Một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả trong dạy học lịch sử địa phương ở trường THCS và THPT nghi sơn, tĩnh gia, thanh hóa

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THANH HOÁ

TRƯỜNG THCS VÀ THPT NGHI SƠN

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

MỘT SỐ BIỆN PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ TRONG
DẠY HỌC LỊCH SỬ ĐỊA PHƯƠNG Ở TRƯỜNG THCS VÀ
THPT NGHI SƠN, TĨNH GIA, THANH HÓA.

Người thực hiện: Vũ Thị Cẩm Lệ
Chức vụ: Giáo viên
SKKN thuộc lĩnh vực (môn): Lịch sử

THANH HÓA, NĂM 2019


MỤC LỤC


1. Mở đầu
1.1. Lí do chọn đề tài
Vào tháng 7/2017, Bộ GD-ĐT đã ban hành chương trình giáo dục phổ thông
tổng thể. Chương trình đặt ra 5 phẩm chất và 10 năng lực mà học sinh phổ thông
cần đạt. Trong đó, phẩm chất đầu tiên được nhắc tới là phẩm chất yêu nước.
Hình thành, phát triển phẩm chất yêu nước là nhiệm vụ của cả chương trình giáo
dục, trong đó bộ môn Lịch sử nói chung và những tri thức lịch sử địa phương
nói riêng giữ vai trò đặc biệt quan trọng. Trong những năm qua Bộ giáo dục đã
có sự quan tâm và chỉ đạo thực hiện hiệu quả thông qua các đợt tập huấn dạy
học lịch sử di sản và danh nhân địa phương đồng thời thực hiện chỉ đạo các địa
phương tự chủ xây dựng chương trình, tăng thời lượng giảng dạy lịch sử di sản

và danh nhân địa phương.
Thế nhưng, trong thực tế ở trường THPT phần lịch sử địa phương chưa thực
sự được coi trọng xứng đáng với vai trò của nó vì số tiết phân phối của Bộ rất ít,
mỗi khối chỉ phân phối 1 đến 2 tiết. Vấn đề dạy lịch sử địa phương là chưa hiệu
quả vì còn nhiều khó khăn: Tài liệu giảng dạy chưa có tính hệ thống; không có
nội dung trong các kì thi…Học sinh hầu như lơ mơ hoặc không hiểu gì về lịch
sử quê hương mình, có đôi lúc học sinh ngỡ ngàng, lúng túng khi bất chợt một ai
đó hỏi hay nói về sự kiện lịch sử quê hương mình. Đó là một thực tế đáng buồn.
Quê hương Thanh Hóa nói chung và Tĩnh Gia nói riêng, là vùng đất địa linh
nhân kiệt với bề dày truyền thống văn hóa, truyền thống cách mạng anh hùng
qua mọi thời kỳ của lịch sử dân tộc. Có nhiều sự kiện lịch sử điển hình, nhiều
người con ưu tú của Đảng, của cách mạng, nhiều di tích lịch sử tiêu, nhiều danh
nhân văn hóa thì sự thiếu hụt đó lại càng đáng buồn hơn. Đó thực sự là sự trăn
trở, là trách nhiệm của những giáo viên giảng dạy lịch sử. Bởi trang bị những
hiểu biết về Lịch sử địa phương là góp phần giáo dục lòng tự hào về quê hương
dân tộc, bồi dưỡng các năng lực tư duy hành động và thái độ ứng xử đúng đắn
trong cuộc sống xã hội; giúp học sinh vận dụng sáng tạo những hiểu biết vào
hoạt động thực tiễn, có ý thức trách nhiệm xây dựng quê hương giàu đẹp.
Để khắc phục những khó khăn và thực hiện tốt yêu cầu nhiệm vụ dạy học
hiệu quả nội dung lịch sử địa phương thì giáo viên không thể không đổi mới
phương pháp. Xuất phát từ suy nghĩ đó và trong thực tiễn giảng dạy đã thực hiện
có hiệu quả, trong phạm vi có thể, người viết chọn đề tài: “Một số biện pháp
nhằm nâng cao hiệu quả trong dạy học lịch sử địa phương ở trường THCS
và THPT Nghi Sơn, Tĩnh Gia, Thanh Hóa”, để làm đề tài nghiên cứu với
mong muốn nhằm góp thêm một vài ý kiến nhỏ để tạo hứng thú cho học sinh
trong tìm hiểu và học tập lịch sử địa phương. Qua đó góp phần nâng cao chất
lượng, hiệu quả giáo dục truyền thống cách mạng, định hướng nghề nghiệp, xây
dựng quê hương.
3

1.2. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu và thực hiện một số biện pháp cụ thể trong việc tổ chức dạy học
lịch sử địa phương cấp THPT nhằm tạo hứng thú trong việc tìm hiểu, lĩnh hội
kiến thức Lịch sử địa phương cho học sinh.
1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Trong khuôn khổ SKKN, người viết chỉ nghiên cứu và thực hiên một số biện
pháp cụ thể trong dạy học Lịch sử địa phương
Các ví dụ minh họa nằm trong chương trình Lịch sử phổ thông ban cơ bản
hiện hành và Tài liệu lịch sử địa phương do Sở Giáo dục và đào tạo Thanh Hóa
ban hành.
Đối tượng khảo sát, điều tra và hướng tới là giáo viên, học sinh THPT trường
THCS và THPT Nghi Sơn, Tĩnh Gia, Thanh Hóa.
1.4. Phương pháp nghiên cứu
- Các phương pháp nghiên cứu lý thuyết:
+ Thu thập thông tin ở sách, báo, tài liệu chuyên môn và mạng internet
+ Phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa tri thức
- Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn:
+ Quan sát.
+ Khảo sát thực tế.
+ Phát phiếu điều tra.
+ Thực nghiệm sư phạm.

