chuyên đề: Giải Toán Phân Tích Đa Thức Thành Nhân Tử

PHÒNG GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ……………..
TRƯỜNG THCS ………………

CHUYÊN ĐỀ
Tên chuyên đề : “ GIẢI TOÁN PHÂN TÍCH ĐA THỨC
THÀNH NHÂN TỬ ”
Tác giả chuyên đề : ………………
Chức vụ : Giáo viên
Đơn vị công tác: ……………

tháng11 năm 2018
CHUYÊN ĐỀ SINH HOẠT CHUYÊN MÔN
1


Họ và tên giáo viên: …………….
Chức vụ: Giáo viên
Đơn vị công tác: Trường THCS …………….
Tên chuyên đề: Giải Toán Phân Tích Đa Thức Thành Nhân Tử
I. MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài:
Toán học là bộ môn khoa học được coi là chủ lực, bởi trước hết Toán học hình
thành cho các em tính chính xác, tính hệ thống, tính khoa học và tính logic,… vì thế nếu
chất lượng dạy và học toán được nâng cao thì có nghĩa là chúng ta tiếp cận với nền kinh
tế tri thức khoa học hiện đại, giàu tính nhân văn của nhân loại.
Cùng với sự đổi mới chương trình và sách giáo khoa, tăng cường sử dụng có hiệu
quả thiết bị dạy học, đổi mới phương pháp dạy học nói chung và đổi mới phương pháp
dạy và học Toán nói riêng trong trường THCS hiện nay là tích cực hoá hoạt động học
tập, hoạt động tư duy, độc lập sáng tạo của học sinh, khơi dậy và phát triển khả năng tự
học, nhằm nâng cao năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề, rèn luyện và hình thành kĩ
năng vận dụng kiến thức một cách khoa học, sáng tạo vào thực tiễn.

Trong chương trình Đại số lớp 8, dạng toán phân tích đa thức thành nhân tử là nội
dung hết sức quan trọng, việc áp dụng của dạng toán này rất phong phú, đa dạng cho
việc học sau này như rút gọn phân thức, quy đồng mẫu thức nhiều phân thức, giải
phương trình, rút gọn, tìm giá trị lớn nhất, nhỏ nhất... Qua thực tế giảng dạy cũng như
qua việc theo dõi kết quả bài kiểm tra, bài thi của học sinh lớp 8, việc phân tích đa thức
thành nhân tử là không khó, nhưng vẫn còn nhiều học sinh làm sai hoặc chưa thực hiện
được, chưa nắm vững chắc các phương pháp giải, chưa vận dụng kĩ năng biến đổi một
cách linh hoạt, sáng tạo vào từng bài toán cụ thể.
Nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới phương pháp giảng dạy, giúp học sinh tháo gỡ và
giải quyết tốt những khó khăn, vướng mắc trong học tập đồng thời nâng cao chất lượng
bộ môn nên Tôi đã chọn đề tài: “ giải toán phân tích đa thức thành nhân tử”.
2. Cơ sở thực tiễn
a. Thuận lợi:
- Giáo viên: Được sự quan tâm giúp đỡ tạo điều kiện của Ban giám hiệu và tổ
chuyên môn.
- Học sinh: Đa số là con em nông thôn nên có tính cần cù, chịu khó, ngoan ngoãn.
b. Khó khăn:
Tồn tại nhiều học sinh còn yếu trong tính toán, kĩ năng quan sát nhận xét, biến đổi
và thực hành giải toán, phần lớn do mất kiến thức căn bản ở các lớp dưới, nhất là chưa
chủ động học tập ngay từ đầu chương trình lớp 8, do lười học, không chú ý nghe giảng,
ỷ nại, trông chờ vào kết quả người khác, chưa nỗ lực tự học, tự rèn luyện, ý thức học tập
yếu.
Đa số các em sử dụng các loại sách bài tập có đáp án để tham khảo, nên khi gặp bài
tập, các em thường lúng túng, chưa tìm được hướng giải thích hợp, không biết áp dụng
phương pháp nào trước, phương pháp nào sau, phương pháp nào là phù hợp nhất, hướng
giải nào là tốt nhất.
2


Giáo viên chưa thật sự đổi mới phương pháp dạy học hoặc đổi mới chưa triệt để,

ngại sử dụng đồ dùng dạy học, phương tiện dạy học, vẫn tồn tại theo lối giảng dạy cũ
xưa, xác định dạy học phương pháp mới còn mơ hồ.
Phụ huynh học sinh chưa thật sự quan tâm đúng mức đến việc học tập của con em
mình như theo dõi, kiểm tra, đôn đốc nhắc nhở sự học tập ở nhà.
3. Mục đích của đề tài:
Chỉ ra những phương pháp giải giúp học sinh nắm chắc và vận dụng nhuần nhuyễn
các dạng toán “Phân tích đa thức thành nhân tử”
Giúp cho học sinh củng cố, khắc sâu kiến thức cơ bản, có hệ thống về phân tích đa
thức thành nhân tử.
Nâng cao chất lượng bộ môn
II. NỘI DUNG
Trước hết giáo viên phải làm cho học sinh thấy rõ “Phân tích đa thức thành nhân
tử” là gì và ngoài giải những bài tập về phân tích đa thức thành nhân tử thì những dạng bài
tập nào được vận dụng nó và vận dụng nó như thế nào?
Phân tích đa thức thành nhân tử (thừa số) là biến đổi đa thức đã cho thành một tích
của các đa thức, đơn thức khác.
Phân tích đa thức thành nhân tử là bài toán đầu tiên của rất nhiều bài toán khác.
Ví dụ:
Bài toán chứng minh chia hết.
Rút gọn biểu thức
Giải phương trình bậc cao
Tìm giá trị lớn nhất nhỏ nhất...
1. Những giải pháp của đề tài
Đề tài đưa ra các giải pháp như sau:
Sắp xếp bài toán theo các mức độ, những dạng toán cơ bản.
Xây dựng các phương pháp giải cơ bản về phân tích đa thức thành nhân tử.

