22.10.11Bai giang viêm não 2011 (2)

Viêm não ở trẻ em
Căn nguyên, một số yếu tố dịch
tễ, lâm sàng, cận LS và chẩn
đoán
PGS.TS. Phạm Nhật An


Mục tiêu
Sau học bài này anh (chị) có khả năng:
Trình bày được định nghĩa; Liệt kê được các
căn nguyên viêm não thường gặp ở trẻ em
Trình bày được các đặc điểm Dịch tễ của các
VN do các virus thường gặp tại Việt nam
Trình bày được các triệu chứng LS, cận LS và
chẩn đoán các loại Viêm não thường gặp tại
Việt nam
Điều trị được các thể viêm não thường gặp
tại Việt nam


I. Định nghĩa
''Encephalitis'‘ is an (acute) inflammation of
the brain with histiopathology characters…
Commonly caused by a virus, but can also be
caused by a bacteria such as bacterial meningitis
spreading directly to the brain (primary
encephalitis) or may be a complication of a
current infectious disease like rabies or syphilis
(secondary encephalitis).
Certain parasitic or protozoa infestations, such
as toxoplasmosis, malaria, or primary amoebic

meningoencephalitis, can also cause encephalitis
in people with immune deficiency compromised.
Lyme disease may also cause encephalitis.
Bartonella henselae can also lead to this.
Brain damage occurs as the inflamed brain
pushes against the skull, and can lead to death.


Viêm não tiên phát (primary
encephalitis) : Viêm não xuất hiện khi virus
trực tiếp tấn công não và tủy sống (tủy
gai).
- Bệnh có thể xuất hiện vào bất cứ thời
gian nào trong năm (viêm não tản phát:
sporadic encephalitis)
- Hoặc có thể xuất hiện theo mùa đôi khi
thành dịch (viêm não dịch tễ: epidemic
encephalitis).


Viêm não thứ phát ( Secondary
Encephalitis: Viêm não sau nhiễm
trùng - post-infectious
encephalitis):
Trước tiên virus (VK…) gây bệnh ở
một số cơ quan khác ngoài hệ thần
kinh trung ương và sau đó mới biểu
hiện ở não – tủy.

Phân loại
Nhiễm trùng (Infection)
1. Virus:
+ Lây từ người sang người
(Adenovirus, Herpes simplex types
1, 2, CMV, ECHO, EnteroViruses,
Influenza A, B, Sởi, Quai bị, HBV...)
+ Lây từ ve, muỗi (Arbor Viruses...)
+ Lây từ động vật máu nóng (Dại,
Herpes virus similae,
encephalomyocarditis …)


Một số loại viêm não do
virus
1. Japanese Encephalitis
2. Herpes Encephalitis (HSV1)
3. Enterovirus
4. CMV, EBV
5. Rubella, Measle, Mumb, Dengue...
6. St. Louis Encephalitis
7. Equine Encephalitis
8. La Crosse encephalitis
9. Murray Valley encephalitis
10. California encephalitis
11. Tick-borne meningoencephalitis
12. Herpes simplex, Herpes zoster...


2.Viêm não do vi khuẩn

-

Nesseria Meningitidis
HIb
TB
S. Typhy
Others (mucoplasma
pneumonie…)


3. Viêm não do Ký sinh trùng
Granulomatous amoebic encephalitis
Malaria
Toxoplasmosis
Angiostrongilus Cantonensis
Others…
 4. Fungal


5. Viêm não do các căn nguyên khác
- Alergy
- Toxic
- Metabolic disorders (Reye, VN xám
Wernicke do rượu, VN trắng sau
tiêu chảy, VN chậm GĐ…)
- Limbic encephalitis
- Rasmussen's encephalitis
- Unknown origin…

Sinh bệnh học & Dịch tễ VN do
Virus
Sinh bệnh học:
- Đường lan truyền: Máu, qua hạch
BH, theo dẫn truyên dây TK...
- Xâm nhập của tác nhân gây bệnh:
(Trực tiếp vào hệ TKTƯ & Qua cơ
chế miễn dịch hoặc cả 2)
- Các tổn thương cơ bản ở tổ chức
TKTƯ


Dịch tễ: Tùy theo loại virus
Nguồn bệnh
Vecter truyền bệnh
Địa dư
Mùa
Tuổi
Chu kỳ dịch tễ


Triệu chứng lâm sàng
Dấu hiệu LS trong trường hợp viêm não
thể nhẹ gồm:
Sốt, có thể viêm long đường hô hấp
Nhức đầu, choáng váng
Giảm định hướng
Chán ăn
Mệt mỏi...

Những trường hợp điển hình hoặc
nặng
Sốt cao
Nhức đầu dữ dội
Buồn nôn và nôn mửa
Rối loạn tri giác tùy theo mức độ, hôn mê
HC màng não
Co giật (thường toàn thể)
Liệt
Rối loạn hô hấp, tim mạch...


Dấu hiệu cận lâm sàng
• Dịch não tủy: Đánh giá màu, áp lực và xét
•

•
•

•

nghiệm tế bào-vi trùng, hóa sinh, PCR hay phân
lập virus .
Chẩn đoán hình ảnh: như chụp cắt lớp điện toán
(CT scan) hay chụp cộng hưởng từ (MRI) để phát
hiện tình trạng phù nề, xuất huyết hay các bất
thường khác của não
Điện não đồ (EEG):nhằm phát hiện các sóng bất
thường.