4


2. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm
2.1. Cơ sở lí luận
“Địa phương” là Vùng, khu vực trong quan hệ với trung ương với cả nước.
Là một phần của lãnh thổ quốc gia. Địa phương được chia thành nhiều cấp khác

nhau. Địa phương có thể là tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, có thể là
huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh, có thể là xã phường, thị trấn”1.
Lịch sử địa phương là một bộ phận của lịch sử dân tộc, có quan hệ mật thiết
với lịch sử dân tộc. Bất cứ một sự kiện lịch sử dân tộc cũng đều mang tính địa
phương vì nó diễn ra ở một địa phương cụ thể với không gian và thời gian xác
định. Tùy quy mô, tính chất của sự kiện mà có thể ảnh hưởng đến từng địa
phương, quốc gia và thậm chí cả thế giới. Cho nên, tri thức lịch sử địa phương là
một bộ phận hợp thành, là biểu hiện cụ thể và phong phú của lịch sử dân tộc. Nó
chứng minh sự phát triển hợp quy luật của mỗi địa phương trong sự phát triển
chung của cả dân tộc. Vì vậy, giữa lịch sử dân tộc và lịch sử địa phương có mối
quan hệ biện chứng không thể tách rời. Dạy học lịch sử địa phương có khả năng
rất to lớn trong việc cung cấp cho học sinh những tri thức lịch sử về địa phương,
trên cơ sở đó giáo dục cho học sinh tình yêu quê hương tha thiết, niềm tự hào
chính đáng về nơi “chôn nhau cắt rốn”. “Trong quá trình dạy học của mình, nếu
giáo viên tiến hành dạy học lịch sử địa phương theo chương trình quy định hoặc
liên hệ với lịch sử địa phương khi giảng dạy lịch sử dân tộc và tổ chức công tác
ngoại khóa lịch sử thì sẽ làm cho học sinh say mê, hứng thú học tập bộ môn và
nâng cao hiệu quả của quá trình dạy học”2.
Điều này cũng phù hợp với đặc điểm lứa tuổi học sinh phổ thông. Các em
đang độ tuổi thiếu niên hoặc bước sang ngưỡng cửa của thanh niên, còn nặng
tình cảm, quen nhận biết từ gần đến xa, từ hẹp đến rộng, từ cụ thể đến trừu
tượng. Cho nên, trước hết cần giáo dục cho các em lòng yêu quê hương, làng
xóm trên cơ sở đó giáo dục lòng yêu Tổ quốc và hướng suy nghĩ của các em về
đất nước, về chủ nghĩa xã hội ngay trên mảnh đất quê hương mà các em sinh ra,
lớn lên như nhà văn Ê-ren-bua từng nói “Lòng yêu nhà, yêu làng xóm, yêu quê
hương tạo nên lòng yêu Tổ quốc”. Dạy học lịch sử địa phương còn góp phần
hình thành ở học sinh phương pháp nghiên cứu khoa học, biết vận dụng kiến
thức vào cuộc sống.
2.2. Thực trạng vấn đề
Mặc dù đã được sự quan tâm của nhiều cơ quan quản lý giáo dục; sự nỗ lực,

cố gắng của các giáo viên trực tiếp giảng dạy nhưng trên thực tế hiệu quả dạy học lịch sử địa phương ở trường THPT hiện nay chưa cao, việc giáo dục tư
1 Được tham khảo từ TLTK số [3]
2 Được tham khảo từ TLTK số [3]

5


tưởng, tình cảm, đạo đức thông qua lịch sử địa phương vì thế cũng chưa đạt kết
quả như mong muốn. Có nhiều nguyên nhân cho thực trạng này:
Thứ nhất, là do nội dung kiến thức lịch sử địa phương kéo dài từ cội nguồn
cho đến nay, trong khi đó chương trình học lịch sử địa phương từ lớp 10 đến lớp
12 chỉ có 4 tiết (Lớp 10: 1 tiết, lớp 11: 1 tiết, lớp 12: 2 tiết), dẫn đến tình trạng
kiến thức còn nặng và sự lệch nhau giữa nội dung lịch sử dân tộc và lịch sử địa
phương. Nội dung chương trình lịch sử địa phương lại thường phân bố ở cuối
học kỳ nên đa số giáo viên lại sử dụng số tiết này vào ôn tập học kỳ. Sách giáo
khoa và sách giáo viên không có hướng dẫn cụ thể về nội dung hình thức cho
từng tiết dạy.
Thứ hai, mỗi địa phương có một truyền thống lịch sử khác nhau. Thầy cô giáo
muốn dạy tốt tiết lịch sử địa phương thường phải bỏ ra rất nhiều công sức tìm
tòi, sưu tầm tài liệu. Điều này làm cho giáo viên ngại giảng dạy, nếu có thực
hiện thì chỉ mang tính hình thức, thậm chí thay thế tiết học lịch sử địa phương
bằng tiết ôn tập, kiểm tra. Hiện nay, nếu giáo viên giảng dạy lịch sử địa phương
tỉnh Thanh Hóa thì rất đáng mừng là đã có tài liệu “Lịch sử địa phương Thanh
Hóa” của thầy Nguyễn Văn Hồ, do Sở GD và ĐT Thanh Hóa lưu hành. Đây là
tài liệu bồi dưỡng thường xuyên giáo viên THPT, được biên soạn công phu và hệ
thống. Ngoài ra, có nhiều bài viết khác được đăng trên các phương tiện truyền
thông, báo chí. Tuy nhiên, nếu giới thiệu và dạy học lịch sử địa phương quận,
huyện nơi học sinh sinh ra và lớn lên thì hầu như rất ít.
Thứ ba, là hạn chế trong việc thiết kế đồ dùng trực quan, tài liệu, tranh ảnh
lịch sử địa phương không phong phú như lịch sử dân tộc nên việc minh họa

