Vận dụng kiến thức liên môn đề hướng dẫn học sinh tự học chuyên đề hóa học và vấn đề phát triển kinh tế, xã hội, môi trường lớp 12 ban cơ bản

MỞ ĐẦU
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013 Hội nghị Trưng ương 8 khóa
XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo có nêu lên mục tiêu trong
đó đề cập tới việc “Phát triển khả năng sáng tạo, tự học, khyến khích học tập
suốt đời” ; trong các giải pháp có nêu “ Tập trung dạy cách học, cách nghĩ,
khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kĩ
năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình
thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa
học. Đẩy mạnh ứng dụng CNTT và truyền thông trong dạy và học”[11]
Tuy nhiên, hiện nay thực trạng giáo dục cho thấy chất lượng nắm vững
kiến thức của nhiều học sinh không cao, đặc biệt là việc phát huy tính tích cực,
chủ động, năng lực giải quyết vấn đề đối với nội dung kiến thức liên quan đến
nhiều môn học chưa được quan tâm nhiều. Khả năng tự học của học sinh còn
nhiều hạn chế.
Trong thực tế, các chủ đề tích hợp liên môn có tính thực tiễn nên sinh
động, hấp dẫn đối với học sinh, có ưu thế trong việc tạo ra động cơ, hứng thú
học tập cho học sinh. Học các chủ đề tích hợp, liên môn, học sinh được tăng
cường vận dụng kiến thức tổng hợp vào giải quyết các tình huống thực tiễn, ít
phải ghi nhớ kiến thức một cách máy móc, nhờ đó năng lực và phẩm chất của
học sinh được hình thành và phát triển. [7]
Trong giảng dạy, việc lồng ghép một số nội dung kiến thức môn học khác
vào môn học môn hóa học có sự hỗ trợ của phương pháp dạy học tích cực phù
hợp với điều kiện nhà trường, nội dung bài học và phù hợp với đối tượng học
sinh là nhiệm vụ quan trọng của từng giáo viên. Đặc biệt, theo xu thế tất yếu của
xã hội thì dạy học theo chủ đề, dạy học tích hợp liên môn, dạy học sử dụng các
kĩ thuật dạy học tích cực để phát triển khả năng tự học cho học sinh đang được
coi trọng. Từ thực tiễn khách quan, từ nhu cầu giảng dạy, học tập của giáo viên
và học sinh, từ thực tế giảng dạy của bản thân và xu thế chung của xã hội, tôi đã
mạnh dạn viết đề tài sáng kiến kinh nghiệm: “Vận dụng kiến thức liên môn để
hướng dẫn học sịnh tự học chuyên đề hóa học và vấn đề phát triển kinh tế, xã

hội, môi trường lớp 12 ban cơ bản”

II- MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
- Nghiên cứu về tích hợp liên môn ở các mức độ khác nhau và tìm hiểu một
số nội dung có thể tích hợp liên môn trong bài học cụ thể.
- Nghiên cứu lồng ghép một số nội dung kiến thức liên môn trong giảng
dạy chuyên đề “Hóa học và vấn đề phát triển kinh tế, xã hội, môi trường”, để
thấy mối liên hệ giữa kiến thức trong một bài học liên quan đến một số môn
học khác.

1


- Nghiên cứu hình thức tổ chức hoạt động trên lớp để đánh giá nội dung
kiến thức học sinh chuẩn bị ở nhà và khả năng trình bày kiến thức đó của học
sinh.

III – NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
- Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của dạy học tích hợp liên môn.
- Nghiên cứu lồng ghép một số nội dung kiến thức liên môn vào giảng dạy
chuyên đề “Hóa học và vấn đề phát triển kinh tế, xã hội, môi trường”
- Thực nghiệm sư phạm để đánh giá tính hiệu quả của việc lồng ghép một
số nội dung kiến thức liên môn vào giảng dạy chuyên đề “Hóa học và vấn
đề phát triển kinh tế, xã hội, môi trường”.

IV – ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
1. Đối tượng nghiên cứu
Học sinh lớp 12 trường THPT Quảng Xương 1.
2. Phương pháp nghiên cứu
- Phân tích lý luận và thực tiễn của tích hợp liên môn liên quan đến môn

hóa học ở trường THPT.
- Thực nghiệm sư phạm và xử lý kết quả thu được.

2


NỘI DUNG
CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
I.1. Cơ sở lý luận
I.1.1. Dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn
I.1.1 1. Khái niệm dạy học tích hợp liên môn
Dạy học tích hợp liên môn là dạy học những nội dung kiến thức liên quan đến
hai hay nhiều môn học. “Tích hợp” là nói đến phương pháp và mục tiêu của hoạt
động dạy học, còn “liên môn” là đề cập đến nội dung dạy học. Đã dạy học “tích
hợp” thì chắc chắn phải “liên môn” và ngược lại, để đảm bảo hiệu quả của dạy
học liên môn thì phải bằng cách và hướng tới mục tiêu tích hợp. [7]
Như vậy, dạy học tích hợp là quá trình giáo viên tổ chức, hướng dẫn để
học sinh biết huy động và tổng hợp kiến thức, kỹ năng thuộc nhiều lĩnh vực
khác nhau nhằm giải quyết các nhiệm vụ học tập, đời sống; thông qua đó hình
thành những kiến thức, kỹ năng mới đồng thời phát triển được những năng lực
cần thiết, nhất là năng lực giải quyết vấn đề trong học tập và thực tiễn cuộc
sống.
I.1.1.2. Mục đích của dạy học tích hợp[7]
Dạy học tích hợp nhằm hướng đến 4 mục đích chính sau:
- Định hướng vấn đề cần giải quyết- năng lực thực hiện công việc.
- Định hướng cuộc sống thật, hoạt động nghề nghiệp thật, giải quyết
những vấn đề liên quan đến cuộc sống và nghề nghiệp.
- Phát triển năng lực thực hiện ở người học.
- Giảm sự trùng lặp kiến thức kỹ năng giữa các môn học.
I.1.1.3. Các mức độ tích hợp[7]

