Sáng kiến kinh nghiệm hay

Tiết kiệm thời gian và khắc nhớ tốt tác phẩm văn xuôi bằng sơ đồ hóa cốt truyện và xâu chuỗi Điểm sáng
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
A/ Đặt vấn đề :
1/ Lý do chọn đề tài :
Ngời thầy dạy Văn bao giờ cũng có một khát khao rất thật : Làm
sao truyền đạt cho học trò thật no đầy về thế giới của cái đẹp ẩn tàng
trong tác phẩm văn chơng. Điều này khó vô cùng. Ngôn ngữ văn chơng
luôn gợi ra Một tập hợp không sao kể xiết (chữ dùng của Lep-tôn-
xtôi) những ý tởng, những tình cảm, những sự giải thích. Trong khi đó,
thời lợng dành cho bài dạy của thầy nhiều khi rất eo hẹp. Còn nữa, học
trò nhiều khi rất lúng túng khi nắm bắt tác phẩm vì thiếu kinh nghiệm
tiếp cận. Đứng trớc thực tế này, tôi xin đa ra một kinh nghiệm nhỏ mà
bản thân đã thử nghiệm trong những năm qua và đã nhận thấy rất có
hiệu quả. Đó là : Tóm tắt cốt truyện, xâu chuỗi thế giới nghệ thuật của
tác phẩm bằng sơ đồ trực quan.
2/ ý nghĩa thực tế của đề tài :
Phơng thức càng đem lại hai điều có lợi cho thầy và trò.
- Nắm bắt đợc cốt truyện, nhận diện đợc thế giới nghệ thuật của
tác phẩm.
- Tiết kiệm đợc thời gian, dễ ghi nhớ, tái hiện đợc kiến thức.
B/ Giải quyết vấn đề :
* Cách thức tiến hành :
a) Sơ đồ hóa tác phẩm bằng hình vẽ : Có hình vẽ đính kèm, giáo
viên treo lên bảng đen và minh họa bằng diễn giảng, phát vấn.
b) Minh họa sơ đồ :
Hình vẽ I : Thế giới nghệ thuật của Hai đứa trẻ của Thạch
Lam:
- Ta nhận ra dễ dàng qua hình vẽ : Không gian từ chiều vào
đêm và dần đến khuya từ rộng rãi đến nhỏ dần, nhỏ dần và tù
đọng ngột ngạt quanh ngọn đèn con của chị Tý.
- Những mảng không gian kia bị chia cắt bởi xung đột giữa

ánh sáng và bóng tối. Bóng tối trở thành nhân vật tung hoành, luồn
lách, bủa vây, dồn ép ánh sáng đến kiệt cùng. ánh sáng bị dồn lại thành
1
Tiết kiệm thời gian và khắc nhớ tốt tác phẩm văn xuôi bằng sơ đồ hóa cốt truyện và xâu chuỗi Điểm sáng
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
khe sáng, quầng sáng. ánh áng bị cô đặc lại thành từng hột
sáng.
- Tồn tại trong không gian bóng tối là những kiếp ngời sống
thoi thóp, cầm chừng, rã rời và mệt mỏi :
+ Những đứa trẻ con nhà nghèo lợm lặt những thứ mà ngời ta vứt
đi để tồn tại mong manh trong thơng cảm của ngời đọc.
+ Mẹ con chị Tý với điệp khúc sống cũ mềm và rời rã : ối
chao! sớm với muộn mà có ăn thua gì. Tồn tại rủi may nhờ khách
vãng lai khi có khi không.
+ Vợ chồng bác Xẩm với những số phận khoanh mình trên
manh chiếu rách. Tồn tại nhờ lòng hảo tâm của ngời đời qua mấy
tiếng đàn bầu não nuột vừa buông ra đã bị bóng đêm nuốt chửng.
+ Bà cụ Thi hơi điên chính là hệ quả tất yếu của một đời sống
tù đọng, bế tắc nơi phố huyện điêu tàn. Cụ là hình ảnh nhãn tiền và
cũng là hình mẫu trong tơng lai gần cho mọi số phận sống trong
không gian ấy nếu không phá vỡ đợc sự bế tắc quẩn quanh.
- Nhỏ nhoi, leo lét trong thế giới tối đen là ngọn đèn con của
chị Tý. Dấu hiệu của sự sống đơng còn nhng yếu ớt mong manh. Dấu
hiệu để ngời đọc thẩm thấu những xao động trong tâm hồn Liên : một
quầng sáng trong đêm đen hay cũng là một đốm lửa trong tâm hồn
đứa trẻ : Niềm mong ớc đổi đời và nỗi chờ mong ánh sáng.
- Vắt ngang không gian bóng đen là lối về của con tàu ánh
sáng :
+ Chở về cho An - Liên thế giới tuổi thơ gắn liền với không gian
Hà Nội không gian ánh sáng rực rỡ và huyên náo.

