Thiết kế các chủ đề phục vụ dạy học chương i các cuộc cách mạng tư sản từ giữa thế kỉ XVI đến nửa cuối thế kỉ XVIII (SGK lịch sử lớp 10, chương trình chuẩn) theo hướng hình thành năng lực người học

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
KHOA LỊCH SỬ


KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Đề tài:
THIẾT KẾ CÁC CHỦ ĐỀ PHỤC VỤ DẠY HỌC CHƯƠNG I
“CÁC CUỘC CÁCH MẠNG TƯ SẢN TỪ GIỮA THẾ KỈ XVI ĐẾN NỬA CUỐI THẾ
KỈ XIII” THEO HƯỚNG HÌNH THÀNH
NĂNG LỰC NGƯỜI HỌC

Sinh viên thực hiện: Đặng Thị Hồng Sương
Lớp: 13SLS, Khoa Lịch Sử, trường Đại học Sư phạm, Đại học Đà Nẵng
Giảng viên hướng dẫn: Th.S Trương Trung Phương
Khoa Lịch Sử, trường Đại học Sư phạm, Đại học Đà Nẵng

Đà Nẵng, 04/2018


LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành khoá luận này, em xin chân thành cảm ơn các thầy cô Khoa
Lịch sử đã tận tình hướng dẫn, giảng dạy em trong suốt quá trình học tập, nghiên
cứu và rèn luyện ở trường Đại Học Sư Phạm Đà Nẵng.
Đặc biệt, em xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc đến thầy Trương
Trung Phương đã nhiệt tình hướng dẫn em hoàn thành tốt khoá luận.
Mặc dù có nhiều cố gắng để thực hiện đề tài một cách hoàn chỉnh nhất, song
do những hạn chế về trình độ lí luận và kinh nghiệm thực tiễn nên không tránh khỏi
những điều thiếu sót. Em rất mong nhận được sự góp ý của quý thầy cô để khoá
luận hoàn chỉnh hơn.
Em xin chân thành cảm ơn!

Đà Nẵng, tháng 4 năm 2018
Sinh viên thực hiện

Đặng Thị Hồng Sương


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
TỪ VIẾT TẮT

NGUYÊN NGHĨA

CMTS

Cách mạng tư sản

DHLS

Dạy học lịch sử

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

NXB

Nhà xuất bản

THPT

Trung học phổ thông

TBCN

Tư bản chủ nghĩa


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ........................................................................................................................ 1
1. Lý do chọn đề tài ....................................................................................................... 1
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ........................................................................................ 2
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ................................................................................. 6
3.1. Đối tượng nghiên cứu của đề tài ............................................................................ 6
3.2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài ................................................................................ 6
4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................... 6
4.1. Mục đích nghiên cứu .............................................................................................. 6
4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu .............................................................................................. 7
5. Nguồn tư liệu và phương pháp nghiên cứu ............................................................ 7
5.1. Nguồn tư liệu ........................................................................................................... 7
5.2. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................................... 7
6. Đóng góp của đề tài ................................................................................................... 8
7. Bố cục của đề tài ........................................................................................................ 8
NỘI DUNG .................................................................................................................... 9
CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC THIẾT KẾ
CÁC CHỦ ĐỀ PHỤC VỤ DẠY HỌC THEO HƯỚNG HÌNH THÀNH NĂNG
LỰC NGƯỜI HỌC ....................................................................................................... 9
1.1. Cơ sở lí luận ............................................................................................................ 9

1.1.1. Quan niệm dạy học theo chủ đề, thiết kế các chủ đề dạy học............................ 9
1.1.2. Quan niệm năng lực, năng lực người học........................................................ 12
1.1.3. Một số năng lực cần hình thành cho học sinh trong dạy học Lịch Sử ở
trường THPT ................................................................................................................ 14
1.1.4. Vị trí, ý nghĩa của việc thiết kế các chủ đề phục vụ dạy học Lịch sử theo
hướng hình thành năng lực người học ........................................................................ 16


1.2. Cơ sở thực tiễn .................................................................................................... 18
1.2.1. Mục đích điều tra .............................................................................................. 19
1.2.2. Nội dung điều tra .............................................................................................. 19
1.2.3. Kết quả thu được ............................................................................................... 20
CHƯƠNG II: HỆ THỐNG CÁC CHỦ ĐỀ PHỤC VỤ DẠY HỌC CHƯƠNG I
“CÁC CUỘC CÁCH MẠNG TƯ SẢN TỪ GIỮA THẾ KỈ XVI ĐẾN NỬA
CUỐI THẾ KỈ XVIII” (SGK LỊCH SỬ LỚP 10, CHƯƠNG TRÌNH CHUẨN)
THEO HƯỚNG HÌNH THÀNH NĂNG LỰC NGƯỜI HỌC ................................ 26
2.1. Nội dung cơ bản của chương I “Các cuộc cách mạng tư sản từ giữa thế kỉ
XVI đến nửa cuối thế kỉ XVIII” (SGK Lịch sử lớp 10, chương trình chuẩn) ....... 26
2.2. Quy trình xây dựng các chủ đề phục vụ dạy học chương I “Các cuộc cách
mạng tư sản từ giữa thế kỉ XVI đến nửa cuối thế kỉ XVIII” (SGK Lịch sử lớp
10, chương trình chuẩn) ............................................................................................. 33
2.3. Các chủ đề phục vụ dạy học chương I “Các cuộc cách mạng tư sản từ giữa
thế kỉ XVI đến nửa cuối thế kỉ XVIII” (SGK Lịch sử lớp 10, chương trình
chuẩn) ........................................................................................................................... 37
2.4. Yêu cầu khi thiết kế các chủ đề phục vụ dạy học chương I “Các cuộc cách
mạng tư sản từ giữa thế kỉ XVI đến cuối thế kỉ XVIII” (SGK Lịch sử lớp 10,
chương trình chuẩn) theo hướng hình thành năng lực người học ......................... 37
2.4.1. Đảm bảo mục tiêu dạy học ................................................................................. 37
2.4.2. Góp phần khắc sâu kiến thức cơ bản của bài học ................................................ 37
2.4.3. Đảm bảo tính khoa học ...................................................................................... 38

2.4.4. Đảm bảo tính vừa sức ........................................................................................ 39
2.5. Thiết kế các chủ đề phục vụ dạy học chương I “Các cuộc cách mạng tư sản
từ giữa thế kỉ XVI đến cuối thế kỉ XVIII” (SGK Lịch sử lớp 10, chương trình
chuẩn) theo hướng hình thành năng lực người học ................................................. 40
2.5.1. Lí do chọn chủ đề ............................................................................................... 40
2.5.2. Mục tiêu chủ đề .................................................................................................. 42


2.5.3. Nội dung chủ đề ................................................................................................. 45
Chương III: TỔ CHỨC DẠY HỌC CÁC CHỦ ĐỀ TRONG CHƯƠNG I
“CÁC CUỘC CÁCH MẠNG TƯ SẢN TỪ GIỮA THẾ KỈ XVI ĐẾN NỬA
CUỐI THẾ KỈ XVIII” (SGK LỊCH SỬ LỚP 10, CHƯƠNG TRÌNH CHUẨN)
THEO HƯỚNG HÌNH THÀNH NĂNG LỰC NGƯỜI HỌC ................................ 51
3.1. Tổ chức dạy học theo chủ đề ............................................................................... 51
3.1.1. Chủ đề: Khái quát chung về cách mạng tư sản ................................................ 51
3.1.2. Chủ đề: Sự xác lập của nền kinh tế tư bản chủ nghĩa trong các cuộc CMTS 53
3.1.3. Chủ đề: Động lực cách mạng trong các cuộc CMTS ....................................... 55
3.1.4. Chủ đề: Vấn đề ruộng đất và quyền lợi của nông dân trong các cuộc CMTS 64
3.1.5. Chủ đề: Tác động của các cuộc cách mạng tư sản đối với lịch sử thế giới .... 67
3.2. Một số biện pháp phục vụ dạy học chương I “Các cuộc cách mạng tư sản
từ giữa thế kỉ XVI đến nửa cuối thế kỉ XVIII” (SGK Lịch sử lớp 10, chương
trình chuẩn) theo hướng hình thành năng lực người học ....................................... 72
3.2.1. Tổ chức hoạt động tự học .................................................................................. 72
3.2.2. Tổ chức dạy học theo nhóm ............................................................................... 74
3.2.3. Tổ chức dạy học nêu vấn đề .............................................................................. 75
3.2.4. Tổ chức dạy học theo dự án............................................................................... 76
3.3. Thực nghiệm sư phạm: ........................................................................................ 77
3.3.1. Khái quát quá trình thực nghiệm ...................................................................... 77
3.3.2. Mục đích thực nghiệm sư phạm: ...................................................................... 78
3.3.3. Đối tượng và địa bàn thực nghiệm: .................................................................. 78