* Mức độ chung:
+ Tích hợp ở mức độ thấp: Ở mức độ này dạy học tích hợp chỉ là lồng ghép
những nội dung giáo dục có liên quan vào vào quá trình dạy học một môn học
như: Lồng ghép giáo dục đạo đức, lối sống, giáo dục pháp luật, giáo dục sử dụng
năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, bảo vệ môi trường, an toàn giao thông…
+ Tích hợp ở mức độ cao: Ở mức độ này dạy học tích hợp là phải xử lý các nội
dung kiến thức trong mối liên quan với nhau, đảm bảo cho học sinh vận dụng
được tổng hợp các kiến thức đó một cách hợp lý để giải quyết các vấn đề trong
học tập, trong cuộc sống, đồng thời tránh việc học sinh phải học lại nhiều lần
cùng một nội dung kiến thức ở các môn học khác nhau.
* Các mức độ tích hợp trong dạy học các môn khoa học tự nhiên
+ Lồng ghép: Đó là đưa ra các yếu tố nội dung gắn với thực tiễn, gắn với xã hội,
gắn với các môn học khác thành dòng chảy chủ đạo của nội dung bài học của
3


một môn học. Ở mức độ lồng ghép, các môn học vẫn dạy riêng rẽ. Tuy nhiên,
giáo viên có thể tìm thấy mối quan hệ giữa kiến thức của môn học mình đảm
nhận với nội dung của môn học khác và lồng ghép các kiến thức đó vào thời
điểm thích hợp.
+ Vận dụng kiến thức liên môn: Ở mức độ này, hoạt động học diễn ra xung
quanh các chủ đề, ở đó người học cần đến các kiến thức của nhiều môn học để
giải quyết vấn đề đặt ra. Các chủ đề đó được gọi là chủ đề hội tụ.
+ Hòa trộn: Đây là mức độ cao nhất của dạy học tích hợp. Ở mức độ này, tiến
trình dạy học là tiến trình “không môn học”, có nghĩa là nội dung kiến thức
trong bài học không thuộc riêng về một môn học nhưng lại thuộc về nhiều môn
học khác nhau, do đó, các nội dung thuộc chủ đề tích hợp sẽ không cần dạy các
môn học riêng rẽ. Mức độ tích hợp này dẫn đến sự hợp nhất kiến thức của hai
hay nhiều môn học.
I. 2. Cơ sở thực tiễn

Thực trạng và giải pháp: Thực tế cho thấy khi dạy học môn hóa học chuyên
đề ” hóa học và vấn đề phát triển kinh tế, xã hội, môi trường” lớp 12 cơ bản ở
trường THPT Quảng xương 1 những năm trước phổ biến vẫn là cách dạy chay,
thông báo kiến thức sách vở, kiến thức từng môn có những nội dung kiến thức
trùng lặp nhưng vẫn dạy độc lập ở từng môn học. Vì vậy, năm 2018 tôi nghiên
cứu lồng ghép một số nội dung kiến thức của môn học này vào giảng dạy ở môn
học khác có liên quan làm cho học sinh hứng thú hơn trong quá trình học từ đó
học sinh có thể tự mình giải quyết các tình huống thực tiễn. Ở mức độ cao hơn
thì một số nội dung kiến thức của nhiều môn học được xây dựng thành các chủ
đề tích hợp và giáo viên không phải dạy các môn học riêng rẽ, đồng thời giảm
tải được việc học cho học sinh. So sánh hai giải pháp như sau:
I.2.1. Giải pháp cũ thường làm:
I.2.1.1. Việc chuẩn bị bài học chỉ mang tính một chiều , chủ yếu là từ phía giáo
viên: Giáo án, bài giảng powerpoint, tư liệu tranh ảnh…về ô nhiễm môi trường.
Một số biện pháp bảo vệ môi trường sống ở Việt Nam và trên thế giới,hướng
dẫn học sinh nghiên cứu SGK về bài học. Học sinh chỉ nghiên cứu về bài học
trong sgk trước khi đến lớp.
I.2.1.2. Phương pháp giảng dạy: Sử dụng phương pháp thuyết trình, phát vấn và
biểu diễn phương tiện trực quan minh họa trên bài giảng điện tử.
I.2.1.3.Phương pháp kiểm tra, đánh giá: Sử dụng câu hỏi phát vấn cuối giờ học ,
khái quát, tổng quát lại nội dung bài.
+ Ưu điểm: Giáo viên truyền đạt đầy đủ kiến thức bài học đến học sinh theo
đúng chuẩn kiến thức kĩ năng. Sử dụng hình ảnh minh họa, phát vấn tìm tòi
nghiên cứu bước đầu tạo niềm hứng thú cho học sinh, phát huy được một phần
tính tích cực của học sinh, cũng tạo sự đổi mới phương pháp.

4


+ Tồn tại: Tính liên hệ thực tế ít, không phát huy kả nằn tự tìm tòi hiểu biết và

vận dụng kiến thức các môn học vào giải quyết nội dung bài học của học sinh.
Giáo viên chưa định hướng cho học sinh năng lực vận dụng kiến thức liên môn,
chưa phá huy hết tính tích cực của học sinh. Bài giảng còn khô khan, thiếu hấp
dẫn.
I.2.2. Giải pháp mới cải tiến: “Vận dụng kiến thức liên môn để hướng dẫn học
sịnh tự học chuyên đề hóa học và vấn đề phát triển kinh tế, xã hội, môi trường
lớp 12 ban cơ bản”
I.2.2.1. Tính mới của giải pháp: - Giáo viên tổ chức dạy học theo hoạt động
nhóm, dạy học nêu vấn đề… lấy học sinh làm trung tâm. Giáo viên định hướng
năng lực vận dụng kiến thức liên môn cho học sinh, định hướng cho học sinh
chủ động tích cực tham gia vào khâu chuẩn bị bài học theo nhóm[11].Trong giờ
học, học sinh được thuyết trình trước lớp, các nhóm khác đều phải tham gia góp
ý kiến. Giáo viên chỉ là người điều khiển, tổ chức, hướng dẫn, trợ giúp học sinh
chủ động chiếm lĩnh tri thức. Phương pháp này đạt được mục tiêu lấy học sịnh
làm trung tâm[11].
I.2.2.2. Phương pháp kiểm tra đánh giá: Đánh giá mức độ, khả năng nắm bắt tri
thức, bài học của học sinh thông qua sản phẩm đã được chuẩn bị, đánh giá, phân
loại mức độ nhận thức và vận dụng tri thức bài học vào thực tiễn của học sịnh
thông qua bài kiểm tra ngắn. Giáo viên sử dụng chính sản phẩm của học sinh
làm căn cứ cơ bản để truyền thụ tri hức tới học sinh, chính học sinh nhìn lại sản
phẩm của mình từ đó điều chỉnh nhận thức và hành động; học sinh là chủ thể
thực sự của giờ học.
I.2.2.3. Các biện pháp cụ thể đã tiến hành để thực hiện giải pháp mới
a. Giáo viên xác định chính xác mục tiêu bài học.
b. Giáo viên định hướng các năng lực vận dụng kiến thức liên môn: để giải
quyết yêu cầu đặt ra trong sáng kiến kinh nghiệm, giáo viên cần yêu cầu học
sinh trang bị một số kiến thức các môn học: Tin học, Văn học, Vật lý, Sinh học,
Công nghệ, Địa lý, Lịch sử, Giáo dục công dân, Toán học…Từ đó học sinh thấy
được mối liên hệ của khoa học hóa học với các khoa học khác, gần gũi với đời
sống, thực tiễn càng thúc đẩy học sinh tự học tập, tìm tòi nghiên cứu, có hứng