a) Đối với học sinh đại trà: Củng cố kiến thức cơ bản
Phương pháp Đặt nhân tử chung
Phương pháp Dùng hằng đẳng thức

Phương pháp Nhóm nhiều hạng tử
Phối hợp nhiều phương pháp (các phương pháp trên)
Chữa các sai lầm thường gặp của học sinh trong giải toán.
Củng cố các phép biến đổi cơ bản và hoàn thiện các kĩ năng thực hành.
b) Đối với học sinh khá, giỏi: Phát triển tư duy
Tìm tòi những cách giải hay, khai thác bài toán.
Giới thiệu 2 phương pháp: tách hạng tử và thêm, bớt cùng một hạng tử
(ngoài ra còn một số phương pháp khác như đặt ẩn phụ, hạ bậc đa thức, hệ số bất
định… .)
2. Các phương pháp cơ bản
3


* Phương pháp1: Phân tích đa thức thành nhân tử bằng phương pháp đặt nhân tử
chung
Phương pháp chung:
Ta thường làm như sau:
- Tìm nhân tử chung của các hệ số (ƯCLN của các hệ số).
- Tìm nhân tử chung của các biến (mỗi biến chung lấy số mũ nhỏ nhất ).
Nhằm đưa về dạng: A.B + A.C + A.D = A.(B + C + D).
Chú ý: Nhiều khi để làm xuất hiện nhân tử chung ta cần đổi dấu các hạng tử
Ví dụ 1: Phân tích đa thức 14x2 y – 21xy2 + 28x2y2 thành nhân tử.
Giáo viên gợi ý:
- Tìm nhân tử chung của các hệ số 14, 21, 28 trong các hạng tử trên?
(Học sinh trả lời là: 7, vì ƯCLN(14, 21, 28 ) = 7 )
- Tìm nhân tử chung của các biến x2 y, xy2, x2y2 ?
(Học sinh trả lời là xy )( ở các lớp học lực trung bình yếu thì giáo viên hỏi nhân tử
chung của từng biến x, y)
- Nhân tử chung của các hạng tử trong đa thức đã cho là 7xy.
Giải: 14x2 y – 21xy2 + 28x2y2 = 7xy.2x – 7xy.3y + 7xy.4xy

= 7xy.(2x – 3y + 4xy)
Ví dụ 2: Phân tích đa thức 10x(x – y) – 8y(y – x) thành nhân tử.
Giáo viên gợi ý:
- Tìm nhân tử chung của các hệ số 10 và 8 ? (Học sinh trả lời là: 2)
- Tìm nhân tử chung của x(x – y) và y(y – x) ?
- Hãy thực hiện đổi dấu tích 10x(x – y) hoặc tích – 8y(y – x) để có nhân tử chung
(y – x) hoặc (x – y)?
Cách 1: Đổi dấu tích – 8y(y – x) = 8y(x – y)
Cách 2: Đổi dấu tích 10x(x – y) = –10x(y – x)
Giải:

10x(x – y) – 8y(y – x) = 10x(x – y) + 8y(x – y)
= 2(x – y).5x + 2(x – y).4y
= 2(x – y)(5x + 4y)
Ví dụ 3: Phân tích đa thức 9a(a – b) – 10(b – a)2 thành nhân tử.

Lời giải sai: 9a(a– b) – 10(b – a)2 = 9a(a – b) + 10(a – b)2
= (a – b)[9a + 10(a – b)]
= (a – b)(19a – 10b)
Sai lầm của học sinh ở đây là:
Thực hiện đổi dấu sai: 9a(a – b) – 10(b – a)2 = 9a(a – b) + 10(a – b)2
Sai lầm ở trên là đổi dấu ba nhân tử : –10 và (b – a)2 của tích –10(b – a)2
(vì –10(b – a)2 = –10(b – a)(b – a)).
Lời giải đúng: 9a(a – b) – 10(b – a)2 = 9a(a – b) – 10(a – b)2
= (a – b)[9a – 10(a – b)]
= (a – b)(10b – a)
Qua ví dụ trên, giáo viên củng cố cho học sinh:
4

