Sử dụng hiệu quả phương pháp loại bỏ chất trong giải nhanh các bài tập hóa học hữu cơ

TRƯỜNG THPT THẠCH THÀNH 4

Sáng kiến kinh nghiệm năm 2019

1. MỞ ĐẦU
1.1. Lí do chọn đề tài
Trong những ngày đầu khai sinh đất nước, Đảng và Nhà nước ta đã xác
định vận mệnh của dân tộc phụ thuộc nhiều vào sự nghiệp giáo dục. Sinh thời
Bác Hồ nói “một dân tộc dốt có nghĩa là một dân tộc yếu”. Người đã nhấn mạnh:
“Vì lợi ích mười năm thì phải trồng cây
Vì lợi ích trăm năm thì phải trồng người.”
Ở thời đại ngày nay, khi nhân loại đã bước sang một thế kỉ mới cùng với sự
phát triển của khoa học công nghệ thì tiềm năng trí tuệ trở thành động lực thúc
đẩy sự phát triển của một đất nước. Vì thế ta khẳng định “Giáo dục là chìa khóa
mở đường cho tương lai và sự phồn vinh của đất nước”, quyết định sự thành bại
của một quốc gia trên trường quốc tế, quyết định sự thành bại của mỗi cá nhân
trong trường đời rộng lớn.
Những vấn đề trọng tâm trên đã tạo một ý tưởng xây dựng một xã hội
trong thế kỉ 21 là một xã hội học tập, một nền văn minh dựa vào quyền lực tri
thức. Phương pháp học tập ngày nay đã thay đổi, giáo dục phải giúp học sinh
phát hiện và phát triển tài năng sáng tạo, khả năng thích ứng của bản thân. Xuất
phát từ những yêu cầu cao của thực tiễn xã hội như trên, việc đổi mới nội dung và
phương pháp dạy học ở các bậc học nói chung và bậc học THPT nói riêng là một
vấn đề cần thiết và không thể chậm trễ.
Hòa mình vào xu thế chung, môn Hóa học đã đổi mới phương pháp dạy
học và phương thức kiểm tra đánh giá học sinh (hình thức thi trắc nghiệm). Với
hình thức này đòi hỏi thí sinh trong khoảng thời gian ngắn phải giải quyết được
số lượng câu hỏi và bài tập khá lớn (kì thi THPT Quốc gia 50 phút học sinh phải
giải quyết 40 câu). Do đó việc tìm ra phương pháp giải nhanh bài tập hóa học và
giúp học sinh vận dụng có hiệu quả và thành thạo những phương pháp này luôn
có ý nghĩa rất quan trọng. Một trong những phương pháp có thể giúp học sinh

giải rất nhanh các bài tập hỗn hợp nhiều chất hữu cơ là “Phương pháp loại bỏ
chất”. Tuy nhiên trong chương trình sách giáo khoa không đề cập đến phương
pháp này.

1


TRƯỜNG THPT THẠCH THÀNH 4

Sáng kiến kinh nghiệm năm 2019

Xuất phát từ lí do trên, tôi nhận thấy việc trình bày sáng kiến: “Sử dụng
hiệu quả phương pháp loại bỏ chất trong giải nhanh các bài tập hóa học hữu
cơ” sẽ giúp học sinh biết đến phương pháp, làm quen, vận dụng thành thạo
phương pháp và sử dụng có hiệu quả trong giải nhanh các bài tập trắc nghiệm là
cần thiết và thiết thực
1.2. Mục đích nghiên cứu
Theo phương pháp truyền thống thì giải bài toán hỗn hợp các chất thường
lập hệ, quy đổi, nhưng phương pháp này không đáp ứng được yêu cầu hiện nay.
Vì vậy trong sáng kiến đi nghiên cưú tìm ra phương pháp giải nhanh các bài tập
hỗn hợp các chất hữu cơ đặc biệt khi bài toán cho số dữ kiện ít hơn số chất và khi
học sinh không nhớ một số chất trong đề bài.
1.3. Đối tượng nghiên cứu
- Các bài tập hỗn hợp các chất hữu cơ mà số chất cho nhiều hơn số dữ liệu.
- Học sinh trường: Trung học phổ thông Thạch Thành 4 khối 11(khi học hóa hữu
cơ) và học sinh khối 12.
1.4. Phương pháp nghiên cứu
Để tiến thực hiện sáng kiến tôi đã sử dụng các phương pháp sau: Phương
pháp quan sát thực tế, phương pháp trao đổi trực tiếp với giáo viên và học sinh
về những vấn đề liên quan đến SKKN, phương pháp nghiên cứu, phương pháp

thống kê – phân tích số liệu thực nghiệm.
2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm
Loại bỏ chất là một phương pháp biến đổi toán học nhằm đưa bài toán đầu
là một hỗn hợp phức tạp thành hỗn hợp đơn giản qua đó làm cho số ẩn bằng số
phương trình và tính toán trở nên dễ dàng thuận tiện hơn, nhanh hơn. Khi loại
bỏ trong SKKN cũng đưa ra những lưu ý để bản chất bài toán không bị thay đổi
và vẫn đảm bảo định luật bảo toàn khối lượng.
2


