Tích hợp giáo dục biến đổi khí hậu trong chương III con người, dân số và môi trường môn sinh học 9

CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

Độc lập - Tự do - Hạnh phúc

ĐƠN YÊU CẦU CỘNG NHẬN SÁNG KIẾN

Kính gửi: Hội đồng thẩm định sáng kiến phịng GD&ĐT huyện Hoa Lư

Ngày tháng

Nơi

Họ và tên

Chức vụ
năm sinh

Phạm Thị Vân

Trình độ

cơng tác
Trường THCS

30/10/1978

chun mơn
Đại học: Hóa
Giáo viên

Ninh An

I. Tên sáng kiến, lĩnh vực áp dụng

- Sinh

1. Tên sáng kiến: Tích hợp giáo dục Biến đổi khí hậu trong Chương IIICon người, Dân số và Môi trường - Môn Sinh học 9.
2. Lĩnh vực áp dụng: Lĩnh vực giáo dục
II. Nội dung sáng kiến:
1. Giải pháp cũ thường làm:
Ngành giáo dục đã có nhiều đổi mới trong nội dung chương trình sách giáo
khoa, phương pháp, phương tiện dạy học đã mang lại những hiệu quả to lớn.
Những nội dung được tích hợp vào chương trình giảng dạy và học tập bộ mơn Sinh
học 9 điển hình là: giáo dục bảo vệ môi trường, giáo dục tiết kiệm năng lượng,
giáo dục kĩ năng sống…

1


Ưu điểm: Tích hợp một cách sáng tạo các kiến thức về BVMT, kĩ năng sống,
tiết kiệm năng lượng vào các tiết học; Giúp học sinh có được các kiến thức, kỹ
năng sống và kỹ năng thực hành các hành vi bảo vệ môi trường sống, sử dụng tiết
kiệm năng lượng tại gia đình, nhà trường và ngồi xã hội.
Nhược điểm:
+ Trong các nội dung tích hợp trên khơng có phần nội dung tích hợp giáo
dục Biến đổi khí hậu (BĐKH) vào các tiết học. Đặc biệt trong phân phối chương
trình Sinh học 9 có nhiều tiết học nghiên cứu về tình hình mơi trường tự nhiên, mơi
trường địa phương nhưng trong các nội dung đó khơng đề cập nội dung BĐKH ở
địa phương (Ninh Bình). Mà Ninh Bình là một trong những tỉnh đang bị ô nhiễm
môi nặng nề.
+ Việc giáo dục bảo vệ môi trường không được gắn với giáo dục Biến
đổi khí hậu, gây khó khăn cho giáo viên và học sinh về cách tiếp cận và thực hiện

giáo dục Biến đổi khí hậu ở địa phương.
+ Chưa giúp học sinh hình thành và phát triển các kỹ năng phịng, chống và
thích ứng với Biến đổi khí hậu.
2. Giải pháp mới cải tiến:
* Xây dựng hệ thống kiến thức cơ bản về BĐKH, nguyên nhân, tác động và
hậu quả của BĐKH đối với các mặt kinh tế- xã hội.
Biến đổi khí hậu thường là sự thay đổi bất thường của khí hậu, được gọi
chung bằng hiện tượng nóng lên tồn cầu. Ngun nhân chính làm biến đổi khí hậu
trên Trái đất là do sự gia tăng các hoạt động tạo ra các chất thải, các khí thải độc
hại ra môi trường, các hoạt động khai thác quá mức nguồn tài nguyên thiên nhiên
2


như: chặt phá rừng bừa bãi, thải chất độc hại chưa qua xử lí ra sơng ra biển, khai
thác khống sản khơng có kế hoạch, đất canh tác bị bỏ hoang,…
Một số hình ảnh minh họa:

