Các trò chơi dân gian

Trò chơi trẻ em Việt Nam thường bắt nguồn từ
những bài đồng dao, một thể loại văn vần độc đáo của dân tộc. Đấy là những bài ca có
nhịp điệu đơn giản gieo vần một cách thoải mái, có thể ngắn dài bất kỳ hoặc lặp đi lặp
lại không dứt.
Chơi chọi gà là một trong những thú chơi được trẻ em thích thú vì không chỉ nó là con
vật gần gũi với đời sống của trẻ mà nó còn mang ý nghĩa như một chiến binh khát vọng
chiến thắng:
“Con gà cục tác cục ta/ Hay đỗ đầu hè hay chạy rông rông/ Má gà thì đỏ hồng hồng/
Cái mỏ thì nhịn, cái mồng thì tươi/ Cái chân hay đạp hay bơi/ Cái cánh hay vỗ lên trời
gió bay”.
Hay bài đồng dao của trò chơi ô ăn quan: “Hàng trầu hàng cau/ Là hàng con gái/ Hàng
bánh hàng trái/ Là hàng bà già/ Hàng hương hàng hoa/ Là hàng cúng Phật...”. Vì đặc
tính của trò chơi rất đơn giản, chỉ là những hòn sỏi được rải trên nền đất và khi chơi
phải đếm từng hòn sỏi một nên nó là trò chơi hiền lành, không đòi hỏi nhiều lắm vào trí
tuệ, sức lực nhưng lại yêu cầu tính kiên nhẫn nên người chơi chủ yếu là các em gái.
Rồng rắn lên mây là trò chơi gắn với đồng dao nhằm rèn luyện sự nhanh nhẹn, khéo
léo, phát huy tinh thần đoàn kết, tôn trọng kỷ luật và khả năng đối đáp, có liên quan đến
nghi thức cầu mưa của cư dân nông nghiệp: “Rồng rắn lên mây/ Có cây núc nắc/ Có
nhà khiển binh/ Hỏi thăm thầy thuốc có nhà hay không...”.
Đồng dao được cấu trúc theo một lôgic riêng, đôi khi không có nghĩa gì cả, nhưng bằng
tư duy liên tưởng, trẻ em vẫn có thể nhập vào câu hát để dẫn đến những kết cục bất ngờ:
cái ngược đời, cái phi lý, lại có thể chấp nhận vì đấy là bài hát của trẻ em.
“Cây mốt, cây mai, lá trai, lá hến, con nhện chăng tơ, quả mơ có hạt...” là bài đồng dao
mà các cô bé thường hát để chơi chuyền. Đây là trò chơi chủ yếu dành cho bé gái, dụng
cụ là một quả bóng (có thể được thay bằng một hòn đá hoặc quả ổi xanh) và 10 que tre
được vót tròn (có thể thay bằng đũa).
“Cút ca cút kít/ Làm ít ăn nhiều/ Nằm đâu ngủ đấy/ Nó lấy mất cưa/ Lấy gì mà kéo...” là
bài đồng dao của trò chơi quay (cù) cũng được trẻ em yêu thích. Ta có thể bắt gặp
những đứa trẻ túm năm tụm ba, bỏ quên hết nhọc nhằn của cuộc sống, những bài học
khó để cuốn theo vòng xoáy của những con quay.
Từng vòng, từng vòng xoay tít, vui thú với những cú đánh lắc bổ nhào trúng quay của

đối phương, cuộc sống của chúng dường như chỉ có vậy. Con quay được tiện hay đẽo
bằng gỗ, hình giống quả ổi; tuỳ theo từng địa phương, dân tộc mà con quay có thể có
hoặc không có núm (còn gọi là tu) ở phía trên. Bên dưới thân quay có “chân” làm bằng
gỗ hoặc bằng đinh hình chóp nón hoặc không có “chân”. Khi chơi, các em quấn dây
một vòng quanh tu, sau đó quấn dần xuống thân. Kẹp đầu dây còn lại có nút thắt vào
giữa hai ngón tay để giữ dây, sau đó vung tay liệng hoặc bổ quay rơi xuống đất. Lúc
này, theo quán tính con quay sẽ quay tít, gần như đứng yên (ngủ), sau đó các em khác ra
bổ quay hoặc cứu quay và xác định người thắng cuộc.
Trò chơi dân gian có nhiều thể loại phù hợp với các sở thích, cá tính khác nhau của
nhiều đối tượng người chơi như sôi nổi, điềm đạm hay trầm tĩnh. Mỗi trò lại có một quy
luật riêng, mang những sắc thái khác nhau khiến trẻ em chơi suốt ngày mà không thấy
chán.
Rồng rắn lên mây, cướp cờ... là trò chơi nhằm rèn luyện sự nhanh nhẹn, khéo léo, phát
huy tinh thần đoàn kết, tôn trọng kỷ luật và khả năng đối đáp.
Đẩy gậy lại có nhiều nét tương đồng và gần gũi với môn thi đấu vật hay chọi trâu của
người lớn.
Trò kéo co cũng thể hiện tinh thần thượng võ, rèn luyện thể lực và sự nhanh nhẹn, khéo
léo.
Đánh đáo, chơi chuyền, chơi ô ăn quan lại rèn luyện kỹ năng, kỹ xảo cá nhân, khả năng
tính toán, phán đoán chính xác. Từ chỗ ganh đua mang tính chất tượng trưng, dần dần
các trò chơi trở thành những cuộc thi tài, thi khéo, các cuộc thi đấu thể thao như bi sắt,
nhẩy ngựa, đá cầu...
Các trò chơi dân gian Việt Nam thường giản tiện, không cầu kỳ, tốn kém nên có thể dễ
dàng chơi mọi lúc, mọi nơi, dụng cụ dễ kiếm, dễ làm, chủ yếu lấy từ trong tự nhiên,
thậm chí chỉ là cái gậy, hòn đá, hòn bi chúng có thể nhặt trong vườn, dưới ruộng là có
thể lập được một hội chơi.
Người chơi thường là những trẻ chăn trâu lê la túm tụm ngoài bãi cỏ, ngoài việc vui
đùa, rèn luyện thân thể, còn thể hiện nỗi khát khao chiến thắng tiềm ẩn trong mỗi đứa
trẻ.
PGS.TS Nguyễn Văn Huy, nguyên Giám đốc Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam cho rằng:

“Cuộc sống đối với trẻ em không thể thiếu những trò chơi. Trò chơi dân gian không đơn
thuần là một trò chơi của trẻ con mà nó chứa đựng cả một nền văn hóa dân tộc Việt
Nam độc đáo và giàu bản sắc. Trò chơi dân gian không chỉ nâng cánh cho tâm hồn trẻ,
giúp trẻ phát triển khả năng tư duy, sáng tạo, sự khéo léo mà còn giúp các em hiểu về
tình bạn, tình yêu gia đình, quê hương, đất nước. Trẻ em ở một xã hội công nghiệp, chỉ
quen với máy móc và không có khoảng trống để chơi cũng là một thiệt thòi. Thiệt thòi
hơn khi các em không được làm quen và chơi những trò chơi dân gian của thiếu nhi
thuở trước - đang ngày càng bị mai một và quên lãng, không chỉ ở các thành phố mà
còn ở cả các vùng nông thôn, nơi mà đang dần bị đô thị hóa mạnh mẽ. Vì thế giúp các
em hiểu và tìm về cội nguồn với những trò chơi dân gian là một việc làm cần thiết”.