3.3.4. Nội dung và phương pháp thực nghiệm: .......................................................... 78
3.3.5. Kết quả quá trình thực nghiệm: ........................................................................ 80
KẾT LUẬN .................................................................................................................. 84
TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................... 86
PHỤ LỤC


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Đất nước ta đang bước vào giai đoạn công nghiệp hóa, hiện đại hóa với mục
tiêu đến năm 2020 Việt Nam sẽ từ một nước nông nghiệp về cơ bản trở thành nước
công nghiệp, hội nhập với cộng đồng quốc tế. Xuất phát từ yêu cầu đó đòi hỏi giáo
dục phải có những chuyển biến mới để đào tạo ra lớp người lao động năng động,
sáng tạo và phát triển toàn diện. Cùng với các môn học khác, môn Lịch sử trong
trường phổ thông góp phần to lớn trong việc giáo dục thế hệ trẻ thành nguồn nhân
lực chất lượng cao. Nâng cao chất lượng giáo dục được xem là vấn đề sống còn.
Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc về giáo dục chỉ rõ: “Đổi mới chương trình, nội
dung, phương pháp dạy và học, phương pháp thi và kiểm tra theo hướng hiện đại,
nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, đặc biệt là coi trọng giáo dục lý tưởng,
giáo dục truyền thống lịch sử cách mạng, đạo đức, lối sống, năng lực sáng tạo, kĩ
năng thực hành, tác phong công nghiệp, ý thức trách nhiệm xã hội” [39, tr.131].
Thực tiễn giáo dục trong những năm gần đây cho thấy, việc giáo dục Lịch sử
cho học sinh có những bước phát triển nhất định. Nhiều giáo viên cố gắng trong cải
tiến phương pháp và nâng cao tính hấp dẫn của môn học. Bên cạnh đó, chương trình
giáo dục phổ thông Việt Nam hiện nay đang thực hiện theo từng bài/tiết trong sách
giáo khoa, các nội dung phân chia thành những đơn vị kiến thức khá cụ thể theo
từng bài học và được sắp xếp tuần tự, phù hợp với tiến trình lĩnh hội kiến thức cho
người học. Tuy nhiên, hạn chế của sự phân chia này là các nội dung, các đơn vị kiến
thức trong các bài mang tính độc lập, tương đối với nhau, kiến thức học sinh thu
nhận được sẽ rời rạc, dẫn đến việc lưu giữ kiến thức không bền vững, khó vận dụng

kiến thức đã học vào thực tiễn. Từ đó làm cho hiệu quả giáo dục Lịch sử có nhiều
bất cập, hạn chế gây ra sự bức xúc và trở thành nỗi lo âu của cả xã hội. Điều đó
không chi được phản ánh qua điểm số các kì thi tốt nghiệp phổ thông và thi tuyển
vào đại học, cao đẳng mà còn qua kết quả điều tra xã hội học, qua các sân chơi
truyền hình và dư luận xã hội.
Tổ chức dạy học theo chủ đề là định hướng phù hợp với chương trình, nội dung
và cách thức tổ chức quá trình dạy học hiện nay. Nội dung chương trình môn Lịch
sử ở cấp THPT lần này không thiết kế theo mạch thông sử mà theo hệ thống chủ đề.
Các chủ đề sẽ bao quát, chứa đựng những nội dung kiến thức tương đối trọn vẹn cần
1


trang bị cho học sinh và các kiến thức này sẽ liên quan đến một hay nhiều lĩnh vực
khác nhau, góp phần tạo ra môi trường học tập tốt, thuận lợi giúp học sinh giải
quyết các vấn đề. Từ đó học sinh dễ dàng ghi nhận kiến thức một cách chặt chẽ, có
hệ thống, không nhồi nhét, quá tải và hơn thế là gắn liền với thực tiễn cuộc sống. Tổ
chức dạy học theo thiết kế các đề là một trong những biện pháp tạo hứng thú đối với
môn Lịch sử nhằm nâng cao chất lượng dạy – học.
Xuất phát từ những lý do trên nên tôi chọn vấn đề Thiết kế các chủ đề phục
vụ dạy học chương I “Các cuộc cách mạng tư sản từ giữa thế kỉ XVI đến nửa
cuối thế kỉ XVIII” (SGK Lịch sử lớp 10, chương trình chuẩn) theo hướng hình
thành năng lực người học làm đề tài khóa luận tốt nghiệp của mình nhằm nâng cao
chất lượng dạy học lịch sử ở trường phổ thông.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Việc nghiên cứu đề tài thiết kế các chủ đề trong dạy học lịch sử đã được đề cập
trong nhiều nguồn tư liệu khác nhau đạt được những kết quả nhất định.
Cuốn “Dạy học tích hợp phát triển năng lực học sinh” (quyển 2), NXB Đại
học Sư phạm Hà Nội đã cung cấp một số cơ sở lí luận cần thiết về dạy học tích hợp
theo hướng phát triển năng lực đồng thời giới thiệu các chủ đề tích hợp với các mức
độ tích hợp khác nhau, từ tích hợp ở mức độ lồng ghép/ liên hệ đến tích hợp ở mức

độ chương trình. Các chủ đề minh họa trong cuốn sách nhằm giúp tác giả có cơ sở
để lựa chọn chủ đề tích hợp, thiết kế các hoạt động dạy học và xây dụng công cụ
kiểm tra, đánh giá để phát triển năng lực cho học sinh. Đây là một trong những cuốn
sách đầu tiên cụ thể hóa nội dung dạy học theo chủ đề theo định hướng đổi mới giáo
dục hiện nay, trở thành tài liệu hữu ích giúp tác giả thực hiện đề tài.
Cuốn “Dạy học theo định hướng hình thành và phát triển năng lực người học ở
trường phổ thông” NXB Đại học Sư phạm, chủ biên Lê Đình Trung – Phan Thị
Thanh Hội đã nói lên tác dụng của việc thiết kế các chủ đề trong dạy học Lịch sử,
đồng thời cung cấp kiến thức làm thế nào để thiết kế một chủ đề hoàn chỉnh và khoa
học, giúp tác giả khi thực hiện chủ đề mang tính hệ thống, các nội dung kiến thức
không bị trùng lặp trong bài học.
Tài liệu được biên soạn với mục đích hướng dẫn ôn tập như: “Hướng dẫn học
và ôn tập lịch sử trung học phổ thông” tập 1, tập 2 (2003) do Phan Ngọc Liên chủ
2


biên chỉ ra việc vận dụng dạy học theo chủ đề trong các bài ôn tập để củng cố kiến
thức cho học sinh đồng thời chú ý đến việc xây dựng chủ đề trong kiến thức lịch sử
thế giới và lịch sử Việt Nam.
Tài liệu phương pháp dạy học lịch sử theo chủ đề tạo cho giáo viên có thể linh
hoạt trong quá trình giảng dạy, học sinh học được nhiều và chủ động tìm tòi, chiếm
lĩnh kiến thức. Hơn nữa khi dạy học theo chủ đề sẽ giúp học sinh ôn tập có hệ thống
và dễ dàng ghi nhớ kiến thức. Trong cuốn Phương pháp ôn tập Lịch sử ở trường
phổ thông – Một số vấn đề lý luận và thực tiễn (2012) TS. Hoàng Thanh Tú đã chỉ
ra việc căn cứ vào trình độ học sinh, loại bài ôn tập trong chương trình, mục tiêu
cần đạt để lựa chọn, cấu trúc nội dung ôn tập phù hợp với hình thức tổ chức và
phương pháp tiến hành. “Các nội dung ôn tập có thể cấu trúc theo hai kiểu điển
hình là cấu trúc theo chủ đề khái quát và so sánh các sự kiện trong mối quan hệ
đồng đại/lịch đại và cấu trúc theo chủ đề tương ứng với các nội dung về chính trị,
kinh tế, xã hội, văn hóa, khởi nghĩa, kháng chiến, chiến tranh” [34, tr. 215-216].

