Một số bài ca dao - tục ngữ Việt Nam

Ca dao
THAN THÂN
Bốn bề công nợ eo sèo
Chỉ vì một nỗi tôi nghèo mà thôi
Tôi làm tôi chẳng có chơi
Nghèo đâu nghèo mãi, trời ơi hỡi trời!
Bồng bồng mẹ bế con sang
Đò to , nước lớn mẹ mang con về
Mang về đến gốc bồ đề
Xoay trở hết nghề mẹ bán con đi
Cái cò lặn lội bờ sông
Gánh gạo nuôi chồngtiếng khóc nỉ non
Con cò mà đi ăn đêm
Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao
ng ơi!ng vớt tôi nao
Tôi có lòng nào ông hãy xáo măng
Có xáo thì xáo nước trong
Đừng xáo nước đục đau lòng cò con
Con quan thì lại làm quan
Con nhà kẻ khó đốt than cả ngày
Gánh cực mà đổ lên non
Còng lưng mà chạy cực còn theo sau
Giàu từ trong trứng gìu ra
Khó từ ngã ba, ngã bảy khó về
Người ta đi cấy lấy công
Tôi nay đi cấy tay không trở về
Trời sao trời ở chẳng cân
Kẻ ăn không hết người lần không ra
1

Người thì mớ bảy mớ ba
Người thì áo rách như là áo tơi

CHÂM BIẾM
Ba cô đội gạo lên chùa
Một cô yếm thắm bỏ bùa cho sư
Sư về sư ốm tương tư
m lăn ốm lóc, cho sư trọc đầu
Ai làm cho dạ sư sầu
Cho ruột sư héo như bầu đứt dây
Bươm bướm mà đậu cành hồng
Đã yêu con chị lại bồng con em
Con ơi! Nhớ lấy câu này
Cướp đêm là giặc cướp ngày là quan
Hòn đất mà biết nói năng
Thì thầy địa lý hàm răng không còn
Sư đi chùa mốc sân rêu
Mõ khuya ai gõ , chuông chiều ai khua
Vinh hoa là cái trò đùa
Đã tu không trót, lại mua trò cười
Thầy cúng ngồi cạnh giường thờ
Mồm thì lẩm bẩm, tay sờ đóa xôi
Tiền buộc dải yếm bo bo
Trao cho thầy bói đâm lo vào mình
Tử vi xem số cho người
Số thầy thì để cho ruồi nó bâu

2

Vua Lê ba mươi sáu tàn vàng
Thấy gái đi đàng ngó ngó nom nom
Cô nào óng ả son son
Vua đóng cũi hòm, đem trẩy về kinh

CON NGƯỜI VÀ CUỘC SỐNG
n được ngủ được là tiên
Không ăn không ngủ mất tiến thêm lo
n quả nhớ kẻ trồng cây
n gạo nhớ kẻ đâm xay giần sàng
Ai ơi chớ vội cười nhau
Cây nào mà chẳng có sâu chạm cành
Ai ơi chớ vội cười nhau
Cười người hôm trước, hôm sau người cười
Ai ơi cứ ở cho lành
Tu nhân tích đức để dành về sau
Bầu ơi thương lấy bí cùng
Tuy rằng khác giống nhưng chung một giàn
Bạn bè là nghóa tương tri
Sao cho sau trước một bề mới nên
Chỉ đâu mà buộc ngang trời
Tay đâu mà bịt miệng người thế gian
Chim khôn kêu tiếng rảnh rang
Người khôn nói tiếng dịu dàng dễ nghe
Chim khôn tránh bẫy tránh giò
Người khôn tránh kẻ hồ đồ mới khôn
3


Chớ thấy sóng cả mà lo

Sóng cả mặc sóng chèo cho có chừng
Dã tràng se cát biển Đông
Nhọc lòng mà chẳng nên công cán gì

