Giáo án Lịch sử 11 bài 22: Xã hội Việt Nam trong cuộc khai thác lần thứ nhất của thực dân Pháp

Bài 22: Xã hội Việt Nam trong cuộc khai thác thuộc địa lần thứ
nhất của thực dân Pháp
I. Mục tiêu bài học: Học xong bài này, học sinh cần:
1.

Kiến thức:

- Biết được những nội dung cơ bản của cuộc khai thác thuộc địa lần thứ
nhất của thực dân Pháp, từ đó hiểu rõ vì sao Pháp tiến hành khai thác thuộc địa
nước ta trên quy mô lớn từ đầu TK XX.
- Trình bày và phân tích được nguyên nhân dẫn đến sự chuyển biến sâu
sắc về kinh tế, cơ cấu xã hội Việt Nam đầu TK XX dưới tác động của cuộc khai
thác thuộc địa của thực dân Pháp; sự hình thành và phân hoá giữa các giai cấp
trong xã hội.
- Bước đầu đánh giá được vị trí, vai trò của mỗi giai cấp, tầng lớp trong xã
hội đối với công cuộc giải phóng dân tộc.
2. Thái độ:
- Biết và hiểu được mục đích, ý đồ và bản chất dã man, tàn bạo của thực
dân Pháp trong cuộc khai thác, bóc lôt thuộc địa ở Việt Nam.
- Thông cảm, chia sẻ đối với người dân lao động, nhất là giai cấp nông
dân, công nhân luôn phải chịu ách áp bức, thống trị của bọn thực dân, phong
kiến và tay sai dưới thời thuộc Pháp.
- Đánh giá khả năng tham gia cách mạng của các giai cấp trong xã hội.
3. Kỹ năng:
- Quan sát tranh ảnh và phim tư liệu lịch sử.
- Phân tích, đánh giá thái độ và khả năng tham gia cách mạng của các giai cấp
trong xã hội Việt Nam dưới những tác động, ảnh hưởng của cuộc khai thác thuộc địa
lần I.
- Rèn luyện kỹ năng diễn đạt ngôn ngữ, kỹ năng học tập, thực hành bộ
môn: Chỉ, đọc lược đồ lịch sử, lập bảng biểu so sánh các giai cấp và tầng lớp
trong XH...

II. Thiết bị dạy học:
- Lược đồ Đông Dương thuộc Pháp
- Tranh ảnh, tư liệu về cuộc khai thác thuộc địa của Pháp ở Việt Nam và
đời sống nhân dân Việt Nam thời Pháp thuộc.
III. Tiến trình bài học:
1. Kiểm tra bài cũ: ( 5 phút )
Hoạt động 1: Hoàn thiện bảng niên biểu về các phong trào chống Pháp của nhân
dân ta từ 1885 đến 1913 (theo mẫu)?
Địa bàn
Chiến thuật, đặc điểm Bài học kinh
Khởi nghĩa
Lãnh đạo
hoạt động
nổi bật
nghiệm
Bãi Sậy
1


(1883-1892)
Ba Đình
(1886-1887)
Hương Khê
(1885-1896)
Yên Thế
(1883-1913)
Hoạt động 2: Tại sao nói cuộc khởi nghĩa Hương Khê là cuộc khởi nghĩa tiêu
biểu nhất trong phong trào Cần Vương?
2. Dẫn dắt vào bài mới:
Với việc dập tắt cuộc khởi nghĩa Hương Khê của Phan Đình Phùng