TRƯỜNG THPT THẠCH THÀNH 4

Sáng kiến kinh nghiệm năm 2019

2.2. Thực trạng của vấn đề nghiên cứu.
Bài tập hỗn hợp các chất hữu cơ và vô cơ khác nhau là những bài toán rất
hay gặp trong hóa học phổ thông. Tuy nhiên cách giải truyền thống là lập hệ
phương trình, nếu phức tạp thì đưa thêm số liệu hoặc ghép ẩn hoặc quy đổi. Tuy
nhiên đối với những bài toán số ẩn lớn hơn số dữ kiện bài ra thì thường sử dụng
phương pháp quy đổi, ghép ẩn hoặc dồn chất. Nhưng với bài tập hữu cơ để nhanh
nhẹn nhận ra dấu hiệu để quy đổi bài toán không phải học sinh nào cũng nhìn ra
được trong khoảng thời gian vô cùng ngắn. Đặc biệt càng khó với học sinh học
sinh miền núi (học sinh trường THPT Thạch Thành 4 có 2/3 học sinh là dân tộc
thiểu số điều kiện kinh tế và học tập còn khó khăn) việc tiếp cận với phương pháp
mới chưa nhiều.
Trong sách giáo khoa không đề cập đến, rất ít sách tham khảo đề cập đến
“Phương pháp loại bỏ chất” nhưng còn một số hạn chế: Trình bày sơ sài, số
lượng bài tập ít nên học sinh chưa hiểu sâu sắc, chưa giúp học sinh vận dụng
nhanh thành thạo trong giải nhanh các bài tập hữu cơ.

2.3 . Các giải pháp thực hiện
Để giải quyết thực trạng trên tôi mạnh dạn đưa ra sáng kiến “Sử dụng
hiệu quả phương pháp loại bỏ chất trong giải nhanh bài tập hóa học hữu cơ”
vào giảng dạy môn Hóa học bằng cách đưa ra phương pháp loại bỏ chất: Có cơ
sở của phương pháp, nguyên tắc loại bỏ chất những vấn đề lưu ý khi loại bỏ chất
với các ví dụ minh họa phân tích và bài tập vận dụng. Cách tiến hành như sau:
2.3.1. Phương pháp loại bỏ chất
2.3.1.1. Cơ sở của phương pháp
Đề bài cho n chất và cho m dữ kiện (số mol, khối lượng, thể tích…) và n>
m ta bỏ đi n-m chất để thiết lập phương trình, giải hệ phương trình và tìm ra kết
quả bài toán.
3


TRƯỜNG THPT THẠCH THÀNH 4

Sáng kiến kinh nghiệm năm 2019

2.3.1.2. Nguyên tắc phương pháp
Loại bỏ chất là một phương pháp biến đổi toán học nhằm đưa bài toán đầu
là một hỗn hợp phức tạp thành hỗn hợp đơn giản qua đó làm cho số ẩn bằng số
phương trình và tính toán trở nên dễ dàng thuận tiện hơn, nhanh hơn.
Tuy nhiên, dù tiến hành loại bỏ chất phải tuân thủ theo hai nguyên tắc sau:
+ Không làm thay đổi dữ kiện của bài toán đã cho.
+ Không làm thay đổi mối quan hệ cũng như phản ứng giữa các chất (tức thay
đổi bản chất của bài toán).
Lưu ý: .
- Trong quá trình tính toán theo phương pháp loại bỏ chất đôi khi ta gặp số âm
để tổng số mol mỗi nguyên tố được bảo toàn . Trong trường hợp này ta vẫn tính
toán bình thường.

- Trong quá trình tính toán nên kết hợp sử dụng phương pháp bảo toàn khối
lượng bảo toàn nguyên tố và bảo toàn electron, kết hợp với việc sơ đồ hóa bài
toán để tránh viết phương trình qua đó rút ngắn thời gian làm bài.
- Dữ kiện nào bài toán có liên quan đến việc xác định thành phần chất thì được
xem là 1 số liệu lập hệ phương trình. Mục đích chính của phương pháp này là đi
xác định số mol của chất thành phần (các chất còn lại sau khi loại bỏ chất).
2.3.1.3. Các bài tập minh họa
Câu 1: Hỗn hợp X gồm etilen, metan, propin và vinylaxetilen có tỉ khối so với
H2 là 17. Đốt cháy hoàn toàn 0,05 mol hỗn hợp X rồi hấp thụ toàn bộ sản phẩm
cháy vào bình dung dịch Ca(OH)2 dư thì khối lượng bình tăng thêm m gam. Giá
trị của m là:
A. 5,85.

B. 3,39.

C. 6,6.

D. 7,3.

( Đề thi tuyển sinh ĐH-CĐ khối B năm 2011)
4


TRƯỜNG THPT THẠCH THÀNH 4

Sáng kiến kinh nghiệm năm 2019

Hướng dẫn giải :
Vì đề bài cho hai dữ kiện nên ta bỏ đi hai chất. Để đơn giản ta lấy metan và
etilen.