Khí thải độc hại do các nhà máy thải ra

3


Nạn chặt phá rừng bừa bãi

4


Xả các chất thải ra sông, hồ

Xả rác bừa bãi

Đất bị bỏ hoang hóa

Việt Nam nói chung và tỉnh Ninh Bình nói riêng đang chịu ảnh hưởng từ
5


nhiều mặt của BĐKH, thiên tai, bão lụt, lũ lụt, hạn hán diễn ra dồn dập hơn trước.
Ninh Bình là tỉnh nằm ở phía Nam đồng bằng Bắc Bộ địa hình thuộc phức hệ
Tây Bắc Việt Nam, phân thành ba vùng rõ rệt gồm: vùng đồi núi, nửa đồi; vùng
đồng bằng trũng; vùng đồng bằng ven biển và biển. Ninh Bình có hệ thống sơng
ngịi bắt nguồn từ tỉnh Hịa Bình, Hà Nội và kết thúc ở biển đơng qua cửa Đáy.
Hàng năm đến mùa mưa bão, hướng gió thẳng góc tạo nên sức tàn phá
của nước biển dâng, áp thấp nhiệt đới, bão và xâm ngập mặn. Do vậy sáng kiến
kinh nghiệm “Tích hợp giáo dục Biến đổi khí hậu trong Chương III- Con
người, Dân số và Môi trường - Mơn Sinh học 9” gắn với tình hình mơi trường ở
địa phương tỉnh Ninh Bình có ý nghĩa vơ quan trọng trong việc giáo dục BVMT.
*Tính mới, sáng tạo của sáng kiến:
Sáng kiến cung cấp các kỹ năng cần thiết để giúp học sinh biết cách bảo vệ
môi trường sống, thích ứng với các biểu hiện của biến đổi khí hậu. Việc trang bị
cho học sinh những kiến thức cần thiết về BĐKH giúp các em có các kỹ năng ứng
phó với các hiện tượng có thể xảy ra (như sóng thần, nước biển dâng, sạt lở đất) và
thường xuyên xảy ra (như áp thấp nhiệt đới, bão, lụt, xâm ngập mặn,...), đồng thời
chủ động tuyên truyền cho gia đình và cộng đồng.
Có được những kiến thức và kỹ năng thích ứng nhất định, các em tránh được
những thiệt hại về con người và kinh tế. Đặc biệt, nếu các hiện tượng biến đổi cực
đoan xảy ra các em biết bảo vệ mình và những người xung quanh đồng thời biết
vận dụng các kiến thức đã biết để tạo sinh kế giúp ổn định, phát triển kinh tế xã hội
tại tỉnh Ninh Bình.

6


Đối với ngành giáo dục nói chung và bậc học THCS nói riêng, Sáng kiến
kinh nghiệm “Tích hợp giáo dục nâng cao nhận thức và kỹ năng thích ứng với
Biến đổi khí hậu tại tỉnh Ninh Bình trong một số tiết học môn Sinh học 9” là
nội dung đầu tiên trong việc cụ thể hóa Cơng ước về Biến đổi khí hậu và Nghị
định thư Kyoto về Biến đổi khí hậu, Chương trình mục tiêu Quốc gia ứng phó
với Biến đổi khí hậu theo Quyết định số 158/QĐ-TTg, ngày 02/12/2008 của Thủ
tướng Chính phủ. Sáng kiến giúp giáo viên, học sinh có những kiến thức, kỹ
năng cơ bản để bảo vệ mơi trường, bảo vệ mình và thích ứng với BĐKH ngay
tại nơi mình sinh sống và học tập.
* Vai trị của mơn Sinh học 9 đối với nội dung giáo dục BĐKH tại Ninh
Bình.
Biến đổi khí hậu là một đơn vị kiến thức khoa học, thông qua môn Sinh học
9 các giáo viên giúp cho các em học sinh hiểu được ngun nhân của sự biến đổi
khí hậu tồn cầu đồng thời giúp các em có tâm thế, các kỹ năng cần thiết để thích
ứng với BĐKH. Làm cho mỗi cơng dân tương lai nhận thức được vai trị của chính
họ trong cuộc chiến biến đổi khí hậu tồn cầu.
Thực tế nghiên cứu và giảng dạy tơi thấy có nhiều bài học môn Sinh học chứa đựng
những nội dung liên quan đến biến đổi khí hậu. Vì vậy, tơi đã lồng ghép tích hợp nội dung giáo
dục nâng cao nhận thức và kỹ năng thích ứng với BĐKH vào một số bài học thuộc Chương IIICon người, dân số và môi trường của môn Sinh học 9. Cụ thể như sau:

