Giáo án Lịch sử 10 bài 26: Tình hình xã hội ở nửa đầu thế kỷ XIX và phong trào đấu tranh của nhân dân

Bài 26:
TÌNH HÌNH XÃ HỘI Ở NỬA ĐẦU THẾ KỈ XIX
VÀ PHONG TRÀO ĐẤU TRANH CỦA NHÂN DÂN
A. Mục tiêu: Học sinh cần:
- Ghi nhớ được những nét chính về tình hình xã hội Việt Nam đầu thế kỉ XIX dần dần trở
lại ổn định nhưng mâu thuẫn giai cấp vẫn không dịu đi.
- Nhận biết được: mặc dù nhà Nguyễn cố gắng giải quyết những khó khăn của xã hội,
nhưng mâu thuẫn giữa giai cấp thống trị và giai cấp bị trị ngày càng gay gắt. Đời sống
người dân ngày càng cực khổ, sưu thuế nặng nề, mất mùa, đói kém xảy ra thường xuyên.
- Các cuộc đấu tranh của nhân dân diễn ra liên tục, lan rộng trong cả nước.
- Có thái độ căm ghét áp bức, bóc lột.
B. Chuẩn bị:
C. Lên lớp:
1. Ổn định:
2. Kiểm tra: -Tình hình văn hóa- giáo dục thời Nguyễn?
3. Bài mới:
Hoạt động của giáo viên - học
Nội dung
sinh
Nhà Nguyễn lên ngôi sau giai 1. Tình hình xã hội và đời sống nhân dân:
đoạn nội chiến, đại diện cho tập a. Xã hội:
đoàn phong kiến thống trị => xã
hội không có gì thay đổi.
Phát vấn.
- Xã hội chia thành hai giai cấp:
+ Giai cấp thống trị: vua quan, địa chủ, cường hào.
+ Giai cấp bị trị: nông dân, thợ thủ công.
Con ơi mẹ bảo con này…
- Quan lại tham ô, địa chủ, cường hào ức hiếp nhân
dân.
Lao dịch: 60 ngày/năm

b. Đời sống nhân dân:
- Chịu sưu cao, thuế nặng, chế độ lao dịch nặng nề,
thiên tai, mất mùa, đói kém thường xuyên xảy ra.
- Đời sống nhân dân cực khổ => mâu thuẫn xã hội
gay gắt => các cuộc đấu tranh.
2. Phong trào đấu tranh của nhân dân và binh lính:
Dưới triều Nguyễn, các cuộc nổi dậy của nhân dân
ở Sơn Nam Hạ (Nam Định, Thái nổ ra rầm rộ khắp nơi. Tiêu biểu:
Bình)
- Khởi nghĩa Phan Bá Vành (1821- 1827).
ứng Hòa(Hà Tây).
Lê Văn Khôi chỉ huy…
- Khởi nghĩa Cao Bá Quát (1854 - 1855).
Phát vấn.
- Khởi nghĩa của binh lính (1833- 1835).
* Đặc điểm:


- Phong trào nổ ra ngay từ khi nhà Nguyễn vừa lên
cầm quyền.
- Nổ ra liên tục, số lượng lớn.
Nguyên nhân:
- Có cuộc khởi nghĩa qui mô lớn, thời gian kéo dài.
- Tác động của phong trào nông 3. Cuộc đấu tranh của các dân tộc ít người:
dân trên khắp cả nước.
- ở phía Bắc: khởi nghĩa của người Tày ở Cao Bằng
- Mâu thuẫn, bất mãn với triều (1833- 1835) do Nông Văn Vân lãnh đạo.
đình.
- ở phía Nam: khởi nghĩa của người Khơ me.
=> Giữa thế kỉ XIX, khởi nghĩa tạm lắng.

* Phan Bá Vành (?- 1827) người làng Minh Giám (Vũ Thư- Thái Bình), giỏi võ. Khoảng
năm 1821- 1822, vùng châu thổ sông Hồng gặp đói lớn, nhà nước phong kiến và bọn địa
chủ cường hòa lại tăng cường bóc lột. Nhân dân nhiều nơi ở vùng Nam Định, Thái Bình,
Hải Dương đã bất bình, nổi dậy chống lại nhà nước phong kiến. Phan Bá Vành nhân đó
đã lấy làng Minh Giám làm nơi tập hợp lực lượng, phát động khởi nghĩa. Nghĩa quân đi
đến đâu cũng lấy của nhà giàu chia cho dân nghèo, nên được nhiều người hưởng ứng.
Năm 1826, Minh Mạng huy động lực lượng đàn áp cuộc khởi nghĩa. Nghĩa quân phải rút
về xây dựng căn cứ ở Trà Lũ (Nam Định). Đầu năm 1827, quân triều đình bao vây Trà
Lũ, Phan Bá Vành bị giết, khởi nghĩa thất bại.
* Cao Bá Quát (1808- 1855), quê ở Phú Thụy- Gia Lâm- Hà Nội. Năm 1831, ông đỗ cử
nhân. Thuở nhỏ ông sống cảnh nghèo khổ, nhưng có nhân cách cứng rắn, nổi tiếng văn
hay, chữ tốt. Song mấy lần thi Hội, ông đều phạm trường qui nên bị đánh hỏng. Năm
1844, làm quan Bộ Lễ tại kinh đô Huế…Năm 1847, ông làm ở Hàn lâm viện… sớm nhận
rõ bộ mặt xấu xa của vua quan triều đình, ông từ quan. Cao Bá Quát là một nhà thơ lớn,
ông để lại hàng nghìn bài thơ chữ Nôm và chữ Hán, thể hiện rõ bản lĩnh, tài năng, ý chí
của mình và luôn đề cao các anh hùng dân tộc, các nhà nho nhân cách, đồng thời phản
ánh nỗi khổ cực của dân nghèo. Năm 1853- 1854, các tỉnh Bắc Ninh, Sơn Tây bị hạn hán,
nhân dân đói khổ, lòng người bất mãn với triều đình. Nhân cơ hội này, ông tổ chức khởi
nghĩa và trở thành thủ lĩnh của khởi nghĩa nông dân. Do bị bại lộ nên khởi nghĩa chỉ kéo
dài được mấy tháng. Cao Bá Quát hi sinh tại trận địa. Sau đó, triều đình Tự Đức ra lệnh
tru di ba họ. Bà con nội ngoại của Cao Bá Quát nhiều người bị giết hại. Sách vở của ộng
bị đốt hủy.
4. Củng cố:
- Các cuộc đấu tranh cuối cùng bị thất bại nhưng phản ánh được tinh thần đấu tranh dũng
cảm của nhân dân trong đấu tranh chống áp bức.
5. Dặn dò: Học bài, xem trước bài 27.