trong các bài dạy ít khiến tiết học khô khan, thiếu hấp dẫn.
Thứ tư, nội dung Lịch sử địa phương chưa hoặc còn rất ít được các giáo viên
đưa vào trong các bài kiểm tra để đánh giá học sinh. Từ đó gây tâm lý chủ quan
cho cả người dạy và học; đặc biệt trong lịch sử - bộ môn có dung lượng kiến
thức khá nhiều so với các môn học khác, học sinh thường có tư tưởng thi cái gì
thì học cái đó. Bên cạnh đó, sự qua loa của các giáo viên khi xây dựng Ma trận
đề kiểm tra, khi không coi đây là một chủ đề nằm trong khung Ma trận cũng là
một nhân tố dẫn tới các kiến thức lịch sử địa phương chưa được học sinh coi
trọng. Qua trao đổi với một số đồng nghiệp có cùng chuyên môn thì hầu hết đều
cho rằng không đưa nội dung lịch sử địa phương vào trong khung ma trận đề
kiểm tra trong các lần ra đề kiểm tra định kỳ.
Thứ năm, tại trường THCS và THPT Nghi Sơn, là một ngôi trường mới thành
lập, ở vùng bãi ngang ven biển còn nhiều khó khăn thiếu thốn về cơ sở vật chất,
lại xa trung tâm, khó có điều kiện tổ chức hoạt động tham quan, học tập tại các
bảo tàng hay các di tích lịch sử-văn hóa nổi tiếng của Tỉnh nhà như Thành nhà
6


Hồ, khu di tích Lam Kinh…Vì vậy, việc công tác dạy học lịch sử địa phương
cũng chưa đạt hiệu quả như mong muốn.
Thực trạng trên không xứng tầm với vai trò, ý nghĩa và tác dụng của việc
dạy và học lịch sử địa phương. Chính vì vậy, người viết muốn góp một phần nhỏ
bé, áp dụng một vài biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả trong việc dạy học lịch
sử địa phương trên chính ngôi trường mình đang công tác.
2.3. Một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả trong dạy học lịch sử địa
phương ở trường THCS và THPT Nghi Sơn
Trong thực tế có rất nhiều phương pháp, biện pháp, cách thức tổ chức có hiệu
quả việc dạy học lịch sử địa phương, song trong phạm vi đề tài này, người viết
chỉ xin trình bày một số biện pháp sau:
2.3.1. Nâng cao nhận thức của giáo viên

Nâng cao nhận thức của giáo viên về vai trò, ý nghĩa của việc giảng dạy lịch
sử địa phương. Đây là biện pháp hàng đầu, bởi vì giáo viên là người trực tiếp
quyết định đến chất lượng dạy học lịch sử nói chung, dạy học lịch sử địa phương
nói riêng. Có nhận thức được tầm quan trọng này, giáo viên mới chủ động
nghiên cứu, tìm tòi các phương pháp nâng cao chất lượng dạy học lịch sử địa
phương. cần tạo ra trong lòng các em sự yêu thích, hứng thú và chuyên tâm vào
môn học, tiết học.
Ngoài việc nâng cao nhận thức về ý nghĩa của việc dạy học lịch sử địa
phương, các trường cần đổi mới về nội dung, phương pháp, hình thức dạy học
và kiểm tra, đánh giá. Cần tăng cường giám sát, kiểm tra của chuyên môn nhà
trường trong quá trình dạy học, không chỉ dừng lại ở việc ký duyệt giáo án của
giáo viên, mà cần kiểm tra thực tế việc tiếp thu của học sinh...Từ những tác động
như vậy, giáo viên sẽ nghiêm túc hơn trong việc thực hiện các tiết lịch sử địa
phương, tránh tình trạng lồng ghép hay cắt xén chương trình.
2.3.2. Lồng ghép lịch sử địa phương khi giảng dạy lịch sử dân tộc
Không có một sự kiện hay nhân vật lịch sử nào lại không gắn liền với một
địa phương cụ thể cả và lịch sử dân tộc được viết trên cơ sở lịch sử của các địa
phương trong cả nước. Ngược lại, lịch sử địa phương tuy có những nét riêng,
nhưng về cơ bản cũng tiến triển theo xu hướng phát triển chung của lịch sử dân
tộc, lịch sử Thanh Hóa cũng không phải là ngoại lệ. Và xuất phát từ thực tế, nội
dung chương trình lịch sử địa phương khá nhiều nhưng phân phối chương trình
bộ môn chỉ 1 tiết/ năm đối với khối 10, 11 và 2 tiết/năm đối với khối 12, như
vậy không thể đủ thời gian để giáo viên truyền tải đến học sinh. Vậy nên, trong
quá trình giảng dạy lịch sử dân tộc, người viết đã chủ động lồng ghép vào bài
giảng những đặc trưng riêng, những sự kiện, nhân vật lịch sử của địa phương
7


gắn liền với từng giai đoạn lịch sử của dân tộc, nhằm bước đầu hình thành cho
các em một số kiến thức về lịch sử tỉnh nhà.