Đi cho biết đó biết đây
Ở nhà với mẹ biết ngày nào khôn
Giàu đâu những kẻ ngủ trưa
Sang đâu những kẻ say sưa tối ngày
Giàu người ta chẳng có tham
Khó thì ta liệu ta làm ta ăn
Hoa sen mọc bãi cát lầm
Tuy rằng lấm láp vẫn mầm hoa sen
Hoa thơm ai dễ bỏ rơi
Người khôn ai nỡ nặng lời với ai
Khi giàu chẳng có đỡ ai
Đến khi hoạn nạn chẳng ai đỡ mình
Khôn ngoan chẳng lọ là nhiều
Người khôn mới nói nửa điều đã khôn
Khó mà biết lẽ biết lời
Biết ăn, biết ở hơn người giàu sang
Kim vàng ai nỡ uốn câu
Người khôn ai nỡ nói nhau nặng lời
Lòng ta ta đã chắc rồi
Dù ai giục đứng giục ngồi chớ nao
4


Mật ngọt càng tổ chết ruồi
Những nơi cay đắng là nơi thật thà
Muốn no thì phải chăm làm

Một hạt thóc vàng, chín hạt mồ hôi
Muốn sang thì bắc cầu Kiều
Muốn con hay chữ phải yêu lấy thầy

Nghèo nhân nghèo nghóa thì lo
Nghèo tiền nghèo bạc chẳng lo là nghèo
Người gian thì sợ người ngay
Người ngay chẳng sợ đường cày khúc khuyu
Nhiễu điều phủ lấy giá gương
Người trong một nước phải thương nhau cùng
Non cao ai đắp mà cao
Sông sâu do bởi ai đào mà sâu?
Nói chín thì nên làm mười
Nói mười làm chín kẻ cười người chê
Nói lời thì giữ lấy lời
Đừng như con bướm đậu rồi lại bay
Ra vời mới biết nông sâu
Ở trong lạch hói biết đâu mà dò
Sông sâu nước chảy đá mòn
Của kia ăn hết nghóa còn ghi xương

5


Sự đời nghó cũng nực cười
Một con cá lội mấy người thả câu
Thà rằng ăn bát cơm rau
Còn hơn cá thịt nói nhau nặng lời
Thương ai củ ấu cũng tròn
Không thương quả bồ hòn cũng vuông

Thương ai thương cả đường đi
Ghét ai ghét cả tông ti họ hàng
Thức lâu mới biết đêm dài
Ở lâu mới biết là người có nhân

Tốt gỗ hơn tốt nước sơn
Xấu người đẹp nết còn hơn đẹp người
Trăm năm ai chớ bỏ ai
Chỉ thêu nên gấm, sắt mài nên kim
Trăm năm ba đá thi mòn
Nghìn năm bia miệng vẫn còn trơ trơ
Trăm năm lòng gắn dạ ghi
Dầu ai đem bạc đổi chi mặc ai
Vàng thì thử lửa thử than
Chuông kêu thử tiếng, người ngoan thử lời

LAO ĐỘNG VÀ NGHỀ NGHIỆP
Anh đi anh nhớ quê nhà
Nhớ canh rau muống, nhớ cà chấm tương

6


Nhớ ai dãi nắng dầm sương
Nhớ ai tát nước bên đường hôm mai
Cày đồng đang buổi ban trưa
Mồ hôi thánh thót như mưa ruộng cày
Ai ơi, bưng bát cơm đầy
Dẻo thơ một hạt đắng cay muôn phần
Con tằm nó nằm ăn lá dâu

Có khi ăn mất cả trâu lẫn bò
Con trai tát nước, nàng dâu đi mò
Cha chài, mẹ lưới, con câu
Đói thì ăn ráy ăn khoai
Chớ thấy lúa trổ tháng hai mà mừng
Những người đi biển làm nghề
Thấy dòng nước nóng thì về đừng đi
Sóng lừng, bụng biển ầm ì
Bão mưa ta tránh chớ hề ra khơi
Rủ nhau đi cấy đi cày
Bây khó nhọc có ngày phong lưu
Trên đồng cạn dưới đồng sâu
Chồng cày vợ cấy, con trâu đi bừa
Trâu ơi, ta bảo trâu này
Trâu ra ngoài ruộng trâu cày với ta
Cấy vốn nghiệp nông gia
Ta đây trâu đấy, ai mà quản công
Bao giờ cây lúa còn bông
Thì còn ngọn cỏ ngoài đồng trâu ăn
Trên trời có ông sao Thần
Bốn mùa chỉ lối cho dân ăn làm
Sang xuân Thần cuối lom khom
Là mùa trồng đậu dân làng biết chăng ?
7