Phương trình hóa học :
CH4 + 2O2  CO2 + 2H2O
C2H4 + 3O2  2CO2 + 2H2O
Gọi số mol của metan và etilen có trong 0,05 mol hỗn hợp là x,y
Theo bài ra ta có hệ sau :



x  y 0 , 05

16 x  28 y 0 , 05.17.2 1, 7



x  0 , 025 mol
y 0 , 075 mol

Bảo toàn nguyên tố cacbon và hiđro ta có
nCO2  0,025.1  0,075.2 0,125mol

n H 2O  0,025.2  0,075.2 0.1mol
Vậy khối lượng bình tăng là : m= 0,125.44 +0,1.18=7,3 gam.(Chọn đáp án D)
Câu 2: Hỗn hợp X gồm hiđro, propen, axit acrylic, ancol anlylic. Đốt cháy hoàn
toàn 0,75 mol X thu được 30,24 lít khí CO 2 (đktc). Đun nóng X với bột Ni một
thời gian, thu được hỗn hợp Y. Tỉ khối hơi của Y so với X bằng 1,25. Cho 0,1 mol
Y phản ứng vừa đủ với V lít dung dịch Br2 0,1M. Giá trị của V là:
A. 0,6.

B. 0,5.

C. 0,3.

D. 0,4.

(Đề thi tuyển sinh ĐH- CĐ khối B năm 2011)
Hướng dẫn giải:
- Đề cho 4 chất nhưng cho có hai dữ kiện nên ta có thể bỏ đi hai chất. Tuy nhiên
không bỏ H2 vì còn liên quan đến phản ứng cộng H2.
- Chọn propen và H2
- Phương trình hóa học xảy ra:
C3H6 + 9/2O2  3CO2 + 3 H2O
5


TRƯỜNG THPT THẠCH THÀNH 4

Sáng kiến kinh nghiệm năm 2019

C3H6 + H2  C3H8
C3H6 + Br2  C3H6Br2
Gọi x, y lần lượt là số mol propen và hidđro trong 0,75 mol hỗn hợp ta có hệ:



x  y 0 , 75 mol

x .330 , 24:22 , 4 1, 35 mol



x 0 , 45 mol
y 0 , 3 mol

Giải ra ta được npropem= 0,45 mol ; nH2= 0,3 mol
nY= nX/1,25=0,6 mol
Số mol H2 đã phản ứng là 0,45+0,3- 0,6= 0,15mol
Số mol B2 cần để phản ứng hết 0,6 mol Y là: 0,45-0,15 =0,3 mol(theo bảo toàn số
mol pi)
Vậy số mol Br2 cần để phản ứng hết 0,1 mol Y là 0,3:6= 0,05 mol.
V= 0,05:0,1= 0,5 lít(đáp án B)
Câu 3: Hỗn hợp X gồm ancol metylic, etylen glicol. Cho m gam X phản ứng
hoàn toàn với Na dư, thu được 2,24 lít khí H 2 (đktc). Đốt cháy hoàn toàn m gam
X , thu được a gam CO2. Giá trị của a là:
A. 2,2.

B. 4,4.

C. 8,8.

D. 6.6.

(Đề thi tuyển sinh ĐH- CĐ năm 2013 khối B)
Hướng dẫn giải:
Đề bài cho một dữ kiện nên đơn giản ta có thể chọn ancol metylic
CH3OH + Na  CH3ONa + 1/2H2
CH3OH + 3/2 O2  CO2 + 2H2O

nancolmetylic 2.n H 2 0,2mol

;

nCO2 nancolmetylic 0,3mol

 a = 0,2.44 = 8,8 gam. (Chọn đáp án C)

6


TRƯỜNG THPT THẠCH THÀNH 4

Sáng kiến kinh nghiệm năm 2019

Câu 4: Cho hỗn hợp X gồm ancol metylic, etylen glicol và glixerol. Đốt cháy
hoàn toàn m gam X thu được 6,72 lít khí CO 2 (đktc). Cũng m gam X trên cho tác
dụng với Na dư thu được tối đa V lít khí H2 (đktc). Giá trị của V là:
A. 5,6.

B. 11,2.

C. 3,36.

D. 6,72.

Hướng dẫn giải:
Đề bài cho một dữ kiện nCO2= 6,72/22,4 =0,3 mol. Nhưng cho 3 chất nên ta giữ
lại một chất đơn giản nhất CH3OH
CH3OH + 3/2 O2  CO2 + 2H2O
CH3OH + Na  CH3ONa + 1/2H2
nCO2 = nancol metylic = 0,3 mol
nH2 = 1/2. nancol metylic = 1/2.0,3 = 0,15 mol

=> V = 0,15. 22,4 = 3,36 lít (Chọn đáp án C)
Câu 5: Hỗn hợp X gồm axit fomic, axit acrylic, axit oxalic và axit axetic. Cho m
gam X phản ứng hết với dung dịch NaHCO 3 thu được 1,344 lít khí CO 2 (đktc).
Đốt cháy hoàn toàn m gam X cần 2,016 lít O2 (đktc), thu được 4,84 gam CO2 và a
gam H2O. Giá trị của a là:
A. 1,62.

