Lồng ghép giáo dục an toàn giao thông trong dạy học môn vật lý

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THANH HÓA
TRƯỜNG THPT MƯỜNG LÁT

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

LỒNG GHÉP GIÁO DỤC AN TOÀN GIAO THÔNG
TRONG DẠY HỌC VẬT LÝ.

Người thực hiện: Đỗ Thị Cúc
Chức vụ: Giáo viên
SKKN thuộc lĩnh vực: Vật lý

THANH HÓA NĂM 2018


MỤC LỤC
Trang
1. Mở đầu
1.1. Lý do chọn đề tài........................................................................................2
1.2. Mục đích nghiên cứu..................................................................................3
1.3. Đối tượng nghiên cứu.................................................................................3
1.4. Phương pháp nghiên cứu............................................................................3
2. Nội dung nghiên cứu.............................................................................................3
2.1. Cơ sở lí luận...............................................................................................3
2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm....................4
2.3. Các giải pháp thực hiện để giải quyết vấn đề. ...........................................5
2.3.1. Bài : Gương cầu lồi.................................................................................5
2.3.2. Bài 10: Ba định luật Niuton- Vật lý 10....................................................6
2.3.3. Bài 13: Lực ma sát- Vật lý 10..................................................................8
2.3.4. Bài 14: Lực hướng tâm- Vật lý 10...........................................................9
2.3.5. Bài 20: Các dạng cân bằng của một vật có mặt chân đế - Vật lý 10.....12

2.3.6. Bài 30: Quá trình đẳng tích. Định luật Sác - Lơ....................................13
2.3.7. Bài: 36: Sự nở vì nhiệt của vật rắn- Vật lý 10 cơ bản...........................13
2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm........................................................14
3. Kết luận và kiến nghị...........................................................................................14
Tài liệu tham khảo...................................................................................................15
Danh mục các đề tài sáng kiến kinh nghiệm đã được hội đồng đánh giá xếp loại
cấp phòng GD&ĐT, cấp sở GD&ĐT và các cấp cao hơn xếp loại từ C trở lên......16

1


1. MỞ ĐẦU
1.1. Lý do chọn đề tài
Tôi viết đề tài này khi bản thân vẫn đang bị ám ảnh bởi những hình ảnh,
video tai nạn giao thông mà hằng ngày các phương tiện thông tin đại chúng truyền
tải. Những câu như: “ số vụ tại nạn trong dịp tết dương lịch là…” , “ số người bị
thương trong dịp nghỉ lễ 30/4 là…” mặc dù ta không muốn nghe nhưng nó đã quá
quen thuộc và đã thành tiền lệ sau mỗi dịp lễ tết. Con số các vụ tai nạn giao thông
được thống kê hàng năm khiên ta phải giật mình vì nó quá lớn. Điều đáng nói là
các con số đó ngày càng tăng lên. Chúng ta có thể thấy qua biểu đồ so sánh tình
hình tai nạn giao thông năm 2016 và 2017 sau:

Tai nạn giao thông gây ra hậu quả rất nặng nề. Người may mắn sống sót thì
cũng mang thương tật cả đời, người không may thì ra đi mãi mãi, để lại nỗi đau
cho người ở lại, cha mẹ mất con, vợ chồng mất nhau và những đứa con côi cút. Đó
là chưa kể đến nạn nhân hầu hết là những người trong độ tuổi lao động. Họ mất đi
hoặc tàn phế là một thiệt thòi cho xã hội. Vì vậy giảm thiểu tai nạn giao thông là
một việc làm cấp bách. Để làm điều đó, xưa nay ta vẫn nhắc nhở nhau rằng : không
vượt đèn đỏ, không uống rượu bia, làm chủ tốc độ, hay phong phú, sinh động hơn
là các cuộc thi về an toàn giao thông… nói chung là tuyên truyền và giáo dục luật

giao thông. Nhưng mọi người quên rằng chính việc hiểu các nguyên tắc, tính chất
vật lý để giải quyết tình huống diễn ra trên đường cũng là yếu tố quan trọng. Và
2