- Cách tìm nhân tử chung của các hạng tử (tìm nhân tử chung của các hệ số và nhân
tử chung của các biến, mỗi biến chung lấy số mũ nhỏ nhất).
- Quy tắc đổi dấu và cách đổi dấu của các nhân tử trong một tích.
 Chú ý: Tích không đổi khi ta đổi dấu hai nhân tử trong tích đó (một cách tổng quát, tích
không đổi khi ta đổi dấu một số chẵn nhân tử trong tích đó).
* Phương pháp2: Phân tích đa thức thành nhân tử bằng phương pháp dùng hằng đẳng
thức
Phương pháp chung:
Sử dụng 7 hằng đẳng thức đáng nhớ dưới “dạng tổng hoặc hiệu” đưa về “dạng
tích”
1. A2 + 2AB + B2 = (A + B)2
2. A2 – 2AB + B2 = (A – B)2
3. A2 – B2 = (A – B)(A + B)
4. A3 + 3A2 B + 3AB2 + B3 = (A + B)3
5. A3 – 3A2 B + 3AB2 – B3 = (A – B)3
6. A3 + B3 = (A + B)(A2 – AB + B2)
7. A3 – B3 = (A – B)(A2 + AB + B2)
Ví dụ 4: Phân tích đa thức (a + b)2 – (a – b)2 thành nhân tử.
Gợi ý: Đa thức trên có dạng hằng đẳng thức nào? (HS: có dạng A2 – B2 )
Lời giải sai: (a + b)2 – (a – b)2 = (a + b + a – b)(a + b – a – b)
= (2a).0 = 0 (kết quả sai)
Sai lầm của học sinh ở đây là: Thực hiện thiếu dấu ngoặc
(a + b)2 – (a – b)2 = [(a + b) + (a - b)].[(a + b) - (a – b)]
= (a + b + a - b)(a + b - a + b)
= 2a.2b = 4ab
Các sai lầm học sinh dễ mắc phải:
- Quy tắc bỏ dấu ngoặc, lấy dấu ngoặc và quy tắc dấu
- Phép biến đổi, kĩ năng nhận dạng hằng đẳng thức hiệu hai bình phương, bình
phương của một hiệu.
Lời giải đúng:

Khai thác bài toán: Đối với học sinh khá giỏi, giáo viên có thể cho các em làm bài tập
dưới dạng phức tạp hơn.
* Nếu thay mũ “2” bởi mũ “3” ta có bài toán
Phân tích (a + b)3 – (a – b)3 thành nhân tử
* Đặt a + b = x, a – b = y, thay mũ “3” bởi mũ “6” ta có bài toán
Phân tích x6 – y6 thành nhân tử
Ví dụ 5: Phân tích x6 – y6 thành nhân tử
Giải: x6 – y6 =  x3    y 3 
2

2

= (x3 – y3 )( x3 + y3 )
= (x – y)(x2 + xy + y2)(x + y)(x2 – xy + y2)

Giáo viên củng cố cho học sinh:
Các hằng đẳng thức đáng nhớ, kĩ năng nhận dạng hằng đẳng thức qua bài toán, dựa vào
các hạng tử, số mũ của các hạng tử mà sử dụng hằng đẳng thức cho thích hợp.
* Phương pháp3: Phân tích đa thức thành nhân tử bằng phương pháp nhóm nhiều
hạng tử
5


Phương pháp chung
Lựa chọn các hạng tử “thích hợp” để thành lập nhóm nhằm làm xuất hiện một trong
hai dạng sau hoặc là đặt nhân tử chung, hoặc là dùng hằng đẳng thức.
Thông thường ta dựa vào các mối quan hệ sau:
- Quan hệ giữa các hệ số, giữa các biến của các hạng tử trong bài toán.
- Thành lập nhóm dựa theo mối quan hệ đó, phải thoả mãn:

+ Mỗi nhóm đều phân tích được.
+ Sau khi phân tích đa thức thành nhân tử ở mỗi nhóm thì quá trình phân tích thành
nhân tử phải tiếp tục thực hiện được nữa.
a. Nhóm nhằm xuất hiện phương pháp đặt nhân tử chung:
Ví dụ 6: Phân tích đa thức x2 – xy + x – y thành nhân tử.
Cách 1: nhóm (x2 – xy) và (x – y)
Cách 2: nhóm (x2 + x) và (– xy – y )
Lời giải sai:
x2 – xy + x – y = (x2 – xy) + (x – y)
= x(x – y) + (x – y)
= (x – y)(x + 0)(kết quả dấu sai vì bỏ sót số 1)
Sai lầm của học sinh là: bỏ sót hạng tử sau khi đặt nhân tử chung
(HS cho rằng ở ngoặc thứ hai khi đặt nhân tử chung (x – y) thì còn lại là số 0)
Lời giải đúng: x2 – xy + x – y = (x2 – xy) + (x – y)
= x(x – y) + 1.(x – y)
= (x – y)(x + 1)
b. Nhóm nhằm xuất hiện phương pháp dùng hằng đẳng thức:
Ví dụ 7: Phân tích đa thức x2 – 2x + 1 – 4y2 thành nhân tử.
Giải: x2 – 2x + 1 – 4y2 = (x2 – 2x + 1) – (2y)2
= (x – 1)2 – (2y)2
= (x – 1 – 2y)(x – 1 + 2y)
c. Nhóm nhằm sử dụng hai phương pháp trên:
Ví dụ 8: Phân tích đa thức x2 – 2x – 4y2 – 4y thành nhân tử.
Lời giải sai: x2 – 2x – 4y2 – 4y = (x2 – 4y2 ) – (2x – 4y )
= (x + 2y)(x – 2y) – 2(x – 2y)
= (x – 2y)(x + 2y – 2)
Sai lầm của học sinh là:
Nhóm x2 – 2x – 4y2 – 4y = (x2 – 4y2 ) – (2x – 4y ) (đặt dấu sai ở ngoặc thứ hai)
Lời giải đúng: x2 – 2x – 4y2 – 4y = (x2 – 4y2 ) + (– 2x – 4y )
= (x + 2y)(x – 2y) – 2(x + 2y)