thú trong học tập.
c. Giáo viên và học sinh chuẩn bị thiết bị dạy học và học liệu:
- Giáo viên chuẩn bị bài giảng riêng của mình, câu hỏi trắc nghiệm, bài kiểm tra,
thiết bị dạy học. Giáo viên phân công học sinh chuẩn bị bài theo nhóm (mỗi
nhóm khoảng 10 học sinh), có giao nội dung chuẩn bị cụ thể cho từng nhóm: có
bài chuẩn bị Powerpoint ( 5-7 slide) và bài thuyết trình trong 5 phút.Thời gian
chuẩn bị trước 3-5 ngày.
- Các nhóm học sinh chuẩn bị bài theo định hướng của giáo viên: Chia nhỏ nội
dung cần chuẩn bị của nhóm, mỗi học sinh chuẩn bị một phần kiến thức rồi giao
5


cho một em làm nhóm trưởng tổng hợp và báo các. Giáo viên thu phần chuẩn bị
của các nhóm trước 1 ngày để góp ý, chỉnh sửa, bổ sung và giúp các em hoàn
thiện. Giáo viên hướng dẫn học sinh các kĩ năng Word, Powerpoint.
d. Giáo viên và học sinh tiến hành hoạt động dạy học theo tiến trình dạy học:
Bước 1: Giáo viên đặt vấn đề, sử dụng hình ảnh thực tiễn cuộc sống về những
vấn đề cần quan tâm để dẫn dắt người học vào nội dung chính của bài học.
Bước 2: Giáo viên kiểm tra phần chuẩn bị bài của nhóm học sinh
Bước 3: Với từng vấn đề của bài học Giáo viên mời các nhóm học sinh lên
thuyết trình bài chuẩn bị của mình, các nhóm khác theo dõi, nhận xét góp ý kiến.
Bước 4. Giáo viên chính xác hóa nội dung, sử dụng câu hỏi trắc nghiệm, bài
kiểm tra ngắn để nắm bắt tri thức của học sinh.

6


CHƯƠNG II:
KẾ HOẠCH NGHIÊN CỨU LỒNG GHÉP MỘT SỐ NỘI DUNG
KIẾN THỨC LIÊN MÔN VÀO BÀI HỌC VÀ THIẾT KẾ GIÁO ÁN

II.1. Mục tiêu bài học và vấn đề kiến thức liên môn sử dụng cho chuyên đề
“Hóa học và vấn đề phát triển kinh tế, xã hội, môi trường, ”:
II.1.1. Mục tiêu
a. Về kiến thức: [2] [5]
- Giúp các em nắm được và hiểu rõ vai trò của Hóa học với các lĩnh vực khác,
nâng cao chất lượng cuộc sống, các tác động của con người tới môi trường qua
các thời kỳ xã hội đã làm cho môi trường tự nhiên suy thoái và ô nhiễm.
- Giúp các em học sinh hiểu biết thêm về các vấn đề: Năng lượng và nhiên liệu,
vật liệu, lương thực, thực phẩm, may mặc, việc bảo vệ sức khỏe con người, tác
hại của chất ma túy, chất gây nghiện.
- Giúp các em hiểu được khái niệm ô nhiễm môi trường, nắm được các tác nhân
gây ô nhiễm môi trường và nguồn gốc phát sinh
- Giúp các em nêu được các biện pháp hạn chế ô nhiễm môi trường như:
+ Hạn chế ô nhiễm không khí
+ Hạn chế ô nhiễm nguồn nước
+ Hạn chế ô nhiễm do thuốc bảo vệ thực vật
+ Hạn chế ô nhiễm do chất thải rắn
+ Hạn chế ô nhiễm do tiếng ồn…
-Hiểu được giáo dục bảo vệ môi trường không phải chỉ học một lần mà là học
suốt đời, từ thủa ấu thơ đến lúc trưởng thành, không phải chỉ với một người mà
là của cả cộng đồng.
b. Về kỹ năng: Góp phần hình thành cho học sinh các kĩ năng:
+ Thu nhập và xử lí thông tin, phân tích kênh hình
+ Tìm kiếm thông tin trên Internet
+ Tư duy, thảo luận nhóm, làm việc theo nhóm
+ Viết và trình bày báo cáo trước đám đông, làm bài tập thực hành
+ Học tập tích cực, chủ động, sáng tạo
+ Biết liên hệ kiến thức môn Hóa vào các môn học khác
+ Vận dụng lí thuyết vào thực tiễn
+ Ứng dụng công nghệ thông tin trong học tập: Sử dụng phần mềm Microsoft

Office và Power point.
c. Về thái độ: [2] [5]
- Có ý thức sử dụng các nguồn tài nguyên hợp lý, có ý thức phòng chống các tệ
nạn xã hội….
- Giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cụ thể là bảo vệ chính môi trường ở địa
phương nơi các em đang sinh sống
- Hưởng ứng các phong trào chống ô nhiễm môi trường: Giờ trái đất, Hành trình
xanh....
7