+ ánh sáng huy hoàng do đoàn tàu mang lại xua tan đi bóng đêm
hãi hùng của sự lịm chết.
+ Âm thanh cuối cùng của đêm do đoàn tàu mang lại phá vỡ đi sự
im lặng hố thẳm (dù chỉ trong chốc lại).
+ Con tàu ánh sáng mang ớc mơ của hai đứa trẻ đi xa
2
Tiết kiệm thời gian và khắc nhớ tốt tác phẩm văn xuôi bằng sơ đồ hóa cốt truyện và xâu chuỗi Điểm sáng
Không gian nghệ thuật:
Không gian Chiều.
Một buổi chiều êm ả nh ru
Không gian nghệ thuật
Tâm trạng nhânvật:
Cái buồn của buổi chiều quê thấm
thía vào tâm hồn ngây thơ của hai Không gian Đêm Không gian nghệ thuật
đứa trẻ.Liên thấy lòng buồn man mác Bóng tối ánh sáng
trớc giờ phút ngày tàn. Không
-Tối hết cả con đờng - Khe ánh sáng gian Khuya
thăm thẳm, con sông

- Các ngõ vào làng sầu - Quầng sáng Thu nhỏ lại nơi hàng nớc của chị Tý
đen hơn nữa.
- Bóng tối ngập tràn - Hột sáng
trong đôi mắt Liên.
Tâm trạng nhân vật
Vũ trụ thăm thẳm bao la
đầy xa lạ và bí mật làm
mỏi trí nghĩ
3
Tiết kiệm thời gian và khắc nhớ tốt tác phẩm văn xuôi bằng sơ đồ hóa cốt truyện và xâu chuỗi Điểm sáng
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Nh vậy, thông qua hình vẽ, giáo viên vừa khắc nhớ cho học sinh
bằng trực quan lại vừa ghi nhớ cho học sinh bằng con đờng thính giác
khi diễn giảng minh họa. Truyện Hai đứa trẻ tuy không có
chuyện nhng gợi ra rất nhiều nghĩ ngợi cái cảm xúc mênh mang
buồn nh tiếng sáo xa vời thoảng bay lên từ một bài thơ bằng văn xuôi.
Và cuối cùng, ngời ta nhận ra tấm lòng yêu thơng con ngời của Thạch
Lam gởi trong Hai đứa trẻ giữa một vũ trụ già.
Minh họa hình vẽ II :
Nhìn vào sơ đồ, giáo viên chỉ cho học sinh nhận diện bốn
mảng của cuộc đời Chí Phèo, hợp thành chân dung định mệnh của
một số phận khổ đau :
- Quảng đời 1 :
Đó là nỗi ám ảnh kinh khủng về số phận một con ngời :
Hài nhi Chí Phèo không phải là đấng đỏ hỏn đợc mẹ sinh
thành và vũ trụ chào đón bằng tấm thảm lá thu vàng rực và tiếng sóng
biển rì rào nh trong một con ngời ra đời của Macxin-Gorky, mà là
một đứa con bị từ chối. Trần truồng và xám ngắt trong chiếc váy đụp,
vứt ở cái lò gạch cũ. Đây là nỗi trờng hận âm ỉ trong Chí Phèo để rồi sau
này bật ra tiếng chửi xót đau : Hắn chửi đứa chết mẹ nào đã sinh ra
hắn.
Chí Phèo hài nhi lại trải qua một tuổi thơ đầy xê dịch : anh thả
ống lơn nhặt đợc, chuyển tay qua bác phó cối rồi bà góa mù Một trẻ
thơ không cha không mẹ, không gốc gác quê hơng Lần lữa lớn lên
trong làng Vũ Đại, tuy thân thể lành lặn nhng tâm hồn âm ỉ một nỗi đau.
- Quảng đời 2 :
Đội trời đạp đất rồi Chí Phèo cũng lớn lên. một anh canh điền
khỏe mạnh và lơng thiện. Tâm hồn thuần hậu nguyên thủy nh đất quê h-
ơng. Nhng rồi bà Ba kêu vào Chí thấy nhục chứ không mảy may nhục
cảm (ngờ đâu hành vi đú đỡn của mụ đàn bà này mang họa đến cho
anh).