Dạy và học lịch sử theo các chủ đề, chuyên đề không chỉ tạo tư duy logic cho học
sinh, tăng khả năng khả năng hiểu bài mà còn giúp quá trình ôn tập hiệu quả hơn.
Trên cơ sở đó học sinh được ôn tập, củng cố, tổng hợp các kiến thức ở mức độ cao
và biết vận dụng sáng tạo trong học tập.
Trong cuốn “Một số chuyên đề phương pháp dạy học lịch sử”(2002) TS.
Ngô Quang Oanh. Trong bài viết “Vế mối quan hệ giữa các kiến thức lịch sử thế
giới và lịch sử Việt Nam ở trường phổ thông” đã nêu lên cơ sở thực tiễn và cơ sở
khoa học của vấn đề và con đường, biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học và vai trò
của giáo viên là vô cùng quan trọng trong việc vận dụng sáng tạo các phương pháp
và biện pháp dạy học thích hợp.Từ mối quan hệ mật thiết gắn bó giữa lịch sử thế
giới và lịch sử Việt Nam chúng ta có thể xây dựng được các chủ đề lịch sử phù hợp
dựa trên sự tích hợp giữa kiến thức lịch sử thế giới và lịch sử dân tộc, so sánh với
các dân tộ trên thế giới cũng như sự đóng góp của dân tộc vào lịch sử nhân loại.
Nước ta đang tiến tới xây dựng một chương trình và bộ SGK lịch sử phù hợp
với yêu cầu của đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông sau năm 2015.
PGS.TS. Nghiêm Đình Vỳ trong báo cáo tham luận “Một số suy nghĩ ban đầu về
định hướng xây dựng chương trình và SGK môn lịch sử ở trường phổ thông sau
2015” tại Hội thảo khoa học quốc gia về dạy học môn lịch sử ở trường phổ thông
3


Việt Nam hiện nay đã nhấn mạnh: Hiện nay môn lịch sử ở trường THPT đang được
học theo chương trình đồng tâm với THCS nhưng mức độ chưa được tốt. Chúng tôi
đề nghị không nên học lặp lại mà nên áp dụng dạy học theo chủ đề cả về lịch sử thế
giới và lịch sử Việt Nam. Nói như vậy không có nghĩa môn lịch sử là môn tự chọn,
mà như tôi đã đề nghị là môn cơ bản, bắt buộc. Nhưng vẫn theo xu thế trong nội bộ
môn lịch sử có những chủ đề bắt buộc và có cả chủ đề tự chọn”. Xuất phát từ thực
trạng dạy và học môn lịch sử ở trường phổ thông hiện nay thì yêu cầu đổi mới là
vấn đề cấp bách. Dự kiến dạy học lịch sử theo những chủ đề là một trong những
hướng đi phù hợp và đúng đắn với thực tế giáo dục của chúng ta hiện nay. Đó là xu

thế chung mà nhiều nước trên thế giới thực hiện với nhiều thành tựu to lớn.
TS. Nguyễn Xuân Trường trong bài viết “Nhìn nhận lại chương trình SGK
lịch sử hiện hành và một số vấn đề trao đổi, định hướng xây dựng chương trình,
SGK sau năm 2015” tại Hội thảo khoa học quốc gia về dạy học lịch sử ở trường
phổ thông Việt Nam đã đề xuất ở cấp THPT, nội dung kiến thức lịch sử không lặp
lại tiến trình như THCS, mà được thiết kế thành các chủ đề. Tuy nhiên, phải đảm
bảo tính toàn diện giữa các chủ đề về chiến tranh với chủ đề về kinh tế, văn hóa.
Như vậy, có thể thấy dạy học theo chủ đề là một tong những định hướng được
nhiều nhà nghiên cứu, quả lí giáo dục đưa ra tại hội thảo và đây là một trong những
hướng đi đúng đắn, phù hợp với thực trạng dạy và học lịch sử ở nước ta hiện nay
góp phần xây dựng chương trình SGK mới sau năm 2015.
Tháng 10 năm 2013 một hội thảo quốc tế “Đổi mới và hiện đại hóa và
chương trình và SGK theo định hướng phát triển bền vững” được tổ chức tại Hà
Nội nhằm tăng cường hợp tác nghiên cứu, trao đổi kinh nghiệm phục vụ cho
chương trình đổi mới sau năm 2015. Trong hội thảo TS. Hoàng Thanh Tú đã trình
bày quan điểm của mình về về vai trò của SGK và đề xuất ý kiến cho SGK mới
trong bài viết “biên soạn và sử dụng SGK lịch sử phổ thông theo định hướng phát
triển năng lực của học sinh” Qua khảo sát ý kiến đánh giá mong muốn của GV và
HS về SGK lịch sử, cũng như ưu điểm của các nước như vương quốc Anh và
Australia. Tác giả đề xuất ý kiến cho việc biên soạn SGK mới trong dạy học môn
lịch sử ở Việt Nam theo định hướng phát triển năng lực của HS THPT. Về nội dung
theo chủ đề của chương trình quốc gia. SGK được biên soạn theo hướng tích hợp
lịch sử thế giới với lịch sử Việt Nam các chủ đề quan trọng được chọn làm chủ đề
4


nghiên cứu sâu (bắt buộc hoặc tự chọn) tập trung vào những vấn đề gắn với thực
tiễn cuộc sống hoặc có nghĩa với học sinh trong hiện tại và tương lai.
Cũng tại hội thảo này, PGS.TS Nghiêm Đình Vỳ đã đề xuất “Đổi mới biên
soạn SGK lịch sử ở trường phổ thông trong quá trình dạy hội nhập quốc tế”. Trong

đó trình bày dự kiến SGK ở trường THPT nên viết dưới dạng chủ đề. Chủ đề cũng
là sự tích hợp môn học gồm những nội dung có tính tổng quát, cũng có thể riêng
biệt cũng có thể liên quan đến nhiều lĩnh vực, liên quan đến thế giới và Việt Nam.
Gắn liền với thực tiễn. Tác giả cũng nhấn mạnh đây là xu thế hiện nay của nhiều
nước trên thế giới.
Một góc nhìn khác, nhà sư phạm N.G.Đai-ri (1973) lại tiến hành phân tích và
chỉ rõ những yêu cầu quan trọng nhất của giờ học và việc chuẩn bị giờ học lịch sử
trong chuyên khảo “Chuẩn bị giờ học lịch sử như thế nào”. Tác giả nhấn mạnh đến
việc thiết lập hệ thống kiến thức trong các bài học vì ”Nội dung của hầu như giờ
học nào cũng gắn bó chặt chẽ với những giờ học trước và giờ học sau” [13, tr. 98].
Việc xây dựng thành các chủ đề trong môn lịch sử sẽ giúp học sinh thấy rõ hệ thống
kiến thức vì các sự kiện có mối quan hệ gắn bó với nhau.
Các công trình nghiên cứu trên chủ yếu trình bày quan niệm về phương pháp
dạy học mới, các công trình này đã khẳng định sự cần thiết và ý nghĩa của việc dạy
học theo chủ đề trong dạy học lịch sử nhằm nâng cao chất lượng bộ môn, tăng khả
năng nhận thức kiến thức một cách hệ thống và tư duy hơn cho học sinh. Những
công trình này đã góp phần giúp tôi xác định được vấn đề lý luận, phương pháp
thiết kế và áp dụng dạy học theo chủ đề trong dạy học lịch sử. Tuy nhiên, việc xác
định nội dung, cách thức, quy trình và biện pháp “Thiết kế các chủ đề phục vụ dạy
học chương I “Các cuộc cách mạng tư sản từ giữa thế kỉ XVI đến nửa cuối thế kỉ
XVIII” (SGK Lịch sử lớp 10) theo hướng hình thành năng lực người học” thì chưa
có công trình nào đi sâu nghiên cứu triệt để, vì vậy tôi hy vọng khóa luận này có thể
đóng góp một phần nào đó để giải quyết vấn đề này.