Ví dụ 1: Lồng ghép sự ra đời của Đảng bộ Thanh Hóa khi dạy về sự ra đời
của Đảng cộng sản Việt Nam.
Ở bài 13- Lịch sử 12, Phong trào dân tộc dân chủ ở Việt Nam từ năm 1925 đến
năm 1930. Khi giáo viên giảng mục II. Đảng cộng sản Việt Nam ra đời. Sau khi
tổ chức, hướng dẫn học sinh nắm được những nội dung chính về hoàn cảnh, nội
dung, ý nghĩa của sự thành lập Đảng cộng sản Việt Nam, nội dung của cương
lĩnh chính trị đầu tiên…, giáo viên có thể lồng ghép giới thiệu về sự ra đời của
Đảng bộ tỉnh Thanh Hóa: “Ngày 3-2-1930 Đảng cộng sản Việt Nam ra đời. Sau
khi Đảng ra đời, Xứ uỷ Bắc kỳ rất quan tâm đến việc thành lập tổ chức Cộng
sản ở Thanh Hoá. Được sự chỉ đạo của Xứ uỷ, đồng chí Nguyễn Doãn Chấp đã
về Thanh Hoá bắt mối liên lạc với các hội viên Hội Việt Nam cách mạng Thanh
niên ở các huyện Đông Sơn, Thiệu Hoá, Thọ Xuân và xúc tiến việc thành lập
các chi bộ cộng sản. Cuối tháng 6 năm 1930 chi bộ cộng sản đầu tiên được
thành lập ở Hàm Hạ (nay thuộc xã Đông Tiến- Đông Sơn). Đầu tháng 7 năm
1930, chi bộ cộng sản thứ hai ra đời ở Phúc Lộc, Thiệu Hoá (nay là xã Thiệu
Tiến). Giữa tháng 7 năm 1930 tại làng Yên Trường (Thọ Lập- Thọ Xuân) chi
bộ cộng sản thứ 3 ra đời. Như vậy chỉ trong một thời gian ngắn ở Thanh Hoá đã
có ba chi bộ cộng sản ra đời. Ngày 29 tháng 7 năm 1930 dưới sự chỉ đạo của
Xứ uỷ Bắc kỳ, Hội nghị thành lập Đảng bộ Đảng cộng sản tỉnh Thanh Hoá
được tiến hành dưới sự chủ trì của đồng chí Lê Doãn Chấp tại nhà đồng chí Lê
Văn Sĩ (làng Yên Trường - Thọ Xuân). Sự ra đời của Đảng bộ Đảng cộng sản
Thanh Hoá đã chứng tỏ sự trưởng thành về ý thức chính trị của quần chúng
công nông. Từ đây trở đi nhân dân Thanh Hoá đã có một tổ chức chân chính
trực tiếp lãnh đạo, mở ra thời kỳ phát triển củaphong trào cách mạng trong
tỉnh. Dưới sự lãnh đạo của Đảng bộ, phong trào cách mạng Thanh Hoá trở
thành một bộ phận hữu cơ của cách mạng Việt Nam. Đảng bộ Đảng cộng sản
Thanh Hoá ra đời đã đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong sự phát
triển của cách mạng tỉnh nhà…”3.
Ví dụ 2. Lồng ghép cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở Thanh Hóa tháng
8-1945 khi dạy về Tổng khởi nghĩa tháng Tám 1945.

Ở bài 16-Lịch sử 12. Phong trào giải phóng dân tộc và tổng khởi nghĩa tháng
Tám (1939-1945) và nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ra đời. Sau khi tổ chức,
hướng dẫn học sinh nắm được hoàn cảnh, diễn biến, kết quả của cuộc tổng khởi
nghĩa tháng tám trong cả nước, giáo viên lồng ghép cuộc khởi nghĩa giành chính
quyền ở Thanh Hóa tháng 8-1945: “Ngày 14 tháng 8 năm 1945 chính phủ Nhật
tuyên bố đầu hàng đồng minh không điều kiện. Lúc này phong trào cách mạng ở
3 Được tham khảo từ TLTK số [4]

8


Thanh Hoá đang phát triển mạnh mẽ, cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở
huyện Hoằng Hoá đã thắng lợi. Điều kiện khách quan, chủ quan cho cuộc khởi
nghĩa vũ trang giành chính quyền ở Thanh Hoá đã chín muồi. Trước tình hình
đó, Tỉnh uỷ đã triệu tập Hội nghị mở rộng vào ngày 14/8/1945 tại làng Mao Xá
(Thiệu Toán). Hội nghị nhận định tình hình cách mạng trong tỉnh, quyết định chủ
trương biện pháp sẵn sàng phát động nhân dân nổi dậy giành chính quyền. Hội
nghị Tỉnh uỷ đã quyết định thành lập Uỷ ban khởi nghĩa và Uỷ ban nhân dân
cách mạng lâm thời tỉnh, phủ, huyện. Đồng chí Lê Tất Đắc được cử làm chủ tịch
Uỷ ban khởi nghĩa và Uỷ ban nhân dân cách mạng lâm thời tỉnh….Đến ngày 218 về cơ bản cuộc tổng khởi nghĩa giành chính quyền ở Thanh Hoá đã giành được
thắng lợi”4.
Thực tế giảng dạy, người viết rút ra rằng, hầu như mỗi bài, mỗi giai đoạn
lịch sử đều có thể lồng ghép nội dung lịch sử lịch sử địa phương. Điều này có
thuận lợi cơ bản là học sinh liên hệ được những sự kiện, biến cố lịch sử địa
phương với lịch sử dân tộc, giúp học sinh có cái nhìn đa chiều hơn về lịch sử.
Tuy nhiên, trong khuôn khổ 1 bài học, 1 tiết học mà tiếp cận quá nhiều sự kiện
lịch sử của cả dân tộc và địa phương sẽ khiến học sinh có phần quá tải, những
kiến thức phần lồng ghép mới chỉ dừng ở việc giới thiệu, chưa để lại ấn tượng
sâu sắc với học sinh.
2.3.3. Tăng cường sưu tầm – sử dụng thơ ca, tranh ảnh, đồ dùng trực quan

trong dạy học lịch sử địa phương
Học lịch sử là phải gắn với sự kiện. Bản thân những sự kiện lịch sử vốn đã khô
khan đặc biệt là những bài, những chương viết về các trận đánh có rất nhiều con
số về thời gian hoặc những số liệu khác. Để chuyển tải cho học sinh những số
liệu một cách khô cứng như vậy, đòi hỏi người giáo viên phải linh hoạt và sáng
tạo trong việc sử dụng phương pháp. Qua thực tế đi dạy, người viết thấy rằng,
khi sử dụng kiến thức thơ ca, tranh ảnh minh họa sẽ làm tiết học sinh động hơn,
học sinh sẽ hứng thú với bài học và việc lĩnh hội kiến thức sẽ sâu sắc hơn. Để
đạt hiệu quả cao nhất ở biện pháp này thì không chỉ là công tác sưu tầm, chuẩn
bị của giáo viên mà còn cần giao nhiệm vụ cho học sinh. Trong đó, giáo viên bộ
môn cần chủ động lựa chọn tài liệu tham khảo, đồ dùng trực quan phù hợp với
nội dung tiết học.
Ví dụ 1. Khi tìm hiểu về khởi nghĩa Lam Sơn, có thể trích dẫn đoạn thơ trong
“Bình Ngô đại cáo”, qua đó học sinh thấy được những tội ác man rợ của giặc
Minh đối với nhân dân ta:
“…Nhân họ Hồ chính sự phiền hà,
Để trong nước lòng dân oán hận.
Quân cuồng Minh thừa cơ gây hoạ,
4 Được tham khảo từ tài liệu tham khảo số [4]

9


Bọn gian tà bán nước cầu vinh.
Nướng dân đen trên ngọn lửa hung tàn,
Vùi con đỏ xuống dưới hầm tai vạ.
Dối trời lừa dân đủ muôn ngàn kế,
Gây binh kết oán trải hai mươi năm.
Bại nhân nghĩa nát cả đất trời,
Nặng thuế khoá sạch không đầm núi.