Chí cũng từng xây đắp một ớc mơ bình dị nh bao ngời bình thờng
khác sống sau lũy tre xanh : có một mảnh đất làm nhà, chồng cuốc mớn
cày thuê, vợ dệt vải, khá giả hơn thì mua con lợn nuôi làm vốn liếng
Một quảng đời lơng thiện. Một khát khao bình dị đời thờng mà ta
gặp rất nhiều trong không gian sau lũy tre.
4
Tiết kiệm thời gian và khắc nhớ tốt tác phẩm văn xuôi bằng sơ đồ hóa cốt truyện và xâu chuỗi Điểm sáng
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Sơ đồ II : Chí Phèo với những mảng của một Chân dung định mệnh.
Chí Phèo - đứa con
bị từ chối.
Chí Phèo với quảng đời lơng
thiện.
Chí Phèo - con quỷ dữ
của làng Vũ Đại.
Chí Phèo với khát vọng hoàn lơng -
hành trình lội ngợc dòng
Nỗi ám ảnh kinh
khủng về thân phận con
ngời :
- Vứt ở lò gạch cũ.
+ Trần truồng.
+ Xám ngắt.
- Xê dịch của một tuổi
thơ dữ dội :
Anh thả ống lơn.

Bác phó cối.

Bà góa mù.

Anh canh điền hiền lành
chăm chỉ.
Một chàng trai có lơng tri,
giàu lòng tự trọng :
- Hai mơi tuổi, ngời ta
không là gỗ đá
- Cảm thấy nhục khi bà Ba
kêu vào
Một con ngời với ớc mơ
bình dị, đời thờng :
+ Có một mảnh đất cắm dùi.
+ Chồng cuốc mớn cày thuê,
vợ dệt vải
Nhân vật bị hủy hoại : Cái
đầu thì trọc lốc, cái răng cạo
trắng hớn , cái mặt thì đen và
rất cơng cơng. Hai con mắt g-
ờm gờm trông gớm chết.
Nhân tính bị hủy diệt :
- Phá tan bao nhiêu cơ
nghiệp.
- Đạp đỗ hạnh phúc bao
nhiêu gia đình.
- Làm chảy máu và nớc
mắt bao nhiêu cảnh yên
vui.
- Say khớt, say vô tận
con quỷ dữ của làng Vũ
Đại.
Lần đầu tiên trong đời hắn tỉnh ngộ và

cũng là lần đầu tiên nhận diện đợc chính
mình :
+ Đón nhận đợc những âm thanh của đời :
Tiếng chim hót - tiếng gõ mái chèo - tiếng
của những ngời đàn bà đi chợ về
Bâng khuâng buồn.
Mơ hồ buồn.
Cô độc.
Mối tình Chí Phèo - Thị Nở :
- Khóc vì cảm động
- 5 ngày hạnh phúc cháy đỏ khát vọng
hoàn lơng.
- Khóc vì uất hận : Ngay cả thị Nở, ngời
đàn bà duy nhất xem hắn là ngời lại cũng
cự tuyệt với hắn.
- Đi đòi lơng thiện : Giết chết kẻ thù và tự
giết mình để đợc thừa nhận là ngời.
Ngã xuống ngay ngỡng của sự lơng
thiện
5