HÌNH DẠNG và KÍCH THƯỚC CUNG RĂNG ở một NHÓM học SINH NGƯỜI tày 12 TUỔI tại LẠNG sơn năm 2017

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ Y TẾ

TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y HÀ NỘI

NGUYỄN THỊ LAN PHƯƠNG

HÌNH DẠNG VÀ KÍCH THƯỚC
CUNG RĂNG Ở MỘT NHÓM HỌC SINH
NGƯỜI TÀY 12 TUỔI TẠI LẠNG SƠN
NĂM 2017

LUẬN VĂN BÁC SĨ CHUYÊN KHOA CẤP II

HÀ NỘI - 2018


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ Y TẾ

TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y HÀ NỘI

NGUYỄN THỊ LAN PHƯƠNG

HÌNH DẠNG VÀ KÍCH THƯỚC
CUNG RĂNGỞ MỘT NHÓM HỌC SINH
NGƯỜI TÀY 12 TUỔI TẠI LẠNG SƠN
NĂM 2017
Chuyên ngành : Răng Hàm Mặt

Mã số

: CK62.72.28.01

LUẬN VĂN BÁC SĨ CHUYÊN KHOA CẤP II
Người hướng dẫn khoa học:
PGS.TS. VÕ TRƯƠNG NHƯ NGỌC

HÀ NỘI - 2018


LỜI CẢM ƠN
Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu, Phòng sau đại học, Trường
Đại học Y Hà Nội; Ban lãnh đạo, Phòng Đào tạo và QLKH, Viện Đào tạo
Răng Hàm Mặt đã giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi trong quá trình học tập và
nghiên cứu để tôi có thể hoàn thành luận văn này.
Tôi xin trân trọng cảm ơn PGS.TS. Võ Trương Như Ngọc, người Thầy
đã hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn.
Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám đốc, các Phòng Ban, BVRHMTW Hà
Nội đã giúp đỡ và tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập.
Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám đốc, các Phòng Ban, Tập thể Khoa
Răng Hàm Mặt, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội đã tạo mọi điều kiện cho tôi trong
quá trình học tập và công tác.
Tôi xin chân thành cảm ơn các anh chị em đồng nghiệp và bạn bè đã
quan tâm động viên, giúp đỡ tôi.
Cuối cùng tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc những người thân
trong gia đình đã động viên tôi, khích lệ tôi trong quá trình học tập và
nghiên cứu.
Xin trân trọng cảm ơn!
Hà Nội, tháng 10 năm 2018

Nguyễn Thị Lan Phương


LỜI CAM ĐOAN
Tôi là Nguyễn Thị Lan Phương, học viên lớp Bác sĩ chuyên khoa II khoá
30 chuyên ngành Răng Hàm Mặt, Trường Đại học Y Hà Nội, xin cam đoan:
1. Đây là luận văn do bản thân tôi trực tiếp thực hiện dưới sự hướng dẫn
của PGS.TS. Võ Trương Như Ngọc
2. Công trình này không trùng lặp với bất kỳ nghiên cứu nào khác đã
được công bố tại Việt Nam.
3. Các số liệu và thông tin trong nghiên cứu là hoàn toàn chính xác,
trung thực và khách quan, đã được xác nhận và chấp thuận của cơ sở nơi
nghiên cứu.
Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật về những cam kết này.
Hà Nội, ngày

tháng 10 năm 2018

Học viên

Nguyễn Thị Lan Phương


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
DGT

: Dài giữa trên

DGD

DSD1
DSD2
DST1
DST2
DTD
DTT
G-X
HD
HT
MPTC
R3vv
RGD
RGT
RHL1
RHL2
RHN1
RHN2
RSD1
RSD2
RST2
RTD
RTT

:
:
:
:
:
:
:

:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:

Dài giữa dưới
Dài sau dưới 1
Dài sau dưới 2
Dài sau trên 1
Dài sau trên 2
Dài trước dưới
Dài trước trên
Gần – Xa
Hàm dưới
Hàm trên
Mặt phẳng tận cùng
Răng nanh vĩnh viễn
Rộng giữa dưới
Rộng giữa trên

Răng hàm lớn vĩnh viễn thứ nhất
Răng hàm lớn vĩnh viễn thứ hai
Răng hàm nhỏ thứ nhất
Răng hàm nhỏ thứ hai
Rộng sau dưới 1
Rộng sau dưới 2
Rộng sau trên 2
Rộng trước dưới
Rộng trước trên

KÝ HIỆU
p:

Ý nghĩa thống kê
NS (non significant): sự khác biệt không có ý nghĩa thống kê.
*:

sự khác biệt có ý nghĩa với p < 0,05

**:

sự khác biệt có ý nghĩa với p < 0,01

***: sự khác biệt có ý nghĩa với p < 0,001

X:

Số trung bình (tính bằng mm) của kích thước nghiên cứu.