Người bị ép xuống biển dòng lưng mò ngọc, ngán thay cá mập thuồng luồng.
Kẻ bị đem vào núi đãi cát tìm vàng, khốn nỗi rừng sâu, nước độc.
Vét sản vật, bắt chim trả, chốn chốn lưới chăng,
Nhiễu nhân dân, bẫy hươu đen, nơi nơi cạm đặt…”5
Ví dụ 2. Khi tìm hiểu về đóng góp của quân dân Thanh Hóa đối với kháng
chiến chống Pháp (1945-1954), có thể minh họa cho học sinh hình ảnh xe đạp
thồ (trình chiếu nếu ứng dụng công nghệ thông tin hoặc in tranh màu khi dạy
trên lớp)

5 Được tham khảo từ TLTK số [7]

10


Xe đạp thồ- phương tiện vận tải hiệu quả chi viện cho chiến dịch Điện Biên Phủ
của dân công Thanh Hóa (1954)6
2.3.4. Tiến hành dạy lịch sử địa phương tại thực địa
Trong các biện pháp mà người viết đã thực hiện thì biện pháp này mới nhất,
có sự chuẩn bị công phu và phải lên kế hoạch trước đó rất dài. Khác với các biện
pháp trên là tiến hành trên lớp, ở giờ học chính khóa, thì biện pháp này giáo viên
cùng với học sinh sẽ tìm hiểu, học tập tại thực địa, nơi có di tích, di sản lịch sử.
Do không có điều kiện đi xa, đến những di tích, di sản của tỉnh nhà nên người
viết lựa chọn những di tích lịch sử ở gần nơi sinh sống của học sinh, có liên
quan, gắn với những sự kiện lịch sử hoặc nhân vật lịch sử đã được học trong
chương trình. Đây là lần đầu tiên người viết tiến hành biện pháp này khi dạy học
lịch sử địa phương ở trường mình công tác và có thể nói đây là biện pháp tâm
huyết nhất của người viết trong đề tài nghiên cứu này.
Việc tiến hành học tại thực địa được người viết tiến hành qua các bước sau:
Bước 1: Lên kế hoạch. Giáo viên cần xác định những nội dung như: Địa điểm
muốn tiến hành bài học, thời gian tiến hành,lớp chọn để đi học tại thực đại, địa

điểm đó gắn với sự kiện hoặc nhân vật lịch sử nào-những thông tin cụ thể, xin ý
kiến của Ban giám hiệu, phụ hunh học sinh và xin hỗ trợ cần thiết, thông báo
cho học sinh và giao nhiệm vụ chuẩn bị.
Bước 2. Tiến hành buổi học tập tại thực địa
Bước 3. Giao nhiệm vụ về nhà: Viết bài thu hoạch hoặc bài cảm nghĩ
Bước 4: Rút kinh nghiệm
Ví dụ: Trong năm học 2018-2019, người viết đã tổ chức một buổi học lịch sử địa
phương tại thực địa khi cùng học sinh tìm hiểu về dấu tích phòng tuyến thủy
quân Tây Sơn trên xã đảo Nghi Sơn, Tĩnh Gia, Thanh Hóa. Dấu tích này liên
quan đến phong trào Tây Sơn cuối XVIII thuộc chương trình Lịch sử lớp 10 và
nằm trên địa bàn- chỉ cách trường THCS và THPT NGhi Sơn khoảng 3 km.
Người viết xin tóm lược lại nội dung như sau:
LỊCH SỬ ĐỊA PHƯƠNG LỚP 10
Tiết 51. Tìm hiểu Dấu tích phòng tuyến thủy quân Tây Sơn trên xã đảo
Nghi Sơn (Tĩnh Gia, Thanh Hóa)
I. XÂY DỰNG KẾ HOẠCH
1. Mục đích yêu cầu
6 Được tham khảo từ TLTK số [8]

11


- Giúp học sinh tìm hiểu về một di tích lịch sử tại địa phương có liên quan đến
nhân vật lịch sử và sự kiện lịch sử đã được học đó là liên quan đến quân Tây
Sơn, vua Quang Trung và cuộc kháng chiến chống Thanh cuối XIX
- Giúp học sinh hiểu được nguồn gốc của lễ hội rước kiệu Quang Trang vào
ngày mùng 5 tháng Giêng âm lịch hàng năm tại địa phương
- Nâng cao lòng tự hào về những giá trị văn hóa – lịch sử của quê hương, phấn
đấu học tập, rèn luyện góp phần bảo vệ, phát huy những truyền thống tốt đẹp
của quê hương và xây dựng quê hương giàu đẹp.

