Bạn biết gì về nhiều tác giả

Bạnbiếtgìvề…
nhiềutácgiả
Chàomừngcácbạnđónđọcđầusáchtừdựánsáchchothiếtbịdiđộng
Nguồn:
Pháthành:NguyễnKimVỹ.


Mụclục
amôniăclàgì?
bạnbiếtgìvềbệnhsởi?
bạnbiếtgìvềdacủachúngta?
bạnbiếtgìvềhàmrăngngười?
bạnbiếtgìvềthuốcgâymê?
bọtbiểnlàgì?
calolàgì?
chiếcgươngđầutiênrađờiởđâu?
chiếcmáykhâuđầutiênrađờikhinào?
chiếcxeđạpđầutiênđượcsảnxuấtkhinào?
chiếcđiệnthoạiđầutiêncótừkhinào?
chuộtlemmutlàgì?
chấthêlilàgì?
chấtnguyênsinhlàgì?
chòmsaolàgì?
chúngtacóthểbịthôimiênngoàiýmuốnkhông?
chúngtahấpthụthứcănrasao?


nhiềutácgiả
Bạnbiếtgìvề…
amôniăclàgì?
Amôniăclàmộtchấtkhíkhôngmàucómùirấtkhóchịu.Mộtngườibịngửiamôniăclâu

có thể bị chết. Thuật ngữ “amôniăc” có nguồn gốc từ một liên kết hoá học có tên là
“cloruaammoni”đượctìmthấygầnđềnthờithầnMộctinhAmmonởAiCập.
NgườiđầutiênchếraamôniăcnguyênchấtlànhàhoáhọcDzozèPrisly.Ôngđãthựchiện
thànhcôngthínghiệmcủamìnhvàonăm1774vàkhiđóngườitagọiamôniăclà“chất
khíkiềm”.
Trongkhôngkhícómộtlượngamôniăckhôngđángkểsinhradoquátrìnhphânrãcủa
độngvậtvàthựcvật.Ngoàiratrongnướcmưacũngcóchứamộtlượngamôniăckhông
lớn.Nhưngngườitathườngchếraamôniăcđểdùngchongànhcôngnghiệpbằngphương
phápnhântạo.
Trongthànhphầncủaamôniăccóazốtvàhyđrô.Khihaichấtnàyliênkếtvớinhau,chúng
tạoraamôniăc.Ngườiralấyazốttừkhôngkhí,cònhyđrôtừnước.Haithànhphầnnày
đượcsấykhô,hâmnóng,nén,sauđóchấthỗnhợpnàyởnhiệtđộ5300Cđượcchoqua
cácliênkếtmuốikhácnhauvàkếtquảlàchúngtacóđượcamôniăc.
amôniăcnặnggầnbằngnửakhôngkhí.Saukhinénvàlàmlạnhnósẽbiếnthànhchấtlỏng
giốngnhưnướcnhưngsôiởnhiệtđộ-340C.Khibịnénxong,amôniăcsẽbayhơi.Lúc
nàynóhấpthụnhiềunhiệt.Đólànguyênnhânvìsaongườitasửdụngamôniăctrongtủ
lạnh.
amôniăc“dândụng”làmộtdungdịchnướccủaamôniăc.Chúngtathườngchothêmchất
nàyvàokhigiặtquầnáo.
amôniăckhiliênkếtvớicácaxitsẽtạoracácmuốiamôniăc.Nhiềuloạimuốitrongsốnày
rấtcóích.Chấtcloruaammoniađượcsửdụngtrongquátrìnhhàn,trongcôngnghệchế
tạo các thức ăn khô và trong y học. Sunphat ammonia là một loại phân bón tốt. Nitrat
ammoniacũngđượcsửdụngnhưmộtloạiphânbónvàcònnhưmộtdạngthuốcnổ.Cồn
ammoniacloruacũngcóchứacacbonatammoni.
Tất cả các liên kết trên có được khi cho amôniăc liên kết với một loại axit tương ứng,
nhưngmộtphầncácmuốitrêncũngcótrongthiênnhiên.


nhiềutácgiả
Bạnbiếtgìvề…

bạnbiếtgìvềbệnhsởi?
Sởilàmộtcănbệnhmàtấtcảchúngtađềucóthểmắcphảivớinhữngtriệuchứnggiống
hệtnhau.TấtnhiêncómộtdạngcủabệnhsởicótêngọilàbệnhsởiĐứccókhácsovới
bệnhsởithôngthường.
Sởithườnglàcănbệnhcủatrẻem,nhưngnếubạnchưabaogiờbịlênsởi,bạncóthểbị
bệnhnàyngaycảkhiđãtrưởngthành.Thủphạmgâyrabệnhsởilàmộtloạivirútcực
nhỏmàchỉcókínhhiểnvicựcmạnhmớinhìnthấyđược.
Bệnh sởi rất dễ lây vì nó lan truyền trong không khí qua những tia nước bọt mà người
bệnhhobắnra.Nhưngcòncóthểbịsởinếuchúngtatiếpxúcvớingườimangvirútcủa
bệnhsởi,ngaycảkhingườiđóchưaphátbệnh.Chúngtachỉbịlênsởimộtlầnduynhất
trongđời,vàđólànguyênnhânvìsaongườilớnítmắcbệnhnày.Đơngiảnlàchúngtađã
“kịp”lênsởitừkhicònbé.
Saukhibịbệnhsởitừ10đến12ngày,trongmiệngvàcổhọngcủangườibệnhxuấthiện
nhữngnốtđỏ.Ngườibệnhbắtđầuhovàbịsốt,đồngthờibịchảynướcmũi.Sauđótừ1
đến2ngàycácnốtsầnđỏmọctrêntoànthânvàngườibệnhsốtcao.Lòngtrắngcủamắt
bịviêmsưngvàngườibệnhtrởnênrấtnhạycảmvớiánhsáng.
Thậtlànhữngtriệuchứngkhóchịuphảikhôngbạn?Nhưngkhicácnốtsởivừaxuấthiện
trênngười,lậptứcnhiệtđộcơthểhạxuốngvàngườibệnhcảmthấydễchịuhơnnhiều.
Nhưngđôikhicácvitrùngkhácđồngthờigâynhiễmkhuẩntaivàphổi,vàdẫnđếncác
biếnchứngnguyhiểm.
Dịchsởithườnglâylanởnhữngthànhphốlớntrongvòngtừ2-4nămmộtlần.Bệnhxuất
hiệnởnhữngđứatrẻchưabaogiờmắcphảibệnhnày.Trẻemdưới5thángkhôngbịlên
sởinếumẹcủachúngtrướcđâyđãtừngbịbệnhnày.Sựnhiễmvirútsởithườngxảyra
vàomùaxuân.
Chúngtakhôngcóthuốcđặctrịbệnhsởi.Huyếtthanhchỉcótácdụnggiảmnhẹtiếntrình
củabệnh.Điềucầnthiếtnhấtđốivớingườibệnhlànằmtrongphòngkínvànghỉngơi
thậttốt.