- Độc lập , tự giác chịu trách nhiệm trước nhóm.
d - Hứng thú trong quá trình làm đề tài
- Đồng thời trong chương này học sinh cần kết hợp kiến thức của các môn học
như: Vật lí, Sinh học, Lịch sử, Địa lí, Công nghệ… để hiều các vấn đề có liên
quan, giải quyết vấn đề về lương thực, thực phẩm, năng lượng, nhiên liệu, may
mặc, vật liệu, thuốc và bảo vệ sức khỏe, ô nhiễm môi trường và đề ra các biện
pháp hạn chế ô nhiễm môi trường ở địa phương.
II.1.2. Giáo viên định hướng các năng lực vận dụng kiến thức liên môn
Để giải quyết các vấn đề đặt ra trong sáng kiến kinh nghiệm, giáo viên cần
yêu cầu học sinh tự trang bị về một số kiến thức các môn học:
- Tin học: Sử dụng được các phần mềm mềm Microsoft Office và Power point,
biết tìm kiếm các thông tin trên Internet....
- Văn học: Biết viết và trình bày một văn bản khoa học
- Vật lí: Kiến thức về năng lượng, nhiên liệu, phóng xạ hạt nhân, cơ chế hoạt
động của các loại máy cơ học đế xử lý ô nhiễm môi trường…
- Sinh học: Kiến thức về môi trường, sinh vật, con người, sự sống, sinh trưởng
và phát triển, sinh lý người và động vật.....
- Công nghệ: Các biện pháp tái chế, xử lí chất thải, công nghệ chế biến, chế tạo
máy, biện pháp chăn nuôi, trồng trọt có hiệu quả, góp phần hạn chế gây ô nhiễm

môi trường..
- Địa lý: Kiến thức về sóng, thủy triều, dòng biển, động đất, sóng thần... [10]
- Lịch sử: Các cuộc cách mạng công nghiệp có ảnh hưởng tích cực và tiêu cực
đến môi trường [9]
- Giáo dục công dân: Nâng cao ý thức bảo vệ môi trường sống, trách nhiệm
công dân đối với cộng đồng... [3]
-Toán học: Tính toán lượng khí thải, chất thải trong phòng thí nghiệm và sản
xuất
- Giáo dục hướng nghiệp: Định hướng nghề nghiệp trong tương lai (những
ngành nghề liên quan tới môi trường, công nghệ chế tạo vật liệu mới, công nghệ
sinh học, công nghệ hóa học) Thông qua việc định hướng các tri thức, năng lực
vận dụng kiến thức liên môn cả giáo viên và học sinh đều được trau dồi lại kiến
thức của các môn khoa học khác. Học sinh thấy được mối liên hệ của khoa học
hóa học với các khoa học khác, gần gũi với đời sống, thực tiễn từ đó càng thúc
đẩy học sinh tự học tập, tìm tòi nghiên cứu, hứng thú học tập
II.2. Chuẩn bị của giáo viên và học sinh
II.2.1. Phần “Hóa học và vấn đề phát triển kinh tế”
a. Giáo viên:
+ Bài giảng powpoint, giáo án
+ Tranh phóng to H 9.1, 9.2, 9.3, 9.4 SGK
+ Tranh ảnh, băng hình về các dạng năng lượng, nhiên liệu, vật liệu, các nhà
máy nhiệt điện, thủy điện, điện hạt nhân trong nước và trên thế giới.
+ Kiến thức Vật lý : về quá trình biến đổi các dạng năng lượng

8


+ Kiến thức Địa lí, Công nghệ về sự tăng trưởng kinh tế, công nghệ chế tạo máy
móc, chế tạo vật liệu mới… [10]
+ Kiến thức lịch sử, địa lý về sự phát triển ngành dầu khí ở Việt Nam [9]

b. Chuẩn bị của HS:
- Chuẩn bị bài theo nhóm với nội dung đã được phân công: tư liệu, băng hình,
bài thuyết trình trên powerpoint, tranh ảnh, kiến thức thực tiễn, liên hệ với thực
tế địa phương. Cử đại diện lên thuyết trình ngắn gọn trong 5 phút:
Nhóm 1: Vai trò của năng lượng và nguyên liệu đối với sự phát triển kinh tế
Nhóm 2: Những vấn đề đang đặt ra về năng lượng và nhiên liệu.
Nhóm 3: Vai trò của vật liệu và vấn đề vật liệu đang đặt ra cho nhân loại
Nhóm 4: Vai trò của hóa học góp phần giải quyết vấn đề vật liệu
- Nghiên cứu các nội dung của các nhóm khác để nhận xét bổ sung
c. Các kế hoạch hỗ trợ:
- Hướng dẫn học sinh các kĩ năng Word, Powerpoint,.
- Cung cấp cho HS địa chỉ e-mail, số điện thoại di động của GV để HS tiện liên
hệ, giải đáp thắc mắc khi cần thiết.
- Cung cấp cho HS địa chỉ các trang web có liên quan chuyên đề để HS dễ dàng
truy cập.
- In cho HS file các tài liệu hỗ trợ
II.2.2. Phần: “Hóa học và vấn đề xã hội”
a. Chuẩn bị của giáo viên:
+ Bài giảng powpoint, giáo án
+ Tranh phóng to H 9.5, SGK, bài giảng powpoint
+ Tranh ảnh, băng hình về các loại lương thực thực phẩm, vải vóc, sản phẩm
may mặc, dược phẩm, một số chất gây nghiện, ma túy và tác hại của chúng…
+ Kiến thức lịch sử về nạn đói do thiếu lương thực, thực phẩm , cuộc " Cách
mạng xanh" trên thế giới.
+ Kiến thức Địa lí về sự phát triển của nền nông nghiệp Việt Nam và các nước
trên thế giới, về vấn đề dân sô, lương thực, thực phẩm, đang đặt ra cho nhân loại
+ Kiến thức Sinh học về các loại chất dinh dưỡng cần thiết cho cơ thể, nhu cầu,
khẩu phần ăn trung bình của người Việt Nam, của người lớn, nam giới, nữ giới.
Ảnh hưởng của việc đói ăn, thiếu dinh dưỡng đến sức khỏe và sự phát triển trí
tuệ, vệ sinh an toàn thực phẩm, ngộ độc thực phẩm, công nghệ sinh học