(1896), TD Pháp đã hoàn thành xong quá trình bình định ở nước ta (1885-1896).
Sau khi dập tắt xong cuộc khởi nghĩa, Pháp bắt tay vào tiến hành khai thác thuộc
địa lần thứ nhất (1897-1914). Vậy cuộc khai thác thuộc địa lần I của thực dân
Pháp ở nước ta được tiến hành như thế nào? Nó đã tác động gì đến tình hình KTXH nước ta lúc bấy giờ? Để hiểu được các nội dung đó chúng ta cùng tìm hiểu
bài 22.
3. Tổ chức hoạt động dạy và học:
Hoạt động của thầy và trò
Hoạt động 1: Cá nhân (5 phút)
Mục tiêu: HS nắm mục đích, nội dung chương
trình khai thác thuộc địa lần I của Pháp.
- GV giải thích khái niệm thuộc địa, thực dân
nửa phong kiến.
GV: Sau nhiều lần mở cuộc tấn công có quy
mô lớn vào căn cứ Hương Khê và vây hãm núi
Vụ Quang.1896, Pháp đã dập tắt được cuộc
khởi nghĩa do Phan Đình Phùng lãnh đạo, kết
thúc quá trình bình định Việt Nam kéo dài 12
năm. Năm 1897 Pháp cử Pôn Đu Me sang làm
Toàn quyền Đông Dương để hoàn thành bộ
máy cai trị và tiến hành khai thác thuộc địa.
Đume chia Đông Dương ra làm 5 xứ: Việt Nam
có 3 xứ là Bắc Kì, Trung Kì và Nam Kì; Lào
gọi là xứ Ai Lao và Cămpuchia gọi là xứ Cao
Miên. Như vậy, tên nước Việt Nam, Lào và
Cămpuchia đã bị Pháp xoá tên trên bản đồ Thế
giới, thay vào đó là tên gọi Liên bang Đông
Dương thuộc Pháp (GV dùng lược đồ Liên
bang ĐD thuộc Pháp).
Ngay sau khi hoàn thiện song bộ máy cai trị
Pháp xúc tiến việc khai thác thuộc địa có quy

mô lớn trên khắp nước ta.
2

Kiến thức cơ bản
1. Những chuyển biến về kinh tế:

- Năm 1897, Pháp tiến hành khai
thác thuộc địa lần 1 tại Đông Dương.

- Mục đích: Vơ vét triệt để sức người,
sức của và biến Việt Nam thành thi


GV: Mục đích Pháp đã tiến hành khai thác
thuộc địa ở nước ta là gì?
HS: Trả lời – GV chốt ý
Mục đích: vơ vét sức người, sức của vốn rất
phong phú ở nước ta thành một thị trường riêng
của Pháp. Nhưng mục đích này không thể thực
hiện được ngay từ đầu cuộc xâm lược, vì còn
phải đối phó với các cuộc đấu tranh vũ trang
của nhân dân ta.
Hoạt động 2: Nhóm (15 phút)
Mục đích: HS nắm những tác động của cuộc
khai thác thuộc địa lần I đối với Việt Nam
GV: Tìm hiểu nội dung cuộc khai thác thuộc
địa lần thứ nhất của thực dân Pháp:
Nhóm 1: Về lĩnh vực kinh tế?
Nhóm 2: Thương nghiệp?
Nhóm 3: GTVT?

Nhóm 4: Dưới những tác động của cuộc khai
thác thuộc địa của TD Pháp, tình hình kinh
tế nước ta có những sự chuyển biến như thế
nào?
HS: Thảo luận- Trả lời - GV nhận xét- chốt ý
Nhóm 1:
+ Về nông nghiệp: Pháp đẩy mạnh cướp đoạt
ruộng đất của nông dân để làm đồn điền trồng
lúa, cà phê, chè, cao su,.. Có những tên TD
chiếm hàng ngàn, hàng vạn hecta đất để lập
đồn điền, như Sét-nay, Tac-ta-ranh, Hom-be,...
+ Về công nghiệp: Pháp đẩy mạnh khai thác
mỏ để vơ vét nguồn tài nguyên khoáng sản
giàu có của Việt Nam, đặc biệt là các mỏ than,
đá, kẽm, quặng,... ở Quảng Ninh, Thái Nguyên,
Quảng Nam,...
Để tận dụng nguồn nhân công rẻ mạt, Pháp
cũng cho xây dựng một số nhà máy điện, nước,
xi măng, dệt,...để sản xuất tại chỗ phục vụ
những nhu cầu thiết yếu của Pháp khi hàng hoá
từ chính quốc chưa kịp chuyển sang. Các
ngành thủ công truyền thống của nước ta như
dệt, nấu đường, gốm,... bị chết dần, chết mòn.
Nhóm 2: Về thương nghiệp: Pháp độc chiếm
thị trường ở Việt Nam (về nguyên liệu, thu
thuế), đánh thuế rất nặng vào hàng hoá của
nước ngoài muốn tham gia buôn bán ở nước ta
(có những mặt hàng đánh thuế lên tới 120 %),
3

trường tiêu thụ hàng hoá của Pháp.