nhiềutácgiả

Bạnbiếtgìvề…
bạnbiếtgìvềdacủachúngta?
Khi nói về cơ thể người, chúng ta thường nhắc đến các cơ quan như tim, gan hay não.
Chúngthựchiệncácchứcnăngnhấtđịnhcủamình.Thếcácbạncóbiếtrằngdacũnglà
mộtcơquancủacơthểconngườikhông?
Trongkhicáccơquankhácchiếmmộtphầnnhỏcủacơthể,datrảirộngbằngmộtlớpvỏ
cựcmỏngtrêntoànthânngườivớidiệntích20.000cm2.Từtuyếnmồhôiđếntuyếnthần
kinh,mộtsốlượngvôcùnglớncáccấutrúcphứctạpđượcbốtrítrênmỗixăng-ti-métcủa
da.
Dađượccấutạobởihailớpmô.Lớpthứnhất-dàyvàsâuhơn-gọilàlớpsừng.Lớpthứ
hainằmphíatrênlàlớpmômỏngmàchúngtagọilàbiểubì.Chúngđượcnốiliềnvới
nhau bằng cách rất lạ. Lớp dưới có các chồi mọc lên dưới dạng “núm vú”, xuyên qua
chínhlớpngoàiđểnốivớinóthànhmộtkhốithốngnhất.
Lớptrêncủada(biểubì)khôngcócácmạchmáuchạyqua.Nóđượccấutạobởicáctế
bàođãchếtvàmọccộmlênnhưsừng.Cóthểnóicơthểconngườiđượcbaophủbằng
mộtlớp“mai”cứngnhưsừngvậy.Điềunàyrấtcólợi,bởivìchínhlớpdasừngnàycótác
dụngbảovệcơthểcủachúngta.Chínhvìlớpdanàykhôngnhạycảmnênnótránhcho
chúngtacảmgiácđau.Nướckhônggâyảnhhưởngtớinóvànógiốngnhưchấtcáchly
vậy.
Nhưngnhữnglớpcuốicùngcủabiểubìthìlạirấtnhạycảm.Nhiệmvụcủachúnglàtạora
nhữngtếbàomớiđượchìnhthànhtừtếbàomẹvàđượcchínhcáctếbàomẹnàyđẩylên
phíatrên.Dầndần,lớpdanàykhôngđượcnuôidưỡngvàchếtđi,biếnthànhlớpsừng.
Mỗingàycóhàngtỷcáctếbàosừngtrêncơthểchúngtabịbongra.Nhưngcùnglúcđó
xuấthiệnmộtsốlượngtươngđươngcáctếbàomới.Vìthếdacủachúngtagiữđượcvẻ
trẻtrungcủamình.
Trêndacótới30lớpsừngkhácnhau.Mỗikhilớptrênbịbongrahoặcbịchàxátmỏngđi,
mộtlớpsừngkháclậptứcthaythếnó.Cơthểchúngtakhôngbaogiờ“sửdụng”hếtcác
lớpnày,vìluônluôncómộtlớpmớihìnhthành.Vìvậychúngtacóthểtắmrửa,kỳcọ
thoảimáimàkhôngsợbịtrócmấtlớpdacủacơthể.

nhiềutácgiả
Bạnbiếtgìvề…
bạnbiếtgìvềhàmrăngngười?
Đểhiểuđượcnhữnghiệntượngđangxảyratronghiệntại,chúngtacầnphảibiếtđược
quátrìnhpháttriểntiếnhoácủachúng.Cácbạnđãbaogiờnghĩđếnnguồngốchàmrăng
củamìnhchưa?Màđiềunàylạirấtthúvịđấy!
Răngngườichínhlà….vẩycáđãbịbiếndạng!
Cásốngtrêntráiđấthàngchụctriệunămvềtrướcđượcbaobọctoànthânbằngmộtlớp
vẩychìarangoài.Nhữngchiếcvẩynằmởgầnsọcónhiệmvụlưugiữvàphânnhỏthức
ăn.Thậmchíchotớitậnbâygiờ,răngngườivàvẩycámậpchẳnghạn,cócấutạogần
giốngnhau.
Răngđượccấutạotừbabộphậnchính:phầngốcnằmtrongnhữnghốcsâucủahàm,thân
răngnhôlêntrênlợivà“cổ”răngnằmgiữahaiphầnđó.
Răngkhôngmọcratừhàmcủachúngtagiốngnhưcâymọclêntừđất.Cólẽsẽchínhxác
hơnnếuchúngtasosánhrăngcủamìnhnhưnhữngcâymọctrongchậucảnh.Mỗichiếc
răngđượcgắnvớimộtchiếc“chậucảnh”bằngxươngcủamình.
Vậyrăngnhậnnhữngchấtcầnthiếtđểnuôidưỡngmìnhnhưthếnào?Cómột“kênhrễ”
đưacácdâythầnkinh,độngmạchvàtĩnhmạchđếnrăng.Chúngvậnchuyểncácchấtcần
thiếtvàoổrănghaycòngọilàtuỷ.
Mộtphầnlớncủarăngđượchìnhthànhtừcáccấuthànhbằngxương.Chúngtagọiđólà
ngàrăng.Cònphầnmàchúngtanhìnthấyđượcgọilàmenrăng.


nhiềutácgiả
Bạnbiếtgìvề…
bạnbiếtgìvềthuốcgâymê?
Mụcđíchcủabấtkỳloạithuốcgâymênàolànhằmkhốngchếđượccơnđau.Từxaxưa
ngườitađãcốgắngtìmracáchgiảiquyếttìnhtrạngnày.Cáccuốnsáchvềyhọcviếtvào
thếkỷthứIđãmiêutảnhữngloạidượcphẩmgâymê,nhưngcácloạithuốctươngtựđã