gần đây, vụ va chạm giữa xe khách của anh Đỗ Hùng Mạnh đồng hương của tôi
với xe cứu hỏa trên cao tốc Pháp Vân- Cầu Giẽ làm một cảnh sát hi sinh và bốn
người bị thương đã gây tranh cãi nhiều trên mạng xã hội mà theo tôi là liên quan
nhiều đến quán tính của vật càng cho tôi thấy vai trò của người giáo viên vật lý
trong việc giáo dục an toàn giao thông trong cộng đồng. Dễ tiếp cận nhất chính là
các em học sinh hằng ngày tôi vẫn dạy. Vì vậy tôi sẽ nghiên cứu đề tài “ lồng ghép
giáo dục an toàn giao thông trong dạy học vật lý” để cho ra đời một thế hệ trẻ
không những hiểu luật mà còn có kiến thức khoa học để tham gia giao thông an
toàn nhất.
1.2. Mục đích nghiên cứu của đề tài
Đề tài giúp các em hiểu được bản chât vật lý của sự vật hiện tượng để các em
có hướng xử lý phù hợp với các tình huống diễn ra trên đường nhằm đảm bảo an
toàn khi tham gia giao thông.
1.3. Đối tượng nghiên cứu
Các định luật, tính chất vật lý gắn liền với các tình huống giao thông có liên
quan, phân tích và đưa ra hướng giải quyết vấn đề.
1.4. Phương pháp nghiên cứu:
- Phương pháp nghiên cứu lý luận: đọc, hệ thống hóa các đơn vị kiến thức có
liên quan.
- Khảo sát thực tế, thu thập thông tin
- Phân tích từng hiện tượng, vấn đề cụ thể.
- Tổ chức thực nghiệm sư phạm ở trường phổ thông qua buổi học ngoài giờ
lên lớp.

2. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU

2.1. Cơ sở lí luận:
Một trong những mục tiêu của dạy học vật lí là làm cho lý thuyết xích lại gần
hơn với thực tiễn và đời sống, lấy lý thuyết để soi sang thực tiễn và dùng thực tiễn
để kiểm tra tính đúng đắn của các lý thuyết. Lý thuyết và thực tiễn trong dạy học
vật lí phải gắn liền với nhau và hỗ trợ lẫn nhau tạo nên một thể thống nhất không
tách rời. Với quan điểm đó, việc tăng cường tính thực tiễn trong dạy học vật lí luôn
là thực sự cần thiết. Những năm gần đây, trong kỳ thi THPT Quốc Gia số câu hỏi
mang tính thực hành đã được đưa vào cũng nhằm vào mục đích đó. Trong đề tài
này tôi sẽ chỉ ra các đơn vị kiến thức cụ thể có ứng dụng trong lĩnh vực giao thông
để các em có hướng xử lý tối ưu nhất với các tình huống mà các em có thể gặp
phải .
Để làm được điều này giáo viên cần:
- Giúp học sinh nắm chắc đơn vị kiến thức vật lý liên quan đến hiện tượng.
- Gợi ý cho học sinh những tình huống cần áp dụng đơn vị kiến thức đó.
- Dẫn dắt các em áp dụng được đơn vị kiến thức để xử lý tình huống .
3


2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm
Tình trạng tai nạn giao thông đang là vấn đề nhức nhối của toàn xã hội. Thật
đau lòng khi hai năm vừa qua trường THPT Mường Lát đã có hai em học sinh mất
vì tai nạn giao thông. Qua thực tế khảo sát cho thấy đại đa số học sinh nói riêng,
người tham gia giao thông nói chung ý thức chấp hành luật giao thông còn kém,
chỉ mang tính đối phó, một số tình huống đưa ra chưa biết xử lý phù hợp. Sở dĩ
như vậy là vì trình độ dân trí còn thấp. Mọi người không biết rằng một số luật giao
thông được đưa ra là có cơ sở khoa học rõ ràng. Và với các tình huống diễn ra, nếu
biêt được bản chất vật lý của vấn đề sẽ có cách giải quyết an toàn.
Nhắc đến tai nạn giao thông , ta không thể không nhắc đến container. Theo
thống kê của bộ giao thông vận tải, các vụ tai nạn liên quan đến container chiếm tỉ
lệ lớn và hầu hết là các vụ tai nạn nghiêm trọng. Container thực sự là nỗi khiếp

