Ôn thi công chức gIAO AN SU 10 CHUAN MOI NHAT của bộ (1)

GIÁO ÁN LỊCH SỬ 10 CỦA BỘ

GIAÙO AÙN LÒCH SÖÛ 10
(CHÖÔNG TRÌNH CÔ BAÛN)

PHAN TRUNG THÀNH

01628417333


Giáo án liïch sử 10
PHẦN M ỘT
LỊC H S Ử T HE Á GIỚI THỜI NG UYÊN THUỶ, C Ổ ĐẠI VÀ TRUNG
ĐẠI
CHƯƠNG I
XÃ HỘI NGUY ÊN THUY Û
Ngày so ạn: …… ……… …Ngày dạy:… ……… …….
Bài 1. SỰ XUẤT HI ỆN LO ÀI NGƯỜI VÀ BẦY N GƯỜI N GUYÊN THUỶ
(Tiết 1)

I. MU ÏC TIÊU BÀI HO ÏC
1. Kiến thức
HS cần hiểu những móc và bước tiến trên chặng đường dài, phấn đấu qua hàng
triệu năm của loài người nhằm cải thiện đời sống và cải bến bản thân con người.
2. Tư tưởng
Giáo dục lòng yêu lao động vì lao động không những nâng cao đời sống của con
người mà còn hoàn thiện bản thân con người.
3. Kỹ năng
Rèn kỹ năng sử dụng SGK - kỹ năng phân tích, đánh giá và tổng hợp về đặc
điểm tiến hoá của loài người trong quá trình hoàn thiện mình đồng thời thấy sự sáng tạo
và phát triển không ngừng của xã hội loài người.

II. TIẾN T RÌNH TỔ CHỨC DẠY - HỌC
1. Giới thiệu khái quát về chương trình lòch sử lớp 10
Yêu cầu và hướng dẫn phương pháp học bộ môn ở nhà, ở lớp.
2. Dẫn dắt vào bài học
GV nêu tình hướng qua câu hỏi tạo không khí học tập : Chương trình lòch sử chúng
ta đã học ở THCS được phân chia thành mấy thời kỳ? Kể tên các thời kỳ đó? Hình thái
chế độ xã hội gắn liền với mỗi thời kỳ? Xã hội loài người và loài người xuất hiện như
thế nào? Để hiểu điều đó, chúng ta cùng tìm hiểu bài học hôm nay.
3. Tổ chức các hoạt động trên lớp

Những kiến thức HS cần nắm
vững
Hoạt động 1: Làm việc cá nhân
. Sự xuất hiện loài người và
Trước hết GV kể câu chuyện về nguồn gốc của dân đời sống bầy người nguyên
tộc Việt Nam (Bà Âu Cơ với cái bọc trăm trứng và thuỷ.
chuyện Thượng Đế sáng tạo ra loài người) sau đó nêu
Các hoạt động của thầy và trò

GIÁO ÁN CỦA BỘ

Trang 1


Giáo án liïch sử 10
Các hoạt động của thầy và trò

Những kiến thức HS cần nắm
vững

câu hỏi: Loài người từ đâu mà ra? Câu chuyện kể trên có
ý nghóa gì?
- HS qua hiểu biết, qua câu chuyện GV kể và đọc
SGK trả lời câu hỏi?
GV dẫn dắt, tạo không khí tranh luận.
- GV nhận xét bổ sung và chốt ý:
+ Câu chuyện truyền thuyết đã phản ảnh xa xưa con
người muốn lý giải về nguồn gốc của mình, song chưa đủ
cơ sở khoa học nên gửi gắm điều đó vào sự thầ n thánh.
+ Ngày nay, khoa học phát triển, đặc biệt là khảo cổ
học và cổ sinh học đã tìm được bằng cứ nói lên sự phát
triển lâu dài của sinh giới, từ động vật bậc thấp lên động
vật bậc cao mà đỉnh cao của quá trình này là sự chuyển
biến từ vượn thành người.
- GV nêu câu hỏi: Vậy con người do đâu mà ra? Căn
cứ vào cơ sở nào? Thời gian? Nguyên nhân quan trọng - Loài người do một loài vượn
quyết đònh đến sự chuyển biến đó? Ngày nay quá trình chuyển biến thành? Chặng đầu
chuyển biến đó có diễn ra không? Tại sao?
của quá trình hình thành này có
khoảng 6 triệu năm trước đây.
Hoạt động 2: Làm việc theo nhóm
- GV: Chặng đường chuyển biến từ vượn đến người
diễn ra rất dài. Bước phát triển trung gian là Người tối cổ
(Người thượng cổ).
 Nhiệm vụ cụ thể của từng nhóm là:
+ Nhóm 1: Thời gian tìm được dấu tích Người tối cổ?
Đòa điểm? Tiến hoá trong cơ cấu tạo cơ thể?
+ Nhóm 2: Đời sống vật chất và quan hệ xã hội của
người tối cổ.
- HS: Từng nhóm đọc SGK, tìm ý trả lời và thảo luận