đượcngườiphươngĐôngbiếtđếntừtrướcđórấtlâu.
Trướckhiconngườibắtđầubiếtsửdụngphươngphápgiảmđaumàchúngtabiếtngày
nay,mỗicuộcphẫuthuậtđãthựcsựđưangườibệnhđếntìnhtrạnghấphối,vànhiềukhi
ngườibệnhchếtvìcáccúsốchoặcvìcơnđau.Yhọchiệnđạichỉtrởthànhhiệnthựcsau
khingườitatìmraphươngphápchấmdứtcơnđauvàtrẫntĩnhngườibệnh.
Đểđạtđượcđiềuđócóhaiphươngpháp.Phươngphápthứnhấtlàđưangườibệnhvào
trạngtháingất,haycòngọilàgâymê.Cáchthứhailàbaovâycácdâythầnkinhdẫnđến
cácbộphậncầntiếnhànhphẫuthuật.Ngườitagọiphươngphápnàylàgâytêcụcbộ.
Đasốcácloạithuốcgâymêcódạngkhí.Khihítphảichúng,ngườibệnhsẽbịngấtđi.
Cácchấtkhígâymêđólàclorofoc,êtevàêtylen.Ngoàiracòncómộtsốloạithuốcgây
mêkhácđượctruyềnvàocơthểngườibệnhquamáu.Cácloạithuốcgâymênàycầncho
cáctrườnghợpkhicầnphải“têliệthoá”hoàntoànngườibệnh,hoặcvớitácdụngnhưsự
gâymêdựbị,đểnhanhchóngđưangườibệnhvàotrạngtháingất,cònsauđótrạngthái
nàycóthểđượcduytrìbằngcácloạithuốcgâymêbìnhthường.
Phươngphápgâytêcụcbộđượctiếnhànhbằngcáchtiêmcácchấtgâymêvàocơthể.
Cácchấtgâymêđượcđưavàovùngcầnphẫuthuật,hoặcvàonhữngvùngbaovâycác
dâythầnkinhcảmxúc,đôikhivàodịchxươngsốngcủacácđốtxươngkhácnhau.Cách
nàythườngđượcsửdụngkhiđỡđẻ.Thuốcgâytêcụcbộchủyếulàcocainvànovocain.
Khinhổrăng,ngườitacũngsửdụngnhữngloạithuốctênày.


nhiềutácgiả
Bạnbiếtgìvề…
bọtbiểnlàgì?
Bọtbiểnđượcbánởtrongcáccửahàngvàđượcsửdụngchoviệcrửachénbát,chailọ
haycácdụngcụlàmbếpkhôngphảIlàbọtbiểntựnhiên.Chúngđượclàmtừvậtliệutổng
hợpmặcdùtrôngnórấtgiốngbọtbiểntựnhiênvàcũngtiệndụngkhisửdụng.
Nhưngbọtbiểntựnhiênlạixuấthiệnởbiểnchứkhôngphảitrongphòngthínghiệm.Từ
xưa,nhiềungườitinrằngmìnhđãbiếttấtcảvềbọtbiển.Ngườitađãtừngchorằngchúng
làloàithựcvậtchotớikhimộtngườicótênlàRobertGrantchứngminhđượcrằngbọt

biểntrướckiađãtừnglàđộngvật!
Ôngđãquansátbọtbiểnởtrongnướcquakínhhiểnvi,vàôngđãthấynhữngtianướcđi
vàoởmộtsốkẽhởvàđiraởnhữngkẽhởkhác.Nhưngdùsaotrongnhiềunămcácnhà
báchọcvẫncònchưabiếtrằngđólàloàiđộngvậtgì.Ngườitagiảthiếtrằngđólànhững
tổchứcvụnnhỏđơnbàosốngcùngvớinhautrongmộtquầnthểlớn.
Giờđâychúngtađãbiếtrằngbọtbiển-đólànhữngbộxươngkhôcủaloàiđộngvậtbiển
thuộc họ lỗ xốp. Đó là nhóm động vật tương đối lớn, và mặc dù bọt biển là một trong
nhữngloàiđộngvậtbậcthấptrongthếgiớiđộngvật,nhưngcấutạocủachúnglạitương
đốiphứctạp.
Lớp trên của chúng được cấu tạo từ những khe phẳng giống như những bậc thang. Các
ốngdẫnđượctạobởinhữngkhenàykhônggiốngnhưởcácloàiđộngvậtkhác.Chúngcó
dạngcáctrụ,mỗitrụcóphầncuốilàmột”cửacống”.Nhữngcửacốngnàyhútnướcvào
bọtbiểnvàsauđólạithảira.Bằngcáchnày,bọtbiểnđãhấpthụđượcôxyvàthứcăn
(hàngtrămtổchứcvụnnhỏđượchútvàocùngvớinước).Cácchấtthảicũngđượcloạira
ngoàicùngvớinướcđãquaxửlý.Đóchínhlàtạisaobọtbiểntươi,trongđóvẫncònnước
màlạicómùihôi.Nhưngcũngcầnphảibiếtrằngchínhthứmùikhóchịunàylạibảovệ
chobọtbiểntrướccácloàiđộngvậtkhác,bởivìnólàmchocácloàiđộngvậtkhácmấtđi
cảmgiácthèmănchúng.
ởphầntrungtâmcủabọtbiểncómộtkhốichấtnhầysángmàu,trongđócóchứanhữngổ
dichuyểnđược.Cólẽchínhchúngđãthamgiavàocácquátrìnhtiêuhoáthứcăn,hôhấp
vàbàitiết.
Bọtbiểncóthểcómàusắcvàhìnhdạngkhácnhau.Nóichungchúngrấtđadạng,những
dạngbọtbiểnquýnhấtcóthểgặpởđộsâurấtlớn,cáchxabờbiển80-130km.


nhiềutácgiả
Bạnbiếtgìvề…
calolàgì?
Ngàynaymọingườiđềuquantâmđếnviệcănuốngsaochođầyđủcalo.Cónhữngtiệm
ănthậmchícònviếtrõlượngcalocủacácmónăntrênthựcđơncủamình.Đểhiểurõthế