5


3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu của đề tài
Nghiên cứu thiết kế các chủ đề phục vụ dạy học chương I “Các cuộc cách mạng

tư sản từ giữa thế kỉ XVI đến nửa cuối thế kỉ XVIII” (SGK Lịch sử lớp 10, chương
trình chuẩn) theo hướng hình thành năng lực người học.
3.2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài
Do điều kiện và khuôn khổ của khóa luận, đề tài chỉ tập trung nghiên cứu những
cơ sở lý luận của việc thiết kế các chủ đề trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông,
mối liên hệ giữa các chủ đề và tình huống có vấn đề, cách thức thiết kế quá trình sử
dụng dạy học theo chủ đề. Trên cơ sở đó, đi vào thiết kế và gợi ý cách vận dụng các
chủ đề trong dạy học Lịch sử ở trường phổ thông lịch sử Thế giới cận đại chương I
“Các cuộc cách mạng tư sản từ giữa thế kỉ XVI đến nửa cuối thế kỉ XVIII” (SGK
Lịch sử lớp 10, chương trình chuẩn) theo hướng hình thành năng lực người học và
tiến hành thực nghiệm giáo dục ở ba trường THPT trên đại bàn tỉnh Quảng Nam là
trường THPT Sào Nam, Lương Thế Vinh, Nguyễn Hiền để trên cơ sở đó rút ra ưu
và nhược điểm cũng như bài học kinh nghiệm trong việc thiết kế chủ đề trong dạy
học lịch sử.
4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận dạy học nói chung và thực tiễn việc DHLS ở
trường THPT nói riêng, đề tài khẳng định tầm quan trọng của việc thiết kế các chủ
đề phục vụ dạy học trong môn Lịch sử ở trường THPT. Đồng thời, đề xuất quy trình
thiết kế và tổ chức dạy học chủ đề đã nêu theo hướng phát huy tích cực học sinh.
4.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở khẳng định vai trò, ý nghĩa của thiết kế các chủ đề phục vụ dạy học
trong dạy học Lịch sử, tôi đề xuất thiết kế các chủ đề phục vụ dạy học chương I
“Các cuộc cách mạng tư sản từ giữa thế kỉ XVI đến nửa cuối thế kỉ XVIII” (SGK
Lịch sử lớp 10, chương trình chuẩn) theo hướng hình thành năng lực người học góp
phần nâng cao hiệu quả dạy và học bộ môn Lịch sử.

6


4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để thực hiện được mục đích nghiên cứu nêu trên, khóa luận cần thực hiện
những nhiệm vụ cơ bản sau:
- Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của việc dạy học theo chủ đề phục vụ dạy
học chương I “Các cuộc cách mạng tư sản từ giữa thế kỉ XVI đến nửa cuối thế kỉ
XVIII” (SGK Lịch sử lớp 10, chương trình chuẩn) theo hướng hình thành năng lực
người học.
- Đề xuất một số biện pháp cụ thể trong việc dạy học theo chủ đề phục vụ dạy học
chương I “Các cuộc cách mạng tư sản từ giữa thế kỉ XVI đến nửa cuối thế kỉ
XVIII” (SGK Lịch sử lớp 10, chương trình chuẩn) theo hướng hình thành năng lực
người học nhằm tạo hứng thú học tập cho học sinh.
- Thực nghiệm đánh giá hiệu quả của các biện pháp dạy học theo chủ đề phục vụ
dạy học chương I “Các cuộc cách mạng tư sản từ giữa thế kỉ XVI đến nửa cuối thế
kỉ XVIII” (SGK Lịch sử lớp 10, chương trình chuẩn) theo hướng hình thành năng
lực người học.
5. Nguồn tư liệu và phương pháp nghiên cứu
5.1. Nguồn tư liệu
Để thực hiện đề tài này, tôi đã sử dụng tài liệu từ các sách chuyên khảo, một
số công trình nghiên cứu, báo điện tử, thông tin liên quan đến đề tài cũng như kết
quả thực tế khảo sát được.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
- Nghiên cứu các tài liệu: Phương pháp dạy học Lịch sử, tạp chí, lịch sử chuyên đề
và các tài liệu khác có liên quan.
- Nghiên cứu thực tiễn:
+ Điều tra cơ bản: tiến hành quan sát, điều tra bằng phiếu điều tra đối với giáo viên
và học sinh.
+ Thực nghiệm sư phạm: Soạn và giảng theo dự kiến để kiểm tra giả thuyết và hiệu
quả của các biện pháp đề xuất.
+ Sử dụng phương pháp toán học thống kê trên cơ sở so sánh các giá trị thu được
giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng để đánh giá hiệu quả của những biện pháp
7

dạy học mà đề tài đưa ra.
6. Đóng góp của đề tài
Kết quả nghiên cứu khóa luận sẽ góp phần khẳng định vai trò, ý nghĩa của việc
thiết kế các chủ đề phục vụ dạy học trong dạy học lịch sử.
Khóa luận góp phần phản ánh thực tiễn dạy học lịch sử nói chung, thực tiễn
nhận thức về việc thiết kế các chủ đề phục vụ dạy học trong dạy học lịch sử nói
riêng, nhằm phát huy sáng tạo của giáo viên trong giảng dạy và phát triển năng lực
của học sinh trong học tập, học sinh nhận thức được sự phát triển xã hội một cách
liên tục, thống nhất, nâng cao chất lượng bộ môn.
Đề xuất một số biện pháp sư phạm để thiết kế các chủ đề phục vụ dạy học
chương I “Các cuộc cách mạng tư sản từ giữa thế kỉ XVI đến nửa cuối thế kỉ
XVIII” (SGK Lịch sử lớp 10, chương trình chuẩn) theo hướng hình thành năng lực
người học.
7. Bố cục của đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, phụ lục, cấu trúc đề tài gồm ba
chương:
Chương I: Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc thiết kế các chủ đề phục vụ dạy học
theo hướng hình thành năng lực người học
Chương II: Hệ thống các chủ đề phục vụ dạy học chương I “Các cuộc cách mạng tư
sản từ giữa thế kỉ XVI đến nửa cuối thế kỉ XVIII” (SGK Lịch sử lớp 10, chương
trình chuẩn) theo hướng hình thành năng lực người học
Chương III: Tổ chức dạy học các chủ đề trong chương I “Các cuộc cách mạng tư
sản từ giữa thế kỉ XVI đến nửa cuối thế kỉ XVIII” (SGK Lịch sử lớp 10, chương
trình chuẩn) theo hướng hình thành năng lực người học

8

NỘI DUNG
CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC THIẾT KẾ
CÁC CHỦ ĐỀ PHỤC VỤ DẠY HỌC THEO HƯỚNG HÌNH THÀNH NĂNG
LỰC NGƯỜI HỌC
1.1. Cơ sở lí luận