B. 1,44.

C. 3,6.

D. 1,8.

(Đề thi tuyển sinh ĐH-CĐ khối A năm 2012)
Hướng dẫn giải:
Đề bài cho 3 số liệu nhưng cho 4 chất nên ta bỏ đi một chất là axit acrylic
Gọi x, y, z lần lượt là số mol của axit fomic, axit oxalic và axit axetic có trong
m gam.
Phương trình:
HCOOH + NaHCO3  HCOONa + H2O + CO2
(COOH)2 + 2 NaHCO3  (COONa)2 + 2H2O + 2 CO2
CH3COOH + NaHCO3  CH3COONa + H2O + CO2
CH2O2 + 1/2O2  CO2 + H2O
7


TRƯỜNG THPT THẠCH THÀNH 4

Sáng kiến kinh nghiệm năm 2019

C2H2O4 + ½ O2  2CO2 + H2O
C2H4O2 + 2O2  2CO2 + 2 H2O
Lưu ý: Khi giải toán để nhanh ta sử dụng khi đốt cháy a mol hợp chất C xHyOz
thì số mol O2 = a.(x+y/4-z/2)

nCO2 n COOH

Và khi phản ứng NaHCO3 thì



x  2 y  z 0 , 06 mol



x  2 y  2 z 0 ,11 mol

Ta có hệ:  0 , 5 x 0 , 5 y  2 z 0 , 09 mol


 


x  0 , 05 mol
y 0 , 03 mol
z 0 , 05 mol

n H 2O  x  y  2 z  0,05  0,03  0,05.2 0,08mol  a 0,08.18 1,44 gam

Câu 6: Đốt cháy hoàn toàn 3,42 gam hỗn hợp gồm axit acrylic, vinyl axetat,

metyl acrylic và axit oleic, rồi hấp thụ toàn bộ sản phẩm cháy vào dung dịch
Ca(OH)2 dư. Sau phản ứng thu được 18 gam kết tủa và dung dịch X. Khối
lượng X so với khối lượng dung dịch Ca(OH) 2 ban đầu đã thay đổi như thế
nào?
A. Giảm 7,38 gam.

B. Tăng 2,70 gam.

C. Tăng 7,92 gam.

D. Giảm 7,74 gam.
(Đề thi tuyển sinh ĐH-CĐ khối A năm 2011)
Hướng dẫn giải:

- Bài cho 4 chất nhưng cho có hai dữ kiện nên ta bỏ đi hai chất.
- Ta chọn hai chất axit acrylic, vinyl axetat (bỏ đi metyl acrylic và axit oleic)
C3H4O2 + 3 O2  3 CO2 + 2H2O
C4H6O2 + 9/2O2  4 CO2 + 3 H2O
CO2 + Ca(OH)2  CaCO3
Gọi số mol của axit acrylic, vinyl axetat trong 3,42 gam hỗn hợp là x, y
Theo bài ra ta có hệ :

8


TRƯỜNG THPT THẠCH THÀNH 4



x .72 86 y 3, 42

x .3 y .4 0 ,18





Sáng kiến kinh nghiệm năm 2019

x  0 , 06 mol
y 0 , 09 mol

nCO2  0,06.3  0,09.4 0,18mol;

n H 2O 2 x  3 y 0,15mol

Nhận thấy : mCO2  mH 2O  m 0,18.44  0,15.18  18  7,38gam
Vậy khối lượng bình giảm là 7,38 gam (Chọn đáp án A)
Câu 7 : Đốt cháy hoàn toàn 13,36 gam hỗn hợp X gồm axit metacrylic, axit
ađipic, axit axetic và glixerol( trong đó số mol axit metacrylic bằng số mol axit
axetic) bằng O2 dư, thu được hỗn hợp Y gồm khí và hơi. Dẫn Y vào dung dịch
chứa 0,38 mol Ba(OH)2, thu được 49,25 gam kết tủa và dung dịch Z. Đun nóng Z
lại thấy xuất hiện kết tủa. Cho 13,36 gam hỗn hợp X tác dụng với 140ml dung
dịch KOH 1M, sau khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn, cô cạn dung dịch thu được
chất rắn khan có khối lượng là :
A. 18,68 gam.

B. 19,04 gam.

C. 14,44 gam.

D. 13,32 gam.

(Đề thi tuyển sinh ĐH-CĐ khối A năm 2014)
Hướng dẫn giải:
Ba(OH)2 0,38 mol +CO2  BaCO3 0,25 mol.
Vậy bảo toàn Ba ta tính được Ba(HCO3)2 = 0,13 mol.
- Đề bài cho 3 dữ kiện tuyệt đối là m X(1), nCO2(2), số mol axit metacrylic bằng
số mol axit axetic (3).
- Đề cho 4 chất ta cần bỏ đi một chất:
+ Nếu ta bỏ đi axit metacrylic hoặc axit axetic thì dữ kiện (3) bị mất đi nên
không bỏ được hai chất này.
+ Hỗn hợp X tác dụng với KOH nếu ta bỏ glixerol thì tất cả các chất trong X
đều phản ứng với KOH bản chất hóa học bị thay đổi vì vậy không bỏ được
glixerol.
+ Vậy ta bỏ axit ađipic.
Gọi số mol C4H6O2, C2H4O2 và C3H8O3 lần lượt là x, y, z. Ta có hệ sau :

9


TRƯỜNG THPT THẠCH THÀNH 4

 86 x 60 y 92 z 13,36


 x y

4
x


2
y

3
z

0
,
51



Sáng kiến kinh nghiệm năm 2019

x 0 , 06 mol
y 0 , 06 mol
z 0 , 05 mol

- Khi tác dụng với KOH chỉ có axit phản ứng và các axit đều đơn chức mà n axit =
0,12 mol < nKOH = 0,14 mol. Vậy KOH dư 0,02 mol.
mrắn = mmuối + mKOH (dư) = 0,06.(60+86)+0,12.(39-1)+0,02.(39+17) =14,44 gam
Chọn đáp án C
Câu 8 : Hỗn hợp X gồm etylaxetat, đimetyl ađipat, vinyl axetat, anđehit
acrylic và ancol metylic(trong đó anđehit acrylic và ancol metylic có cùng số
mol). Đốt cháy hoàn toàn 19,16 gam X cần dùng 1,05 mol O 2, sản phẩm cháy
gồm CO2, H2O được dẫn qua nước vôi trong lấy dư, sau khi phản ứng hoàn toàn
thu được dung dịch có khối lượng giảm m gam so với ban đầu. Giá trị m là
A. 37,24.