- Nông nghiệp: Pháp đẩy mạnh việc
cướp đoạt ruộng đất để lập đồn điền.
- Công nghiệp: Tập trung vào khai
thác mỏ (than đá, thiếc, kẽm,...) và
xây dựng một số cơ sở công nghiệp
chế biến để phục vụ nhu cầu tại chỗ.

- Thương nghiệp: Pháp độc chiếm thị
trường Việt Nam, đánh thuế nặng vào
hàng nước ngoài nhập vào Việt Nam.

- GTVT: Được Pháp xây dựng khá
hoàn chỉnh: Đường sắt, đường bộ,
bấn cảng... nhằm phục vụ cho khai
thác, chuyên chở nguyên vật liệu và
phục vụ mục đích quân sự.

=> Yếu tố sản xuất TBCN từng bước
được du nhập vào Việt Nam.


trong khi đó thì hàng hoá của Pháp thì đánh
thuế rất nhẹ.
Nhóm 3:
+ Để phục vụ cho việc vận chuyển nguyên
liệu về chính quốc, đồng thời dế dàng đưa quân
đi đàn áp các cuộc nổi dậy của nhân dân ta,
Pháp rất quan tâm đến việc xây dựng đường bộ

và đường sắt. Tính đến 1912, TD Pháp đã xây
dựng và đưa 2059 Km đường sắt đi vào họat
động..
(Sd hình Ga Hà Nội năm 1900).
Nhóm 4:
- Tích cực: Cuối TK XIX, KT Việt Nam chủ
yếu là nông nghiệp, sang đầu TK XX, nền KT
cơ bản vẫn là nông nghiệp. Tuy nhiên, đã xuất
hiện những cơ sở KT công nghiệp: khai thác
mỏ, hình thành một số cơ sở công nghiệp nhẹ,
hệ thống giao thông đường bộ và đường sắt,
yếu tố kinh tế công nghiệp cũng được thể hiện
rõ ràng. Đó là sự xuất hiện của yếu tố sản xuất
TBCN.
- Hạn chế: Cuộc khai thác thuộc địa của TD
Pháp đã làm kiệt quệ nhiều nguồn tài nguyên
quý giá của nước ta: than đá, sắt thép, kẽm,...
Hàng triệu nông dân bị cướp đoạt ruộng đất,
phải đi làm đồn điền cho bọn TB, TD, đời sồng
hết sức cực khổ. Nền kinh tế công nghiệp tuy
xuất hiện nhưng nhỏ giọt và đó cũng là nền KT
của bọn TD. Trong khi đó nhiều ngành nghề
truyền thống của nhân dân ta bị mai một và lụi
tàn, như nghề làm gốm, dệt vải,...
Hoạt động 3: Cá nhân (15 phút)
Mục tiêu: HS nắm được những biến chuyển về
XH sau công cuộc khai thác thuộc địa lần I
GV: Hướng dẫn HS lập bảng so sánh về sự
biến chuyển của các giai cấp, tầng lớp xã hội
Việt Nam đầu thế kỷ XX dưới tác động của

cuộc khai thác thộc địa của thực dân Pháp
(theo mẫu).
GV: Kết hợp với đồ dùng trực quan, GV xây
dựng hệ thống câu hỏi và tổ chức cho HS trao
đổi theo gợi ý:
- Trong xã hội phong kiến Việt Nam đầu thế kỷ
XX còn tồn tại những giai cấp nào? Thân phận
của họ lúc này ra sao?
4

2. Những chuyển biến về xã hội:

- Cuộc khai thác thuộc địa đã làm cho
xã hội nước ta phân hóa sâu sắc.
- Giai cấp cũ tiếp tục tồn tại và phân
hóa (địa chủ phong kiến, nông dân).
- Xuất hiện yếu tố kinh tế mới -> xuất
hiện giai cấp tầng lớp mới (công


- Tầng lớp tư sản ra đời như thế nào?
nhân, tư sản, tiểu tư sản).
- Tầng lớp tiểu tư sản trí thức gồm những ai?
Họ có đặc điểm gì?
- Giai cấp công nhân Việt Nam ra đời như thế
nào?Đời sống của họ có gì khác với các giai
cấp và tầng lớp khác trong xã hội?
4. Sơ kết bài học: ( 5 phút)
- Nội dung chương trình khai thác thuộc địa lần thứ I của TD Pháp và tác
động?