1.1.1. Quan niệm dạy học theo chủ đề, thiết kế các chủ đề dạy học
1.1.1.1. Quan niệm về dạy học theo chủ đề
Hiện nay, có nhiều định nghĩa khác nhau về dạy học theo chủ đề với những
quan niệm khác nhau về mức độ rộng hẹp hay phạm vi của các thành tố cấu thành
nên chủ đề. Tuy nhiên, nhìn chung quan niệm hiện đại đã vượt qua cách hiểu truyền
thống, không chỉ bó hẹp chủ đề trong mục tiêu và nội dung dạy học. Chủ đề dạy học
có thể xem là một nội dung học tập/đơn vị kiến thức tương đối trọn vẹn nhằm trang
bị cho học sinh một số kiến thức, kĩ năng, năng lực nhất định trong quá trình học
tập. Chủ đề là nội dung kiến thức chuyên sâu chủ yếu một mặt nào đó của vấn đề
Theo Lê Đình Trung – Phan Thị Thanh Hội: “Dạy học theo chủ đề (Themesbased learning) là hình thức dạy học dựa vào việc thiết kế chủ đề dạy học và tổ
chức dạy học chủ đề đó. Giáo viên sử dụng các phương pháp dạy học tích cực,
không chỉ truyền thụ kiến thức mà tập trung vào việc hướng dẫn học sinh tự lực tìm
kiếm thông tin, sử dụng kiến thức vào giải quyết các nhiệm vụ học tập. Dạy học
theo chủ đề tăng cường sự tích hợp kiến thức, làm cho các kiến thức có mối liên hệ
mạng lưới đa chiều, tích hợp vào nội dung kiến thức các ứng dụng kĩ thuật và thực
tiễn đời sống làm cho nội dung học có ý nghĩa hơn, hấp dẫn người học hơn, rèn
luyện đồng thời được cả năng lực chung và năng lực chuyên biệt” [32, tr.121].
Từ điển tiếng Việt của Hoàng Phê định nghĩa: “Dạy học theo chủ đề là nội
dung chính hoặc mục tiêu chính được đề cập dựa trên hình thức tìm tòi những khái
niệm, tư tưởng, đơn vị kiến thức, nội dung bài học, chủ đề,… có sự giao thoa, tương
đồng lẫn nhau, dựa trên cơ sở các mối liên hệ về lí luận và thực tiễn làm thành nội
dung học trong một chủ đề có ý nghĩa hơn, thực tế hơn, nhờ đó học sinh có thể tự
hoạt động nhiều hơn để tìm ra kiến thức và vận dụng vào thực tiễn” [27, tr.133].

9


Theo Phan Ngọc Liên, Trịnh Đình Tùng, Nguyễn Thị Côi, Trần Vĩnh Tường
(2002): “Dạy học theo chủ đề là sự kết hợp giữa mô hình dạy học truyền thống và
hiện đại, ở đó giáo viên không dạy học chỉ bằng cách truyền thụ (xây dựng) kiến
thức mà chủ yếu là hướng dẫn học sinh tự lực tìm kiếm thông tin, sử dụng kiến thức
vào giải quyết các nhiệm vụ có ý nghĩa thực tiễn” [24, tr.92].
Tác giả Ngô Quang Oanh cho rằng: “Dạy học theo chủ đề là một kiểu mô
hình mới cho hoạt động lớp học thay thế cho lớp học truyền thống (với đặc trưng là
những bài học ngắn, cô lập, những hoạt động lớp học mà giáo viên giữ vai trò
trung tâm) bằng việc chú trọng những nội dung học tập có tính tổng quát, liên quan
đến nhiều lĩnh vực. Với mô hình này, học sinh có nhiều cơ hội làm việc theo nhóm
để giải quyết những vấn đề xác thực, có hệ thống và liên quan đến nhiều kiến thức
khác nhau. Các em thu thập thông tin từ nhiều nguồn kiến thức” [26, tr.120].
Việc học của học sinh thực sự có giá trị vì nó kết nối với thực tế và rèn luyện
được nhiêu kĩ năng hoạt động và kĩ năng sống. Học sinh cũng được tạo điều kiện
minh họa kiến thức mình vừa nhận được và đánh giá mình học được bao nhiêu và
giao tiếp tốt như thế nào. Với cách tiếp cận này, vai trò của giáo viên chỉ là người
hướng dẫn, chỉ bảo thay vì quản lý trực tiếp học sinh làm việc.
Vì vậy, theo tác giả quan niệm dạy học theo chủ đề là sự kết hợp kiến thức,
làm cho kiến thức có mối liên hệ mạng lưới nhiều chiều; là sự tích hợp vào những
nội dung kiến thức có liên quan đến nhau một cách logic cùng với những ứng dụng
kĩ thuật, gần với đời sống làm cho nội dung học có ý nghĩa hơn, hấp dẫn hơn. Bên
cạnh đó, khi xây dựng nội dung dạy học theo chủ đề áp dụng vào dạy học sẽ làm cải
thiện rất nhiều đến chất lượng học tập bộ môn của học sinh.
1.1.1.2. Quan niệm thiết kế các chủ đề dạy học
Thiết kế các chủ đề được được xem là nguyên tắc dạy học được các nhà giáo
dục quan tâm, nghiên cứu nhằm nâng cao chất lượng dạy và học lịch sử. Các nhà
nghiên cứu đã đưa ra các quan niệm khác nhau về thiết kế các chủ đề:

Theo Lê Đình Trung – Phan Thị Thanh Hội: “Thiết kế các chủ đề dạy học là chú
trọng những nội dung học tập có tính tổng quát, liên quan đến nhiều lĩnh vực, với
trung tâm tập trung vào học sinh và nội dung tích hợp với những vấn đề, những
thực hành gắn liền với thực tiễn, học sinh có nhiều cơ hội làm việc theo nhóm để
10


giải quyết những vấn đề xác thực, có hệ thống và liên quan đến nhiều kiến thức
khác nhau. Các em thu thập thông tin từ nhiều nguồn kiến thức” [32, tr.145].
Khi dạy học lịch sử, theo Phạm Kim Chung: “Người giáo viên phải luôn chú ý
đến mối quan hệ ngang dọc, trước sau của các vấn đề lịch sử cũng như mối quan hệ
ngang, nội tại giữa các mặt chính trị, kinh tế, văn hóa để cung cấp cho học sinh
những tri thức lịch sử khoa học mang tính hệ thống và hoàn chỉnh” [11, tr.121].
Việc sắp xếp kiến thức lịch sử theo từng chủ đề sẽ làm rõ được mối quan hệ đó giữa
các sự kiện, hiện tượng lịch sử.
Theo Phan Ngọc Liên: “Thiết kế các chủ đề dạy học là xây dựng một nội dung
học thành một kết cấu chặt chẽ, logic theo một hệ thống chứ không thành những bài
học rời rạc. Học sinh phải tự tìm tòi các kiến thức thực tế liên quan đến nội dung và
vận dụng kiến thức vào giải quyết các nhiệm vụ học tập. Trong quá trình thiết kế
chủ đề thường có sự tích hợp liên môn làm cho nội dung học có ý nghĩa hơn, thực tế
hơn và học sinh có thể tự hoạt động nhiều hơn để tìm ra kiến thức và vận dụng vào
thực tiễn” [25, tr.19].
Theo quan niệm của tác giả thì thiết kế các chủ đề dạy học là quá trình tổng
hợp các kiến thức liên quan đến nhau, thiết kế hệ thống câu hỏi và dẫn chứng có
phù hợp với tên chủ đề đưa ra. Và thiết kế các chủ đề dạy học là một quá trình
người giáo viên xây dựng nội dung bài dạy phù hợp với trọng tâm kiến thức chương
trình đồng thời đưa ra những ý tưởng tổ chức tiến trình bài học mang yếu tố linh
hoạt. Bởi vậy, việc thiết kế các chủ đề dạy học, xây dựng tiến trình dạy học và tổ
chức thực hiện chủ đề hoàn toàn linh hoạt, giao quyền chủ động cho giáo viên,
không khuôn mẫu, cứng nhắc, luôn mang tính sáng tạo và đổi mới. Trong một chủ