SD: Độ lệch chuẩn (tính bằng mm) của kích thước nghiên cứu.
SE:

Sai số chuẩn.

N:

Số cá thể trong mẫu nghiên cứu.

BẢNG THUẬT NGỮ VIỆT - ANH
Tiếng Việt

Tiếng Anh

Máy chụp cắt lớp điện toán
Mẫu hình thái
Nhân học
Thước trượt
Thước điện tử kỹ thuật số

CT scanner
Morphological pattern
Anthropology
Boley gauge
Electronic
digital

Khoảng leeway

calipers

Leeway space


MỤC LỤC
Danh mục các chữ viết tắt
Danh mục các bảng
Danh mục các hình
Danh mục các sơ đồ, biểu đồ
ĐẶT VẤN ĐỀ..................................................................................................1
Chương 1: TỔNG QUAN...............................................................................3
1.1. Sự thay đổi của cung răng và khớp cắn theo tuổi...................................3
1.1.1. Sự thay răng sữa bằng các răng vĩnh viễn........................................4
1.1.2. Sự thay đổi khớp cắn từ bộ răng sữa sang bộ răng vĩnh viễn..........7
1.2. Quan điểm khớp cắn và phân loại khớp cắn theo Angle......................10
1.2.1. Các đặc điểm của khớp cắn bình thường........................................10
1.2.2. Các đặc tính của hàm răng lý tưởng...............................................12
1.2.3. Phân loại sai khớp cắn theo Angle..................................................13
1.3. Hình dạng và kích thước cung răng.....................................................15
1.3.1. Hình dạngcung răng.......................................................................15
1.3.2. Kích thướccung răng......................................................................16
1.4. Các phương pháp đo đạc và phân tích cung răng và khớp cắn............19
1.4.1. Đo trên mẫu hàm số hóa.................................................................20
1.4.2. Đo bằng máy chụp cắt lớp điện toán..............................................20
1.4.3. Đo bằng thước trượt trên mẫu hàm thạch cao................................21
1.5. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam và trên thế giới...............................22
1.5.1. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam..................................................22
1.5.2. Trên thế giới..................................................................................24
Chương 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU..............30
2.1. Đối tượng nghiên cứu...........................................................................30

2.1.1. Tiêu chuẩn lựa chọn ở giai đoạn bắt đầu nghiên cứu ....................30
2.1.2. Tiêu chuẩn loại trừ..........................................................................31
2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu........................................................31
2.2.1. Thời gian nghiên cứu......................................................................31
2.2.2. Địa điểm nghiên cứu......................................................................31
2.3. Phương pháp nghiên cứu......................................................................31
2.3.1. Thiết kế nghiên cứu........................................................................31
2.3.2. Cỡ mẫu và chọn mẫu......................................................................31
2.3.3. Các bước tiến hành.........................................................................33
2.3.4. Vật liệu và dụng cụ thu thập dữ liệu...............................................34
2.3.5. Người khám....................................................................................35
2.4. Thu thập dữ liệu...................................................................................35
2.4.1. Các mốc đo.....................................................................................37
2.4.2. Các kích thước chiều rộng cung răng.............................................40
2.4.3. Các kích thước chiều dài cung răng...............................................40
2.4.4. Xác định hình dạng cung răng........................................................43
2.4.5. Chu vi cung răng............................................................................45
2.4.6. Xác định loại khớp cắn của răng trên mẫu theo phân loại của Angle...47
2.5. Các biến số cần nghiên cứu..................................................................49
2.6. Sai số nghiên cứu.................................................................................50
2.6.1. Sai số hệ thống................................................................................50
2.6.2. Sai số ngẫu nhiên............................................................................51
2.7. Cách khắc phục....................................................................................51
2.8. Xử lý số liệu.........................................................................................51
2.9. Đạo đức nghiên cứu.............................................................................52
2.10. Kế hoạch nghiên cứu..........................................................................52
Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU........................................................54