đảm của những người tham gia giao thông, nó được mệnh danh là hung thần xa lộ.
Sở dĩ như vậy một phần là do đặc điểm của loại xe này khích thước và khối lượng
lớn, bản thân tài xế có khi cũng đã nỗ lực nhưng vẫn không tránh được rủi do, vì
vậy mọi người phải biết đặc điểm đó để lưu thông an toàn. Và đây là chia sẻ của
một bác tài xế có tâm và có thâm niên trong nghề lái container trên mạng xã hội rất
đáng để chúng ta lưu ý:

Đó là kinh nghiệm của bác tài xế nhưng nó có cơ sở khoa học. Dưới đây tôi
sẽ phân tích các vấn đề liên quan.
4


2.3. Các giải pháp thực hiện
Tôi sẽ đưa ra các đơnvị kiến thức có ứng dụng trong lĩnh vực giao thông và
ứng dụng cụ thể.
2.3.1. Bài : Gương cầu lồi :
2.3.1.1. Đơn vị kiến thức liên quan:
Vùng nhìn thấy của gương cầu lồi ( thị trường gương) rộng hơn so với gương
phẳng có cùng kích thước
2.3.1.2. Nội dung cần giáo dục:
Trên ô tô, xe máy người ta lắp gương cầu lồi để quan sát phía sau chứ không
phải gương phẳng vì thị trường gương cầu lồi lớn hơn nên quan sát được vùng phía
sau lớn hơn gương phẳng giúp ta quan sát được các xe chuyển động phía sau.

Đi trên đường vào những khúc cua có vật cản che khuất , người ta thường đặt
một gương cầu lồi lớn. Gương này giúp người lái xe phát hiện phía bên kia có vật
cản hoặc xe chạy ngược chiều không.

5

Với đặc điểm là một huyện miền núi, đường xá quanh co, gương cầu giao
thông được lắp đặt rất nhiều nhưng người dân hầu hết không hiểu được tác dụng
của nó nên đã có những hành động đáng phê phán như đập vỡ gương. sau bài này
học sinh hiểu được mục đích và cách sử dụng chúng, từ đó có ý thức giữ gìn.
2.3.2 . Bài 10: ba định luật Niuton- Vật lý 10:
2.3.2.1. Đơn vị kiến thức liên quan:
- Quán tính: là tính chất mọi vật có xu hướng bảo toàn vận tốc cả về hướng
và độ lớn.
- Khối lượng và mức quán tính: khối lượng là đại lượng đặc trưng cho mức
quán tính của vật.
2.3.2.2. Nội dung cần giáo dục:
* Người ngồi trên phương tiện giao thông, xe biến đổi chuyển động đột ngột
dễ gây nguy hiểm. Do phần phía dưới cơ thể chuyển động cùng với xe, phần phía
trên cơ thể vẫn giữ trạng thái ban đầu. Ví dụ xe đang chạy đột ngột dừng lại, phần
chân dừng lại theo xe, phần trên cơ thể vẫn chuyển động như cũ kết quả là phần
đầu bị va chạm mạnh, nguy hiểm đến tính mạng.

6


Vì vậy người ngồi trên xe máy, xe máy điện cần đội mũ bảo hiểm.
* Khi đi ô tô, phải đợi xe dừng hẳn mới bước xuống. Vì nếu xe đang chạy, dù
rất chậm, ta bước xuống thì chân dừng lại nhưng phần trên cơ thể vẫn đang chuyển
động về phía trước do quán tính nên dễ bị đập đầu xuống đất rất nguy hiểm. Càng
nguy hiểm hơn nếu ta bước về sau xe, vì lúc này vận tốc tương đối giữa phần đầu
và chân tăng lên làm cú ngã mạnh hơn, cho nên khi xuống ô tô nên bước về phía
trước.
* Tàu hỏa dài hàng vài chục toa, chở hàng hóa nặng , lượng hành khách nhiều
nên khối lượng cực lớn do đó mức quán tính lớn, muốn dừng lại phải phanh trước