đề có nhiều tiết học thì có thể soạn chung, không phải tách ra theo từng tiết, không
phải lặp lại những phần chung (như: mục tiêu chủ đề, yêu cầu chuẩn kiến thức, kỹ
năng, thái độ... những nội dung này chỉ ghi một lần nhưng đã phản ánh đầy đủ cho
cả chủ đề).
Đối với bộ môn Lịch sử ở trường THPT, bên cạnh những bài học quy định
trong chương trình sách giáo khoa, rất cần thiết kế các chủ đề nhằm bồi dưỡng, mở
rộng và nâng cao kiến thức lịch sử (cả về nội dung và phương pháp) để giúp các em
tối ưu hóa nhiệm vụ học tập của mình. Nội dung các chủ đề không dừng lại ở biết
11


lịch sử mà nâng cao trình độ nhận thức lịch sử, tức là hiểu và vận dụng các kiến thức
mà các em đã học vào giải quyết các vấn đề thực tiễn đòi hỏi. Từ đó sẽ góp phần
phát triển tư duy nói chung, đề cập đến mọi lĩnh vực, đời sống xã hội con người, do
đó chủ đề lịch sử cũng rất đa dạng, phong phú.
1.1.2. Quan niệm năng lực, năng lực người học
1.1.2.1. Quan niệm về năng lực
“Năng lực” là một khái niệm rộng, được sử dụng phổ biến trong đời sống
ngày nay, tùy thuộc vào đặc thù của từng lĩnh vực và khái niệm “năng lực” được
hiểu theo những nghĩa khác nhau.
Theo Nguyễn Công Khanh: “Năng lực là khả năng làm chủ hệ thống kiến
thức, kỹ năng, thái độ và vận hành chúng một cách hợp lý vào thực hiện thành công
nhiệm vụ hoặc giải quyết hiệu quả vấn đề đặt ra trong cuộc sống. Năng lực là một
cấu trúc trừu tượng, có tính mở, đa thành tố, đa tầng bậc, hàm chứa trong nó không
chỉ là kiến thức, kỹ năng... mà cả niềm tin, giá trị, trách nhiệm xã hội thể hiện tính
sẵn sàng hành động trong những điều kiện thực tế, hoàn cảnh thay đổi” [18, tr.79].
Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế lại cho rằng: “Năng lực là khả năng cá
nhân đáp ứng các yêu cầu phức hợp và thực hiện thành công nhiệm vụ trong bối
cảnh cụ thể”[7].
Từ điển Tiếng Việt của Hoàng Phê định nghĩa: “Năng lực là khả năng điều

kiện chủ quan hoặc tự nhiên sẵn có để thực hiện một hoạt động nào đó. Là phẩm
chất tâm lý và sinh lý tạo cho con người khả năng hoàn thành một hoạt động nào đó
với chất lượng cao” [27, tr.193]. Chiếu theo định nghĩa này ta có thể hiểu năng lực
vừa như là một khả năng có thực, mang tính bẩm sinh có sẵn trong bản thân mối
con người được bộc lộ ra thông qua việc cá nhân đó giải quyết một công việc cụ thể
trong cuộc sống đồng thời năng lực cũng là một khả năng có thể tạo ra được thông
qua quá trình rèn luyện, học tập có chủ đích của con người.
Trong khi đó tác giả Đỗ Ngọc Thống trong bài viết “Giáo dục phổ thông:
Tiếp cận năng lực là thế nào?” đã giới thiệu định nghĩa về năng lực của một số học
giả thế giới như F.E. Weinert: “Năng lực được thể hiện như một hệ thống khả năng,
sự thành thạo hoặc những kĩ năng thiết yếu, có khả năng, sự thành thạo hoặc những
12


kỹ năng thiết yếu, có thể giúp con người đủ diều kiện vươn tới một một đích cụ thể”
hoặc của J. Coolahan xem năng lực như là “những khả năng cơ bản dựa trên cơ sở
tri thức, kinh nghiệm các giá trị và thiên hướng của một con người được phát triển
thông qua thực hành giáo dục”.
Từ những định nghĩa nêu trên, ta có thể hiểu năng lực như là khả năng của
con người được sử dụng để thực hiện hiệu quả một công việc, một hoạt động nào đó
trong cuộc sống theo những mục tiêu xác định hoặc biến đổi tùy theo sự thay đổi
của đối tượng, hoàn cảnh trên cơ sở nắm bắt kiến thức về vấn đề đó, biết cách lựa
chọn, vận dụng khóe léo những tri thứ, kinh nghiệm, kỹ năng, kỹ xảo có được.
1.1.2.2. Quan niệm về năng lực người học
Giáo dục nước ta trong những năm trở lại đây đang có những thay đổi mạnh
mẽ, quan điểm dạy học theo hướng tiếp cận nội dung đang dần thay thế theo hướng
tiếp cận nội dung đang dần được thay thế bằng quan điểm dạy học tiếp cận năng
lực. Chính vì vậy, tìm hiêu làm rõ quan niệm về năng lực người học là điều kiện
quan trọng để từng bước thực hiện những thay đổi đó.
Theo Nguyễn Công Khanh: “Năng lực của học sinh là khả năng làm chủ

những hệ thống kiến thức, kỹ năng thái độ... phù hợp với lứa tuổi và vận hành
chúng một cách hợp lý vào thực hiện thành công nhiệm vụ học tập, giải quyết hiệu
quả những vấn đề đặt ra cho chính các em trong cuộc sống” [18, tr.79]. Hiểu như
vậy, năng lực của học sinh có nghĩa là toàn bộ khả năng tái hiện, thông hiểu tri thức,
kỹ năng học được và quan trọng hơn đó là khả năng vận dụng những hiểu biết đó để
giả quyết các vấn đề cụ thể đặt ra trong cuộc sống của các em.
Tác giả Nguyễn Thành Ngọc Bảo lại cho rằng: “Năng lực của học sinh chính
là khả năng vận dụng kết hợp kiến thức, kỹ năng và thái độ để thực hiện tốt các
nhiệm vụ học tập, giải quyết có hiệu quả những vấn đề có thực hiện trong cuộc sống
của các em” [1, tr.158].
Từ những quan niệm về năng lực người học của các tác giả như trên, chúng
ta có thể đi đến kết luận: Năng lực của người học là toàn bộ khả năng chiếm lĩnh, tái
hiện và vận dụng những tri thức, kỹ năng học được của người học được để giải
quyết những vấn đề đặt ra trong quá trình học tập ở nhà trường và trong đời sống
thực tiễn. Năng lực của người học được hình thành và phát triển trong suốt quá trình
13


học tập ở nhà trường và trong đời sống thực tiễn. Năng lực của người học được hình
thành và phát triển trong suốt quá trình học sinh học tập và rèn luyện có mục đích,
chịu sự tác động và chi phối của môi trường giáo dục nhà trường, gia đình và xã
hội, trong đó nhà trường là môi trường giúp học sinh hình thành nên những năng lực
chung, cần thiết của của gia đình và xã hội là những yếu tố bổ sung, tác động để
giúp học sinh hoàn thiện năng lực của bản thân.
1.1.3. Một số năng lực cần hình thành cho học sinh trong dạy học Lịch Sử ở
trường THPT
Năng lực của học sinh là khả năng làm chủ những hệ thống kiến thức, kỹ
năng, thái độ... phù hợp với lứa tuổi và vận hành (kết nối) chúng một cách hợp lý
vào thực hiện thành công nhiệm vụ học tập, giải quyết hiệu quả những vấn đề đặt ra
cho chính các em trong cuộc sống. Năng lực của học sinh là một cấu trúc động, có

tính mở, đa thành tố, đa tầng bậc, hàm chứa trong nó không chỉ là kiến thức, kỹ
năng mà cả niềm tin, giá trị, trách nhiệm xã hội...thể hiện ở tính sẵn sàng hành động
của các em trong môi trường học tập phổ thông và những điều kiện thực tế đang
thay đổi của xã hội.
Năng lực của học sinh trong học tập môn Lịch sử bậc THPT được hình thành
trên cơ sở những năng lực chung: Năng lực tự học, năng lực tự quản lí, năng lực
hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực ngôn ngữ/giao tiếp, năng lực sử dụng
công nghệ, năng lực suy nghĩ sáng tạo, năng lực tính toán…Kết hợp với đặc thù
môn Lịch sử và chương trình giáo dục phổ thông. Năng lực chuyên biệt cần hình
thành và phát triển cho học sinh trong môn Lịch sử ở cấp THPT là:
- Năng lực tái hiện sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử: Là khả năng của
học sinh tái hiện lại các sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử có ảnh hưởng đến lịch
sử thế giới và dân tộc. Năng lực tái hiện sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử của
học sinh được thể hiện dưới hình thức ngôn ngữ nói và viết. Trong dạy- học lịch sử
hiện nay, nhiều giáo viên còn coi nhẹ việc hình thành năng lực này cho học sinh.
Để hình thành được năng lực này cho học sinh, giáo viên cần hướng dẫn học sinh:
Thứ nhất, học sinh phải nắm vững các sự kiện, hiện tượng hay nhân vật lịch sử.