nàolàcalovàvaitròcủacalođốivớicơthểconngười,chúngtacầnbắtđầutừviệcăn
uống.
Chođếntậnbâygiờ,cácnhàkhoahọcvẫnchưathểgiảithíchmộtcáchchínhxáctếbào
đãbiếnthứcănthànhnănglượngnhưthếnào.Chúngtachỉbiếtchắcchắnrằngchínhquá
trìnhđóđãxảyra.Mặtkhác,chúngtacũngkhôngthểgiảithíchvìsaomộttếbàonhất
địnhlạicầnmộtsốloạithựcphẩmnhấtđịnhchosựhoạtđộngcủamình.
Chúngtađãbiết,thứcănkhivàocơthểđượchoàlẫnvớiôxy.Cóthểhiểurằngthứcăn
“cháy”nhưnhiênliệuvậy.Vàchúngtađođượccôngviệccủanhiênliệuđóbằngcalo.
“Gamcalo”haycòngọilàcalonhỏ,làkhốilượngnhiệtcầnthiếtđểnângnhiệtđộcủa
mộtgamnướclên10C.Mộtcalolớnbằng1000calonhỏ.Chúngtathườngdùngđơnvịca
lolớnđểđogiátrịnănglượngcủathứcăn.
Mỗiloạithứcănkhi“cháy”cungcấpchochúngtamộtlượngcalonhấtđịnh.Vídụ,một
gamđạmtươngđươngvới4calo,mộtgammỡchochúngtanguồnnănglượnglà9calo.
Cơthểcủachúngtachỉcầnđủnănglượngđểduytrìcuộcsốngcủamình,màkhôngcần
quantâmxemchúngtaăngìđểcóđượcnănglượngđó.
Sốlượngcalocầnchomỗingườituỳthuộcvàokhốilượngcôngviệcngườiđóphảilàm.
Vídụ,mộtngườinặng65kgnếukhônglàmgìcảthìtrongmộtngàycầncó1680calo.
Nếungườiđólàmviệcbìnhthường,lượngcalocầnthiếtsẽtăngtớiconsố3360,cònnếu
chúng ta phải làm việc nặng nhọc thì cơ thể của chúng ta cần những 6720 calo để hoạt
độngbìnhthườngtrongngày.
Trẻconbaogiờcũngcầnnhiềucalohơnngườilớn,vìnhữngngườiđứngtuổi“đốt”nhiên
liệuchậmhơn.Cómộtđiềuthúvịlàvềmùađôngchúngtatiêuphícalonhanhhơnmùa
hè.Nhữngloạinhiênliệuthôngthườngcủachúngtalà:gluxit,tinhbộtvàđường.Có
bạnsẽhỏi,vậyđiềugìsẽxảyranếuchúngtahấpthụnhiênliệunhiềuhơnlượngcầnthiết
chocơthể?Câutrảlờilàcơthểsẽchỉsửdụngkhốilượngcầnthiếtchosựhoạtđộngbình
thườngcủamình.Phầnnănglượngcònlạiđượcgiữlạidướidạngdựtrữcholầndùngsau.
Cơthểcóthểdùngmộtphầnbasốnănglượnghiệncó,sốcònlạisẽbịbiếnthành…mỡ!
Vìvậymàchúngtaphảiănuốnghợplýđểkhôngbịbéophì.

nhiềutácgiả
Bạnbiếtgìvề…
chiếcgươngđầutiênrađờiởđâu?
Nếubạnnhìnxuốngmặthồtrongsuốt,chắchẳnbạnsẽnhìnthấyhàngcâybênhồvàbầu
trờixanhbiếcinbóngxuốngđó.Thựcralàbạnđangsoigươngđấy.Vậygươnglàgì?
Gươnglàmộtbềmặtphẳngcóthểphảnchiếuánhsángvàcácvậtkhác.Điềuquantrọng
nhấtđốivớigươnglànóphảicómặtthậtphẳng,vìnếugươngcàngphẳngthìphảnchiếu
càngtốt.Bạncứđểýmàxem,mỗikhigiólàmxaođộngmặtnước,tứclàmặthồkhông
cònphẳngnữathìtachỉcóthểnhìnthấynhữngvệtnắngmàthôi.
Thờixaxưaconngườiđãnghĩracáchlàmgươngtừnhữngmiếngkimloạiđượcđánh
bóng.Ngàynaychúngtalàmgươngbằngcáchtrángmộtlớpkimloạivàolênmộttấm
kínhphẳng.Mộttấmkínhthuỷtinhchưathểgọilàmộtchiếcgương.Gươngcókhảnăng
phảnchiếuđượchìnhảnhvàánhsánglànhờvàolớpbạcmỏng,còntấmkínhchỉcótác
dụngbảovệchokhỏixướchoặcbịhỏngmàthôi.
Chúngtachắcsẽchẳngbaogiờbiếtđượcchínhxácailàngườiđầutiênđãlàmrachiếc
gương.Nhưngcólẽtrướckhiphátminhrachiếcgươngchắchẳnngườinàycũngđãsoi
bóngmìnhxuốngmặthồtrongvắt,đểrồimộtpháthiệnthôngminhđãnảyratrongđầu
anhta.Chínhmặthồtrongvàphẳngấyđãmáchbảovềmộttấmkimloạiđánhbóngcũng
sẽphảnchiếuhìnhảnh.Vàthếlàchiếcgươngđãrađời.
VàothờiHylạp,AicậpvàLamãcổđại,chiếcgươngluônlàvậtdụngbấtlythân,đặc
biệtlàđốivớingườiphụnữ.Từlúcbấygiờngườitađãlàmranhữngchiếcgươngbéxíu
để tiện mang theo người. Chúng được làm từ những miếng kim loại hình tròn có thể là
vàngbạchoặcđồng.Nhữngngườicổxưađãrấtngạcnhiênkhônghiểuvìsaokhinhìn
vào một miếng kim loại nhỏ lại có thể nhìn thấy khuôn mặt mình. Họ không chỉ ngạc
nhiênmàcònkinhsợnữa.Chínhvìvậyhọluônchorằngchiếcgươnglàmộtvậtvôcùng
thầnbí.Hìnhảnhcủachínhmìnhtronggươnghọbảođólàhồncủahọ.Mỗilầngươngvỡ
họlạitinrằngtrongmộttươnglaigầnchắcchắnsẽcónhữngchuyệnkhôngmayxảyra
vớichủnhâncủanó.
Những người dân thành Venesia là những người đầu tiên nghĩ ra cách làm gương bằng
cáchtrángkínhbằngthuỷngânvàthiếc.Từnăm1300nhữngchiếcgươngsảnxuấttheo

côngnghệmớiđãrađờithaythếchonhữngmiếngkimloạiđánhbóngvàchođếnhôm
naychúngtavẫntiếptụcápdụngcôngnghệnàyđểlàmranhữngchiếcgương.