3.1. Thông tin chung của đối tượng nghiên cứu..........................................54
3.1.1. Phân bố đối tượng theo giới...........................................................54
3.1.2. Phân bố đối tượng sai lệch khớp cắn..............................................56
3.2. Phân bố hình dạng cung răng...............................................................57
3.2.1. Hình dạng cung răng hàm trên.......................................................57
3.2.2. Hình dạng cung răng hàm dưới......................................................61
3.2.3. Đồng dạng giữa hình dạng cung răng hàm trên và hàm dưới........64
3.3. Các chỉ số cung răng và so sánh kích thước cung răng ở học sinh12
tuổi của nhóm trẻ em người Tày.........................................................64
Chương 4: BÀN LUẬN.................................................................................70
4.1. Đặc điểm chung của mẫu nghiên cứu..................................................70
4.1.1. Về đối tượng nghiên cứu................................................................70
4.1.2. Về phương pháp đo........................................................................71
4.1.3. Về đặc điểm khớp cắn....................................................................71
4.1.4. Phương pháp nghiên cứu................................................................73
4.2. Hình dạng cung răng của một nhóm học sinh người Tày 12 tuổi tại tỉnh
Lạng Sơn năm 2017............................................................................73
4.3. Kích thước cung răng của một nhóm học sinh người Tày 12 tuổi tại
tỉnh Lạng Sơn năm 2017.....................................................................78
4.3.1. Kích thước cung răng giữa nam và nữ...........................................79
4.3.2. Kích thước cung răng của các loại khớp cắn..................................84
KẾT LUẬN....................................................................................................86
KIẾN NGHỊ...................................................................................................88
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC
ĐẶT VẤN ĐỀ..................................................................................................1
Chương 1: TỔNG QUAN...............................................................................3


1.1. Sự thay đổi của cung răng và khớp cắn theo tuổi...................................3

1.1.1. Sự thay răng sữa bằng các răng vĩnh viễn........................4
1.1.2. Sự thay đổi khớp cắn từ bộ răng sữa sang bộ răng
vĩnh viễn.......................................................................................7
1.2. Quan điểm khớp cắn và phân loại khớp cắn theo Angle......................10

1.2.1. Các đặc điểm của khớp cắn bình thường.......................10
1.2.2. Các đặc tính của hàm răng lý tưởng................................12
1.2.3. Phân loại sai khớp cắn theo Angle.....................................13
1.3. Hình dạng và kích thước cung răng.....................................................15

1.3.1 Hình dạngcung răng...............................................................15
1.3.2.Kích thướccung răng..............................................................16
1.4.Các phương pháp đo đạc và phân tích cung răng và khớp cắn.............19

1.4.1. Đo trên mẫu hàm số hóa.......................................................20
1.4.2. Đo bằng máy chụp cắt lớp điện toán................................20
1.4.3. Đo bằng thước trượt trên mẫu hàm thạch cao..............21
1.5. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam và trên thế giới...............................22

1.5.1. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam.....................................22
1.5.2.Trên thế giới...............................................................................24
Chương 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.............30
2.1. Đối tượng nghiên cứu...........................................................................30

2.1.1. Tiêu chuẩn lựa chọn ở giai đoạn bắt đầu nghiên cứu. 30
2.1.2. Tiêu chuẩn loại trừ.................................................................30
2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu........................................................30

2.2.1.Thời gian nghiên cứu..............................................................30

2.2.2. Địa điểm nghiên cứu..............................................................30


2.3. Phương pháp nghiên cứu......................................................................31

2.3.1. Thiết kế nghiên cứu................................................................31
2.3.2. Cỡ mẫu và chọn mẫu.............................................................31
2.3.3. Các bước tiến hành................................................................32
2.3.4. Vật liệu và dụng cụ thu thập dữ liệu................................33
2.3.5. Người khám..............................................................................34
2.4. Thu thập dữ liệu...................................................................................34

2.4.1. Các mốc đo................................................................................36
2.4.2. Các kích thước chiều rộng cung răng..............................38
2.4.3. Các kích thước chiều dài cung răng.................................38
2.4.4. Xác định hình dạng cung răng:..........................................40
2.4.5. Chu vi cung răng.....................................................................41
2.4.6. Xác định loại khớp cắn của răng trên mẫu theo phân
loại của Angle...........................................................................42
2.5. Các biến số cần nghiên cứu..................................................................43
2.6. Sai sốnghiên cứu..................................................................................44

2.6.1. Sai số hệ thống.........................................................................44
2.6.2. Sai số ngẫu nhiên....................................................................44
2.7. Cách khắc phục....................................................................................44
2.8. Xử lý số liệu.........................................................................................45
2.9. Đạo đức nghiên cứu.............................................................................45
2.10. Kế hoạch nghiên cứu..........................................................................46
Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU........................................................47
3.1. Thông tin chung của đối tượng nghiên cứu..........................................47

3.2. Phân bố hình dạng cung răng...............................................................48


3.3.Các chỉ sốcung răng và so sánh kích thước cung răng ởhọc sinh12 tuổi
của nhóm trẻ em người Tày.................................................................54
Chương 4: BÀN LUẬN.................................................................................59
4.1. Bàn về đặc điểm chung của mẫu nghiên cứu.......................................59
4.2. Bàn về phương pháp nghiên cứu..........................................................59
4.3. Đặc điểm hình dạng cung răng.............................................................59
KẾT LUẬN....................................................................................................61
KIẾN NGHỊ...................................................................................................62
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC



DANH MỤC BẢNG
Bảng 1.1.