Bài

Phần

Nội dung tích hợp BĐKH

Mức

Phương

độ

pháp
dạy học

7


đề nghị
II. Tác động

Các hoạt động khai thác khoáng sản,

của con

đốt rừng,... gây tổn hại môi trường.

người làm

Các đồ dùng thiết bị sinh hoạt, quy

Liên

53

Vấn đáp
suy thối

trình cơng nghệ tạo ra nhiều khí thải,

mơi trường

đặc biệt là khí CFC- tác nhân chủ

tự nhiên

yếu gây hiệu ứng nhà kính
Chỉ ra các hoạt động cụ thể của con

hệ

người gây ô nhiễm môi trường, trái
II. Các tác

Thực
đất nóng lên do hiệu ứng nhà kính:

nhân chủ
54

-

Tồn

hành

phần

biểu

các hoạt động cơng nghiệp, giao
yếu gây ơ
thơng vận tải, sử dụng nhiên liệu hóa
nhiễm

diễn.
thạch khơng hiệu quả,...Xử lý rác
khơng đúng quy trình kỹ thuật.
Học sinh biết nhận biết và trình bày

III. Hạn chế

Thực
các biện pháp hạn chế ơ nhiễm mơi

55

Tồn

ơ nhiễm mơi

hành
trường từ đó hình thành các kỹ năng

phần

trường

vấn đáp
thích ứng với BĐKH.

Củng cố của

Thực
Hình thành khái niệm BĐKH và các

56-

2 bài học và

Bộ

hành

phận

vấn đáp

kỹ năng thích ứng với BĐKH diễn ra
57

của cả
tại địa phương

chương
Căn cứ vào phân phối chương trình, nội dung kiến thức, đặc điểm của học
sinh tơi đã tích hợp nội dung giáo dục nâng cao nhận thức và các kỹ năng thích

ứng với BĐKH vào các tiết:
8


+ Tiết 56 bài 53: Tác động của con người đối với mơi trường
+ Tiết 57 bài 54: Ơ nhiễm mơi trường
+ Tiết 58 bài 55: Ơ nhiễm mơi trường (tiếp theo)
+ Tiết 59, 60

Bài 56-57: Thực hành - Tìm hiểu tình hình mơi trường địa

phương.
Các tiết học này được giảng dạy tại lớp 9 các khóa từ năm học 2012- 2013
đến nay.
(Nội dung chi tiết xin xem trong phụ lục giáo án).
III. Hiệu quả kinh tế và xã hội dự kiến đạt được
1. Hiệu quả kinh tế:
Việc trang bị cho học sinh những kiến thức về BĐKH sẽ tiết kiệm được
nhiều kinh phí, đây là một hình thức tun truyền bằng miệng thông qua giáo dục,
qua cuộc sống hằng ngày các em sẽ tuyên truyền tới những người xung quanh ý
thức về việc bảo vệ môi trường và chống biến đổi khí hậu.
Đồng thời thơng qua việc gợi ý, đề xuất các biện pháp BVMT và thích ứng
với BĐKH, khi các biểu hiện của BĐKH xảy ra sẽ tránh được thiệt hại về người và
tài sản. Giá trị làm lợi có thể cứu được hàng nghìn người, giảm thiệt hại hàng trăm
nghìn tỷ đồng. Chi phí cho giáo dục để tuyên truyền các kiến thức và kỹ năng thích
ứng BĐKH là ít tốn kém và có hiệu quả nhất.
2. Hiệu quả xã hội:
Giúp các thầy cô giảng dạy môn Sinh học nói riêng các mơn học khác nói
chung cung cấp cho HS những kiến thức cơ bản nhất về BĐKH. Mỗi học sinh sẽ
hiểu rằng chính các em chứ khơng phải ai khác có thể làm chậm đi sự biến đổi khí