nhiềutácgiả
Bạnbiếtgìvề…
chiếcmáykhâuđầutiênrađờikhinào?
Chuyệnkểrằnglâulắmrồicómộtdukháchlạcđếnmộtvùngxaxôihẻolánh.đólàmột
nơirấtcáchbiệtvớicuộcsốngvănminh.ấyvậymàtrongcănnhàcủangườithủlĩnhcủa
bộlạcdukháchđãnhìnthấymộtchiếcmáykhâu!Nhữngngườibảnxứbằngcáchnàođó
đãlấyđượcnótừtayngườidatrắng.
maymặclàmộtphầnkhôngthểthiếuđốivớiđờisốngcủaconngườichínhvìvậyngười
takhôngthểkhôngnghĩđếnviệcsángchếramoọtchiếcmáyđểmayquầnáo.Vậythìai
làngườiđãcócônglàmrachiếcmáytốicầnthiếtấy?Nhưngnàoaicóbiếtlịchsửsáng
chếcủachiếcmáykhâuthậtlắmgiantruân.Ngườiđầutiênsángchếrachiếcmáykhâulà
ôngTomasSeynt,ngườiAnh.năn1790ôngTomasđãđượccấpbằngsángchếchochiếc
máykhâucónhiềuđặctínhgiốngvớinhữngchiếcmáyhiệnđại.Thựcracôngdụngchính
củachiếcmáynàylàđểmayđồda,nhưngrồinókhôngđượcsửdụngvàcũngchẳnggây
đượcbấtcứtiếngvanggì.VàtấtnhiênlàôngTomaschẳngthuđượclợilộcgì.
Năm1830mộtngườithợmaynghèongườiPhápBartelemiTimonerđãlàmrachiếmáy
khâuhiệnđạihơnchiếcmáycủaôngTomas.Chiếcmáynàyđãđượcđưavàosửdụngở
nướcPhápnhưngrồiđámcôngnhânđiêncuồnglothấtnghiệpđãphátannhàmáyvàđập
nátnhữngchiếcmáy.ThếlàkhôngcònaibiếtđếncáitênBartelemiTimonervàtácgiả
củanhữngchiếcmáytộinghiệpđãphảichếttrongcảnhnghèođói.
GầnnhưcùngthờigiannàytạiNewyorkôngWalterHantđãsángchếramộtchiếcmáy
khâudùngkimcongcótrônkimởđầu.Khiđạpmáychiếckimsẽxuyênqualớpvảimột
sợi chỉ, sợi chỉ này móc vào sợi chỉ ở cái chao tạo thành đường may mong muốn. Tuy
nhiênthậtđángbuồnchoôngHantvìphátminhcủaôngkhôngđượcnhậnbằngsángchế.
Ngườicóhânhạnhnhậntấmbằngphátminhsángchếchochiếcmáykhâuđầutiênđược
đưavàosửrộngrãilàôngEliasHoy.Năm1851tạiMỹôngissakZingercũngđượcnhận

bằngphátminhchochiếcmáykhâucủamình.ThếlàgiữaôngHoyvàôngZingerđãxảy
ramộtcuộckiệntụnggaygắttranhgiànhvịtrílàngườiphátminhrachiếcmáykhâuđầu
tiên.CuốicùngphầnthắngđãthuộcvềôngHoyvàôngnàyđượcnhậntiềntácgiảtừmỗi
chiếcmáykhâuđượcsảnxuấtra.
Ngàynaytrênthịtrườngcóhàngngànloạimáykhâukhácnhau.Ngườitacònsảnxuấtra
nhữngchiếcmáychuyêndùngđểmaymũphớt,mayquầnáoda,chănđệm…


nhiềutácgiả
Bạnbiếtgìvề…
chiếcxeđạpđầutiênđượcsảnxuấtkhinào?
Nếu chúng ta thực sự muốn tìm về quê hương của chiếc xe đạp thì ta phải cùng nhau
ngượcthờigianhàngngànnămđểtrởvềvớimảnhđấtcủangườiAicậpcổđại.Ngườita
đãchứngminhđượcrằngnơiđâytừnhiềuthếkỷtrướcđãcóxuấthiệnmộtloạixehai
bánhchuyểnđộngbằngcáchdùnghaichânđểđạp.
Tuynhiênphảiđếnnăm1817thìcácloạimẫuxeđạpmớiđượcsửdụngrộngrãi.Lúcbấy
giờởĐứcôngPhônĐrétđãchoramắtcôngchúngmộtchiếcxeđạpđầutiên(nếunhưnó
đượcgọilàchiếcxeđạp).Nógồmhaibánhxeđượcnốivớinhaubởimộtthanhgỗ,người
láixedồnlựcvàođiểmtựabằnggỗphíatrướcmìnhvàđẩychoxechuyểnđộngvềphía
trước,anhtađiềukhiểnchiếcxenàybằngcáchquaytaycầmđượcgắnvàotrựccủabánh
trước.ChiếcxenàyđượcgọilàconngựaDendivàđượcbánrấtđắt.Cómộtđiềuđặcbiệt
là vua George IV của Anh cũng đã sử dụng chiếc xe này. Vào khoảng năm 1840 một
ngườiScotlentênlàMaxcmilianđãlắpthêmđònbẩyvàotrụccủabánhsau,nhữngđòn
bẩynàyđãnốinhữnggiâychuyểnđộngvớibànđạp,ôngtađãđibằngchiếcxenàyrất
nhanhđếnnỗicònbịphạtvìđiquátốcđộ.
Cáitênxeđạp“Bicycle”lầnđầutiênxuấthiệnvàonăm1865khimàmộtngườiPhápcó
tên là Lalemen đã đóng các đòn bẩy và bàn đạp vào bánh sau những chiếc xe này có
những khung gỗ rất nặng nề và những vành xe bằng sắt kêu leng keng khi nó chuyển
động.Vàonăm1868ngườitađãđưavàosửdụngnhữngchiếcbánhxekimloạinhẹhơn
vớinanhoabằngthépvànhữngchiếclốpcaosuvàtrongtấtcảnhữngchiếcxeđạpthời

bấygiờthìhaibánhtonhưnhau.Sauđómộtthờigiancómộtloạixeđạpmớirađờivới
bánhtrướcrấtto.Cónhữngchiếcxeđườngkínhcủabánhtrướcđạttới1,5mvàlớnhơn
trongkhiđóđườngkínhbánhsaulạichỉvẻnvẹn30cm.Ngườiláingồiphíabánhtrướcvà
nếuanhtakhôngkhéoléothìrấtdễbịlộnđầuxuốngđất.Cuốicùngvàonăm1885đã
xuấthiệnmộtloạixeđạphiệnđạivàantoàn.Haibánhxeđạpcókíchthướcbằngnhauvà
yênnằmgầnphíabánhsaunhờcótrụccủaxíchtohơntrụccủalípnênhaibánhchuyển
độngđượcnhữngkhoảngcáchnhưnhau.