Khác biệt về kích thước gần xa giữa răng sữa và răng vĩnh viễn. 4

Bảng 3.1.

Phân bố tình trạng sai lệch khớp cắn theo giới...........................56

Bảng 3.2.

Tỷ lệ các dạng cung răng hàm trên theo giới..............................58

Bảng 3.3.

Tỷ lệ các dạng cung răng hàm trên theo giới ở CLI...................58

Bảng 3.4.

Tỷ lệ các dạng cung răng hàm trên theo giới ở CLII..................58

Bảng 3.5.

Tỷ lệ các dạng cung răng hàm trên theogiới ở CLIII..................60

Bảng 3.6.

Tỷ lệ các dạng cung răng hàm trên theo các loại khớp cắn........60

Bảng 3.7.

Tỷ lệ các dạng cung răng hàm dưới theo giới.............................61

Bảng 3.8.

Tỷ lệ các dạng cung răng hàm dưới theo giới ở CLI..................62

Bảng 3.9.

Tỷ lệ các dạng cung răng hàm dưới theo giới ở CLII.................62

Bảng 3.10. Tỷ lệ các dạng cung răng hàm dưới theogiới ở CLIII.................62
Bảng 3.11. Tỷ lệ các dạng cung răng hàm dưới theo các loại khớp cắn.......63
Bảng 3.12. Chiều rộng cung răng hàm trên giữa nam và nữ.........................64

Bảng 3.13. Chiều rộng cung răng hàm dưới giữa nam và nữ........................65
Bảng 3.14. Chiều dài cung răng hàm trên giữa nam và nữ...........................65
Bảng 3.15. Chiều dài cung răng hàm dưới giữa nam và nữ..........................66
Bảng 3.16. Chu vi cung răng hàm trên và hàm dưới theo giới......................66
Bảng 3.17. So sánh chiều rộng cung răng hàm trên giữa các loại khớp cắn. 67
Bảng 3.18. So sánh chiều rộng cung răng hàm dưới giữa các loại khớp cắn 67
Bảng 3.19. So sánh chiều dài cung răng hàm trên giữa các loại khớp cắn....68
Bảng 3.20. So sánh chiều dài cung răng hàm dưới giữa các loại khớp cắn. .68
Bảng 3.21. So sánh chu vi hàm trên và hàm dưới giữa các loại khớp cắn....69
Bảng 4.1.

So sánh kết quả hình dạng cung răng của một số tác giả trong
nước.............................................................................................74

Bảng 4.2.

So sánh kích thước cung răng hàm trên với các nghiên cứu.......79


Bảng 4.3.

So sánh kích thước cung răng hàm dưới với các nghiên cứu......81

Bảng 4.4.

So sánh với kích thước cung răng trẻ Mỹ da đen 12 tuổi trong
nghiên cứu của Ross-Powell.......................................................82

Bảng 4.5.

So sánh các kích thước cung răng lứa tuổi 12 với kích thước cung
răng lứa tuổi 15 và trưởng thành.................................................84

Bảng 1.1. Khác biệt về kích thước gần xa giữa răng sữa và răng vĩnh viễn
.......................................................................................................4
Bảng 3.1. Tỷ lệ các dạng cung răng hàm trên theo giới.............................48
Bảng 3.2. Tỷ lệ các dạng cung răng hàm trên theo giới ởCLI...................49
Bảng 3.3. Tỷ lệ các dạng cung răng hàm trên theo giới ởCLII.................49
Bảng 3.4. Tỷ lệ các dạng cung răng hàm trên theogiới ởCLIII................50
Bảng 3.5. Tỷ lệ các dạng cung răng hàm trên theo các loại khớp cắn......50
Bảng 3.6. Tỷ lệ các dạng cung răng hàm dưới theo giới............................51
Bảng 3.7. Tỷ lệ các dạng cung răng hàm dướitheo giới ở CLI..................52
Bảng 3.8. Tỷ lệ các dạng cung răng hàm dưới theo giới ở CLII...............52
Bảng 3.9. Tỷ lệ các dạng cung răng hàm dưới theogiới ở CLIII...............52
Bảng 3.10. Tỷ lệ các dạng cung răng hàm dưới theo các loại khớp cắn...53
Bảng 3.12. Chiều rộng cung răng hàm dưới giữa nam và nữ...................54
Bảng 3.13. Chiều dài cung răng hàm trên giữa nam và nữ.......................55
Bảng 3.14. Chiều dài cung răng hàm dưới giữa nam và nữ......................55
Bảng 3.15. Chu vi cung răng hàm trên và hàm dưới theo giới ................55
Bảng 3.16. So sánh chiều rộng cung răng hàm trên giữa các loại khớp cắn
.....................................................................................................56
Bảng 3.17. So sánh chiều rộng cung răng hàm dưới giữa các loại khớp
cắn...............................................................................................56
Bảng 3.18. So sánh chiều dài cung răng hàm trên giữa các loại khớp cắn
.....................................................................................................57