14


Thứ hai, ngôn ngữ trình bày trong sáng, gãy gọn, dùng từ chính xác và bằng ngôn
ngữ của mình.
Thứ ba, có thể kết hợp với sử dụng đồ dùng trực quan, tài liệu tham khảo. Nhiều
học sinh rất lúng túng trong việc trình bày các sự kiện, hiện tượng lịch sử. Do đó
giáo viên phải hướng dẫn cụ thể cho các em, động viên các em tự tin, bình tĩnh.
- Năng lực thực hành với đồ dùng trực quan:quan sát, đọcvà trình bày diễn
biến trên bảng đò, lược đồ. Lập bảng niên biểu diễn biến các cuộc cách mạng qua
các giai đoạn. Khai thác nội dung lịch sử cần thiết thông qua lược đồ, bản đồ, tranh
ảnh, phim tư liệu, hiện vật,…

- Năng lực xác định và giải quyết mối liên hệ, ảnh hưởng tác động giữa các
sự kiện lịch sử với nhau: xác định và giải quyết được mối liên hệ và ảnh hưởng, tác
động giữa các sự kiện, hiện tượng lịch sử với nhau, thông qua đó lí giải được mối
liên hệ giữa các sự kiện lịch sử như chỉ ra mối quan hệ cảu các sự kiện, hiện tượng
với hoàn cảnh lịch sử , với tình hình chính trị, kinh tế, xã hội trong và ngoài nước,
những tác động tích cực hoặc tiêu cực của tình hình thế giới với lịch sử Việt Nam...
Qua đó lí giải nguồn gốc, bản chất của mối quan hệ và tác động qua lại giữa sự
kiện, hiện tượng lịch sử đó
- Năng lực so sánh, phân tích, phản biện, khái quát hóa: Là khả năng so
sánh, phân tích, phản biện các sự kiện, nhân vật, nhận định, luận điểm lịch sử trong
nhiều thời kỳ lịch sử...Từ đó thấy được tác động, ảnh hưởng của của nó đối với sự
phát triển của lịch sử.
- Năng lực nhận xét, đánh giá rút ra bài học lịch sử từ những sự kiện, hiện
tượng, vấn đề, nhân vật lịch sử: nhận xét đánh giá các vấn đề lịch sử: các phong
trào yêu nước theo những khuynh huớng khác nhau, những hoạt động của các cá
nhân tiêu biểu, các phong trào cách mạng, các hiệp định, các hoạt động quân sự,
chính trị , ngoại giao... Rút ra bài học lịch sử từ công cuộc dựng nước, giữ nước của
ông cha ta và các bài học lịch sử khác.
- Năng lực vận dụng, liên hệ kiến thức lịch sử đã học để giải quyết những
vấn đề thực tiễn đặt ra: biết vận dụng kiến thức lịch sử và liên hệ với thực tiễnđể
giải quyết những vấn đề trong cuộc sống hiện nay: ô nhiễm môi trường, xung đột
trên thế giới, tranh chấp biên giới, biển đảo, xu thế toàn cầu hóa…
15


- Thông qua sử dụng ngôn ngữ lịch sử thể hiện chính kiến của mình về
các vấn đề lịch sử: biết sự dụng ngôn ngữ lịch sử qua các thời kì để trình bày, lập
luận các vấn đề lịch sử qua đó thể hiện được chính kiến của mình về các vấn đề đó,
như lập luận khẳng định hoặc phủ định của các nhận định, nhận xét về một sự kiện,
hiện tượng, vấn đề hay nhân vật lích sử…

1.1.4. Vị trí, ý nghĩa của việc thiết kế các chủ đề phục vụ dạy học Lịch sử theo
hướng hình thành năng lực người học
1.1.4.1. Vị trí
Với quan niệm về dạy học theo chủ đề, chúng ta có thể thấy rằng phương pháp
dạy theo chủ đề có vai trò rất lớn trong việc hình thành cho học sinh những năng
lực, tư duy tích cực trong học tập lịch sử.
Học là quá trình tự điều khiển việc chiếm lĩnh khái niệm khoa học dưới sự
điều khiển sư phạm của giáo viên. Còn dạy là điều khiển hoạt động học, làm sao
cho người học đi tới đích là chiếm lĩnh khái niệm khoa học một cách tự giác, tích
cực. Phương pháp dạy học theo đề nhằm phát huy cao độ sự cộng tác giữa dạy và
học. Trong quá trình dạy học, nếu học sinh chỉ hoàn thành những bước riêng biệt
của việc giải quyết vấn đề thì họ sẽ không biết cách giải quyết tất cả các bước một
cách hoàn chỉnh. Và do đó, khi ra thực tiễn họ sẽ gặp nhiều khó khăn khi phải tự lực
giải quyết những vấn đề lớn, phức tạp. Nhưng khi thông qua hệ thống các chủ đề,
giáo viên sẽ giúp học sinh tiếp cận và xử lý thông tin từ những nguồn khác nhau, có
khả năng xâu chuỗi các sự kiện có liên quan, đưa ra nhận xét cá nhân về các sự kiện
lịch sử, xây dựng năng lực phản biện và sáng tạo, từ đó có khả năng vận dụng
những tri thức lịch sử để giải quyết những vấn đề hiện tại.
Như vậy, dạy học theo chủ đề là quá trình dạy cho học sinh không những nắm
được những tri thức cần thiết trong chương trình đào tạo mà cao hơn thế nữa là biết
vận dụng những tri thức đó vào để giải quyết các vấn đề và tình huống gặp phải
trong học tập và công tác sau này.
Đặc điểm của bộ môn lịch sử gắn liền với những sự kiện, vấn đề đã xảy ra
trong quá khứ, không lặp lại ở hiện tại, học sinh sẽ khó hình dung, khó xây dựng
biểu tượng về vấn đề lịch sử. Nhưng trong bài học nếu giáo viên sử dụng phương
pháp dạy học theo chủ đề thông qua các nguồn sử liệu khác nhau để tái hiện lịch sử,
16