B. 33,24.

C. 35,24.

D. 29,24.

Hướng dẫn giải:
Bài cho 5 chất ta mà cho ba dữ kiện: Khối lượng X, số mol O 2 và số mol anđehit
acrylic và ancol metylic bằng nhau.
Ta bỏ đi hai chất etylaxetat, đimetyl ađipat.
C3H4O + 7/2 O2  3CO2 + 2 H2O
CH4O + 3/2 O2  CO2 + 2 H2O
C4H6O2 + 9/2 O2  4 CO2 + 3 H2O
CO2 + Ca(OH)2  CaCO3
Gọi số mol C3H4O, CH4O, C4H6O2 lần lượt là x, y, z. Theo bài ra ta có hệ :

 56 x 32 y 86 y 19,16

 3,5 x 1,5 y 4,5 z 1, 05  
 x y


x 0 ,12 mol
y 0 ,12 mol
z 0 ,1mol

nCO2 0,12.3  0,12.1  0,1.4 0,88mol

n H 2O 0,12.2  0,12.2  0,1.3 0,78mol
10

TRƯỜNG THPT THẠCH THÀNH 4

Sáng kiến kinh nghiệm năm 2019

Khối lượng dung dịch giảm là : 0,88.100 - 0,88.44 - 0,78.18 = 35,24 gam
Câu 9 : Hỗn hợp X gồm glyxin, alanin và axit glutamic. Hỗn hợp Y gồm
tristearin và tripanmitin. Đốt cháy hoàn toàn 0,2 mol hỗn hợp Z gồm m gam X và
m gam Y cần dùng 2,59 mol O2, sản phẩm cháy gồm N2, CO2 và 34,2 gam H2O.
Nếu đun nóng m gam Y với dung dịch NaOH dư, thì thu được a gam glixerol.
Giá trị của a là
A. 9,20.

B. 7,36.

C. 11,04.

D. 12,88.

Hướng dẫn giải :
Bài cho 5 chất mà có 3 dữ kiện yêu cầu tính glixerol nên trong hỗn hợp Y không
thể bỏ hai chất.
Ta bỏ axit glutamic và tristearin.
NH2 CH2COOH + 9/4 O2  2CO2 + 5/2 H2O
CH3CH(NH2)COOH + 15/4 O2  3 CO2 + 7/2 H2O
(C15H31COO)3C3H5 + 145/2 O2  51CO2 + 49 H2O
Gọi số mol của glyxin, alanin và tripanmitin lần lượt là x, y, z ta có hệ :

 x  y  z 0, 2
 x 2, 44mol


 2, 25 x 3, 75 y 72,5 z 2,59  y  2,33mol
 2,5 x 3,5 y  49 z 1,9
 z 0, 08mol
Khối lượng glixerol là : 0,08.92= 7,36 gam
Câu 10 : Hỗn hợp X gồm glixerol, metanol, etanol, propanol và nước. Cho m
gam hỗn hợp X tác dụng với Na dư thu được 3,36 lít khí H 2(đktc). Đốt cháy
hoàn toàn m gam X thu được 11,34 gam H 2O. Biết trong X glixerol chiếm 25%
số mol. Giá trị đúng của m gần nhất là :
A. 10.

B. 11.

C. 12.

D. 13.

Hướng dẫn giải :
Bài cho ba dữ kiện khối lượng nước, thể tích H2 và glixerol chiếm 25% số mol.
Nên ta chọn: glixerol, metanol, etanol
C3H8O3 + Na  C3H5(ONa)3 + 3/2 H2
CH3OH + Na  CH3ONa

+ 1/2 H2
11


TRƯỜNG THPT THẠCH THÀNH 4

Sáng kiến kinh nghiệm năm 2019

C2H5OH + Na  C2H5ONa + ½ H2
C3H8O3 + 7/2 O2  3CO2 + 4 H2O
CH3OH + 3/2 O2  CO2

+ 2 H2O

C2H5OH + 3 O2  2CO2 + 3 H2O
Gọi số mol của glixerol, metanol, etanol lần lượt là x,y,z theo bài ra ta có hệ :

 x 0, 25( x  y  z )
 x 0,05 mol
 3 / 2 x 1 / 2 y 1 / 2 z 0,15   y 0, 02 mol
 4 x 2 y 3 z 0,63
 z 0,13mol
Khối lượng của X là : 0,05.92+0,02.32+0,13.46= 11,22 gam.
(Chọn đáp án B)
2.3.1.4. Bài tập vận dụng
Bài 1 : Đốt cháy hoàn toàn 29,064 gam hỗn hợp gồm HOC-CHO, axit acrylic,
vinyl axetat và metyl metacrylat rồi cho toàn bộ sản phẩm cháy vào bình 1 đựng
dung dịch H2SO4 đặc, bình 2 đựng dung dịch Ba(OH)2 dư thấy khối lượng bình 1
tăng 13,608 gam, bình 2 xuất hiện m gam kết tủa. Giá trị của m là :
A. 318,549.