Bảng 3.19. So sánh chiều dài cung răng hàm dưới giữa các loại khớp cắn
.....................................................................................................57
Bảng 3.20. So sánh chu vi hàm trên và hàm dưới giữa các loại khớp cắn

.....................................................................................................58


DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 2.1.

Biểu đồ GRANTT...................................................................53

Biểu đồ 3.1.

Phân bố giới tính.....................................................................55

Biểu đồ 3.2.

Phân bố tình trạng sai lệch khớp cắn......................................56

Biểu đồ 3.3.

Phân bố các hình dạng cung răng hàm trên............................57

Biểu đồ 3.4.

Tỷ lệ các hình dạng cung rănghàm dưới.................................61

Biểu đồ 3.5.

Tỷ lệ các hình dạng cung răng hàm trên và hàm dưới............63

Biểu đồ 3.6.

Tỷ lệ đồng dạng giữa hình dạng cung răng hàm trên và hàm
dưới.........................................................................................64

Biểu đồ 4.1.

So sánh tỉ lệ hình dạng cung răng hàm trên với các tác giả....76

Biểu đồ 4.2.

So sánh tỉ lệ hình dạng cung răng hàm dưới với các tác giả...78

Biểu đồ 2.1. Biểu đồ GRANTT.....................................................................46
Biểu đồ 3.1. Phân bố giới tính......................................................................47
Biểu đồ 3.2. Phân bố các hình dạng cung răng hàm trên..........................48
Biểu đồ 3.3. Tỷ lệ các hình dạng cung rănghàm dưới................................51
Biểu đồ 3.4. Tỷ lệ các hình dạng cung răng hàm trên và hàm dưới.........53


DANH MỤC HÌNH VẼ

Hình 1.1.

Sự thay đổi kích thước răng và cung răng khi chuyển sang bộ
răng vĩnh viễn................................................................................6

Hình 1.2.

Sơ đồ minh họa mối tương quan giữa mặt phẳng Chapman và sự
thành lập khớp cắn của răng cối lớn thứ nhất theo Carlsen và
Meredith........................................................................................8

Hình 1.3.

Sự di gần sớm của răng hàm lớn vĩnh viễn thứ nhất.....................9

Hình 1.4.

Sự di gần muộn của răng hàm lớn vĩnh viễn thứ nhất..................9

Hình 1.5.

Các loại khớp cắn theo Angle.....................................................15

Hình 1.6.

Đo kích thước gần xa bằng phần mềm OrthoCad- ảnh 3D.........20

Hình 1.7.

Đo kích thước chiều rộng qua hai răng nanh và hai răng hàm lớn
thứ nhất bằng phần mềm OrthoCad............................................20

Hình 1.8.

Hệ thống Scanned 3D và hình dạng cung răng hàm trên............21

Hình 1.9.

Thước trượt điện tử được sử dụng trong nghiên cứu..................22

Hình 2.1.

Khớp cắn bình thường.................................................................33

Hình 2.2.

Khớp cắn loại II..........................................................................33

Hình 2.3.

Bộ khay khám.............................................................................34

Hình 2.4.

Thước điện tử kỹ thuật số...........................................................35

Hình 2.5.

Mẫu hàm tiêu chuẩn....................................................................36

Hình 2.6.

Mài mẫu......................................................................................37

Hình 2.7.

Mốc đo kích thước dài, rộng cung răng......................................38

Hình 2.8.

Các chiều rông cung răng............................................................40

Hình 2.9.

Các chiều dài cung răng..............................................................40

Hình 2.10. Đo chiều rộng cung răng.............................................................42
Hình 2.11. Đo chiều dài cung răng...............................................................43
Hình 2.12. Thước OrthoForm của 3M..........................................................44
Hình 2.13. Chu vi cung răng trên..................................................................46


Hình 2.14. Chu vi cung răng dưới.................................................................47
Hình 1.1.