= (x + 2y)(x – 2y – 2)
Qua các ví dụ trên, giáo viên lưu ý cho học sinh:
Cách nhóm các hạng tử và đặt dấu trừ “ – ” hoặc dấu cộng “ + ” ở trước dấu ngoặc,
phải kiểm tra lại cách đặt dấu khi thực hiện nhóm.
Trong phương pháp nhóm thường dẫn đến sự sai dấu, vì vậy học sinh cần chú ý cách
nhóm và kiểm tra lại kết quả sau khi nhóm.
6


Lưu ý: Sau khi phân tích đa thức thành nhân tử ở mỗi nhóm thì quá trình phân tích thành
nhân tử không thực hiện được nữa, thì cách nhóm đó đã sai, phải thực hiện lại.
* Phương pháp4: Phân tích đa thức thành nhân tử bằng phương pháp phối hợp nhiều
phương pháp
Phương pháp chung
Là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa các phương pháp nhóm nhiều hạng tử, đặt nhân tử
chung, dùng hằng đẳng thức. Vì vậy học sinh cần nhận xét bài toán một cách cụ thể, mối
quan hệ của các hạng tử và tìm hướng giải thích hợp.
Ta thường xét từng phương pháp: Đặt nhân tử chung?
Dùng hằng đẳng thức?
Nhóm nhiều hạng tử?
Ví dụ 9: Phân tích đa thức x4 – 9x3 + x2 – 9x thành nhân tử.
Gợi ý phân tích: Xét từng phương pháp:

Đặt nhân tử chung?
Dùng hằng đẳng thức?
Nhóm nhiều hạng tử?

Các sai lầm học sinh thường mắc phải
Lời giải chưa hoàn chỉnh:
a) x4 – 9x3 + x2 – 9x = x(x3 – 9x2 + x – 9)

b) x4 – 9x3 + x2 – 9x = (x4 – 9x3 ) + (x2 – 9x)
= x3(x – 9) + x(x – 9 )
= (x – 9)(x3 + x )
x4 – 9x3 + x2 – 9x = x(x3 – 9x2 + x – 9)
= x[(x3 – 9x2 ) + (x – 9)]
= x[x2 (x – 9) + 1.(x – 9)]
= x(x – 9)(x2 + 1)
Ví dụ10: Phân tích đa thức 3a - 3b + a2 - 2ab + b2 thành nhân tử.

Lời giải đúng:

3a - 3b + a2 - 2ab + b2 = (3a - 3b) + (a2 - 2ab + b2)

(Nhóm các hạng tử)

= 3(a - b) + (a - b)2 (đặt NTC và dùng hằng đẳng thức)
= (a - b) (3 + a - b) (Đặt nhân tử chung)
Ví dụ 11: Phân tích đa thức a2 - b2 - 2a + 2b thành nhân tử.
a2 - b2 - 2a + 2b = (a2 - b2) - (2a - 2b)

(Nhóm các hạng tử)

= (a - b) (a + b) - 2(a - b) (Dùng hằng đẳng thức và đặt NTC)
= (a -b) (a + b - 2)

(Đặt NTC)

Để phối hợp nhiều phương pháp phân tích đa thức thành nhân tử cần chú ý các bước
sau đây:
+ Đặt nhân tử chung cho cả đa thức nếu có thể từ đó làm đơn giản đa thức.