B. 213,672.

C. 220,64.

D. 232,46.

Bài 2 : Hỗn hợp X gồm etanol, propan-1-ol, butan-1-ol, pentan-1-ol. Oxi hóa
không hoàn toàn X bằng CuO nung nóng, sau thời gian thu được H 2O và hỗn hợp
Y gồm 4 anđehit tương ứng và 4 ancol dư. Đốt cháy hoàn toàn Y cần vừa đủ
1,875 mol O2, thu được 1,35 mol khí CO2 và H2O. Mặt khác, cho toàn bộ lượng Y
trên phản ứng với lượng dư dung dịch AgNO 3 trong NH3, đun nóng. Sau khi các
phản ứng xảy ra hoàn toàn , thu được m gam Ag. Giá trị của m là:
A. 64,8.

B. 27,0.

C. 32,4.

D. 43,2.

Bài 3: Cho hỗn hợp X gồm C3H7COOH, C4H8(NH2)2, HO-CH2-CH=CH-CH2OH.
Đốt cháy hoàn toàn m gam hỗn hợp X, sản phẩm cháy hấp thụ hoàn toàn vào
dung dịch Ca(OH)2 thấy tạo ra 20 gam kết tủa và dung dịch Y. Đun nóng dung
dịch Y thấy xuất hiện kết tủa. Cô cạn dung dịch Y rồi nung chất rắn đến khối
lượng không đổi thu được 5,6 gam chất rắn. Giá trị m là:
A. 8,2.

B. 5,4.

C. 8,8.
12

D. 7,2.


TRƯỜNG THPT THẠCH THÀNH 4

Sáng kiến kinh nghiệm năm 2019

Bài 4: Hỗn hợp X gồm: HCHO, CH 3COOH, HCOOCH3 và CH3CH(OH)COOH.
Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp X cần V lít O2 (đktc) sau phản ứng thu được CO2 và
H2O. Hấp thụ hết sản phẩm cháy vào nước vôi trong dư thu được 50 gam kết tủa.
Giá trị của V là:
A. 7,84 lít.

B. 8,40 lít.

C. 11,2 lít.

D. 16,8 lít.

Bài 5: Hỗn hợp X gồm: HCHO, CH3COOH, HCOOCH3 và CH3CH(OH)COOH.
Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp X cần V lít O 2 (đktc) sau phản ứng thu được CO 2và
H2O. Hấp thụ hết sản phẩm cháy vào nước vôi trong dư thu được thấy khối lượng
bình tăng 15,5 gam. Vậy giá trị của V tương ứng là:
A. 8,4 lít.

B. 5,6 lít.

C. 3,92 lít.

D. 4,2 lít.

Bài 6: Một hỗn hợp X gồm axetilen, anđehit fomic, axit fomic và H 2. Lấy 0,25
mol hỗn hợp Xcho qua Ni, đốt nóng thu được hỗn hợp Y gồm các chất hữu cơ và
H2. Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp Y rồi hấp thụ hết sản phẩm cháy bằng nước vôi

trong dư, sau khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn thu được 15 gam kết tủa và dung
dịch Z. Khối lượng dung dịch Z thay đổi so với khối lượng nước vôi trong ban
đầu là:
A. giảm 10,5 gam.

C. giảm 3,9 gam.

B. tăng 11,1 gam.

D. tăng 4,5 gam.

Bài 7: Đốt cháy hoàn toàn 4,02 gam hỗn hợp gồm axit acrylic, vinyl axetat và
metyl metacrylat rồi cho toàn bộ sản phẩm cháy vào bình 1 đựng dung dịch
H2SO4 đặc, bình 2 đựng dung dịch Ba(OH) 2 dư thấy khối lượng bình 1 tăng m
gam, bình 2 xuất hiện 35,46 gam kết tủa. Giá trị của m là:
A. 2,34.

B. 2,7.

C. 3,24.

D. 3,6.

Bài 8: Đốt cháy hoàn m gam hỗn hợp X gồm ancol etylic, axetanđehit ,
metylfomat thu được 0,1mol CO2 và 0,13 mol H2O. Cho m gam X trên vào một
lượng dư dung dịch AgNO3 trong NH3 thu được a gam kết tủa. Giá trị của a là:
A. 4,32.

B. 1,08.

C. 10,08.

D. 2,16.

Bài 9: Hỗn hợp khí và hơi gồm CH 3OH, C2H6, C3H8, CH3OCH3 có tỉ khối so với
H2 là 19,667. Đốt cháy hoàn toàn 11,5 gam hỗn hợp trên thu được 12,32 lít CO 2
(đktc) và m gam H2O. Giá trị của m là
A. 15,163.

B. 14,4.

C. 15,79.
13

D. 13,4.


TRƯỜNG THPT THẠCH THÀNH 4

Sáng kiến kinh nghiệm năm 2019

Bài 10: Hỗn hợp X gồm tripanmitin, tristearin, axit acrylic, axit oxaic, p-HOC6H4CH2OH( số mol p-HO-C6H4CH2OH bằng số mol của axit acrylic và axit
oxaic). Cho 56,4112 gam X tác dụng hoàn toàn với 58,5 gam dung dịch NaOH
40%, cô cạn dung dịch sau phản ứng thu được m gam chất rắn và phần hơi có
chứa chất hữu cơ chiếm 2,916% về khối lượng. Mặt khác, đốt cháy hoàn toàn
0,2272 mol X cần 37,84256 lít O2 (đktc) và thu được 18,0792 gam H 2O. Giá trị
gần nhất của m là:
A. 70.