+ Kiến thức Công nghệ: Nghiên cứu sản xuất các chất có tác dụng bảo vệ và
phát triển động vật, thực vật, chất bảo quản lương thực, thực phẩm, chế biến
thực phẩm, chất phụ gia, công nghệ nhuộm, công nghiệp hóa dược, hóa mĩ phẩm
b. Chuẩn bị của HS:
- Chia lớp thành 3 nhóm, mỗi nhóm chuẩn bị một nội dung tương ứng với phần
I, II, III trong SGK, sưu tầm thêm thông tin hình ảnh trên mạng internet, kiến
thức thực tiễn, liên hệ với thực tế địa phương
- Nghiên cứu các nội dung của các nhóm khác để nhận xét bổ sung

9


c. Các kế hoạch hỗ trợ:
- Hướng dẫn học sinh các kĩ năng Word, Powerpoint,.
- Cung cấp cho HS địa chỉ e-mail, số điện thoại di động của GV để HS tiện liên
hệ, giải đáp thắc mắc khi cần thiết.
- Cung cấp cho HS địa chỉ các trang web có liên quan đến dự án để HS dễ dàng
truy cập.
- In cho HS file các tài liệu hỗ trợ
II.2.3. Phần: " Hóa học và vấn đề môi trường"
a. Chuẩn bị của giáo viên:
- Giáo án, bài giảng powerpoint, phiếu giao bài tâp, đề kiểm tra tư liệu tranh
ảnh, hình vẽ, đĩa hình.... về: Ô nhiễm môi trường. Một số biện pháp bảo vệ môi
trường sống ở Việt Nam và trên thế giới.
- Hướng dẫn HS nghiên cứu SGK và các tài liệu, hướng dẫn cách tìm kiếm, xử lí
các thông tin
- Chia lớp học thành 4 nhóm: Phân công các nhóm chuẩn bị bài thuyết trình, nêu
rõ yêu cầu đối với từng nhóm, phát phiếu giao nhiệm vụ cho từng nhóm, cử
nhóm trưởng, thư kí, đặt tên nhóm.
- Kiểm tra điều kiện vật chất, chuẩn bị tư liệu cho GV, HS.

b. Chuẩn bị của HS:
- Chuẩn bị bài theo nhóm với nội dung đã được phân công: tư liệu, băng hình,
bài thuyết trình trên powerpoint, tranh ảnh, cử đại diện lên thuyết trình ngắn gọn
trong 5 phút:
Nhóm 1: vấn đề ô nhiễm môi trường không khí
Nhóm 2: vấn đề ô nhiễm môi trường nước
Nhóm 3: vấn đề ô nhiễm môi trường đất
Nhóm 4: vấn đề vai trò của hóa học với vấn đề chống ô nhiễm môi trường
- Nghiên cứu các nội dung của các nhóm khác để nhận xét bổ sung
c. Các kế hoạch hỗ trợ:
- Hướng dẫn học sinh các kĩ năng Word, Powerpoint,.
- Cung cấp cho HS địa chỉ e-mail, số điện thoại di động của GV để HS tiện liên
hệ, giải đáp thắc mắc khi cần thiết.
- Cung cấp cho HS địa chỉ các trang web có liên quan đến dự án để HS dễ dàng
truy cập.
- In cho HS file các tài liệu hỗ trợ
Việc chuẩn bị thiết bị dạy học, học liệu là khâu hết sức quan trọng để góp
phần làm nên thành công của bài học. Việc chuẩn bị có chu đáo, tỉ mỉ thì bài
học mới diễn ra đúng tiến độ, đảm bảo về thời gian và đảm bảo mục tiêu đã đăt
ra của giáo viên. Học sinh sẽ có tâm thế chủ động tự tin chiếm lĩnh tri thức.

10


II.3. GV và HS tiến hành hoạt động dạy học theo tiến trình dạy học:
( Nội dung này được dạy trong 2 tiết)
II.3.1. Đối với bài 43: “Hóa học và vấn đề phát triển kinh tế”
Hoạt động của GV
Hoạt động 1: GV yêu cầu học
sinh đọc HS: Tham khảo tư liệu

và SGK để những thông tin trong
bài, sử dụng kiến thức thảo luận
đưa ra câu trả lời cho các đã có.
GV: mời nhóm 1 trình bày phần
chuẩn bị về vấn đề: Vai trò của
năng lượng và vấn đề: Vai trò của
năng lượng và nguyên nguyên
liệu đối với sự phát triển liệu đối
với sự phát triển kinh tế kinh tế
GV mời các nhóm khác nhận xét
GV nhận xét, chính xác hóa và
hoàn thiện nội dung bài học
Hoạt động 2: GV: mời nhóm 2
trình bày phần chuẩn bị về vấn
đề: Những vấn đề đang đặt ra về
năng lượng và nhiên liệu
GV mời các nhóm khác nhận xét.
GV nhận xét, chính xác hóa và
hoàn thiện nội dung bài học

Hoạt động của HS
HS cần vận dụng kiến thức liên môn: câu
hỏi của giáo viên. vật lý, hóa học, sinh học,
địa lý, lịch sử ......thảo luận và trả lời các
câu hỏi sau:
1. Năng lượng và nhiên liệu có vai trò như
thế nào đối với sự phát triển nói chung và sự
phát triển kinh tế nói riêng ?
2. Vần đề năng lượng và nhiên liệu đang đặt
ra cho nhân loại hiện nay là gì ?

Nhóm 1 trình bày phần chuẩn bị
HS các nhóm khác đánh giá, nhận xét

HS cần vận về năng lượng và nhiên liệu
dụng kiến thức liên môn: vật lý, hóa học,
sinh học, địa lý, lịch sử ....
Nhóm 2 trình bày phần chuẩn bị
HS các nhóm khác đánh giá, nhận xét
HS suy nghĩ và trả lời câu hỏi GV : Hóa học
đã góp phần giải quyết vấn đề năng lượng
và nhiên liệu như thế nào?
Nhóm 3 trình bày phần chuẩn bị về Vai trò
của vật liệu và vấn đề vật liệu đề vật liệu
đang đặt ra cho nhân loại? Vấn đề này ở
Thanh Hóa như thế nào?
HS các nhóm khác đánh giá, nhận xét

Hoạt động 3. GV: Đưa ra các câu
hỏi thảo luận như sau: đánh giá,
nhận xét - Vai trò của vật liệu đối
với sự phát triển kinh tế? - Vấn đề
đang đặt ra về vật liệu cho nhân
loại là gì ?
GV nêu yêu cầu trong phần này
HS cần vận dụng kiến thức liên
môn: vật lý, hóa học, sinh học, địa
lý, lịch sử ...đế chỉ ra được vai trò
của vật liệu đối với sự phát triển
kinh tế, và vấn đề đặt ra hiện nay
về vật liệu là gì?