+ Xem xét đa thức có dạng hằng đẳng thức nào không?
7


+ Nếu không có nhân tử chung, hoặc không có hằng đẳng thức thì phải nhóm các
hạng tử vào từng nhóm thoả mãn điều kiện mỗi nhóm có nhân tử chung, làm xuất hiện
nhân tử chung của các nhóm hoặc xuất hiện hằng đẳng thức. Cụ thể các ví dụ sau:
Ví dụ 12: Phân tích đa thức A = 5a2 + 3(a + b)2 - 5b2 thành nhân tử
Ta thấy A không có dạng hằng đẳng thức, các hạng tử cũng không có nhân tử chung, vậy
làm gì để phân tích được. Quan sát kỹ ta thấy hai hạng tử 5a2 - 5b2 có nhân tử chung. Vì vậy
trước tiên ta dùng phương pháp nhóm các hạng tử
A = (5a2 - 5b2) + 3(a + b)2.
Sau đó đặt nhân tử chung của nhóm thứ nhất làm xuất hiện hằng đẳng thức
A = 5(a2 - b2) + 3 (a + b)2. Sử dụng hằng đẳng thức ở nhóm đầu làm xuất hiện nhân tử
chung của cả hai nhóm là(a+b) Vậy A = 5(a + b) (a - b) +3 (a + b)2 . Đã có nhân tử chung
là: (a + b) Vậy ta tiếp tục đặt nhân tử chung.
A = (a + b) (8a - 2b) =2 (a + b) (4a - b).
Ví dụ 13: Phân tích đa thức B = 3x3y - 6x2y - 3xy3 - 6xy22 - 3xyz2 + 3xy thành nhân tử
Trước hết hãy xác định xem dùng phương pháp nào trước ?
Ta thấy các hạng tử đều chứa nhân tử chung 3xy.
+ Đặt nhân tử chung.
B = 3xy (x2 - 2x - y2 - 2yz - Z2 + 1)
Trong ngoặc có 6 hạng tử hãy xét xem có hằng đẳng thức nào không?
+ Nhóm hạng tử: B = 3 xyx2 - 2x + 1 ) - (y2 + 2y z + z2
+ Dùng hằng đẳng thức: B = 3xy ( x - 1)2 - ( y + z)2 xem xét hai hạng tử trong ngoặc
có dạng hằng đẳng thức nào.
+ Tiếp tục sử dụng hằng đẳng thức:
B = 3xy (x + y + z - 1) (x - y - z - 1)
Ví dụ 14: Phân tích đa thức A = (x + y + z)3 – x3 – y3 – z3 thành nhân tử.
Trong ví dụ này có nhiều cách giải, học sinh cần phải linh hoạt lựa chọn cách giải

phù hợp nhất, gọn nhất.
Áp dụng hằng đẳng thức: (A + B)3 = A3 + B3 + 3AB(A + B)
Suy ra hệ quả sau:
A3 + B3 = (A + B)3 – 3AB(A + B).
Giải:
A = (x + y + z)3 – x3 – y3 – z3 = [(x + y) + z]3 – x3 – y3 – z3
= (x + y)3 +z3 +3z(x + y)(x+ y + z) – x3 – y3 – z3
= [(x + y)3 – x3 – y3 ] + 3z(x + y)(x + y + z)
8


= 3xy(x + y) + 3(x + y)(xz + yz + z2 )
= 3(x + y)( xy + xz + yz + z2)
= 3(x + y)(y + z)(x + z)
* Phương pháp5: Phân tích đa thức thành nhân tử bằng phương pháp tách hạng tử
Trong một số trường hợp bằng các phương pháp đã học không thể giải được mà ta phải
nghĩ tách một hạng tử thành nhiều hạng tử để có thể áp dụng được các phương pháp đã biết.
Định lí bổ sung:
+ Đa thức f(x) có nghiệm hữu tỉ thì có dạng p/q trong đó p là ước của hệ số tự do, q là ước
dương của hệ số cao nhất
+ Nếu f(x) có tổng các hệ số bằng 0 thì f(x) có một nhân tử là x – 1
+ Nếu f(x) có tổng các hệ số của các hạng tử bậc chẵn bằng tổng các hệ số của các hạng
tử bậc lẻ thì f(x) có một nhân tử là x + 1
+ Nếu a là nghiệm nguyên của f(x) và f(1); f(- 1) khác 0 thì

f (1)
f (1)
và
a 1
a 1

đều là số

nguyên.
Ví dụ 15: Phân tích đa thức sau thành nhân tử : x2- 6x + 8
Cách 1: x2 - 6x + 8 = x2 - 2x - 4x + 8 = x(x - 2) - 4(x - 2) = (x - 2)(x - 4)
Cách 2: x2 - 6x + 8 = x2 - 6x +9 - 1 = (x - 3)2 - 12 = (x - 3+1)(x – 3 - 1) = (x-2)(x-4)
Cách 3: x2 - 6x + 8 = x2 - 4-6x +12 =(x+2)(x-2)-6(x-2) = (x-2)(x+2-6)= (x-2)(x-4)
Cách 4: x2 - 6x + 8 = x2 - 4x +4 - 2x + 4 = (x-2)2 - 2(x-2) = (x - 2)(x - 4)
Có nhiều cách tách một hạng tử thành nhiều hạng tử trong đó có 2 cách thông dụng
là:
Cách 1: Tách hạng tử bậc nhất thành 2 hạng tử rồi dùng phương pháp nhóm các hạng
tử và đặt nhân tử chung.
Cách 2: Tách hạng tử không đổi thành hai hạng tử rồi đưa đa thức về dạng hiệu hai
bình phương
Ví dụ 16: Phân tích đa thức sau thành nhân tử : 9x2+6x-8
9x2+6x-8 = 9x2-6x+12x-8 = 3x(3x -2)+4(3x+4) = (3x -2)(3x+4)
Hoặc

= 9x2-6x+1 – 9 = (3x+1)2-32 = (3x+1-3)(3x+1+3) = (3x -2)(3x+4)

*Chú ý : Khi tách hạng tử bậc nhất thành hai hạng tử ta có thể dựa vào hằng đẳng
thức đáng nhớ: mpx2 + (mq +np)x +nq = (mx +n)(px +q)
Như vậy trong tam thức bậc hai: a x2+bx+c hệ số b = b1+ b2 sao cho b1. b2 = a.c. Trong
thực hành ta làm như sau:
- Tìm tích a.c
- Phân tích a.c ra thành tích hai thừa số nguyên bằng mọi cách
- Chọn hai thừa số mà tổng bằng b
9