Sự thay đổi kích thước răng và cung răng khi chuyển sang bộ
răng vĩnh viễn..............................................................................6

Hình 1.2.

Sơ đồ minh họa mối tương quan giữa mặt phẳng Chapman
và sự thành lập khớp cắn của răng cối lớn thứ nhất theo
Carlsen và Meredith...................................................................8

Hình 1.3.

Sự di gần sớm của răng hàm lớn vĩnh viễn thứ nhất...............9

Hình 1.4.

Sự di gần muộn của răng hàm lớn vĩnh viễn thứ nhất............9

Hình 1.5.

Các loại khớp cắn theo Angle...................................................15

Hình 1.6.

Đo kích thước gần xa bằng phần mềm OrthoCad- ảnh 3D...20

Hình 1.7.

Đo kích thước chiều rộng qua hai răng nanh và hai răng hàm
lớn thứ nhất bằng phần mềm OrthoCad................................20

Hình 1.8.

Hệ thống Scanned 3D và hình dạng cung răng hàm trên......21

Hình 1.9.

Thước trượt điện tử được sử dụng trong nghiên cứu B. W.
John S. Kerr, and David Hirst, B. Sc.(1987)...........................21

Hình 2.1.

Khớp cắn bình thường..............................................................32

Hình 2.2.

Khớp cắn loại II.........................................................................33

Hình 2.3.

Bộ khay khám............................................................................33

Hình 2.4.

Thước điện tử kỹ thuật số........................................................34

Hình 2.5.

Mẫu hàm tiêu chuẩn.................................................................35

Hình 2.6.

Mài mẫu.....................................................................................36

Hình 2.7.

Mốc đo kích thước dài, rộng cung răng..................................36

Hình2.8.

Các chiều rông cung răng.........................................................38

Hình2.9.

Các chiều dài cung răng...........................................................38

Hình 2.10. Đo chiều rộng cung răng..........................................................39
Hình 2.11. Đo chiều dài cung răng.............................................................39
Hình 2.12. Thước OrthoForm của 3M.......................................................40
Hình 2.13. Chu vi cung răng trên...............................................................41


Hình 2.14. Chu vi cung răng dưới..............................................................41


1

Đ1huVvi cuĐẶT VẤN ĐỀ
Để có được những quyết định đúng đắn cho các can thiệp về hình
thái và chức năng ở vùng đầu - mặt - răng, từ gần hai thế kỷ qua đã liên
tục có những cố gắng của nhiều tác giả để tìm hiểu về những qui luật phát
triển của cung răng và đã khẳng định đặc điểm hình thái cung răng có sự
khác nhau giữa các chủng tộc, dân tộc, giữa nam và nữ. Câu này viết lại
cho rõ nghĩa hơn
Khớp cắn đóng vai trò quan trọng trong các hoạt động chức năng
của con người, đây là một trong ba thành phần cấu tạo nên bộ máy nhai.
Khớp cắn là sự tiếp xúc của các răng ở cung răng hai hàm. Vì các răng
tiếp xúc với nhau trong các hoạt động chức năng nên cung răng đóng vai
trò rất lớn trong hoạt động của bộ máy nhai, bao gồm nhai, nói, nuốt...
Vấn đề tiếp xúc giữa các răng của hai cung hàm, hay nói khác đi là chức
năng của cung hàm là chìa khóa đảm bảo cho sự lành mạnh và thoải mái
của hệ thống nhai [1]. Ngoài ra cung răng còn góp phần tạo nên thẩm mỹ
cho khuôn mặt của con người. Một cung răng đẹp kết hợp hài hòa với các
yếu tố phần mềm góp phần mang lại nụ cười đẹp và tự tin của con người.
Chính bởi tầm quan trọng của nó mà đã có rất nhiều các nghiên cứu về
cung răng cũng như đặc điểm khớp cắn, kích thước cung răng hay tiêu

chuẩn của một khớp căn lý tưởng là gì.
Từ năm 1932 Chuck đã nghiên cứu đặc điểm hình thái và phân loại
cung răng thành 3 loại hình dạng khác nhau bao gồm cung răng hình
vuông, cung răng ovan và cung răng thuôn dài [2]. Nghiên cứu cũng đã
chỉ ra rằng tỷ lệ các loại cung răng ở nam và nữ có sự khac nhau. Ở mỗi
chủng tộc, dân tộc khác nhau cũng có sự khác nhau về tỷ lệ, đặc điểm của
mỗi dạng cung răng. Việc nghiên cứu đặc điểm khớp cắn có một vai trò
rất quan trọng trong thực hành chỉnh nha lâm sàng. Với mỗi loại hình