nhiềutácgiả
Bạnbiếtgìvề…
chiếcđiệnthoạiđầutiêncótừkhinào?
Lịchsửcủachiếcđiệnthoạithậtlàthúvịđếnnỗingườitađãlàmhẳnmộtbộphimvềnó.
Đầutiênchúngtahãycũngnhautìmhiểunguyênlýhoạtđộngcủađiệnthoại.Khichúng
tanóithìkhôngkhílàmchocácdâythanhâmtrongcổhọngchúngtarunglên,những
giaođộngnàyđãchuyềnvàocácphântửcủakhôngkhítứclànhữngsóngâmthanhphát
ratừmồmchúngtađãtạoracácgiaođộngcủakhôngkhí.Khinhữngsóngâmthanhđó
chạmvàomàngđànhồitrongốngnóithìchúngsẽlàmchocáimàngđórungvớitầnsố
giốngnhưcácrungđộngcủacácphầntửkhôngkhí,nhữnggiaođộngnàyđãchuyềnqua
đườngdâyđiệnthoạicáctínhiệuhìnhsóngvàdẫnđếnnhữngrungđộngcủamàngđiện
thoạiởđầudâyđằngkia.Màngđànhồisẽtạorasóngtrongkhôngkhígiốngnhưnhững
sóngđãđượcgửivàoốngnóikhinhữngsóngnàyđếntaingườingheởđầudâyđằngkia
giốngnhưlàâmthanhtrựctiếpphátratừmiệngcủabạn.
Cònbâygiờchúngtahãynóivềlịchsửcủađiệnthoại.Vàongày2/6/1875ôngAlexandro
BellđãlàmmộtthínghiệmởBoston.Ôngmuốncùngmộtlúcgửiđivàobứcđiệntínqua
cùngmộtđườngdây,ôngđãsửdụngmộtbộthanhthép???Ôngđãlàmmộtthiếtbịnhận
ởmộtphòngcònngườitrợlýcủaônglàTomátUytsonthìtruyềnđiởphòngbêncạnh,
ngườitrợlýđãgiậtthanhthépđểchonórunglênvàtạoranhữngâmthanhlengkeng,
bỗngdưngôngBellchạysangphòngcủangườitrợlývàhéttoánglênhãychotôixem
anhđanglàmgìđấy.Ôngđãnhậnthấyrằngcácthanhthépnhỏkhirungởphíatrênnam

châm thì sẽ tạo ra các dòng điện biến thiên chạy qua dây dẫn. Chính điều đó đã tạo ra
nhữngrungđộngcủacácthanhkimloạitrongphòngcủaôngBellvàcácâmthanhleng
keng.Ngàyhômsauchiếcđiệnthoạiđầutiênđãrađờivànhữngâmthanhđãđượctruyền
quadâyđiệnthoạithứnhấttừtầngtrênxuốnghaitầngdưới.Vàongày10/8nămsauông
Bellđãcóthểnóichuyệnvớingườicộngsựcủa
mìnhquađiệnthoại:“ÔngWillsonôngcóthểlênphòngtôiđượckhông,tôimuốnnói
chuyệnvớiông”.


nhiềutácgiả
Bạnbiếtgìvề…
chuộtlemmutlàgì?
Chuộtlemmutlàmộtloàigặmnhấmnhỏ,trônggiốngchuộtvàsốngởcácvùngônđới.
Convậtnhỏnàychỉdàichừng13cmvàsốngởNauy,ThuỵĐiểnvàLaplandi.
Lemmingănrễcây,gọngcỏvàrêu.Mỗinămconcáiđẻ2lần,mỗilầntừbađếnnămcon.
Nhưngđiềugìkhiếnconngườiquantâmđếnconvậtnày?Cứkhoảngtừbađếnbốnnăm
mộtlần,hàngđànchuộtlemmutlạidichuyểnquanhữngvùngnhấtđịnhcủaNauy,Thuỵ
điểnvàLaplandi.Mặcdùhànhtrìnhcóthểkhácnhaunhưngchúngluôntiếnvềphíabiển.
Chuộtlemmutdichuyểnchậmnhưngrấtquyếtliệt,vượtquatấtcảcácchướngngạivật.
Thườngchúngdichuyểnvàobanđêmcònbanngàythìănhoặcngủ.Nhữngđànchuột
lemmutnàyvượtquacácconsông,bơiquanhữnghồrộngvàicâysố,đixuyênquathành
phố,cứnhưcómộtsứcmạnhvôhìnhnàokéochúngvàkhôngthểcưỡnglạiđược.
Mỗikhidichuyểnnhưthếchúnggâyranhữngthiệthạilớnchonôngdânvìchúngphá
hoạicáccâyrauvàmàu.Kéosauchúnglàmộtđoànthúvàchim,nhữngconvậtnàytấn
côngvàănthịtchuộtlemmut.
Dochuộtlemmutsinhsảnrấtnhanhvàchúngchỉdichuyểnnhưvậycómộtlầntrong3
đến4nămnênnhữngđànchuộtlemmutrấtlớn,đếnnỗiđànthúvàchimđôngnhưvậy
cũngkhôngănthịthếtchúng.Vàkhitớibiển,chúngnhảyxuốngvàtựkếtliễuđờimình.
Khôngmộtconnàotrởvềsaunhữngchuyếnđinhưvậy.
Giảithíchhiệntượngbíhiểmnàynhưthếnào?Theonhữnggìchúngtabiếtđượcthìđiều

nàycóliênquantớiđiềukiệnditrúcủachúng,khichúngtrởnênquánhiều,vàđểcóthể
sốngởnhữngchỗchúngthườngsống,mộtbảnnăngđặcbiệtsẽhướngchúngrabiểnvàtự
sáthàngbầy.


nhiềutácgiả
Bạnbiếtgìvề…
chấthêlilàgì?
PhátminhrachấtHêligiốngnhưmộtcâuchuyệntrinhthámkhoahọcvậy.
Năm1886nhàbáchọcngườiAnhôngNormanLokierđãdùngkínhquangphổđểnghiên
cứu Mặt trời. Thiết bị này cho phép phát hiện các nguyên tử khác nhau, vì mỗi một
nguyêntửhoáhọctươngđươngvớimộtvạchtrênquangphổ.
Ôngđãpháthiệnramộtvạchlạ,vànóchỉcóthểứngvớimộtnguyêntửhoàntoànmớitừ
trước đến nay. Và người ta đã đặt tên cho nguyên tử này là Hêli, theo tiếng Hy lạp có
nghĩalà“mặttrời”.
Sauđócácnhàbáchọcđãbắttayvàoviệctìmkiếmnguyêntửnàytrênmặtđất.Kếtquả
củanhiềunghiêncứukhoahọcchothấychấtHelicótrongbầukhíquyểncủachúngta.
NhưnglượngHeliítđếnnỗitrongsố247.350métkhốikhôngkhíchỉvẻnvẹncó1mét
khốiHeli!
CáccôngtrìnhnghiêncứukhácđãxácđịnhthêmmộtđiềukhácrằngHelicóthểtáchra
từphóngxạvàtrongquátrìnhtáchnàyhìnhthànhnhữnghạtalpha-nguyêntửHelicótốc
độchuyểnđộngcựclớn.
Heli là một chất khí rất có ích. Chất này rất nhẹ và có lực nâng lớn. Vì nó là một chất
khôngdễcháy,ngườitahaysửdụngHelitrongcáckhícầumáydùngtrongquânsựcũng
nhưdândụnghoặctrongcácvùngkhítượng.v..v…
BiếtrõvềýnghĩacủaHeli,chínhphủMỹđãtiếnhànhtìmkiếmcácnguồntựnhiêncủa
chất này. Tại một số vùng của Mỹ, ví dụ ở các bang Tê-xát, Niu Mê-hi-co và Kan-sas,
ngườitađangkhaitháckhíthiênnhiên.Trongkhínàycóchứa1-2%Heli.
MỹlànướcduynhấttrênthếgiớicóđủHelivìngoàikhíthiênnhiênra,khôngcònnguồn
nàokhácđểchếxuấtrachấtnàycả.HồiđầugiácủamộtmétkhốiHelilà70.000đôla