Xét nghiệm máu: như công thức máu, xét
nghiệm hóa sinh, xét nghiệm huyết thanh học
nhằm phát hiện các kháng thể đặc hiệu, PCR, độc
chất, các RL chuyển hóa...
Phân lập virus (từ dịch não tủy, dịch họng hầu,
máu, phân...)


Chẩn đoán xác định


Tùy theo căn nguyên:

- Dựa vào triệu chứng lâm sàng
- Các yếu tố dịch tễ, đặc biệt là địa
phương, mùa và lứa tuổi…
- Xét nghiệm:
+ Xác định đúng viêm não
+ Xác định căn nguyên


Viêm não do các loại Virus
thường gặp tại VN:
VN nhật bản, VN do EV, VN
do HSV


1.1. Yếu tố dịch tễ
Căn
nguyên

Mùa

VN nhật
bản
Tập trung các
tháng 5,6,7

VN do EV

VN do
HSV

Quanh năm, nhiều
hơn vào các tháng
3,4,5

Quanh năm

Tuổi

2-8 tuổi

Trẻ nhỏ

Mọi lứa tuổi,
SS…

Đường lây
truyền

Muỗi

Thường qua đường
tiêu hóa

Hô hấp, mẹ
truyền…

Tính
chất
dịch

++

+

-


1.2. Lâm sàng
Căn
nguyên

VN nhật
bản

VN do EV VN do
HSV

Khởi phát

Rất cấp, đau
đầu, viêm
long HH…với
nhiều thể
bệnh

Cấp, rối loạn Co giật, liệt
tiêu hóa,
khu trú…
phát ban,
mụn phỏng…

Triệu chứng
nổi trội

Cơn co giật,
co cứng, sốt
cao

H/C HandFoot- Mouth

Co giật, liệt
khu trú…

Diễn biến
nặng hay
gặp, tiến
triển

Ngừng thở,
suy HH
nặng…

Shock, suy
tim, phù
phổi…

LS diễn biến
chậm…


1.3. Cận lâm sàng
Căn
nguyên

VN nhật
bản

Bạch cầu
Thường
máu ngoại tăng
biên
Dịch não
tủy

SIMILA,
Pr. Tăng ít

VN do EV

BT

SIMILA
Pr. Thay
đổi

CT, MRI sọ Phù não
Phù não,
não
lan tỏa, T
có thể tập
thương đồi trung
thị.

VN do HSV
BT

SIMILA
Pr. Thay
đổi
TT thùy
thái dương,
trán…


1.3. Cận lâm sàng
1.3.1. Dịch não-tuỷ:
Có ý nghĩa quan trọng trong chẩn đoán,
Cần xét nghiệm dịch não- tuỷ khi nghi ngờ viêm não.
- Dịch trong, áp lực thường tăng

- Tế bào thường tăng từ vài chục đến vài trăm BC/mm3, chủ yếu BC
Lympho và đơn nhân;
- Protein bình thường hoặc tăng , glucose và muối bình thường.
Xét nghiệm chẩn đoán căn nguyên (như PCR, ELISA, phân lập
virus...);
Không chọc dò dịch não- tuỷ khi:
-

Có dấu hiệu tăng áp lực nội sọ nặng (nguy cơ tụt kẹt)…

-

Đang sốc,

-

Suy hô hấp nặng.


Các xét nghiệm xác định căn nguyên:
- Tìm kháng thể IgM đặc hiệu: bằng kỹ thuật thử
nghiệm miễn dịch gắn enzym (ELISA): JE
- Tìm kháng nguyên đặc hiệu: bằng kỹ thuật
phản ứng khuyếch đại chuỗi polymeza (PCR),
- Phân lập virus từ dịch não-tuỷ, máu, bọng nước
ở da, dịch mũi họng, phân:(Hand – Foot –
Mouth...)


Máu

-

Công thức máu: bạch cầu tăng nhẹ hoặc bình
thường;

- Điện giải đồ : trong giới hạn bình thường.
- Đường huyết : trong giới hạn bình thường.

  
Các xét nghiệm khác:
-

Điện não đồ: tổn thương vùng trán, thái dương gọi ý
do Herpes;

- Chụp cắt lớp vi tính (CT scan) não;
- Chụp tim phổi.


1.4. Chẩn đoán phân
biệt
Cần phân biệt với các bệnh sau đây:
- Co giật do sốt cao;
- Viêm màng não mủ; Viêm màng não do lao;
- Ngộ độc cấp;
- Sốt rét thể não;
- Chảy máu não-màng não;
-

Động kinh.

- U não...


Điều trị VN: Nguyên tắc chung

-

Là một bệnh cấp cứu có thể tiến triển
rất nhanh, cần được sử trí kịp thời, theo
dõi chặt chẽ
Chống phù não
Điều trị các T/C và RL chức năng: Sốt
cao, Co giật, SHH, RLĐG...
Điều trị hỗ trợ và chăm sóc, nuôi dưỡng
Điều trị đặc hiệu
Liệu pháp KS (khi nào?)