GV nhận xét, chính xác hóa và
hoàn thiện nội dung bài học
Hoạt động 4. GV: mời nhóm 4 Nhóm 4 trình bày phần chuẩn bị về hóa học
11


trình bày phần chuẩn bị về vấn
đề: Vai trò của hóa học góp phần
giải quyết vấn đề vật liệu
GV phát vấn: Khai thác quá mức
các nguồn vật liệu từ tự nhiên gây
ra hậu quả gì? Ý nghĩa của việc
trồng và bảo vệ rừng?
GV mời các nhóm khác nhận xét
GV nhận xét, chính xác hóa và
hoàn thiện nội dung bài học

góp phần giải quyết vấn đề vật liệu
HS suy nghĩ và trả lời câu hỏi
HS cần vận dụng kiến thức liên môn: vật lý,
hóa học, sinh vấn đề: Vai trò của hóa học
góp học, địa lý, lịch sử ...đế chỉ ra được vai
trò phần giải quyết vấn đề vật liệu của hóa
học góp.
HS các nhóm khác đánh giá, nhận hần giải
quyết vấn đề vật liệu.

II.3.2. Đối với bài 44: “Hóa học và vấn đề xã hội”
Hoạt động của GV
Hoạt động 1. GV yêu cầu học

sinh đọc SGK và trả lời câu hỏi
GV: mời nhóm 1 trình bày phần
chuẩn bị về vấn đề: Lương thực
và thực phẩm
GV: Đưa ra đáp án.
GV: Việc sử dụng thuốc BVTV
hiện nay như thế nào? , Có ảnh
hưởng gì đến môi trường và chất
lượng sống của mỗi chúng ta?
Liên hệ với nơi em đang sinh
sống? Theo em cần phải sử dụng
thuốc bảo vệ thực vật như thế nào
để phòng chống ô nhiễm môi
trường?
Hoạt động 2. GV: yêu cầu học
sinh đọc những thông tin trong
bài, cần vận dụng kiến thức liên
môn: vật lý, hóa học, sinh học, địa
lý, lịch sử ....
GV: Yêu cầu nhóm 2 trình bày
phần chuẩn bị về vấn đề: may
mặc
GV nhận xét, chính xác hóa và
hoàn thiện nội dung bài học

Hoạt động của HS
Nhóm 1 trình bày phần chuẩn bị về vấn đề:
Lương thực và thực phẩm
HS: Tham khảo tư liệu và SGK để thảo
những thông tin trong bài.

HS cần vận dụng luận đưa ra câu trả lời cho
các câu hỏi kiến thức liên môn: vật lý, hóa
học, sinh của giáo viên. học, địa lý, lịch
sử....thảo luận và trả lời các câu hỏi sau:
1. Lương thực và thực phẩm có vai trò như
thế nào đối với con người?
2. Tích hợp GDMT: Vấn đề lương thực và
thực phẩm đang đặt ra cho nhân loại hiện
nay là gì ?
3. Hóa học đã góp phần giải quyết vấn đề
lương thực và thực phẩm như thế nào?
Nhóm 2 trình bày phần chuẩn bị về vấn đề:
may mặc
HS các nhóm khác đánh giá, nhận xét.
HS. Đưa ra đáp án cho các câu hỏi thảo luận
như sau:
- Vai trò của may mặc đối với CS con
người?
- Vấn đề đang đặt ra về may mặc cho nhân
loại là gì ?
- Hóa học đã góp phần giải quyết vấn đề đó
như thế nào ?
Hoạt động 3. GV yêu cầu học - nhóm 3 trình bày phần chuẩn bị về vấn đề:
sinh đọc những thông tin trong Hóa học với việc bảo vệ sức khoẻ con người
bài, cần vận dụng kiến thức liên HS các nhóm khác đánh giá, nhận xét.
12


môn: vật lý, hóa học, sinh học, địa
lý, lịch sử .....trả lời các câu hỏi

thảo luận như sau:
- Hãy kể tên một số loại dược
phẩm mà em biết?
- Hãy kể tên một số căn bệnh phải
dung thuốc đặc trị mới khỏi được
- Hóa học đã góp phần giải quyết
vấn đề dược phẩm như thế nào ?
GV cho HS quan sát băng hình và
yêu HS suy nghĩ và trả lời câu hỏi
cầu HS kể tên một số chất gây
nghiện, chất kích thích chất ma
tuý mà HS biết? Em phải làm gì
để tránh không mắc các tệ nạn xã
hội?

HS thảo luận và đưa ra ý kiến
HS: Tham khảo tư liệu và SGK để thảo luận
đưa ra câu trả lời cho các câu hỏi của giáo
viên
HS Tìm hiểu sgk trả lời câu hỏi:
+ Nhiều loại bệnh không thể chỉ dùng các
loại cây cỏ tự nhiên trực tiếp để chữa trị.
+ Ngành Hóa dược đã góp phần tạo ra
những loại thuốc tân dược có nhiều ưu thế:
sử dụng đơn giản, khỏi bệnh nhanh, hiệu
quả đặc biệt đối với một số bệnh do virut và
một số bệnh hiểm nghèo...