thống nhất ý kiến trình bày trên giấy A 1.
Đại diện của nhóm trình bày kết quả của mình.
GV yêu cầu HS nhóm khác bổ sung.
Cuối cùng GV nhận xét và chốt ý.
- Bắt đầu khoảng 4 triệu năm
trước đây tìm thấy dấu vết của
Nhóm 1:
+ Thời gian tìm được dấu tích của Người tối cổ bắt Người tối cổ ở một số nơi như
Đông Phi, Inđônêxia, Trung
đầu khoảng 4 triệu năm trước đây.
+ Di cốt tìm thấy ở Đông Phi, Giava (Inđônêxia), Bắc Quốc, Việt Nam.
Kinh (trung Quốc )… Thanh Hoá (Việt Nam).
+ Người tối cổ hoàn toàn đi bằng hai chân, đôi tay
được tự do cầm nắm, kiếm thức ăn. Cơ thể có nhiều biến - Đời sống vật chất của người
nguyên thuỷ:
đổi: trán, hộp sọ …
+ Chế tạo công cụ đá (đồ đá
Nhóm 2: Đời sống vật chất đã có nhiều thay đổi.

GIÁO ÁN CỦA BỘ

Trang 2


Giáo án liïch sử 10
Các hoạt động của thầy và trò
+ Biết chế tạo công cụ lao động: Họ lấy mảnh đá hay
cuội lớn đem ghè vỡ tạo nên một mặt cho sắc và vừa tay
cầm  rìu đá (đồ đá cũ - sơ kỳ).
+ Biết làm ra lửa (phát minh lớn)  điều quan trọng

cải thiện căn bản cuộc sống từ ăn sống  ăn chín.
+ Cùng nhau lao động tìm kiếm thức ăn. Chủ yếu là
hái lượm và săn bắt thú.
+ Quan hệ hợp quần xã hội, có người đứng đầu, có
phân công lao động giữa nam - nữ, cùng chăm sóc con
cái, sống quây quần theo quan hệ ruột thòt gồm 5 - 7 gia
đình. Sống trong hang động hoặc mái đá, lều dựng bằng
cành cây … Hợp quần đầu tiên  bầy người nguyên thuỷ.
Hoạt động 3: cả lớp
GV dùng ảnh và biểu đồ để giải thích giúp HS hiểu
và nắm chắc hơn: ảnh về Người tối cổ , ảnh về các công
cụ đá, biểu đồ thời gian của Người tối cổ.
- Về hình dáng: Tuy còn nhiều dấu tích vượn trên
người nhưng Người tối cổ không còn là vượn.
- Người tối cổ là Người vì đã chế tác và sử dụng công
cụ (mặc dù chiếc rìu đá còn thô kệch đơn giản ).
- Thời gian:
4 tr.năm 1 tr.năm 4 vạn năm
(Người tối cổ) - đi đứng thẳng.
- Hòn đá ghè đẽo sơ qua.
- Hái lượm, săn bắt thú.
- Bầy người.

Những kiến thức HS cần nắm
vững
cũ).
+ Làm ra lửa.

+ Tìm kiếm thức ăn, săn bắt hái lượm.
- Quan hệ xã hội của Người

Tối cổ được gọi là bầy người
nguyên thuỷ.

1 vạn năm

. Người tinh khôn và óc
Hoạt động 4: làm việc theo nhóm
GV trình bày: Qua quá trình lao động, cuộc sống của sáng tạo
con người ngày càng phát triển hơn. Đồng thời con người
tự hoàn thành quá trình hoàn thiện mình  tạo bước
nhảy vọt từ vượn thành Người tối cổ. Ta tìm hiểu bước
nhảy vọt thứ 2 của quá trình này.
- GV chia lớp thành 3 nhóm, nêu câu hỏi cho từng
nhóm:
+ Nhóm 1: Thời đại Người tinh khôn bắt đầu xuất
hiện vào thời gian nào? Bước hoàn thiện về hình dán g và
cấu tạo cơ thể được biểu hiện như thế nào?
+ Nhóm 2: Sự sáng tạo của Người tinh khôn trong
việc chế tạo công cụ lao động bằng đá.
+ Nhóm 3: Những tiến bộ khác trong cuộc sống lao
động và vật chất.