Ví dụ 17: Khi phân tích đa thức 9x2+6x-8 thành nhân tử
Ta có: a = 9; b = 6; c = -8
+ Tích a.c =9.(-8) =-72
+ Phân tích -72 thành tích hai thừa số khác dấu sao cho thừa số dương có giá trị tuyệt
đối lớn hơn (để tổng hai thừa số bằng 6)
-72 =(-1).72 =(-2).36 = (-3).24 = (-4).18 = (-6).12 = (-8).9
+ Chọn hai thừa số có tổng bằng 6, đó là -6 và 12
Từ đó ta phân tích
9x2+6x-8 =9x2-6x+12x-8 = 3x(3x -2)+4(3x+4) =(3x -2)(3x+4)
Ví dụ 18: Khi phân tích đa thức x 2 –x - 6 thành nhân tử
Ta có: a = 1; b = -1; c = -6
+ Tích a.c =1.(-6) = -6
+ Phân tích - 6 thành tích hai thừa số khác dấu sao cho thừa số âm có giá trị tuyệt đối
lớn hơn vì b = -1 < 0 (để tổng hai thừa số bằng -1)
-6 = 1.(-6) = 2.(-3)
+ Chọn hai thừa số có tổng bằng -1, đó là: 2 và -3
Từ đó ta phân tích
x2 -x -6 = x2 + 2x -3x -6 = x(x+2) -3(x+2) = (x+2)(x-3)
*Chú ý: Trong trường hợp tam thức bậc hai : ax2 + bx + c có b là số lẻ, hoặc không là
bình phương của một số nguyên thì nên giải theo cách một gọn hơn so với cách hai.
* Phương pháp5: Phân tích đa thức thành nhân tử bằng phương pháp thêm, bớt cùng
một hạng tử
Khi đa thức đã cho mà các hạng tử trong đa thức đó không chứa thừa số chung, không
có dạng của một hằng đẳng thức nào. cũng như không thể nhóm các số hạng thì ta phải
biến đổi hạng tử để có thể vận dụng được các phương pháp phân tích đã biết.
Ví dụ 19: Phân tích đa thức x4 + x2 + 1 thành nhân tử.
Ta có phân tích:
- Tách x2 thành 2x2 – x2: (làm xuất hiện hằng đẳng thức)
Ta có x4 + x2 + 1 = x4 + 2x2 + 1 – x2 = (x4 + 2x2 + 1) – x2

- Thêm x và bớt x: (làm xuất hiện hằng đẳng thức và đặt nhân tử chung)
Ta có x4 + x2 + 1 = x4 – x + x2 + x + 1 = (x4 – x) + (x2 + x + 1)
Giải: x4 + x2 + 1 = x4 – x + x2 + x + 1
= (x4 – x) + (x2 + x + 1)
= x(x – 1)(x2 + x + 1) + (x2 + x + 1)
= (x2 + x + 1)(x2 – x + 1)
Ví dụ 20: Phân tích đa thức x5 + x4 + 1 thành nhân tử.
Cách 1: Thêm x3 và bớt x3 (làm xuất hiện hằng đẳng thức và đặt nhân tử chung)
10


Giải: x5 + x4 + 1 = x5 + x4 + x3 – x3 + 1
= (x5 + x4 + x3 )+ (1 – x3 )
= x3(x2+ x + 1)+ (1 – x )(x2+ x + 1)
= (x2+ x + 1)(x3 – x + 1 )
Cách 2: Thêm x3, x2, x và bớt x3, x2, x

(làm xuất hiện đặt nhân tử chung)

Giải: x5 + x4 + 1 = x5 + x4 + x3 – x3 + x2 – x2 + x – x + 1
= (x5 + x4 + x3) + (– x3 – x2 – x ) + (x2 + x + 1)
= x3(x2 + x + 1) – x(x2 + x + 1) + (x2 + x + 1)
= (x2 + x + 1)(x3 – x + 1 )
 Chú ý:
Các đa thức có dạng x4 + x2 + 1, x5 + x + 1, x5 + x4 + 1, x7 + x5 + 1,….; tổng quát những
đa thức dạng x3m+2 + x3n+1 + 1 hoặc x3 – 1, x6 – 1 đều có chứa nhân tử x2 + x + 1.
Ví dụ 21: Phân tích đa thức x4 + 4 thành nhân tử
Ta thấy x4 =(x2)2 ; 4 = 22 Do đó ta có thể thêm bớt vào đa thức đã cho cùng hạng tử 4x2
x4 + 4 = (x4 + 4 + 4x2)– 4x2= (x2+2)2 – (2x)2 = (x2+ 2x +2)( x2- 2x +2)
Ví dụ 22: Phân tích đa thức 64a2 + b4 thành nhân tử