II.3.3. Đối với bài 45: “Hoá học và vấn đề môi trường”
Hoạt động của GV

Hoạt động 1: GV: Chiếu 1 số hình
ảnh về ô nhiễm môi trường
GV Hỏi: các em hãy cho biết ô
nhiễm HS trả lời môi trường là gì ?
GV Bằng kiến thức sinh học, địa lý
hãy cho biết có mấy loại môi
trường?
GV: mời nhóm 1 trình bày phần
chuẩn bị về vấn đề: ô nhiễm môi
trường không khí bị ô nhiễm và tác
hại của nó.
GV nêu vấn đề để HS tiếp tục giải
quyết:
- Vậy nguồn nào gây ô nhiễm môi
trường?
- Những chất hoá học nào thường
có trong không khí bị ô nhiễm và
gây ảnh hưởng tới đời sống của
sinh vật như thế nào?
GV mời các nhóm khác nhận xét
GV nhận xét, chính xác hóa và
hoàn thiện nội dung bài học, bổ
sung kiến thức HS ghi chép về tầng

Hoạt động của HS
Nhóm 1: trình bày phần chuẩn bị về vấn
đề: ô nhiễm môi trường không khí
Các nhóm khác theo dõi, thảo luận để
chuẩn bị nhận xét bổ sung.
HS quan sát, tư duy để trả lời câu hỏi

HS cần vận dụng kiến thức liên môn: Vật
lý, Công nghệ, Sinh học, Môi trường, Giáo
dục công dân.... trả lời được các câu hỏi
sau:
- Nêu một số hiện tượng ô nhiễm không
khí mà em biết.
- Rút ra nhận xét về không khí sạch và
HS tư duy để trả lời câu hỏi HS các nhóm
khác nhận xét, bổ sung cho nhóm 1

13


ozon, vai trò của rừng cho HS
Hoạt động 2: GV: mời nhóm 2
trình bày phần chuẩn bị về vấn đề:
ô nhiễm môi trường nước GV nêu
yêu cầu trong phần này
GV mời các nhóm khác nhận xét
GV nhận xét, chính xác hóa và
hoàn thiện nội dung bài học.

Hoạt động 3: GV: mời nhóm 3
trình bày phần chuẩn bị về vấn đề:
ô nhiễm môi trường đất GV nêu
yêu cầu trong phần này
GV mời các nhóm khác nhận xét
GV nhận xét, chính xác hóa và
hoàn thiện nội dung bài học

Hoạt động 4: GV thông báo Ô
nhiễm môi trường đang xảy ra trên
quy mô toàn cầu, gây ảnh hưởng
lớn đến cuộc sống trên Trái Đất.
Do đó vấn đề bảo vệ môi trường là
GV: chiếu các số liệu: Hàng năm
thải ra:20 tỉ tấn cacbon điôxít,1,53
triệu tấn SO2Hơn 1 triệu tấn niken,
700 triệu tấn chủ yếu. bụi, 1,5 triệu
tấn asen, 900 tấn coban 600.000
tấn kẽm (Zn), hơi thuỷ ngân (Hg),
hơi chì (Pb) và các chất độc hại

Nhóm 2 trình bày phần chuẩn bị về vấn đề:
ô nhiễm môi trường nước
Các nhóm khác theo dõi, thảo luận để
chuẩn bị nhận xét bổ sung HS cần vận
dụng kiến thức liên môn: vật lý, hóa học,
sinh học, địa lý, lịch sử ...
- Nêu một số hiện tượng ô nhiễm nguồn
nước.
- Rút ra nhận xét về nước sạch, nước bị ô
nhiễm và tác hại của nó.
- Vậy nguồn gây ô nhiễm nước do đâu mà
có?
- Những chất hoá học nào thường có trong
nước bị ô nhiễm và gây ảnh hưởng tới đời
sống của sinh vật như thế nào?
Nhóm 3 trình bày phần chuẩn bị về vấn đề:
ô nhiễm môi trường đất.

Các nhóm khác theo dõi, thảo luận để
chuẩn bị nhận xét bổ sung HS các nhóm
khác bổ sung cho nhóm 3
HS cần vận dụng kiến thức liên môn: vật
lý, hóa học, sinh học, địa lý, lịch sử ...trả
lời được các câu hỏi sau:
- Nêu một số hiện tượng ô nhiễm nguồn
đất. - Rút ra nhận xét về vấn đê đất bị ô
nhiễm và tác hại của nó.
- Nguyên nhân gây ô nhiễm đất
- Những chất hoá học nào thường có trong
đất bị ô nhiễm và tác hại của nó.
Nhóm HS suy nghĩ, đọc thông tin trong bài
học để trả lời câu hỏi và nêu các phương
pháp và có thí dụ cụ thể ngoài nội dung
SGK.
HS thảo luận và rút ra những nhận biết vấn
đề chung của toàn nhân loại

14


khác. GV nêu vấn đề: Bằng cách
nào có thể xác định được môi
trường bị ô nhiễm?
Hoạt động 5:
GV: Xử lí ô nhiễm đất, nước,
không khí dựa trên cơ sở khoa học
hóa học có kết hợp với khoa học
vật lí và sinh học, công nghệ... GV:

Chính xác hóa và chiếu hình ảnh
các thiết bị nhận biết được môi
trường bị ô nhiễm GV mời các
nhóm khác nhận xét GV nhận xét,
chính xác hóa và hoàn thiện nội
dung bài học
GV yêu cầu HS: Đọc thêm thông
tin trong sách giáo khoa, quan sát
hình vẽ thí dụ về xử lí chất thải, khí
thải trong công nghiệp. Tiến hành
thảo luận nhóm, phân tích tác dụng
của mỗi công đọan và rút ra nhận
xét chung về một số biện pháp cụ
thể trong sản xuất, đời sống về:
- Xử lí khí thải.
- Xử lí chất thải rắn.
- Xử lí nước thải.

GV chiếu một số hình ảnh: biến đổi
khí hậu, hưởng ứng "Giờ Trái đất",
Ngày môi trường thế giới...

HS nhóm 4 trình bày phần chuẩn bị về vấn
đề: Vai trò của hóa học trong việc xử lí
chất ô nhiễm như thế nào?
Giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho
học sinh :
- Nhận diện và phân loại rác thải trong đời
sống, trong học tập…
- Không vứt rác xuống sông, suối, ao, hồ,