2

dạng cung răng khác nhau sẽ tương ứng với hình dạng dây cung điều trị
tương ứng mới đem lại sự ổn định cho kết quả điều trị chỉnh nha.
Các chỉ số đặc trưng và đặc điểm khớp cắn khác nhau giữa các
chủng tộc, do vậy khi chẩn đoán và lập kế hoạch điều trị nên sử dụng các
chỉ số của chủng tộc đó. Trường hợp dân tộc nào chưa có được các chỉ số
trung bình riêng , cần lựa chon các chỉ số trung bình trong các nghiên
cứu trên các dân tộc cùng chủng tộc với mình.
Trong giai đoạn bộ răng hỗn hợp chuyển sang bộ răng vĩnh viễn có
rất nhiều lệch lạc răng hàm xảy ra. Yếu tố quan trọng ở giai đoạn này là
sự thay đổi của kích thước cung răng và khớp cắn.
Phần lớn trẻ em 12 tuổi các răng sữa đã được thay bằng răng vĩnh
viễn nên có nhiều thuận lợi cho việc thực hiện nắn chỉnh răng cố định vì
vậy người thầy thuốc cần phải biết được các chỉ số cơ bản về cung răng,
khuôn mặt của lứa tuổi này. Trên thế giới nhiều nghiên cứu đã cho biết
các chỉ số về đầu mặt, cung răng ở lứa tuổi 12. Ở Việt Nam đã có một vài
công trình nghiên cứu về kích thước đầu mặt, cung răng, răng và về mối
quan hệ giữa khớp cắn ở các giai đoạn răng hỗn hợp và răng vĩnh viễn
nhưng còn một số hạn chế và chưa có nghiên cứu nào trên người dân tộc

Tày của Việt Nam[3].
Xuất phát từ những nhu cầu thực tiễn nhóm tiến hành nghiên cứu
quy mô lớn, nằm trong đề tài cấp nhà nước, để có thể đưa ra được một
bộ số liệu chính xác, hoàn thiện và mang tính đặc trưng cao cho người
Việt Nam
Từ các lý do trên chúng tôi tiến hành nghiên cứuđể tìm hiểu về răng
và cung răng của người Tàyvới tên đề tài: “Hình dạng và kích thước cung
răng ở một nhóm học sinh người Tày 12 tuổi tại Lạng Sơn năm 2017” với
hai mục tiêu sau:
1. Mô tả hình dạng cung răng của một nhóm học sinh người Tày 12
tuổi tại tỉnh Lạng Sơn năm 2017.


3

2. Xác định một số kích thước cung răng của nhóm đối tượng nghiên
cứu trên.

Chương 1
Thương 1ứTỔNG QUAN
1.1. Sự thay đổi của cung răng và khớp cắn theo tuổi
Sự thay đổi của cung răng và khớp cắn theo tuổi Sơn
Các quá trình sinh học và phát triển không phải chỉ giới hạn trong
thời kỳ phát triển phôi thai của mỗi cá thể: sự phát triển của răng từ tuần
thứ năm của phôi và quá trình phát triển của cung răng diễn ra liên tục
trong suốt đời sống.
Từ khi sinh ra cho tới khi trưởng thành, bộ răng người trải qua
bốn giai đoạn hình thành, phát triển và biến đổi như sau:
- Giai đoạn 1, giai đoạn thành lập bộ răng sữa: Từ khi sinh ra cho
đến khi mọc đầy đủ các răng sữa, thường diễn ra từ lúc sinh đến 2,5 tuổi.

- Giai đoạn 2, giai đoạn cung răng sữa ổn định: Từ khi mọc đầy đủ
hàm răng sữa đến khi mọc RHL vĩnh viễn thứ nhất, thường từ 2,5 tuổi
đến 6 tuổi.
- Giai đoạn 3, giai đoạn bộ răng hỗn hợp: từ khi mọc RHL vĩnh
viễn thứ nhất đến khi thay chiếc răng sữa cuối cùng, thường từ 6 tuổi đến
12 tuổi.
Giai đoạn này có thể chia ra chia ra làm hai giai đoạn: 6 – 10 tuổi
là giai đoạn hàm răng hỗn hợp sớm; 10 – 12 tuổi là giai đoạn hàm răng
hỗn hợp muộn dựa theo sự mọc của nhóm răng cửa và nhóm răng sau.
Trong giai đoạn này, một yếu tố rất đáng được lưu tâm là tổng kích thước