vài km do đó ta phải chủ động để tránh tàu hỏa. Muốn đi qua đường tàu phải nhìn
hai bên đường ray, nếu thấy tàu hỏa phải đứng cách xa đường tàu, chờ tàu đi qua
mới sang đường.
*Nếu ô tô không may bị chết máy trên đường ray thì 2 người chạy về 2 phía
đường ray cầm chiếc khăn đỏ quay tròn báo hiệu để tài xế phanh tàu hỏa từ xa.
* Container (hay xe tải nói chung) là loại xe tải hạng nặng nên mức quán
tính lớn, xe đang chuyển động rất khó dừng lại cho nên ”4. không đi trước đầu
7


container”- lời bác tài xế dặn. Mặt khác chiều dài xe container lớn, cỡ 18m nên
phạm vi an toàn dành cho xe container khá rộng. Vì vậy bác tài xế khuyên :
”1. Không bám sát container .
2. Không đi song song container.
3. Khi thấy container lùi hay quay đầu thì hãy kiên nhẫn chờ một chút, đừng
chen lấn.”
2.3.3. Bài 13: Lực ma sát- Vật lý 10
2.3.3.1. Đơn vị kiến thức liên quan:
* Ma sát nghỉ: xuất hiện ở chỗ tiếp xúc của vật với bề mặt giúp cho vật đứng
yên trên bề mặt đó khi bị một lực song song với mặt tiếp xúc.
2.3.3.2. Nội dung cần giáo dục:
*Trên đế giầy dép, lốp xe phải khía rãnh để tăng ma sát nghỉ. Khi sử dụng
lâu, lốp xe bị mòn cần phải thay lốp.
*Vào những ngày trời mưa, lực ma sát giữa bánh xe với mặt đường giảm,
người lái xe cần giảm tốc đô để tránh bị trơn trượt.

8


Đó cũng chính là lý do bác tài xế khuyên ta điều thứ 5: ” 5. Khi trời mưa mà

gặp tai nạn chỗ khúc cua khuất tầm nhìn nếu giúp được gì nạn nhân thì giúp, nếu
không thì không nên tụ tập đông người” không may xe khác tới đặc biệt là những
xe có khối lượng lớn, quán tính lớn đã khó dừng lại thêm ma sát giảm do trời mưa
”thì lúc đó sẽ như một cái chổi, lúc đó các bạn có chạy cũng không kịp”
2.3.4. Bài 14: Lực hướng tâm- Vật lý 10.
2.3.4.1. Đơn vị kiến thức liên quan:
* Lực hướng tâm là lực hay hợp lực tác dụng vào một vật chuyển động tròn
đều và gây ra gia tốc cho vật.
Fht=maht==mr
:
* Chuyển động ly tâm: là chuyển động bị văng khỏi quỹ đạo tròn theo phương
tiếp tuyến với quỹ đạo.
2.3.4.2. Nội dung cần giáo dục:
* Các vận động viên đua xe khi qua khúc cua phải nghiêng rạp người xuống
đường

9


Giải thích: vận động viên đi trên khúc cua giống như một chuyển động tròn. Ta
phân tích các lực tác dụng lên hệ người xe: Trọng lực , phản lực. Hợp Hai lực này
là giữ cho xe chuyển động tròn quanh khúc cua.

Góc nghiêng α của người so với mặt đường được xác định như sau:
tg α===
Từ biểu thức suy ra các tay đua chạy với vận tốc càng lớn, α càng nhỏ tức là người
càng phải nhiêng rạp xuống đường.
* Mặt đường vào khúc cua thường phải làm nghiêng về tâm cong.