9


hậu toàn cầu, giữ vững cuộc sống của nhân loại – chi phí cho cuộc chiến chống
biến đổi khí hậu trong lĩnh giáo dục là chi phí hiệu quả nhất, kinh tế nhất và mang
tính xã hội rất lớn.
+ Bản chất nội dung và những biểu hiện của sự biến đổi khí hậu đang diễn ra
trên tồn cầu, ở Việt Nam và ở ngay địa phương nơi chúng ta đang sinh sống.
+ Những hậu quả của BĐKH đã xảy ra và có thể sẽ xảy ra trong thời gian
tiếp theo là có thật, ảnh hưởng lớn đến bề mặt Trái đất và cuộc sống.
+ Những tác động của con người trong quá khứ và hiện tại (khai thác tài
nguyên, hoạt động sản xuất, đời sống sinh hoạt..) đang là nguy cơ chính làm mất
cân bằng sinh thái, làm biến đổi khí hậu.
+ Việc bảo vệ mơi trường là trách nhiệm của mỗi cá nhân, ngoài việc bản
thân phải thực hiện tốt, cịn có trách nhiệm vận động cộng đồng cùng thực hiện tốt,
đồng thời nhắc nhở, ngăn cản khi thấy những biểu hiện vi phạm.
+ Hiểu và thấm nhuần phương châm trước khi hành động là: “ Vì sự sống
của Trái đất” và “cuộc sống của nhân loại” trong đó có bản thân mình.
+ Chuẩn bị cho bản thân, gia đình cùng với cộng đồng tâm thế, kỹ năng
thích ứng để sống chung với biến đổi khí hậu.
+ Thơng qua HS, các em có khả năng tuyên truyền vận động thuyết phục các
thành phần khác trong xã hội cùng thực hiện.
+ Thực hiện lồng ghép tích hợp các nội dung giáo dục môi trường, BĐKH ở
các môn học: Vật lý, Hóa học, Địa lý, Giáo dục cơng dân, Hoạt động ngồi giờ lên
lớp,…với những kiến thức có liên quan dễ nhận biết về tác động của chúng đến
môi trường và làm biến đổi khí hậu như: Chất thải rắn, chất thải và ô nhiễm nguồn
10


nước, ơ nhiễm khơng khí, ơ nhiễm tiếng ồn, vấn đề sử dung đất trong sản xuất, phá

rừng, khai thác nước ngầm, xói mịn đất, sử dung thuốc trừ sâu trong sản xuất nơng
nghiệp, sự suy thối nguồn thủy hải sản, nguy cơ diệt chủng các loại động vật quý
hiếm, phát triển các khu công nghiệp trong các thành phố, xây dựng cơ sở hạ tầng
giao thông, lưới diện, viễn thơng, cấp thốt nước,...
+ Khi triển khai sáng kiến kinh nghiệm này các nhà trường và đội ngũ giáo
viên, đông đảo học sinh khơng mất nguồn kinh phí để đầu tư hay nâng cấp thiết bị.
Chúng ta sử dụng SGK Sinh học 9 và nội dung SKKN này để tổ chức thực hiện.
Thông qua tiết dạy thử nghiệm và đặc biệt qua bài kiểm tra củng cố GV
đánh giá được hiệu quả về mặt chất lượng của nội dung tích hợp, các em đều đạt
kết quả cao.
IV. Điều kiện và khả năng áp dụng
1.Điều kiện áp dụng:
- Đối với kiến thức đại cương về BĐKH như: khái niệm, nguyên nhân, hậu
quả…có thể áp dụng cho tất cả các mơn học thuộc chương trình THCS và THPT
trên phạm vị tồn quốc.
- Đối với kiến thức liên hệ địa phương, tùy vùng miền, khu vực địa lý, chúng
ta lựa chọn biện pháp thích ứng cho phù hợp.
2. Khả năng áp dụng:
Nội dung SKKN được áp dụng giảng dạy và tuyên truyền trong tất cả các
trường học thuộc hệ thống giáo dục quốc dân của Việt Nam.
Kết luận: Qua nội dung trên chúng ta thấy, biến đổi khí hậu ngày càng biểu
hiện rõ rệt và tác động của nó đang hiện rõ hơn, dồn dập hơn và tác hại nhiều hơn
11


đến mọi mặt của đời sống. Nhận thức về nó, chấp nhận và chủ động thích ứng với
những biện pháp giảm thiểu tác hại của BĐKH là chủ trương, biện pháp thực hiện
phù hợp nhất ở hiện tại và cũng như trong tương lai.

CƠ QUAN CHỦ QUẢN

TÁC GIẢ SÁNG KIẾN

Phạm Thị Vân

12