Bước sang tháng chin rõ trăng
Lưng Thần hơi đứng là đang gặt mùa

LỊCH SỬ VÀ ĐẤT NƯỚC

Ai lên Biên Thượng, Lam Sơn
Nhớ Lê Thái Tổ chặn đường quân Minh
Ai về Bình Định mà nghe
Nói về chàng Lía, hát vè Quảng Nam
Ai về Hậu Lộc, Phú Điền
Nhớ đây Bà Triệu trận tiền xung phong
Ai về Hà Tónh thì về
Mặc lụa chợ Hạ, uống nước chè Hương Sơn
Ai về đến huyện Đông Anh
Ghé thăm phong cảnh Loa Thành Thục Vương
Cổ Loa hình ốc khác thường
Trải bao năm tháng nẻo đương còn đây
Ai về Phú Thọ cùng ta
Vui ngày giỗ Tổ tháng ba mùng mười
Dù ai đi ngược về xuôi
Nhớ ngày giỗ Tổ mùng mười tháng ba
Ai về Thọ Lão hát chèo
Có thương lấy phận nàng Kiều thì thong
Bắc Cạn có suối đãi vàng
Có hồ Ba Bể, có nàng áo xanh
Cầu Quan vui lắm ai ơi
Trên thì chợ họp, dưới bơi thuyền rồng
Chiều chiều én liện truông Mây
Cảm thong chú Lía bị vây trong thaønh
8


Dịu dàng nết đất An Dương
Xưa nay là chốn văn chương nổi tài
Dù ai buồn đâu, bán đâu

Mồng mười tháng chín chọi trâu thì về

Gió đưa cành trúc la đà
Tiếng chuông Trấn Võ, canh gà Thọ Cương
Mịt mù khói tỏa ngàn sương
Nhịp chày Yên Thái, mặt gương Tây Hồ
Khôn ngoan qua cửa sông La
Dễ ai có cánh đi qua Luỹ Thầy
Lạy trời cho cả gió lên
Cho cờ vua Bình Định bay trên kinh thành
Mồng bảy hội Khám, mồng tám hội Dâu
Mồng chín đâu đâu trở về Hội Gióng
Đồng Đăng có phố Kì Lừa
Có nàng Tô Thị có chùa Tam Thanh
Ai lên xứ Lạng cùng anh
Tiếc công bác mẹ sinh thành ra em
Tay cầm bầu rượu nắm nem
Mảng vui quên hết lời em dặn dò
Đồng Tháp Mười cò bay thẳng cánh
Nước Tháp Mười lấp lánh cá tôm
Đức Thọ gạo trắng nước trắng
Ai về Đức Thọ thong dong con người
Đời vua Vónh Tộ lên ngôi
Cơm trắng đầy nồi, trẻ chẳng cho ăn
9


Ngó qua bên canh Tô Châu
Thấy em gánh trên đầu giắt trâm
Nhất cao là núi Tản Viên

Nhất sâu là vũng Thủy Tiên cửa Vừng
Nhà Bè nước chảy chia hai
Ai về Gia Định, Đồng Nai thì về
Nhong nhong ngựa ông lại về
Cắt cỏ bồ đề cho ngựa ông ăn
Sa Nam trên chợ dưới đò
Nơi đây Hắc Đế kéo cờ dụng binh
Sông Lam một dải nông sờ
Nhớ người quân tử bơ vơ nổi chìm
Sông Thao nước đục người đen
Ai lên phố n cũng quên đường về
Vónh Long có cặp rồng vàng
Nhất Bùi Hữu Nghóa nhì Phan Tuấn Thần
Vườn ai trồng trúc trồng tre
Ở giữa trồng chè, hai bên đào ao
y nhà một đấng anh hào
Họ Phan, làng Thái, đồng bào kính yêu
Xứ Nam nhất chợ Bằng Vồi
Xứ Bắc: Vân Khánh, xứ Đoài: Hương Canh

10


Tục ngữ là những câu nói nhân gian ngắn gọn, ổn định, có nhịp
điệu, hình ảnh, thể hiện những kinh nghiệm của nhân dân về mọi
mặt (tự nhiên, lao động, sản xuất, xã hội) được nhân dân vận dụng
vào đời sống, suy nghó và lời ăn tiếng nói hằng ngày. Đây là một
thể loại văn học dân gian.

