là một trong những nhiệm vụ trung tâm và đóng vai trò rất
quan trọng trong hoạt động của ngành BHXH.
Chi bảo hiểm xã hội (thực chất là chi trả các chế độ BHXH) được hiểu
là việc cơ quan Nhà nước (cụ thể là cơ quan bảo hiểm xã hội) sử dụng số tiền
thuộc nguồn Ngân sách Nhà nước và nguồn quỹ bảo hiểm xã hội để chi trả
các chế độ bảo hiểm xã hội cho đối tượng thụ hưởng theo luật định.
Hoạt động chi trả BHXH đƣợc thực hiện sau khi ngƣời tham gia đã hoàn
thành nghĩa vụ nộp bảo hiểm cho cơ quan BHXH. Chi BHXH vừa có vai trò
thực thi quyền lợi của ngƣời tham gia vừa góp phần ổn định đời sống, đảm bảo
ASXH. Nguồn tài chính dùng để chi trả các chế độ cho ngƣời lao động đƣợc lấy
từ NSNN (đối với ngƣời lao động nghỉ hƣởng BHXH trƣớc ngày 01


14

tháng 01 năm 1995 và thực hiện chế độ hƣu trí đối với quan nhân ttrực tiếp
tham gia kháng chiến chống Mỹ cứu nƣớc từ ngày 30 tháng 4 năm 1975 trở
về trƣớc, có 20 năm trở lên phục vụ quân đội đã phục viên, xuất ngũ) và Quỹ
BHXH.
Chi BHXH đƣợc thực hiện bởi hai quá trình phân phối và sử dụng quỹ
BHXH:
- Phân phối quỹ là quá trình phân bổ các nguồn tài chính từ quỹ BHXH
đến các quỹ thành phần.
- Sử dụng quỹ là quá trình chi tiền từ quỹ đến tay đối tƣợng thụ hƣởng
hoặc cho từng mục đích sử dụng cụ thể.
Chi BHXH là một nhiệm vụ quan trọng của ngành BHXH góp phần thực
thi chính sách ASXH của Đảng và Nhà nƣớc đối với ngƣời lao động.
d. Quản lý chi trả bảo hiểm xã hội
Có nhiều cách hiểu khác nhau về quản lý nhƣng cách hiểu chung nhất
là: "Quản lý là sự tác động có tổ chức có hƣớng đích của chủ thể quản lý tới
đối tƣợng quản lý nhằm đạt đƣợc mục tiêu đề ra" [21, tr.11]. Quản lý bao giờ
cũng là một tác động hƣớng đích, có xác định mục tiêu, thể hiện mối quan hệ
giữa chủ thể quản lý (quản lý, điều khiển) và đối tƣợng quản lý (chịu sự quản
lý), đây là quan hệ giữa lãnh đạo và bị lãnh đạo, không đồng cấp và có tính
bắt buộc. Nó diễn ra trong mọi lĩnh vực hoạt động của con ngƣời với nhiều
cấp độ, nhiều mối quan hệ với nhau. Đối với hoạt động BHXH thì quản lý
đƣợc bao gồm cả quản lý đối tƣợng tham gia và thụ hƣởng, quản lý thu,
quản lý chi trả và quản lý nguồn quỹ từ đầu tƣ tăng trƣởng.
Theo quyết định 828/QĐ-BHXH, “Quản lý chi trả BHXH là các hoạt
động có tổ chức, theo quy định của pháp luật để thực hiện công tác chi trả
các chế độ. Các hoạt động đó được thực hiện bằng hệ thống pháp luật của
nhà nước và bằng các biện pháp hành chính, tổ chức, kinh tế của các cơ
quan

15

chức năng nhằm đạt được mục tiêu chi đúng đối tượng, chi đủ số lượng và
đám bảo đến tận tay đối tượng thụ hưởng đúng thời gian quy định”
Quản lý chi BHXH đƣợc hiểu là sự tác động của các chủ thể quản lý vào
đối tƣợng quản lý trong các hoạt động lập, xét duyệt dự toán, tổ chức thực
hiện, điều hành và kiểm tra, giám sát hoạt động chi trả các chế độ BHXH
nhằm đạt đƣợc mục tiêu đã đề ra theo những nguyên tắc và phƣơng pháp
quản lý nhất định.
Khi nói tới chi BHXH là nói đến một loạt các mối quan hệ, bao gồm
quan hệ giữa Nhà nƣớc, cơ quan BHXH, ngƣời lao động và ngƣời sử dụng
lao động. Trong các mối quan hệ trên thì ngƣời lao động và chủ sử dụng lao
động là đối tƣợng quản lý. Chủ thể quản lý chính là Nhà nƣớc và cơ quan
BHXH các cấp từ Trung ƣơng tới địa phƣơng. Cơ quan quản lý ở trung ƣơng
là BHXH Việt Nam; ở địa phƣơng có BHXH các tỉnh, thành phố trực thuộc
Trung ƣơng; BHXH huyện, quận, thành phố trực thuộc tỉnh.
Mục tiêu của quản lý chi BHXH là làm cho quá trình tổ chức chi trả chế
độ thông suốt, chi trả đúng, đủ, kịp thời, phục vụ cho ngƣời tham gia và
hƣởng các chế độ ngày càng tốt hơn, góp phần ổn định, bảo đảm an toàn xã
hội và thúc đẩy sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của đất nƣớc.
1.1.2. V trò ủ quản lý

trả á

ế độ BHXH

Quản lý tốt công tác chi trả các chế độ BHXH nhằm thực hiện tốt các vai
trò chủ yếu sau đây:
- Đối với đối tƣợng thụ hƣởng: Thực hiện tốt công tác quản lý chi là
trực tiếp đảm bảo quyền lợi của ngƣời thụ hƣởng các chế độ. NLĐ khi đƣợc

chi trả đảm bảo sẽ ý thức đƣợc quyền lợi và trách nhiệm của mình, tạo ra tâm
lý yên tâm khi tham gia với đúng đối tƣợng và mức thu nhập, điều này cũng
gián tiếp ổn định quỹ, giảm khả năng tăng mức đóng cho NLĐ, đồng thời ổn
định thu nhập cho họ khi có bất cứ khó khăn, thay đổi nào trong cuộc sống.