Mỹ,nhưnghiệnnayngườitamuanóvớigiárẻhơnnhiều.
BạncóbiếtrằngHelicònđượcsửdụngrộngrãitrongngànhykhông?Nócótácdụngrất
tốtvớinhữngngườimắcbệnhhenxuyễn.Ngoàiranhữngngườithợlặnvànhữngngười
làm việc dươí các độ sâu lớn thường dùng một chất hỗn hợp bao gồm Heli và ô xy để
tránhmộtcănbệnhcótênlà“bệnhkhíép”.


nhiềutácgiả
Bạnbiếtgìvề…
chấtnguyênsinhlàgì?
Chúngt ta đều biết rằng các nhà bác học đã thực hiện những phát minh khoa học khác
nhau.Trongcácphòngthínghiệmngườitađãtạoranhữnghiệntượnggiốngnhưcáchiện
tượng tự nhiên. Nhưng có một chất mà chúng ta không thể bắt chước được. Đó là chất
nguyênsinh-phầnsốngcủamọiđộngvậtvàthựcvật.
Tấtcảmọicơthể,thựcvậtvàđộngvậtđềuđượccấutạotừcáctếbào.Cócơthểcótới
hàngtriệutếbàonhưcơthểngười,cũngcónhữngcơthểchỉcómộttếbào,vídụởloài
ấu trùng. Nhưng trong cơ thể của voi, của người và của cây hoa hồng đều có một chất
giốngnhautrongcáctếbàocủamình-đólàchấtnguyênsinh.
Chấtnguyênsinhcủatếbàođượccấutạochủyếutừhaiphần.Phầntrungtâmdàyđặc
hơngọilànhân.Phầnthứhaimềmhơnvàởdạnglỏngcótênlàchấttếbào.
Chấtnguyênsinhcóthànhphầnrấtđadạng.Mỗiloạicơthểđộngvậtcómộtdạngchất
nguyênsinhcốhữu.Nhưngngaychínhtrongcáctếbàokhácnhaucủacơthểcũngcó
nhữngdạngchấtnguyênsinhriêngbiệt.
Dùcónhữngsựkhácbiệtnhưtrên,99%củachấtnguyênsinhvẫnlàcacbon,hyđrô,ôxy
vàazốtvàmộtsốnguyêntốhoáhọcphụ.Nhưngcómộtđiềuchúngtabiếtchắcchắnlà
tấtcảmọihoạtđộngcủacơthểsốngđềuđượcthựchiệntrongchínhchấtnguyênsinh.
Khithứcănđượcđưavàotrongcơthể,nósẽbịtiêuhóavàbiếnthànhchấtlỏng.Sauđó,
lượngthứcănđãđượctiêuhóanàyđượcchấtnguyênsinhhấpthụvàtrởthànhmộtbộ
phận của nó. Chúng ta gọi đó là quá trình đồng hoá. Đó là một quá trình kỳ lạ: chất
nguyênsinhkhibiếncácchấtlạbênngoàithànhmộtchấtgiốngvớimìnhđãthựchiện

quátrìnhbiếnchấtkhôngsốngthànhchấtliệusống.
Chấtnguyênsinhcòntíchtụvàxuấtranănglượngcótrongcơthểđộngvậtvàthựcvật.
Chấtnguyênsinh,cũnggiốngnhưcáccơthểsốngkháccóchứanó,cócácgiaiđoạn
nghỉngơivàgiaiđoạntíchcực.Chấtnguyênsinhcũngphảnứngvớinhữngkíchthích
bênngoài.ánhsángmạnhvànhiệtcóthểgiếtchếtnó.Cácnguyêntốhoáhọchúthoặc
đẩynó.Luồngđiệntácđộngđếncáchoạtđộngcủachấtnguyênsinh.Nhưngkhoahọc
cònnhiềuđiềuphảinghiêncứuvềchínhchấtnguyênsinhcũngnhưvềhoạtđộngcủanó.


nhiềutácgiả
Bạnbiếtgìvề…
chòmsaolàgì?
Khi ngắm các vì sao chắc chắn các bạn sẽ nhận thấy rằng nó tạo thành những chữ cái,
nhữnghìnhvuông,tamgiácngộnghĩnh.Từrấtlâurồiởcácnơikháctrêntráiđấtngườita
đãđặttênchocácchữcái,hìnhvuông,hìnhtamgiácnhưvậyvàkháiniệmchòmsaođã
rađời.Cólẽnhữngngườiđầutiênbiếtvềnhữngngôisaolànhữngngườidânthànhphố
Babylon,tiếptheođólànhữngngườiHyLạpcổđại,rồinhữngngườiLaMãcổ,trướckhi
cácnhàkhoahọchiệnđạinghiêncứucácchòmsao.ởBabylon,ngườitađãđặttênchocác
chòmsaobằngtêncủacácđộngvật,cácđứcvua,hoànghậu,cácanhhùngthầnthoại.Sau
nàyngườiHyLạpcổđãthaynhữngtênđóbằngtêncủanhữngngườianhhùngcủamình
nhưGercules,Orion.NhữngngườiLaMãcổđạilạiđặtnhữngtênkhác.Ngàynaychúng
tacũngđặtnhữngtênkhácnhauchocácchòmsao,phùhợpvớihìnhdạngcủachúngví
dụ như: chòm sao đại bàng, chòm sao gấu lớn, gấu nhỏ. Vào khoảng năm150 sau công
nguyênthìnhàthiênvănhọcnổitiếngPtôlemây
đãxácđịnhđượckhoảng48chòmsao.Đâylàmộtdanhsáchkhôngđầyđủ,vìvậysau
nàycácnhàthiênvănđãmởrộngdanhsáchnày.Mộtsốchòmsaosaunàyđượcmangtên
máymóc:chòmsaolabàn,chòmsaokínhhiểnvi.Theocácnhàthiênvănhiệnđạithì
hiệnnaycó88chòmsao.Cácchòmsaochiếmmộtphầnnhấtđịnhtrênbầutrời,điềuđó
cónghĩarằngmỗimộtngôisaothuộcmộtchòmsao,cũnggiốngnhưmỗithànhphốcủa
nướcMỹthuộcvềmộtbang.Thườngthìbiêngiớigiữacácchòmsaokhôngcốđịnhvà