phục dựng một cách khoa học, khách quan, chân thực quá trình phát triển của lịch

sử. Thông qua việc tổ chức các hoạt động dạy học đa dạng các chủ đề, giáo viên
giúp học sinh phát huy năng lực sáng tạo trong học tập Lịch sử, trở thành “người
đóng vai lịch sử”, hay “người làm lịch sử” để khám phá kiến thức lịch sử, vận dụng
sáng tạo kiến thức vào các tình huống học tập và thực tiễn cuộc sống.
Tóm lại, sử dụng phương pháp dạy học theo chủ đề trong dạy học lịch sử có
vai trò quan trọng, là cơ sở để hình thành cho học sinh năng lực, tư duy tích cực để
giải quyết vấn đề đặt ra trong bài học một cách có hệ thống chặt chẽ, góp phần kích
thích tinh thần học tập của học sinh, tạo ra thái độ học tập tích cực. Giúp học sinh
tìm thấy sự say mê, hứng thú với môn học.
1.1.4.2. Ý nghĩa
Quá trình dạy học lịch sử là một quá trình sư phạm phức tạp, việc sử dụng
phương pháp dạy học theo đề trong dạy học lịch sử có ý nghĩa quan trọng trong việc
nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử ở trường THPT.
Thứ nhất, sử dụng phương pháp dạy học theo đề trong dạy học lịch sử giúp
phát huy tính tích cực, chủ động trong học tập của học sinh. Vì phương pháp dạy
học theo đề dựa trên cơ sở tâm lý kích thích hoạt động nhận thức bởi sự tò mò và
ham hiểu biết nên sẽ ảnh hưởng đến thái độ học tập của học sinh. Khơi dậy ở học
sinh sự tò mò, mong muốn khám phá, giải quyết những vấn đề mới. Không chỉ
dừng lại ở những sự kiện mà học sinh còn muốn khám phá về bản chất, nguyên
nhân của sự kiện đó. Vì vậy, học sinh sẽ có thái độ học tập tích cực. Năng lực tư
duy của học sinh một khi được khơi dậy sẽ giúp họ cảm thấy thích thú và trở nên tự
giác hơn trên con đường tìm kiếm tri thức.
Thứ hai, sử dụng phương pháp dạy học theo chủ đề trong dạy học lịch sử giúp
học sinh được rèn luyện các kỹ năng cần thiết. Khi các vấn đề lịch sử có liên quan
được hệ thống thành một chủ đề chung và đưa ra yêu cầu học sinh phải tìm cách
giải quyết nó. Học sinh phải vận dụng những năng lực của mình để giải quyết vấn
đề về nhân vật, sự kiện lịch sử. Thông qua hoạt động tìm kiếm thông tin và lý giải
vấn đề của cá nhân và tập thể, học sinh được rèn luyện thói quen/kỹ năng đọc tài
liệu, phương pháp tư duy khoa học, tranh luận khoa học, làm việc tập thể… Đây là
những kỹ năng rất quan trọng cho học sinh trong học tập cũng như trong cuộc sống.

17


Thứ ba, sử dụng phương pháp dạy học theo chủ đề trong dạy học lịch sử giúp
học sinh được sớm tiếp cận những vấn đề thực tiễn. Hiện nay, xu hướng dạy học là
gắn những kiến thức đã học với những vấn đề thực tiễn, vận dụng kiến thức đã học
giải quyết những vấn đề mà thực tiễn đặt ra. Phương pháp nêu vấn đề có thể
giúphọc sinh tiếp cận sớm với những vấn đề đang diễn ra trong thực tế có liên quan
chặt chẽ với kiến thức trong bài học, đồng thời học sinh cũng được trang bị những
kiến thức, kỹ năng để giải quyết những vấn đề đó.
Thứ tư, dạy học dạy học theo chủ đề giúp học sinh tiếp thu bài học vừa rộng
vừa sâu, và được lưu giữ lâu trong trí nhớ. Do được được gợi ý từ các chủ đề, học
sinh sẽ dựa trên gợi ý đó rồi chủ động đi tìm đáp án để giải quyết vấn đề nên qua đó
học sinh có thể nắm bắt bài học một cách sâu sắc và vì vậy học sinh nhớ bài rất lâu
so với trường hợp tiếp nhận thông tin một cách thụ động thông qua lời giảng của
giáo viên.
Thứ năm, dạy học dạy học theo chủ đề đòi hỏi giáo viên không ngừng vươn
lên. Việc điều chỉnh vai trò của giáo viên từ vị trí trung tâm sang hỗ trợ cho hoạt
động học tập của học sinh đòi hỏi nhiều nỗ lực từ phía giáo viên. Giáo viên cần tìm
tòi, xây dựng những chủ đề vừa lý thú vừa phù hợp với môn học và thời gian cho
phép; biết cách xử lý khéo léo những tình huống diễn ra trong thảo luận… Có thể
nói rằng dạy học dạy học theo chủ đề tạo môi trường giúp giáo viên không ngừng tự
nâng cao trình độ và các kỹ năng sư phạm tích cực.
Tóm lại, dạy học lịch sử theo các chủ đề ở trường THPT nói chung và trong
dạy học LSTG lớp 10 nói riêng có vai trò, ý nghĩa to lớn trong việc giáo dục học
sinh phát triển một cách toàn diện không chỉ là tri thức mà còn về kĩ năng, năng lực.
Hiện nay, đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực đang là vấn
đề được quan tâm, thực hiện nên các giáo viên cần phải tìm tòi, nổ lực để vận dụng
một cách có hiệu quả phương pháp dạy học theo chủ đề trong giờ học lịch sử nhằm
nâng cao chất lượng dạy học bộ môn.

1.2. Cơ sở thực tiễn
Để nắm tình hình thực tiễn việc thiết kế các chủ đề phục vụ dạy học môn
lịch sử, tôi tiến hành điều tra một số trường của tỉnh Quảng Nam như: Trường
THPT Lương Thế Vinh, trường THPT Nguyễn Hiền và trường THPT Sào Nam.
18


1.2.1. Mục đích điều tra
Để quá trình dạy học trở nên tích cực hơn, nhằm đến mục tiêu xa hơn như
là nuôi dưỡng hứng thú học đường, tạo sự tự giác trong học tập và quan trọng hơn
là gieo vào lòng học sinh niềm tin, tôi có năng lực gì? việc học giúp gì cho tôi trong
tương lai?, đồng thời khắc phục tình trạng học vẹt, học tủ và học để đối phó với
việc kiểm tra chứ không phải là đánh giá vì sự tiến bộ. Việc thiết kế các chủ đề
dạy học theo hướng đánh giá về năng lực học sinh đang là vấn đề đang được chú
trọng ở các trường phổ thông.
Các trường phổ thông cũng đã áp dụng phương pháp dạy học thiết kế chủ
đề theo năng lực học sinh. Song, các chủ đề đó đã đáp ứng được yêu cầu đổi mới
trong giáo dục hiện nay chưa? Những điều rút ra từ lí luận đã giúp tôi tìm hiểu
thực tế nhận thức của giáo viên về vị trí, vai trò, ý nghĩa của việc thiết kế các chủ
đề theo hướng hình thành năng lực người học trong học tập nói chung, học tập
Lịch sử nói riêng. Từ đó đề xuất các biện pháp sư phạm để phục vụ dạy học Lịch
sử thế giới cận đại chương I “Các cuộc cách mạng tư sản từ giữa thế kỉ XVI đến
nửa cuối thế kỉ XVIII” (chương trình chuẩn).
+ Đối tượng điều tra: Công tác điều tra được tiến hành đối với giáo viên
và học sinh ở trường THPT Nguyễn Hiền, trường THPT Lương Thế Vinh và
trường THPT Sào Nam.
+ Phương pháp tiến hành: Để tiến hành điều tra, tôi đã đến các trường
quan sát, dự giờ, trao đổi, tiếp xúc với giáo viên và cả học sinh. Tôi đã điều tra
thực trạng bằng bộ câu hỏi trắc nghiệm khách quan và một số đề kiểm tra (đối
với học sinh) theo mẫu để thăm dò ý kiến của giáo viên và học sinh, một mặt

xem xét tình hình dạy học lịch sử, mặt khác, nắm bắt một số đề xuất, nguyện
vọng của giáo viên và học sinh. Sau đó phân tích, xử lí các số liệu để có những
cơ sở rút ra kết luận vấn đề này.
1.2.2. Nội dung điều tra
+ Đối với học sinh: Tôi sử dụng 6 câu hỏi trắc nghiệm (xem phụ lục 1) để
nắm bắt được tình hình học tập theo chủ đề được áp dụng ở trường THPT có tạo
hứng thú khi học lịch sử cho các em không? Bên cạnh đó tôi còn khảo sát tình
hình học tập cũng như những kiến thức xem các em có nắm được nội dung lịch
sử thế giới cận đại không? (xem phụ lục 2).
19