10

Giải thích: Khi ô tô đến đoạn đường cong phản lực không cân bằng với trọng
lực nữa. Hợp của 2 lực này hướng vào tâm quỹ đạo, cùng với lực ma sát nghỉ
đóng vai trò là lực hướng tâm làm ô tô chuyển động cong được dễ dàng.
*Khi xe chuyển động trên đường cua không nghiêng vào tâm cong (ví dụ
lên đèo), khi này chỉ có lực ma sát nghỉ đóng vai trò là lực hướng tâm giữ cho vật
chuyển động cong. Để xe vẫn chuyển động được theo cung đường này thì:
hay
mg
v
Nghĩa là với đoạn đường cong nào đó tất cả các phương tiện giao thông dù
nặng nề chậm chạp như xe tải hay tốc độ lớn như xe con hoặc nhẹ hơn như xe máy
đều không được đi quá tốc độ tối đa xác định, giá trị này không phụ thuộc vào
khối lượng của phương tiện. Nhiều người kiến thức vật lý hạn hẹp, tưởng xe xịn,
phóng nhanh, khi vượt quá tốc độ tối đa cho phép sẽ chuyển động ly tâm, xe văng
xuống vực gây tai nạn.

11


2.3.5. Bài 20: Các dạng cân bằng của một vật có mặt chân đế- Vật lý 10
2.3.5.1. Đơn vị kiến thức liên quan:
*Điều kiện cân bằng của một vật có mặt chân đế: giá của trọng lực phải xuyên
qua mặt chân đế ( hay là trọng tâm phải rơi trên mặt chân đế).
*Mức vững vàng của cân bằng: mức vững vàng của cân bằng được xác đinh
bởi độ cao của trọng tâm và diện tích mặt chân đế. Trọng tâm của vật càng cao,
diện tích của mặt chân đế càng nhỏ thì vật càng dễ bị lật đổ và ngược lại.
2.3.5.2. Nội dung cần giáo dục:
Không nên xếp hàng quá cao, nên xếp vật nặng xuống dưới, vật nhẹ lên trên

để hạ thấp trọng tâm, tăng mức vững vàng của xe.
Với đặc thù là huyện miền núi, đường chủ yếu là đèo dốc nghiêng cần chú ý
cho hoc sinh điều này. Thực tế, năm 2016 một xe chở luồng do chất quá cao khi đi
vào đoạn đường nghiêng đã bị lật, gây tử vong 3 người tại địa bàn xã Trung LýMường Lát. Đồng thời nhắc nhở các em không nên đi gần các xe tải để tránh rủi
do.
Dưới đây là hình ảnh chiếc xe chở gỗ chất hàng quá cao, dẫn đến trọng tâm
ở trên cao nên mức vững vàng của xe kém. Vì vậy khi đi vào đoạn đường nghiêng,
trọng tâm sẽ bị rơi ra ngoài mặt chân đế làm xe bị lật.

12


2.3.6. Bài 30: Quá trình đẳng tich. Định luật Sác-Lơ.
2.3.6.1. Đơn vị kiến thức liên quan: Trong quá trình đẳng tích của một lượng khí
nhất định, áp suất tỉ lệ thuận với nhiệt độ tuyệt đối.
hằng số
2.3.6.2. Nội dung cần giáo dục:
Không nên bơm xe quá căng. Vì khi bơm xe quá căng, thể tích của săm ,lốp
xe không thể tăng thêm, khi trời nắng nhiệt độ T tăng lên áp suất khí trong lốp xe
sẽ tăng gây nổ lốp, xe bị biến đổi chuyển động đột ngột ( chạy chậm hẳn lại), do
quán tính xe phía sau không kịp xử lý sẽ gây tai nạn.
2.3.7. Bài: 36: Sự nở vì nhiệt của vật rắn- Vật lý 10 cơ bản.
2.3.7.1. Đơn vị kiến thức liên quan:
Sự nở vì nhiệt của vật rắn là sự tăng kích thước của vật rắn khi nhiệt độ tăng.
Độ nở dài:
2.3.7.2. Nội dung cần giáo dục:
Đường ray xe lửa người ta không làm liền một mạch từ Nam chí Bắc mà
phải làm có khe hở để khi tàu hỏa chạy qua, đường ray nóng lên, khe hở đó là chỗ
để đường ray nở ra, nếu không đường ray sẽ bị cong vênh làm tàu trật bánh, gây tai
nạn.