Ta thấy 64a4 =(8a2)2 ; b4 = (b2)2 Do đó ta có thể thêm bớt vào đa thức đã cho cùng
hạng tử 16a2b2
64a2 + b4 = 64a2 + b4 + 16a2b2 - 16a2b2
= (8a2 + b2)2 - (4ab)2 = (8a2 + b2-4ab)( 8a2 + b2+4ab)
Trên đây là một vài ví dụ điển hình giúp các em học sinh giải quyết những khó
khăn trong quá trình giải bài toán về phân tích đa thức thành nhân tử.
3. Tóm lại
Để thực hiện tốt kĩ năng phân tích đa thức thành nhân tử bằng các phương pháp nêu
trên thành thạo trong thực hành giải toán, giáo viên cần cung cấp cho học sinh các kiến
thức cơ bản sau:
Củng cố lại các phép tính, các phép biến đổi, quy tắc dấu và quy tắc dấu ngoặc ở
các lớp 6, 7.
Ngay từ đầu chương trình Đại số 8 giáo viên cần chú ý dạy tốt cho học sinh nắm
vững chắc kiến thức về nhân đơn thức với đa thức, đa thức với đa thức, các hằng thức
đáng nhớ, việc vận dụng thành thạo cả hai chiều của các hằng đẳng thức.
Khi gặp bài toán phân tích đa thức thành nhân tử, học sinh cần nhận xét:
1. Quan sát đặc điểm của bài toán:
Nhận xét quan hệ giữa các hạng tử trong bài toán (về các hệ số, các biến)
2. Nhận dạng bài toán:
Xét xem bài toán đã cho thuộc dạng nào? áp dụng phương pháp nào trước, phương
pháp nào sau (đặt nhân tử chung hoặc dùng hằng đẳng thức hoặc nhóm nhiều hạng tử,
hay dạng phối hợp các phương pháp)
3. Chọn lựa phương pháp giải thích hợp:
11


Từ những cơ sở trên mà ta chọn lựa phương pháp cho phù hợp với bài toán cụ thể
 Lưu ý: Kinh nghiệm khi phân tích một bài toán thành nhân tử
Trong một bài toán phân tích đa thức thành nhân tử
- Nếu ở bước 1, đã sử dụng phương pháp đặt nhân tử chung thì bước tiếp theo đối

với biểu thức còn lại trong ngoặc, thường là thu gọn, hoặc sử dụng phương pháp nhóm
hoặc dùng phương pháp hằng đẳng thức
- Nếu ở bước 1, đã sử dụng phương pháp nhóm các hạng tử thì bước tiếp theo đối
với các biểu thức đã nhóm thường sử dụng phương pháp đặt nhân tử chung hoặc dùng
phương pháp hằng đẳng thức
- Nếu ở bước 1, đã sử dụng phương pháp dùng hằng đẳng thức thì bước tiếp theo
của bài toán thường sử dụng phương pháp đặt nhân tử chung hoặc dùng hằng đẳng thức
 Chý ý:
Phương pháp đặt nhân tử chung không thể sử dụng liên tiếp nhau ở hai bước liền
Phương pháp nhóm không thể sử dụng liên tiếp nhau ở hai bước liền
Phương pháp dùng hằng đẳng thức có thể sử dụng liên tiếp nhau ở hai bước liền
* Trong phương pháp đặt nhân tử chung học sinh thường hay bỏ sót hạng tử
* Trong phương pháp nhóm học sinh thường đặt dấu sai
Vì vậy, giáo viên nhắc nhở học sinh cẩn thận trong khi thực hiện các phép biến đổi,
cách đặt nhân tử chung, cách nhóm các hạng tử, sau mỗi bước giải phải có sự kiểm tra.
Phải có sự đánh giá bài toán chính xác theo một lộ trình nhất định, từ đó lựa chọn và sử
dụng các phương pháp phân tích cho phù hợp.
Xây dựng học sinh thói quen học tập, biết quan sát, nhận dạng bài toán, nhận xét
đánh giá bài toán theo quy trình nhất định, biết lựa chọn phương pháp thích hợp vận
dụng vào từng bài toán, sử dụng thành thạo kỹ năng giải toán trong thực hành, rèn luyện
khả năng tự học, tự tìm tòi sáng tạo. Khuyến khích học sinh tham gia học tổ, nhóm, học
sáng tạo, tìm những cách giải hay, cách giải khác.
III. MINH HỌA PHƯƠNG PHÁP

PHÂN TÍCH ĐA THỨC THÀNH NHÂN TỬ CÁC CAHS PHỐI HỢP NHIỀU
PHƯƠNG PHÁP
các em đẫ được học các phương pháp cơ bản PTĐTTNT mà mỗi phương pháp
chỉ thực hiện cho các trường hợp riêng rẽ, độc lập. Trong tiết nay chúng ta nghiên cứu
cách phối hợp các phương pháp để phân tích các đa thức thành nhân tử.
Hoạt động của giáo viên và học sinh

Kiến thức cần đạt
Hoạt động 1 : Ví dụ
1)Ví dụ:
GV nêu ví dụ :
a) Ví dụ 1: phân tích đa thức sau
Phân tích đa thức sau thành nhân tử.
thành nhân tử 5x3+10x2y+5xy2
5x3+10x2y+5xy2
5x3+10x2y+5xy2
- Em có nhận xét gì về các hạng tử của đa thức
= 5x(x2+2xy+y2)
trên?
=5x(x+y)2
- Hãy vận dụng phương pháp đó học để
PTĐTTNT:
- GV: Để giải bài tập này ta đã áp dụng 2 phương
pháp là Đặt nhân tử chung và dùng HĐT.
b)Ví dụ 2:
12