2. Địa điểm-thời gian
- Địa điểm: Đảo Biện Sơn-Nghi Sơn, Tĩnh Gia, Thanh Hóa
- Thời gian: Sáng chủ nhật, ngày 05/05/2019
- Lớp đi học tại thực địa: lớp 10A5, trường THCS và THPT Nghi Sơn
3. Thông tin về địa điểm và nhân vật liên quan
- Địa điểm liên quan đến vua Quang Trung, phong trào Tây Sơn và cuộc kháng
chiến chống quân Thanh cuối XVIII.
- Thông tin cụ thể:
Xã đảo Nghi Sơn (huyện Tĩnh Gia), trước đây có tên là Biện Sơn, không
chỉ được biết đến với cảnh sắc thiên nhiên tươi đẹp. Trải qua quá trình hình
thành và phát triển, với vai trò, vị trí quan trọng, xã đảo Nghi Sơn là nơi tồn tại
nhiều di tích gắn liền với những sự kiện lịch sử của dân tộc như: Đền thờ vua
Quang Trung, Quan sát hải đại thần, lãnh binh Tôn Thất Cơ, mộ vua bà Trần
Quý Phi, Tứ vị thánh nương cùng với huyền tích về Mỵ Châu – Trọng Thủy nơi
giếng ngọc, hệ thống những chiếc giếng cổ mang kiến trúc, phong cách Chăm
Pa... Trong đó, nổi tiếng hơn cả là những dấu tích còn sót lại cho đến ngày hôm
nay của phòng tuyến thủy quân Tây Sơn.
Lịch sử Đảng bộ xã Nghi Sơn có đoạn viết: “Sau khi lên ngôi và lấy niên
hiệu là Quang Trung hoàng đế, Nguyễn Huệ tự mình thống lĩnh thủy bộ đại binh
ra Bắc nhằm quét sạch quân Thanh. Đại quân của vua Quang Trung vượt gần
400km đến Nghệ An. Tại đây, vua dừng quân 10 ngày, tuyển binh, phiên chế,
duyệt binh biểu dương lực lượng. Lúc này, quân Tây Sơn đã lên đến 10 vạn
binh, tiếp tục hành quân ra Bắc. Ngày 25 tháng chạp năm 1789, đoàn quân tiến
ra đến Tam Điệp, Quang Trung hoàng đế mở tiệc “cho quân sĩ ăn tết trước, đợi
đến sang xuân, ngày 7 vào thành Thăng Long sẽ mở tiệc lớn”. Cũng tại đây,
Quang Trung hoàng đế tiếp tục chia quân bộ làm ba mũi do Đô đốc Long, Đô
đốc Bảo và hoàng đế mỗi người chỉ huy một mũi. Cánh quân thủy đóng ở Biện
Sơn chia làm hai mũi cùng hữu quân do Đô đốc Lộc và Đô đốc Tuyết chỉ huy
vượt biển vào sông Lục Đầu (tỉnh Hải Dương).
12

Hiện nay, tại xã đảo Nghi Sơn, dấu tích phòng tuyến thủy quân Tây Sơn
chỉ còn được lưu lại qua sự tồn tại của một số đoạn tường thành nhỏ: Thành
Đồn, thành Hươu và thành Nguyệt. Thành Đồn nằm ở phía Đông Bắc của đảo,
cổng thành xây bằng gạch, cửa ra vào xây kiểu tò vò, trên mặt thành đắp thêm
một tường thành cao. Trước đây, trong thành có một khẩu súng thần công nhưng
sau đó được mang về đặt trong khuôn viên đền thờ vua Quang Trung (thôn Bắc
Sơn, xã Nghi Sơn). Được biết, thành Đồn xưa kia vốn là một tuần ty thời Lê.
Thành Hươu nằm ở góc Đông Nam của đảo – pháo đài Tĩnh Hải. Thành Nguyệt
nay là Tấn Biện Sơn. Những thành ấy đã có từ đời Lê và được quân Tây Sơn sử
dụng trong thời gian đóng quân, xây dựng phòng tuyến chống giặc. Sau đó, nhà
Nguyễn sửa chữa lại nên hiện trạng những dấu tích còn sót lại cho đến thời điểm
hiện tại của phòng tuyến thủy quân Tây Sơn trên xã đảo Nghi Sơn này đều đã
qua sự tu tạo của nhà Nguyễn”7.
4. Xin ý kiến Ban giám hiệu
- Sau khi trình bày kế hoạch với Ban giám hiệu, Ban giám hiệu đã đồng ý với
điều kiện tăng cường hỗ trợ của 1 đại diện Hội cha mẹ học sinh của lớp và hỗ
trợ kinh phí nước uống cho học sinh, còn phương tiện đi lại các em tự túc vì
gần di tích (chỉ cách trường 3km).
5. Chuẩn bị của giáo viên và học sinh
a. Đối với giáo viên:
- Sau khi hoàn thành bản thảo nội dung bài học, trình Ban giám hiệu nhà
trường phê duyệt và Ban văn hoá thông tin xã góp ý để hoàn thành nội dung
chính bài học.
- Liên hệ với ban quản lí di tích, cho phép được tổ chức buổi học tại địa
điểm đã dự tính, thông báo với phụ huynh học sinh về buổi học.
b. Đối với học sinh:
Thông báo cho học sinh lớp 10A5 thời gian, địa điểm học tập, tự túc phương
tiện di chuyển

Chuẩn bị 2 câu hỏi:
Câu 1: Phòng tuyến thủy quân của quân Tây Sơn ở đảo Nghi Sơn được xây
dựng trong hoàn cảnh nào?
Câu 2: Sưu tầm tranh ảnh về phòng tuyến thủy quân của quân Tây Sơn
7 Được tham khảo từ TLTK số [2]

13


II. TIẾN HÀNH BUỔI HỌC TẠI THỰC ĐỊA
1. Xuất phát: Giáo viên bộ môn và học sinh tập trung tại trường và xuất phát
lúc 7h30, di chuyển bằng xe đạp vì di tích chỉ cách trường 3km.
2. Tổ chức buổi học
- Sang tới địa điểm, giáo viên tập trung học sinh, phổ biến nội quy, nhiệm vụ
buổi học.
- Giáo viên trình bày ngắn gọn nội dung bài học, các nhóm học sinh sẽ trình bày
phần sưu tầm tài liệu của mình.
- Các địa điểm mà học sinh sẽ tới tìm hiểu, học tập là: Đoản thành-dấu tích của
phòng tuyến thủy quân Tây Sơn, đền thờ vua Quang Trung trên đảo Nghi Sơn.
- Gặp gỡ, xin phép người quản lí tại các điểm di tích và tổ chức cho học sinh
lắng nghe những câu chuyện, giai thoại liên quan do các cụ trông coi di tích kể
lại.
3. Một số hình ảnh buổi học (Người viết và học sinh ghi lại)
- Hình 1: Hình ảnh khái quát về đảo Nghi Sơn:

- Hình2: Hình ảnh về khẩu thần công thời Tây Sơn còn lại trên đảo:

14

- Hình 3: Một cổng thành còn lại của phòng tuyến thủy quân Tây Sơn trên đảo:

- Hình 4: Đền thờ vua Quang Trung (đang được xây dựng lại từ tháng 2/2019):

15


- Hình 5: Học sinh nghe cụ Nguyễn Thị Xoa (80 tuổi, người trông coi đền thờ)
kể các mẩu chuyện về vua Quang Trung và quân Tây Sơn:

16


- Hình 6: Cô trò chụp ảnh lưu niệm với cụ Nguyễn Thị Xoa trước đền thờ vua
Quang Trung:

4. Kết thúc buổi học
- Giáo viên giải đáp một số câu hỏi của học sinh, thăm dò cảm nghĩ của các em,
nhận xét buổi học, dặn dò và kết thúc buổi học.
III. VIẾT BÀI THU HOẠCH
Bài tập: Qua buổi học lịch sử địa phương tại thực địa, em đã học được gì và
trình bày cảm nhận của em những di tích mà em được tìm hiểu hôm nay?
IV. RÚT KINH NGHIỆM
Việc dạy học lịch sử địa phương tại thực địa có ưu điểm rõ rệt là tạo hứng thú
trong tìm hiểu và học sinh lĩnh hội kiến thức một cách sâu sắc hơn, giúp các em
thêm hiểu về truyền thống, về lịch sử văn hóa và thêm yêu quê hương mình.
Mặc dù vậy, cần đòi hỏi sự chuẩn bị chu đáo từ phía nhà trường, thầy, trò và đặc
biệt chú ý công tác đảm bảo an toàn cho học sinh và cũng rất khó khi tổ chức
cho tất cả các lớp tham gia được hoạt động này.
2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm.

Trong quá trình thực hiện, thực nghiệm, chủ yếu bằng quan sát học sinh, kết
hợp phiếu khảo sát, người viết đã thu được một số kết quả như sau:
Khi tổ chức dạy học lịch sử địa phương, người dạy có thể kết hợp, thực hiện
nhiều nhóm biện pháp, cách thức hoạt động nhưng trong khuôn khổ SKKN này,
17


người viết trình bày 4 nhóm biện pháo chủ yếu trên. Tuy vậy, không phải ở khối
lớp nào cũng thực hiện đầy đủ được. Trong đó biện pháp dạy học tại thực địa chỉ
tiến hành tại 1 lớp 10A5, còn các lớp và khối khác vẫn dạy trên lớp bình thường.
Càng kết hợp nhiều biện pháp, hình thức càng hấp dẫn càng thu hút được nhiều
em. Tính thi đua giữa cá nhân với cá nhân, giữa nhóm với nhóm rất hăng hái.
Không khí lớp học trở nên sôi nổi, truyền cảm hứng ngược lại cho giáo viên. Vì
vậy, nó thúc đẩy quá trình dạy-học, chất lượng giờ học.
Phát phiếu khảo sát: Năm học 2018-2019, người viết tiến hành thực
nghiệm ở 3 lớp của trường THCS và THPT Nghi Sơn khi dạy về lịch sử địa
phương:
- Lớp 11A4 có 34 học sinh: Chỉ áp dụng một biện pháp là lồng ghép lịch sử
địa phương khi dạy lịch sử dân tộc.
- Lớp 11A1- có 36 học sinh: Kết hợp nhiều biện pháp nhưng tiến hành trên
giờ học chính khóa bình thường, không có tiết học thực địa.
- Lớp 10A5 - có 39 học sinh, có sự kết hợp của biện pháp, và đặc biệt có buổi
học tại thực địa.

Kết quả:
LỚP

Không hứng thú

Hứng thú

Rất hứng thú

Lớp 11A4

25/34hs =73,5%

9/34hs = 26,5%

0/34hs = 0%

Lớp 11A1

15/36 hs = 41,7%

21/36hs = 58,3%

0/36hs = 0%

Lớp 10A5

0/39 hs = 0%

10/39 hs = 25,6%

29/39hs = 74,4%

Từ kết quả thực nghiệm trên có thể thấy: Ở lớp nào có sự kết hợp hài hòa
nhiều biện pháp khi dạy lịch sử địa phương thì số học sinh hứng thú, rất hứng
thú sẽ tăng cao. Ở lớp 11A4, khi dạy lịch sử địa phương nhưng sử dụng ít biện

pháp thì số học sinh không hứng thú chiếm tới 73,5%, và không có học sinh rất
hứng thú. ở lớp 11A1, khi kết hợp nhiều biện pháp, số học sinh hứng thú đã tăng
lên 58,3%. Còn ở lớp 10A5, với việc tiến hành biện pháp học tại thực địa, tại di
tích, không có học sinh không hứng thú và số học sinh rất hứng thú chiếm tới
74,4%. Quá trình thực nghiệm và khảo sát đã chứng minh: Không phải học sinh
không hứng thú với tiết học lịch sử địa phương, trái lại các em thể hiện sự say
mê, tìm hiểu, khám phá khi có những biện pháp, cách thức tổ chức phù hợp từ
người dạy.
18