CÁC HIỆN TƯNG TỰ NHIÊN

•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•

•

Cần xuống muống lên
Cây chọn mất lá cá chọn mất cây
Cha chết không lo bằng đỏ lò tây bắc.
Chắc rễ bền cây
Chữ tốt xem tay,ngựa hay xem xoáy
Chớp đông nhay nháy ,gà gáy thì mưa
Chớp thừng chớp chão ,chẳng bão thì mưa.
Chuồng gà hướng đông,cái lông chẳng còn
Cóc nghiền răng đang nắng thì mưa
Đông chết se hè chết lụt
Được mùa nhãn hận nước lên
ch kêu uôm uôm, ao chuôm đầy nước
n bay thấp mưa ngập cầu ao;én bay cao mưa rào lại tạnh
Kiến dạo tổ trời mưa
Lá tre trôi lộc,mùa rét xộc đến
Mây thành vừa hanh vưà giá
Mây xanh thì nắng mây trắng thì mưa
Mặt trời có quầng thì hạn,mặt trăng có tán thì mưa
Mống cao gió táp mống áp mưa rào
Mống dài trời lụt mông cụt trời mưa
Một ngôi sao một ao nước
Mỡ gà thời gió mỡ chó thời mưa
Nắng chóng trưa mưa chóng tối
Nắng tháng ba chó già lè lưỡi
Nước chảy đá mòn
Qua giêng hết năm qua rằm hết tháng
Ráng vàng thời nắng ,ráng nắg thời mưa
Sấm kêu,rêu mọc

Thâm đông trống bác hễ nực thì mưa
Thâm đông, hồng tây,dựng mây,ai ơi ở lại ba ngày hãy đi
Tháng bảy nước chảy qua bờ
11


Tháng chín mưa rơi tháng mười mưa cữ
Tháng hè đóng bè làm phúc
Tháng mười động gia tháng ba động rạm
Tháng mườico sấm ,cấy trên nấm cũng được ăn
Tháng tám gió mây tưới đồng
Tháng bảy như gảy cần trám,tháng tám nắng ram ù trái bưởi
Trống tháng bảy chẳn hội thì chay ,tháng sáu heo may chẳng
mưa thì bão
• Trời đương nắng cỏ gà trắng thì mưa
• Vàng mây thời gió,đỏ mây thời mưa
•
•
•
•
•
•
•

KINH NGHIÊM LAO ĐỘNG
•
•
•
•
•

•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•

Ao sâu tốt cá
Bắt lợn tóm giò bắt bò tóm mũi
Buộc trâu đâu nát rào nấy
Cây chọn mất lá ,cá chọn mất vảy
Cấy thưa hơn bừa kó
Cao bờ thì tát gầu dai ; gầu sòng chỉ tát được nơi thấp bờ
Chữ tốt xem tay, ngựa hay xem khoáy
Chuồng gà hướng đông , cái lông chẳng còn
Con trâu là đầu cơ nghiệp
Dao thử trầu héo kéo thử lụa xô

Được mùa nhãn ,hạn nước lên
Gió heo mây mía bay lên ngọn
Hòn đất nỏ bằng giỏ phân
Làm ruộng ba năm không bằng chăn tằm một lứa
Làm ruộng không trâu làm giàu không thóc
Làm ruộng tháng năm coi chăm tháng mười
Lo trẻ mùa hè không bằng lo bò què tháng sáu
Lúa chín hoa ngâu đi đâu chẳng gặt
Lúa mùa thì cấy cho sâu, lúa chiêm thì gảy cành dâu mới vừa
Lúa tháng bảy vợ chồng rẫy nhau
Một lượt cỏ thêm giỏ thóc
Muốn ăn lúa tháng năm trông trăng rằøm tháng tám
Muốn giàu nuôi trâu cái muốn lụn bại nuôi bồ câu
Nắng sớùm thì đi trồng cà , mưa sớm ở nhà phơi thóc
12