-GV nêu ví dụ 2:
Phân tích đa thức sau thành nhân tử
x2- 2xy + y2- 9
- Hãy nhận xét đa thức trên?
- GV: Đa thức trên có 3 hạng tử đầu là HĐT và ta
có thể viết 9=32
Vậy hãy phân tích tiếp
- GV: Chốt lại để phân tích đa thức đó cho thành
nhân tử ta đó sử dụng các phương pháp: nhóm

?1 hạng tử, dùng HĐT và đặt nhân tử chung
các
Phân tích đa thức thành nhân tử
2x3y-2xy3-4xy2-2xy
Gọi HS lên bảng làm
- GV: Bài giải này ta đó sử dụng cả 3 p2 đặt nhân
tử chung, nhóm các hạng tử và dùng HĐT.

x2-2xy+y2-9
= (x-y)2-32
=(x-y-3)(x-y+3)

2x3y-2xy3- 4xy2-2xy
= 2xy(x2-y2-2y-1)
= 2xy[x2-(y2+2y+1)]
=2xy(x2-(y+1)2]
=2xy(x-y+1)(x+y+1)
* Hoạt động 1: Bài tập áp dụng
2) Áp dụng
- GV: Dùng bảng phụ ghi trước nội dung
?2 a)
a) Tính nhanh các giá trị của biểu thức.
Ta có: x2+2x+1-y2
x2+2x+1- y2 tại x = 94,5 & y= 4,5
= (x+1)2- y2
- GV gợi ý: Phân tích đa thức :x2+2x+1- y2 thành = (x+y+1)(x-y+1)
nhân tử rồi thay số vào tính
Thay x= 94,5 và y = 4,5 ta được :
(94,5 + 4,5 + 1)(94,5 - 4,5+1)
= 100.91 = 9100

2
2
b) Khi phân tích đa thức x + 4x- 2xy- 4y + y
b) Các phương pháp bạn Việt đã sử
thành nhân tử, bạn Việt làm như sau:
dụng khi phân tích đa thức
2
2
2
2
x + 4x-2xy- 4y+ y =(x -2xy+ y )+(4x- 4y)
x2+ 4x- 2xy- 4y + y2 thành nhân tử là:
=(x- y)2+4(x- y)=(x- y) (x- y+4)
+ Nhóm hạng tử.
Em hãy chỉ rõ trong cách làm trên, bạn Việt đã sử
+ Dùng hằng đẳng thức.
dụng những phương pháp nào để phân tích đa
+ Đặt nhân tử chung
thức thành nhân tử.
- Em hãy chỉ rõ cách làm trên?
D. Củng cố- Luyện tập:
Muốn phân tích da thức thành nhân tử ta có những cách nào để phân tích
- HS làm bài tập 51(SGK-Tr 24)
PTĐTTNT
a) x3-2x2+x
b) 2x2+4x+2-2y2
c) 2xy-x2-y2+16
Gọi 3 HS lên làm
HS chữa bài
GV chữa bài

E. Hướng dẫn học sinh học tập ở nhà
-Nắm chắc các phương pháp phân tích đa thức thành nhân tử
- Xem lại bài đã chữa.
- Làm các bài tập 52, 53 SGK
13


* Hướng dẫn bài 53 (SGK-Tr 24)
Phân tích các đa thức sau thành nhân tử
a) x2 - 3x + 2
b) x2 + x - 6
c) x2 + 5x + 6
IV. KẾT LUẬN
Trải qua thực tế giảng dạy vận dụng sáng kiến kinh nghiệm trên đây có kết quả hữu
hiệu cho việc học tập và giải toán. Rất nhiều học sinh chủ động tìm tòi và định hướng
phương pháp làm bài khi chưa có sự gợi ý của giáo viên, mang lại nhiều sáng tạo và kết quả
tốt từ việc giải toán rút ra các phương pháp phân tích đa thức thành nhân tử.
Vì lẽ đó với mỗi giáo viên nói chung và bản thân tôi nói riêng cần hiểu rõ khả năng
tiếp thu bài của các đối tượng học sinh để từ đó đưa ra những bài tập và phương pháp giải
toán cho phù hợp giúp học sinh làm được các bài tập, gây hứng thú học tập, say sưa giải
toán, yêu thích học toán. Từ đó dần dần nâng cao từ dễ đến khó, có được như vậy thì người
giáo viên cần phải tìm tòi nhiều phương pháp giải toán, có nhiều bài toán hay để hướng dẫn
học sinh làm, đưa ra cho học sinh cùng làm, cùng phát hiện ra các cách giải khác nhau cũng
như cách giải hay, tính tự giác trong học toán, phương pháp giải toán nhanh, có kỹ năng
phát hiện ra các cách giải toán nhanh, có kỹ năng phát hiện ra các cách giải..
Trong quá trình thực hiện đề tài chắc hẳn không tránh khỏi những hạn chế
thiếu sót nhất định, rất mong sự góp ý chân tình của các đồng nghiệp để đề tài được hoàn
thiện hơn.
Đồng Thịnh, ngày 26 tháng 11 năm 2018
NGƯỜI VIẾT CHUYÊN ĐỀ

Bùi Xuân Lan

14