3. Kết luận, kiến nghị
3.1. Kết luận
Nhằm đóng góp những kinh nghiệm qua thực tế giảng dạy của mình trong
quá trình công tác, bản thân người viết mạnh dạn đưa ra những giải pháp thiết
thực và đã áp dụng có hiệu quả trong năm học vừa qua. Như vậy muốn nâng cao
chất lượng trong các tiết dạy lịch sử địa phương trong điều kiện hiện tại, không
còn cách nào khác ngoài sự nỗ lực của cả người dạy và học, mà trước hết là giáo
viên phải tạo cho học sinh có thái độ yêu thích học môn Lịch sử, phải có lòng
đam mê thì học tập mới chuyên tâm, đạt kết quả. Người dạy trong quá trình lên
lớp phải vận dụng linh hoạt các biện pháp: lồng ghép nội dung lịch sử địa
phương khi dạy lịch sử dân tộc, sử dụng kênh hình, kiến thức văn học…đặc biệt
nếu có điều kiện tổ chức học tập tại thực địa thì đây là biện pháp rất hiệu quả,
tạo hứng thú đặc biệt cho học sinh. Khi đó việc tìm hiểu và học tập lịch sử địa
phương của học sinh sẽ trở nên nhẹ nhàng và hấp dẫn hơn. Qua đó góp phần
nâng cao chất lượng, hiệu quả giáo dục truyền thống cách mạng, bồi đắp thêm
tình yêu và trách nhiệm đối với quê hương. Như hành động học sinh tự nguyên
góp chút tiền từ tiền ăn sáng vào hòm công đức khi đến thăm công trình đền thờ
vua Quang trung đang xây dựng đã khiến người viết thấy thực sự ấm lòng.
Với những giải pháp trên, người viết đã sử dụng vào thực tiễn quá

trình dạy học các tiết trong chương trình lịch sử địa phương trong năm học 2018
– 2019. Tuy thời gian áp dụng chưa lâu, nhưng kết quả thu được qua quá trình
kiểm tra, đánh giá học sinh vào cuối năm học đã tạo cho người một niềm tin vào
những biện pháp mà mình đã và đang tiến hành là phù hợp với điều kiện hiện tại
của nhà trường.
3.2. Kiến nghị
Với vai trò, ý nghĩa và tầm quan trọng của việc dạy học lịch sử địa phương
trong nhà trường phổ thông, người viết thiết nghĩ cần phải tăng cường hơn nữa
các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả của công tác dạy học lịch sử địa phương.
Đối với giáo viên : phải nắm vững trình độ chuyên môn nghiệp vụ và có
những kỹ năng, hiểu biết sâu sắc hơn về kiến thức lịch sử của địa phương mà
mình đang dạy; phải thực sự tâm huyết, nhiệt tình với công việc; coi tiết dạy
lịch sử địa phương cũng giống như các tiết dạy lịch sử dân tộc khác trong toàn
bộ chương trình.
Đối với các trường học: cần tăng cường mua sắm thêm các thiết bị dạy
học liên quan đến lịch sử địa phương. Đồng thời, phải thường xuyên kiểm tra,
giám sát việc thực hiện chương trình của giáo viên và kết quả học tập của học
sinh, nên đưa nội dung kiến thức lịch sử địa phương vào đề kiểm tra thường
xuyên và định kì.
Đối với cơ quan quản lí cao hơn: Có những buổi tập huấn cho giáo viên,
và lấy đó làm cơ hội để họ có thể học tập, trao đổi lẫn nhau về cách thức và kinh
19


nghiệm dạy các tiết lịch sử địa phương, cần nghiên cứu, bổ sung, hoàn thiện và
làm phong phú hơn nữa nội dung của các bài lịch sử địa phương.
Trên đây là những biện pháp thực tiễn mà bản thân tôi đã thực hiện trong
năm học vừa qua, chắc chắn không tránh khỏi những khiếm khuyết, những suy
nghĩ mang tính chủ quan của bản thân mình. Rất mong các đồng chí, đồng
nghiệp góp ý, bổ sung để thêm hoàn thiện. Tôi xin chân thành cảm ơn!

XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƯỞNG
ĐƠN VỊ

Thanh Hóa, ngày 25 tháng 5 năm 2019
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của
mình viết, không sao chép nội dung của
người khác.
Người viết

Vũ Thị Cẩm Lệ
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1]. Bộ Giáo dục và đào tạo-“Tài liệu hội thảo-tập huấn đổi mới tổ chức và
quản lý hoạt động giáo dục ở trường Trung học phổ thông theo định hướng phát
triển năng lực học sinh”-Tháng 1 năm 2016.
[2]. Ban chấp hành Đảng bộ xã Nghi Sơn (2013), Lịch sử Đảng bộ xã Nghi Sơn
1945-2013, Nhà xuất bản Văn hóa thông tin, Hà Nội.
[3]. Hải Bình (2018), Làm thế nào để dạy môn Lịch sử địa phương hiệu quả,
Báo Giáo dục và Thời đại.
[4]. Nguyễn Văn Hồ (2013), Lịch sử địa phương Thanh Hóa, Sở Giáo dục và
Đào tạo Thanh Hóa.
[5]. Trần Văn Huân (2000), Những dấu tích lịch sử vùng đất Biện Sơn, NXB Hà
Nội.
[6]. Sách giáo khoa Lịch sử 10,11, 12 cơ bản hiện hành – NXBGD-2006
[7]. Sách giáo khoa Ngữ văn 10 cơ bản hiện hành – NXBGD-2006
[8]. Tài liệu nguồn internet.

20


DANH MỤC

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐÃ ĐƯỢC HỘI ĐỒNG SÁNG KIẾN KINH
NGHIỆM NGÀNH GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HUYỆN, TỈNH VÀ CÁC
CẤP CAO HƠN XẾP LOẠI TỪ C TRỞ LÊN.
Họ và tên tác giả: Vũ Thị Cẩm Lệ
Chức vụ và đơn vị công tác: Giáo viên - Trường THCS và THPT Nghi Sơn.
STT
Tên đề tài SKKN
1

Cấp đánh giá
xếp loại ( Sở,
Tỉnh...)

“Thiết kế và sử dụng phiếu
học tập trong dạy học bài
Sở GD & ĐT
Xây dựng chủ nghĩa xã
hội ở miền Bắc, đấu tranh
chống đế quốc Mỹ và
chính quyền Sài Gòn ở
miền Nam ở trường THCS
và THPT Nghi Sơn”

Năm được
Kết quả
đánh giá xếp
đánh giá xếp
loại
loại (A, B, C)
2016

C

21


22