đôikhinhữngbiêngiớiấycònbịphávỡ.Năm1928cácnhàthiênvănđãquyếtđịnh“nắn
thẳng”cácchòmsaođểtạoranhữngđườngbiêngiớithẳnggiữachúng.


nhiềutácgiả
Bạnbiếtgìvề…
chúngtacóthểbịthôimiênngoàiýmuốnkhông?
Đốivớinhiềungườitrongchúngta,thôimiênlàmộthiệntượngbíẩn.Chúngtathường
thấynhữngđiềulạlùngxảyravớinhữngngườibịthôimiên,còncácbácsỹđôikhisử
dụngphươngphápthôimiênđểchữabệnh.
Trithứcvàkhảnăngcủaconngườicóýnghĩarấtlớntrongsựthôimiên.Chúngtiềmẩn
trongchúngtaởmộttầmkhácngoàiýthứccủaconngười.Vìvậyngườitagọichúnglà
nhữngtrithứcvôthứchoặctrênýthức.Đôikhingườibịthôimiêntậptrungvàoviệcgì
đóđếnnỗingườiđócóthểlàmđượcnhữngviệcmàởtrạngtháibìnhthườngkhônglàm
nổi.
Đểcóthểlàmchomộtngườibịthôimiên,trướctiênngườiđóphảiđồngývàởtrạngthái
mấttrươnglực.Ngườithôimiêncóthểnhắcđinhắclạinhiềulầnbêntaingườibịthôi
miênrằnganhtađangmệtvàbuồnngủđếndípmắtlại,anhtakhôngcònquantâmgìtới
thếgiớixungquanhnữavàđangchìmvàogiấcngủ,nơimàmộtthếgiớivôthứcsẽmởra
trướcmắtmình.Nhữngngườibịthôimiêncóthểthựchiệnmộtsốhànhđộngngaycảsau
khiđãquatrạngtháithôimiên.Vídụ,họcóthểđọcthuộclòngmộtđoạntríchtừmột
cuốnsáchnàođómặcdùhọvừalàmviệcđóvừatựcảmthấyngạcnhiênvềkhảnăngkỳ
diệucủamình.
Cóthểthôimiênmộtngườinàođókhianhtakhôngmuốnkhông?Xintrảlờilàkhông
được. Người bị thôi miên nhất thiết phải hoàn toàn thống nhất làm một với người thôi
miên. Đôi khi xảy ra trường hợp một người nào đó trong thâm tâm muốn bị thôi miên
nhưnggiấudiếmđiềunàybằngcáchbiểulộphảnđối.Khiđóchúngtatưởngrằnghọbị
thôimiênngoàiýmuốncủamình,nhưngthựcrakhôngphảithế.

nhiềutácgiả
Bạnbiếtgìvề…
chúngtahấpthụthứcănrasao?
Nếuchỉđơngiảnlàănthìchưađủđểtồntạivàpháttriển.Thứcănphảiđượcchuyểnhóa
đểcơthểcủachúngtacóthểtiếpnhậnđược,vàquátrìnhnàyđượcgọilàquátrìnhtiêu
hoá.
Quátrìnhtiêuhoábắtđầukhichúngtađưathứcănvàomiệng,nhaivànuốt.Sauđó,quá
trìnhđóđượctiếptụcthựchiệntrongbộmáytiêuhoácóhìnhdánggiốngnhưmộtchiếc
ốngdàingoằnngoèochạydọcsuốtthânngười.Tấtcảcácbộphậncủabộmáytiêuhoá
nốiliềnvớinhau,tuychúngcókhácnhauvềtínhchấtcôngviệccủamình.Miệngnốivới
hầutrongcổhọng.Hầuvừalàđườngvàocủathứcăn,vừalàđườngvàocủakhôngkhí.
Thựcquảnđiqualồngngựcvànốivớidạdày.Dạdàynốiliềnvớiruộtnoncóhìnhcuộn
lòxo.Bộphậncuốicùngcủabộmáytiêuhoálàruộtgià.
Chúngtahãycùngxemđiềugìxảyravớithứcăntrongquátrìnhtiêuhoá.Nướcbọttrong
miệnggópphầnphânlytinhbộtcủathứcăn(cótrongngôhoặckhoaitây).Thứcănsau
khiđượcthấmướtvànghiềnnhỏtrongmiệngđiquahầu,xuôitheothựcquảnvàvàodạ
dày.Chínhdạdàylànơixảyraphầnlớnquátrìnhtiêuhoá.Dịchtiếtratừthànhdạdày
được trộn đều với thức ăn. Một trong các loại dịch vị là axít muối. Một chất dịch khác
cũngdodạdàytiếtralàchâtdịchvịcótácdụngbiếnđạmthànhcácdạngđơngiảnhơnđể
dạdàycóthểhấpthụđược.Chấttinhbộttiếptụcbịphânlychotớikhithứcăntrongdạ
dàybiếnthànhmộtkhốichuabãohoà.Khiđóquátrìnhhấpthụtinhbộtdừnglại.
Nhưvậychúngtathấythứcănởdạnglỏngđượclắcvàtrộnđềuvớidịchvịtiêuhóatrong
dạdày.Hànhtrìnhtiếptheocủathứcănlàvàoruộtnonquavannằmởcuốngdạdày.
Ruộtnonlàmộtốngdàikhoảng6.5-7.5mđượccuốnlạitheohìnhlòxo.Quátrìnhtiêu
hoátiếptụcdiễnraởphầntrêncủaruộtnonlàtátràng.Tạiđây,ganvàdịchvịcủatuyến
tuỵhỗtrợchoviệcphânlythứcăn.Lúcnày,quátrìnhphânlyđạmvàhấpthụtinhbột
hoànthành,mỡđượctinhlọc,nghĩalàđượcphângiảithànhcácdạngđơngiảnhơn,thức
ănđãhấpthụđượchútvàomáuvàbạchhuyết.Nhữngphầncònlạicủathứcănrơixuống
ruộtgiàvàbiếnthànhdạngcứngsaukhinướctrongsốnàybịhútra.Vàbâygiờphần
thừanàycóthểđượcthảirakhỏicơthể.

Nguồn:
Pháthành:NguyễnKimVỹ.
Nguồn:TinhVân
Đượcbạn:ThànhViênVNthuquanđưalên
vàongày:27tháng12năm2003