- Những biến chuyển về XH sau công cuộc khai thác thuộc địa lần I?
5. Dặn dò, bài tập:
- Học và chuẩn bị bài mới.
- Sưu tầm tư liệu về Phan Bội Châu và Phan Châu Trinh.

BẢNG SO SÁNH VỀ SỰ BIẾN CHUYỂN CỦA CÁC GIAI CẤP, TẦNG LỚP
XÃ HỘI VIỆT NAM ĐẦU THẾ KỶ XX DƯỚI TÁC ĐỘNG CỦA
CUỘC KHAI THÁC THUỘC ĐỊA CỦA THỰC DÂN PHÁP
5


G/cấp,
tầng lớp
Địa chủ

Nông
dân

Tư sản

Tiểu tư
sản trí
thức

Công
nhân

6

Địa vị xã hội,

xuất thân
Là các vua quan
phong kiến, người
có ruộng đất. Họ
thuộc tầng lớp trên
của xã hội, có nhiều
của cải và sống
sung sướng.
Là những người bị
ĐQ và phong kiến
tước đoạt ruộng
đất, bị phá sản.
Cuộc sống của họ
cơ cực trăm bề, vì
bị hai tầng áp bức
bóc lột là ĐQ và
phong kiến
Là những chủ xí
nghiệp, chủ hãng
buôn lớn, nhà thầu
khoán,... họ có tài
sản trong tay, cuộc
sống khá giả
Là các chủ xưởng
nhỏ, viên chức
nghèo, thanh niên,
giáo viên, học sinh,
sinh viên.
Đa số xuất thân từ
nông dân, cuộc

sống rất khổ vì bị
ba tầng áp bức bóc
lột: Đế quốc, phong
kiến và tư bản

Thái độ đối với cách mạng

G/ cấp
mới - cũ
- Đại bộ phận địa chủ lớn câu Giai cấp cũ
kết với thực dân Pháp, ra sức nhưng bị phân
bóc lột nhân dân ta, là tên tay sai hoá
trung thành của Pháp.
- Một số đại chủ vừa và nhỏ có
tinh thần yêu nước.
- Họ căm ghét chế độ bóc lột của
thực dân Pháp và phong kiến
nên có ý thức dân tộc sâu sắc.
- Nông dân sẵn sàng hưởng ứng,
tham gia các phong trào đấu
tranh cách mạng nếu giai cấp
nào mang lại cuộc sống ấm no
cho họ.
- Tuy có của cải, nhưng tư sản
lại bị các nhà tư bản và chính
quyền thực dân Pháp chèn ép.
- Vì thế lực yếu, lại lệ thuộc vào
thực dân Pháp nên họ chưa tỏ ra
tham gia cách mạng.
- Cuộc sống có phần dễ chịu hơn

nông dân, nhưng rất bấp bênh.
- Có ý thức dân tộc, sẵn sàng
đóng góp sức mình tham gia
cách mạng.
- Là giai cấp tiên tiến nhất (đại
diện cho PTSX mới)
- Do hoàn cảnh xuất thân và
chịu sự áp bức bóc lột nặng nề,
họ có tinh thần đấu tranh mạnh
mẽ. Họ được lịch sử giao cho sứ
mệnh lãnh đạo sự đấu tranh giải
phóng dân tộc.

Giai cấp cũ

Giai cấp mới
xuất hiện – do
sự phát triển
của các đô thị

Giai cấp mới
xuất hiện- Là
hệ quả của
cuộc khai thác
thuộc địa của
thực dân Pháp.