4

theo chiều gần xa của các răng nanh sữa, RHS thứ nhất, RHS thứ hai lớn
hơn tổng kích thước gần xa của răng nanh vĩnh viễn, RHN thứ nhất, thứ
hai khoảng 1,7 mm ở HD, 0,9 mm ở HT mỗi bên. Khoảng chênh lệch này
được Nance gọi là khoảng “leeway” [4],[5]. Khi răng sữa phía sau được
thay thế bởi các răng nanh và RHN, khoảng leeway được khép lại. Sự
khép lại của khoảng leeway phụ thuộc vào khớp cắn RHL thứ nhất và
thứ tự mọc răng HT và HD. Thay đổi thứ tự mọc răng bình thường có
thể làm cản trở các răng mọc đúng vị trí.
- Giai đoạn 4, giai đoạn bộ răng vĩnh viễn: từ khi mọc răng hàm
lớn vĩnh viễn thứ hai và sau đó, thường diễn ra sau 12 tuổi.
Từ khoảng 6 tuổi bộ răng sữa dần dần được thay thế bằng bộ răng
vĩnh viễn. Quá trình hình thành bộ răng vĩnh viễn có thể được chia làm 2
giai đoạn: giai đoạn bộ răng hỗn hợp và giai đoạn bộ răng vĩnh viễn. Giai
đoạn trong miệng vừa có răng sữa vừa có răng vĩnh viễn được gọi là giai
đoạn răng hỗn hợp. Giai đoạn này thường kéo dài từ lúc 2,5-6 tuổi đến 11
- 12 tuổi.

Ở mỗi giai đoạn, cung răng có những đặc trưng riêng biệt về hình
thái, chức năng, về mức độ tăng trưởng và sự tương quan khác nhau.
Giai đoạn răng hỗn hợp là giai đoạn có nhiều thay đổi nhất. Sự
biến đổi chiều hướng mọc răng, sự loại bỏ khe hở giữa các răng, sự mòn
răng theo thời gian và ảnh hưởng của cơ.
1.1.1. S Sự thay răng sữa bằng các răng vĩnh viễn1.1đoay răng sữa bằng
các răng vĩnh vi
Được tính từ lúc xuất hiện RHL1 và các răng sữa được thay thế
bằng các răng vĩnh viễn. Kích thước của các răng vĩnh viễn (trừ răng
hàm sữa thứ hai hàm trên và răng hàm sữa thứ nhất, thứ hai hàm dưới)
đều lớn hơn kíchthước răng sữa mà chúng sẽ thay thế.


5

Bảng 1.1. Khác biệt về kích thước gần xa giữa răng sữa và răng vĩnh viễn
[6]

Hàm
Trên
Hàm
dưới

Răng vĩnh viễn
Răng sữa
Chênh lệch
Răng vĩnh viễn
Răng sữa
Chênh lệch

Các răng

Răng nanh,

Tổng

cửa (mm)
31,6
23,4
8,2
23,0
17,4
5,6

RHN(mm)
43,0
44,6
-1,6
42,2
47,0
-4,8

(mm)
74,6
68,0
6,6
65,2
64,4
0,8

Ở vùng răng cửa: Kích thước của các răng cửa vĩnh viễn lớn hơn
kích thước của răng cửa sữa mà nó thay thế
Bảng 1.1 cho thấy để có đủ chỗ cho bốn răng cửa vĩnh viễn (31,6 mm)
thay cho bốn răng cửa sữa (23,4 mm) cung răng hàm trên phải phát triển
dài thêm 8,2 mm. Tương tự như vậy đối với hàm dưới cung răng phải dài
thêm 5,6 mm để chứa bốn răng cửa vĩnh viễn 23,0 mm thay cho bốn răng
cửa sữa 17,4 mm. Do vậy để đủ chỗ cho răng vĩnh viễn mọc, xương hàm bù
trừ bằng cách:
- Cung xương đủ chỗ cho răng vĩnh viễn mọc, xương hàm
bù trừ bằ,6 mm) thay cho bốn răng cửa sữa (23,4 mm) cung
răng hàm trên phải phát triển dài thêm 8,2 mm. Tương tự như
vậy đối với hàm dưới cung răng phải dài thêm 5,6 mng rộng
nhiều hơn hàm dưới; Nam tăng rộng nhiều hơn nữ.
- Các khe linh trưỗ cho răng vĩnh viễn mọc, xương hàm bù
trừ bằ,6 mm) thay cho bốn r
- S c khe linh trưỗ cho răng vĩnh viễn mọc, xương hàm bù
trừ bằ,6 mm) thay cho bốn răng cửa sữa (23,4 mm) cung răngn
và 1,3 mm ở hàm dưới.