hay ở các bãi biển…
- Rác làm từ chất dẻo và nhựa cần thu
gom cẩn thận để tái sử dụng và đem đi xử
lý đúng nơi quy định.
- Sử dụng nước sạch hiệu quả, tiết kiệm.
- Tham gia các hoạt động cộng đồng để
làm sạch môi trường nơi ở, đường phố,
kênh rạch, sông, biển...
- Tham gia các hoạt động chống gây ô
nhiễm môi trường nguồn nước, sông, biển,
đất, không khí.
- Không đốt rác thải bừa bãi nhằm hạn chế
khí thải ra môi trường.
- Khuyến khích gia đình bạn sử dụng các
hợp chất tẩy rửa an toàn cho môi trường
Nhóm 4 trình bày phần chuẩn bị về vấn đề:
Vai trò của hóa học trong việc xử lí chất ô
nhiễm
Các nhóm khác theo dõi, thảo luận để
chuẩn bị nhận xét bổ sung HS nhận xét, bổ
sung cho nhóm 4
HS nghe ghi chép, tự tổng hợp kiến thức,
liên hệ với bả thân hạn chế sử dụng bao bì
gói thực phẩm bằng chất dẻo không phân
hủy. GV đưa ra thông điệp bảo vệ môi
trường:
- Phải học tập để hiểu biết về ô nhiễm môi
trường và thực hiện bảo vệ môi trường
thường xuyên, không phải chỉ học một lần
mà là học suốt đời, từ tuổi ấu thơ đến tuổi

trưởng thành không phải chỉ một mình mà
15


là cả cộng đồng.
- Mỗi người công dân đều phải có trách
nhiệm về môi trường,tích cực bảo vệ môi
trường sống trong lành
Hoạt động 6: Củng cố, luyện tập
- GV đánh giá cho điểm cá nhân hoặc nhóm HS thực hiện tốt các nhiệm vụ
được giao trong quá trình học tập.
- HS tóm tắt nội dung chính bài học.HS tóm tắt các nội dung chính
- GV sử dụng đề kiểm tra học sinh trong 10 phút
- HS làm bài kiểm tra
Hoạt động 7: Hướng dẫn học sinh tự học ở nhà 1 phút:
- BTVN: 1, 2, 3, 4, 5 sách giáo khoa
- Ôn tập chuẩn bị thi hkII 4.2.

16


CHƯƠNG III: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM
Để phần nào xác nhận tính hiệu quả của đề tài. Được sự đồng ý của tổ
chuyên môn trường THPT Quảng Xương 1 tôi đã lựa chọn một lớp đối chứng và
một lớp thực nghiệm học theo ban cơ bản. Trong quá trình thực nghiệm tôi có
đổi lớp thực nghiệm và lớp đối chứng.
Tôi đã trực tiếp giảng dạy các giờ thực nghiệm ở các lớp12T4, 12C 3 và
12C4 theo giáo án tiết: Hướng dẫn học sinh học các bài hóa học và vấn đề phát
triển kinh tế, xã hội,môi trường. Các lớp đối chứng do giáo viên khác trong
nhóm dạy theo phương pháp truyền thống. Sau mỗi giờ dạy tôi có kiểm tra 10

phút ở các lớp thực nghiệm và đối chứng với đề bài như nhau theo thang điểm
10. Kết quả đạt được như sau:
Lớp

Đối
tượng
12T4 TN
12C4 TN
12C3 ĐC

Sĩ
số
40
40
47

0
0
0
0

1
0
0
0

2
0
0
0

3
0
0
2

4
1
2
3

Điểm số
5
6
10 3
6
8
11 9

7
14
10
13

8
8
11
8

9

3
3
1

10 TB
1 6,9
0 6,8
0 6,2

Lợi ích và hiệu quả của hoạt động dạy học cho chúng ta lợi ích gián tiếp
đó là nhận thức, hiểu biết của người học, từ hiểu biết ấy, người học sẽ có những
hành động sáng tạo sau này.
• 100% các giờ học trở nên sôi nổi, hấp dẫn có nhiều ý kiến đa chiều.
• 100% học sinh chủ động tích cực tham gia vào khâu chuẩn bị của bài học
• 100 % học sinh đã biết trình bày ý tưởng của mình về các vấn đề của bài học.
• 100% học sinh tự tin trả lời một số câu hỏi khi thi tốt nghiệp và thi đại học
Kết quả lần thực nghiệm trên cho thấy: Số học sinh đạt điểm khá, giỏi ở
các lớp thực nghiệm cao hơn, điểm trung bình cao hơn, học sinh hoạt động tích
cực hơn và hứng thú hơn trong quá trình học. Như vậy việc nghiên cứu lồng
ghép một số nội dung kiến thức liên môn phù hợp với nội dung bài học và phù
hợp với đối tượng học sinh trong quá trình dạy học hóa học mang liệu hiệu quả
nhất định trong việc phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo đồng thời rèn cho
học sinh khả năng tự tìm tòi, tự học, khả năng giải quyết vấn đề trong suốt quá
trình học và trong thực tiễn cuộc sống.

17


KẾT LUẬN
Sau thời gian nghiên cứu đề tài: “Vận dụng kiến thức liên môn để hướng

dẫn học sịnh tự học chuyên đề hóa học và vấn đề phát triển kinh tế, xã hội, môi
trường lớp 12 ban cơ bản”, tôi đã giải quyết được các vấn đề lý luận và thực
tiễn sau đây:
1. Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn về tích hợp liên môn sử dụng trong
giảng dạy môn hóa ở trường THPT.
2. Nghiên cứu lồng ghép một số nội dung kiến thức liên môn trong giảng dạy
chuyên đề hóa học và vấn đề phát triển kinh tế, xã hội, môi trường lớp 12 ban
cơ bản
3. Thực nghiệm sư phạm ở ba lớp 12 ban cơ bản trường THPT Quảng Xương 1
để đánh giá tính hiệu quả của đề tài.
Trên cơ sở đó tôi tiếp tục tìm tòi, nghiên cứu để lồng ghép các nội dung
kiến thức liên môn vào giảng dạy hóa học tiến tới dạy học theo chủ đề tích hợp
liên môn ở trường THPT nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của
học sinh trong quá trình học.
Trên đây là kinh nghiệm của cá nhân tôi, chắc chắn không thể tránh khỏi
sai xót. Tôi rất mong nhận được sự góp ý của các đồng chí trong tổ, ban lãnh
đạo trường THPT Quảng Xương 1, các đồng nghiệp để giúp tôi giảng dạy tốt
hơn trong thời gian tới.
Tôi xin chân thành cảm ơn.
Quảng xương, ngày 25 tháng 5 năm 2018
XÁC NHẬN CỦA HIỆU TRƯỞNG

Tôi xin cam đoan đây là SKKN của
mình viết, không sao chép nội dung
của người khác

TRẦN THỊ NHUNG

18

19