B. 68.

C. 66.

D. 73.

2.3.2. Các biện pháp tổ chức thực hiện
Việc đưa ra các phương pháp giải nhanh và giúp học sinh nhận dạng được
và vận dụng linh hoạt các phương pháp sẽ giúp học sinh giải rất nhanh bài tập
hóa học đáp ứng được yêu cầu của bộ môn hiện nay. Vì vậy giáo viên có thể đưa
lồng ghép phương pháp trên vào những buổi học bồi dưỡng, phụ đạo hay tiết tự
chọn của các chương: Chương 5,6,7: Hiđrocacon no, Hiđrocacon không no,
Hiđrocacon thơm (lớp 11); Chương 8: Ancol- phenol (lớp 11); Chương 9:
Anđehit- xeton- Axit cacboxylic; Chương 1: Este- lipit ( lớp 12); Chương 3:
Amin- Amino axit- Protein(lớp 12)…. Đặc biệt là giáo viên có thể dạy cho học
sinh khi ôn thi đại học.
Cách tiến hành: Sau khi đã dạy kiến thức cơ bản của hiđrocacon , ancolphenol, este- lipit giáo viên lồng ghép lấy ví dụ các bài tập giới thiệu phương
pháp, dấu hiệu để sử dụng phương pháp (khi số chất nhiều hơn số dữ kiện bài
cho) như trong sáng kiến, lấy ví dụ minh họa giúp học sinh hiểu và hướng dẫn
học sinh làm bài tập vận dụng cho thành thạo.
2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm với hoạt động giáo dục, với bản
thân, đồng nghiệp và nhà trường
- Đối với bản thân, dồng nghiệp: Trước khi nghiên cứu bản thân trao đổi với
đồng nghiệp đều gặp khó khăn khi giảng dạy bài toán hỗn hợp các chất hữu cơ
khi số chất rất nhiều mà dữ liệu bài cho thì rất ít đặc biệt là giải không nhanh
không đáp ứng được yêu cầu của bộ môn hiện nay. Nhưng sau khi đưa ra thì nó
giúp cho GV giảng dạy dạng này cho học sinh trở nên đơn giản hơn học sinh dễ
hiểu hơn.
- Đối với học sinh: “Phương pháp loại bỏ chất” tập hợp phương pháp tư duy
sáng tạo dựa vào những giả định hóa học và tính toán phi thực tế giúp tính rất
nhanh các giá trị lượng chất của một hỗn hợp phức tạp. Trong sáng kiến tôi đưa

ra việc “Sử dụng hiệu quả phương pháp loại bỏ chất trong giải nhanh các bài
14


TRƯỜNG THPT THẠCH THÀNH 4

Sáng kiến kinh nghiệm năm 2019

tập hóa hữu cơ” với kĩ thuật loại bỏ chất sẽ giúp học sinh hạn chế được số
ẩn( đưa số ẩn bằng số dữ kiện bài toàn) của bài toán đặc biệt còn rất hiệu quả
trong tình huống các em không nhớ hết các chất vẫn giải quyết được bài toán rất
nhanh đáp ứng được yêu cầu của môn hóa học hiện nay. Từ việc giải quyết được
các bài toán hiệu quả, cải thiện được điểm số sẽ giúp các em có hứng thú học tập
bộ môn hóa học hơn.
3. KẾT LUẬN
3.1. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Bằng các phương pháp nghiên cứu khoa học như: Phân tích lí thuyết, tổng
hợp tài liệu, điều tra cơ bản, tổng kết kinh nghiệm sư phạm và sử dụng một số
phương pháp thống kê toán học trong việc phân tích thực nghiệm sư phạm…
Trong sáng kiến đã trình bày việc “Sử dụng hiệu quả phương pháp loại bỏ
chất trong giải nhanh các bài tập hóa học hữu cơ” giúp học sinh vận dụng
thành thạo và phát huy tối đa thế mạnh của phương pháp giải nhanh, đặc biệt
trong những tình huống cho nhiều chất mà học sinh không nhớ chất để từ đó giúp
học sinh giải rất nhanh bài tập hóa học bằng các thao tác trên máy tính đáp ứng
được yêu cầu hiện nay.
* Kết quả thực nghiệm:
- Đối tượng thực nghiệm: Học sinh trường THPT Thạch Thành 4.
- Cách thức thực hiện: Tiến hành dạy phương pháp trên cho các lớp 11B1, 12A1,
còn hai lớp 11B2 và 12A3 không dạy. Sau đó cho học sinh các lớp trên làm cùng
một bài kiểm tra trắc nghiệm kết quả như sau:

Lớp

Sĩ số

Điểm dưới 5

Điểm từ 5

Điểm từ 6,5

đến dưới 6,5

đến dưới 8

Điểm trên 8

SL

%

SL

%

SL

%

SL

%

11B1

50

3

6

7

14

15

30

25

50

12A1

50

2

4

8

16

10

20

30

60

11B2

50

10

20

30

60

8

16

2

4

15

Ghi
chú


TRƯỜNG THPT THẠCH THÀNH 4
12A3

51

8

15,69

32

Sáng kiến kinh nghiệm năm 2019
62,75

8

15,69

3

5,87

Thông qua kết quả thực nghiệm đã bước đầu khẳng định được tính đúng
đắn của phương pháp mà sáng kiến đưa ra.
3.2. KIẾN NGHỊ VÀ ĐỀ XUẤT
“Sử dụng hiệu quả phương pháp loại bỏ chất trong giải nhanh các bài
tập hóa học hữu cơ” là một kĩ thuật quan trọng giúp học sinh giải rất nhanh các
bài tập hóa học. Tuy nhiên trong sách giáo khoa không trình bày, sách tham khảo
trình bày sơ sài số lượng bài tập ít. Vì vậy trong quá trình giảng dạy ở các tiết ôn
tập, tự chọn, tiết bồi dưỡng giáo viên nên đưa vào để giúp học sinh vận dụng
thành thạo phương pháp để từ đó học sinh có thể giải rất nhanh các bài tập trắc
nghiệm giúp học sinh đạt kết quả cao trong các kì thi đặc biệt là kì thi THPT
Quốc gia.
“Phương pháp loại bỏ chất” cũng có thể sử dụng cho giải nhanh các bài
tập vô cơ tuy nhiên nó không hiệu quả bằng phương pháp quy đổi, bảo toàn
electron bảo toàn khối lượng vì vậy trong sáng kiến không đưa ra áp dụng cho
giải toán vô cơ.
Là một giáo viên trẻ kinh nghiệm giảng dạy chưa có nhiều nên trong quá
trình làm sáng kiến không tránh khỏi sai sót, kính mong Hội đồng khoa học có
những đóng góp ý kiến để sáng kiến được hoàn thiện hơn.

XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ

HIỆU TRƯỞNG

Thanh Hóa, ngày 10 tháng 5 năm2019
Tôi xin cam đoan đây là SKKN
của mình viết, không sao chép
nội dung của người khác.
Người thực hiện

16

TRƯỜNG THPT THẠCH THÀNH 4

Sáng kiến kinh nghiệm năm 2019
Phạm Thị Thu

Danh mục các đề tài SKKN đã được Hội đồng khoa học ngành xếp loại
Tên đề tài
Sáng kiến

Năm cấp Xếp loại Số, ngày, tháng, năm của quyết định
công nhận, cơ quan ban hành QĐ

Một số phương pháp giúp
giải nhanh bài tập trắc 2008
nghiệm.

C

932/QĐ-SGD ngày 11/9/2008 của Giám
đốc Sở GD&ĐT

Kinh nghiệm sử dụng
phương pháp sơ đồ đường
chéo trong giải nhanh bài 2010
tập hóa học.

B

904/QĐ-SGD&ĐT ngày 14/12/2010
của Giám đốc Sở GD&ĐT

Sử dụng hiệu quả phương
pháp quy đổi trong giải 2011
nhanh bài tập hóa học.

B

539/QĐ-SGD&ĐT ngày 18/10/2011
của Giám đốc Sở GD&ĐT

Phương pháp giải nhanh
bài tập trắc nghiệm về Axit
sunfuric, Axit nitric, Kim 2012
loại tạo Hiđroxit lưỡng
tính bằng các công thức.

C

871/QĐ-SGD&ĐT ngày 18/12/2012
của Giám đốc Sở GD&ĐT

Phương pháp giải nhanh
bài tập trắc nghiệm về 2015
Peptit.

C

988/QĐ-SGD&ĐT ngày 03/11/2015

của Giám đốc Sở GD&ĐT

Phát huy tính tích cực, chủ
động sáng tạo, giáo dục kĩ
năng sống và tạo hứng thú
học tập môn Hóa học 2018
thông qua bài 40-Sắt-SGK
12 Hóa học bằng phương
pháp tích hợp.

C

1455/QĐ-SGD&ĐT ngày 26/11/2018
của Giám đốc Sở GD&ĐT

17


TRƯỜNG THPT THẠCH THÀNH 4

Sáng kiến kinh nghiệm năm 2019

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. PGS.TS Đào Hữu Vinh, Ths. Ngyễn Thu Hằng – Phương pháptrả lời đề thi
trắc nghiệm môn Hóa Học –Nhà xuất bản Hà Nội.
2. Ngô Ngọc An- Bài tập trắc nghiệm Hóa học THPT 10 ban KHTN- Nhà xuất
bản ĐH Quốc Gia Hà Nội.
3. PGS.TS Đào Hữu Vinh- Cơ sở lí thuyết hóa học PTTH –Nhà xuất bản Giáo
Dục.
4. Các đề thi Đại Hoc- Cao Đẳng (Từ năm 2007 đến 2014- Bộ GD&ĐT)

5. Trịnh Quang Cảnh, Nguyễn Văn Thương- Ứng dụng 26 phương pháp đột
phá mới giải nhanh môn Hóa học- Nhà xuất bản ĐH Quốc Gia Hà Nội.
6. Nguyễn Anh Phong – Tư Duy hóa học NAP 4.0 Hữu Cơ 8-9-10 Nhà xuất bản
ĐH Quốc Gia Hà Nội.

18