13


2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm.
Tôi đã tổ chức một buổi học ngoại khóa về ứng dụng vật lý trong việc giáo dục
an toàn giao thông ở hai lớp 10 A và 10C, với mỗi tình huống đưa ra các em đều
rất hào hứng phân tích vấn đề và đưa ra hướng giải quyết tối ưu nhất. Qua đây ý
thức chấp hành giao thông của học sinh được nâng cao, các em vận dụng ngay
kiến thức đã chiếm lĩnh được vào việc lưu thông trên đường hằng ngày. Điều này
có thể thấy là 100o/o học sinh đi xe đạp điện đều tự giác đội mũ bảo hiểm, thay vì
trước đây các em chỉ đội khi nhìn thấy cảnh sát giao thông, không còn tình trạng
phóng nhanh vượt ẩu, tải ba, dàn hàng ngang mỗi khi tan trường.
Đối với lớp 10B và 10D tôi thực hiện lồng ghép giáo dục an toàn giao thông
theo từng bài riêng rẽ ứng với đơn vị kiến thức liên quan học sinh cũng rất hào
hứng và thấy môn học có ích, gẫn gũi với cuộc sống.
3. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
3.1. Kết luận
Với đặc điểm là một huyện miền núi cao và nghèo nhất tỉnh Thanh Hóa, học
sinh học lực yếu kém là chủ yếu, các em rất ngại học và đặc biệt là sợ các môn
khoa học tự nhiên nhưng với cách dạy học tích hợp đã làm cho các em hứng thú
hơn. Đó là một thắng lợi và cần nhân rộng.
Ai cũng biết rằng vật lý là môn khoa học thực nghiệm, thế giới phát triển
được như ngày nay cũng là nhờ thành tựu của vật lý học, có kiến thức khoa học
mọi việc được giải quyết một cách an toàn và hiệu quả. Cho nên là một người giáo
viên lý tôi nghĩ rằng mình cần phải tăng cường lồng ghép kiến thức giáo khoa vào
thực tiễn để các em thêm yêu thích môn học và thực sự có ý nghĩa trong cuộc
sống.
3.2.Kiến nghị
-Trước tình hình thực tế mất an toàn giao thông như hiện nay, tôi có đề nghị
tới các đồng nghiệp, cần tăng cường lồng ghép giáo giục an toàn giao thông trong

các môn học, trong tiết chào cờ hoặc giờ sinh hoạt lớp để nâng cao ý thức cũng
như kiến thức của các em khi tham gia giao thông.
- Các đồng nghiệp nên trao đổi kinh nghiệm với nhau nhiều hơn để rút ra cho
mình cách giáo dục các em hiểu quả nhất.
- Hàng năm các sáng kiến có chất lượng, đạt giải đề nghị Sở Giáo dục chuyển
đến các đơn vị hoặc công bố rộng rãi trên mạng để giáo viên tham khảo, học hỏi.

14


XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƯỞNG
ĐƠN VỊ

Thanh Hóa, ngày 10 tháng 5 năm 2018
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của
mình viết, không sao chép nội dung của
người khác.

Đỗ Thị Cúc

TÀI LIỆU THAM KHẢO
: Mạng internet.
: Vật lí Lớp 7 NXB Giáo dục – 2011. Lương Duyên Bình –Vũ Quang.
: Vật lí Lớp 10 NXB Giáo dục – 2011. Lương Duyên Bình –Vũ Quang.

15


DANH MỤC
CÁC ĐỀ TÀI SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐÃ ĐƯỢC HỘI ĐỒNG ĐÁNH

GIÁ XẾP LOẠI CẤP PHÒNG GD&ĐT, CẤP SỞ GD&ĐT VÀ CÁC CẤP
CAO HƠN XẾP LOẠI TỪ C TRỞ LÊN

Họ và tên tác giả: ĐỖ THỊ CÚC
Chức vụ và đơn vị công tác: Giáo viên trường THPT Mường Lát.

TT Tên đề tài SKKN

1.

Hướng dẫn học sinh thiết kế,
chế tạo bộ thí nghiệm giao
thoa sóng nước và giao thoa
ánh sáng

Cấp đánh
giá xếp
loại
(Phòng,
Sở, Tỉnh...)

Kết quả
đánh
giá xếp
loại (A,
B, hoặc
C)

Sở

C

Năm học
đánh giá xếp
loại

2015-2016

16