•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•

•

Nắng tốt dưa ,mưa tốt lúa
Nước cả, cá to
Ruộng không phân như thân không cổ
Sao rua đứng trốc, lúalốc được ăn
Tằm đỏ cổ thì vỗ dâu vào
Tháng chin ăn rươi, tháng mười ăn ruốc
Tháng giêng trồng củ từ, tháng tư trồng củ lạ
Tháng giêng trồng trúc, tháng lục trồng tiêu
Tháng tám mạgia, tháng ba mạ thóc
Tháng tám mưa trai, tháng hai mưa thóc
Tháng tám tre non làm nhà, tháng năm tre già làm lúa
Thiếu tháng tư khó nuôi tằm, thiếu tháng năm khó làm ruộng
Tre già là bà gỗ lim
Trồng khoai đất lạ, gieo mạ đất quen

CON NGƯỜI & ĐỜI SỐNG
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•

•
•
•
•
•
•
•

n cá nhả xương ,ăn đường nuốt chậm
n cơm lừa thóc , ăn cóc bỏ gan
n có chỗ, đỗ có nơi
n hết nhiều , ở hết bao nhiêu
n lấy chắc , mặc lấy bền
n sau là đầu cất dọn
n vóc ,học hay
Cau già khéo bổ thì non , nạ dòng trang điềm lai còn như xưa
Cho ùtreo, mèo đậy
Chọn bạn mà chơi , chọn nơi mà ở
Cơm chín tới , cải ngồng non , gái một con , gà gại ổ
Cơm và cháo húp
Có an cư mới lạc nghiệp
Có cà là nhà có phúc
Có thực mới vực được đạo
Của đời ông , ăn không cũng hết
Đất lành chim đậu
Đi hỏi già về nhà hỏi trẻ
Đưa đũa ghét năm , đưa tăm ghét đời

13

•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•

Kén cá chọn canh
Làm cố được , ăn không cố được
Lúa tốt xem biên
Miệng ăn núi lở
Một bát cơm rang bằng sàng cơm thổi
Một con so lo bằng mười con dạ
Một người nhà bằng ba người mượn

Mua cá thì phải xem mang ,người khôn xem lấy hai hàng tóc
mai
Nghóa tử là nghóa tận
Người đi không bực bằng người chực mâm cơm
Nhất ngon là đầu cá gáy ,nhất thơm là cháy cơm nếp
Nhà gỗ xoan , quan ông nghè
No cơm ấm cật giậm giật mọi nơi
No dạ đã thèm
Sinh dữ, tử lành
Sống thì chả cho ăn , chết thì làm văn tế ruồi
Tay làm hàm nhai , tay quai miệng trễ
Thực túc binh cường
Trẻ muối cà , già muối dưa
Trời đánh còn tránh miếng ăn
Vợ hiền hòa , nhà hướng nam

GIA ĐÌNH
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•

Anh em trong nhà đóng cửa dạy nhau
Anh ngủ em thức anh chực em nằm
Anh thuận em hòa là nhà có phúc
Bà con vì tổ vì tiên , không phải vì tiền vì gạo
Cây có cội , nước có nguồn
Cắt dây bầu dây bí , ai nở cắt dây chị dây em
Cá chuối đắm đuối vì con
Cha anh hùng con hảo hán
Cha mẹ giàu con có , cha mẹ khó con không
Cha mẹ sinh con trời sinh tính
Cha sinh mẹ dưỡng
Chim có tổ , người có tông
14


•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•

•
•
•

Chị ngã em nâng
Công cha nghóa mẹ
Con chẳng chê cha mẹ khó , chó chẳng chê chủ nghèo
Con có cha mẹ đẻ , không ai ở chô nẻ mà lên
Con có cha như nhà có nóc
Con dại cái mang
Con hư tại mẹ , cháu hư tại bà
Con hơn cha là nhà có phúc
Có chuối non mới biết lòng cha mẹ
Dì ruột thương cháu như con rủi mà không mẹ cháu còn cậy
trông
Đời cha ăn mặn , đời con khát nước
Hùm dữ chẳng nở ăn thịt con
Mài mực ru con , mài son đánh giặc
Máu chảy ruột mềm
Một giọt máu đào hơn ao nước lã
Nhất con , nhì cháu , thứ sáu người dưng
Nhất mẹ , nhì cha , thứ ba bà ngoại
Nhất mẹ nhì con
***

15