GIÁO ÁN CỦA BỘ

Trang 3


Giáo án liïch sử 10
Các hoạt động của thầy và trò
- HS đọc SGK, thảo luận tìm ý trả lời. Sau khi đại

diện nhóm trình bày kết quả thống nhất của nhóm. HS
nhóm khác bổ sung. Cuối cùng GV nhận xét và chốt ý.
Nhóm 1: Đến cuối thời đồ đá cũ, khoảng 4 vạn năm
trước đây Người tinh khôn (hay còn gọi là người hiện
đại) xuất hiện. Người tinh khôn có cấu tạo cơ thể như
người ngày nay: xương cốt nhỏ nhắn, bàn tay nhỏ khéo
léo, ngón tay linh hoạt. Hộp sọ và thể tích não phát triển,
trán cao, mặt phẳng, hình dáng gọn và linh hoạt, lớp lông
mỏng không còn nữa đưa đến sự xuất hiện những màu da
khác nhau (3 đại chủng lớn vàng - đen - trắng).
Nhóm 2: Sự sáng tạo của Người tinh khôn trong kỹ
thuật chế tạo công cụ đá: Người ta biết ghè 2 cạnh sắc
hơn của mảnh đá làm cho nó gọn và sắc hơn với nhiều
kiểu, loại khác nhau. Sau khi được mài nhẵn, được khoan
lỗ hay nấc để tra cán  Công cụ đa dạng hơn, phù hợp
với từng công việc lao động, trau chuốt và có hiệu quả
hơn  Đồ đá mới.

Những kiến thức HS cần nắm
vững

- Khoảng 4 vạn năm trước đây
Người tinh khôn xuất hiện.
Hình dáng và cấu tạo cơ thể
hoàn thiện như người ngày nay.

- Óc sáng tạo là sự sáng tạo
của Người tinh khôn trong công
việc cải tiến công cụ đồ đá và
biết chế tác thêm nhiều công

cụ mới.
+ Công cụ đá: Đá cũ  đá mới
(ghè - mài nhẵn - đục lỗ tra
Nhóm 3: Óc sáng tạo của Người tinh khôn còn chế cán).
tạo ra nhiều công cụ lao động khác: Xương cá, cành cây + Công cụ mới: Lao, cung tên.
làm lao, chế cung tên, đan lưới đánh cá, làm đồ gốm .
Cũng từ đó đời sống vật chất được nâng lên. Thức ăn
tăng lên đáng kể. Con người rời hang động ra đònh cư ở
đòa điểm thuận lợi hơn. Cư trú nhà cửa trở nên phổ biến.
Hoạt động 5: làm việc cả lớp và cá nhân
. Cuộc cách mạng thời đá
GV trình bày : - Cuộc cách mạng đá mới - đây là một mới.
thuật ngữ khảo cổ học nhưng rất thích hợp với thực tế
phát triển của con người. Từ khi Người tinh khôn xuất
hiện thời đá cũ hậu kì, con người đã có một bước tiến
dài: Đã có cư trú nhà cửa, đã sống ổn đònh và lâu dài
(lớp vỏ ốc sâu 1m nói lên có thể lâu tới cả nghìn năm).
Như thế cũng phải kéo dài tích luỹ kinh nghiệm tới 3
vạn năm. Từ 4 vạn năm đến 1 vạn năm trước đây mới - 1 vạn năm trước đây thời kỳ
bắt đầu thời đá mới.
đá mới bắt đầu.
GV nêu câu hỏi: - Đá mới là công cụ đá có điểm khác
như thế nào so với công cụ đá cũ?
HS đọc SGK trả lời. HS khác bổ sung, cuối cùng GV
nhận xét và chốt lại: đá mới là công cụ đá được ghè sắc,
mài nhẵn, tra cán dùng tốt hơn. Không những vậy người
ta còn sử dụng cung tên thuần thục.
GV đặt câu hỏi: Sang thời đại đá mới cuộc sống vật
chất của con người có biến đổi như thế nào?
HS đọc SGK trả lời. HS khác bổ sung, cuối cùng GV

GIÁO ÁN CỦA BỘ

Trang 4


Giáo án liïch sử 10
Các hoạt động của thầy và trò
nhận xét và chốt ý.
- Sang thời đại đá mới cuộc sống của con người đã có
những thay đổi lớn lao.
+ Từ chỗ hái lượm, săn bắn  trồng trọt và chăn nuôi
(người ta trồng một số cây lương thực và thực phẩm như
lúa, bầu bí… Đi săn bắn được thú nhỏ người ta giữ lại
nuôi và thuần dưỡng thành gia súc nhỏ như chó, cừu, lợn,
bò …).
+ Người ta biết làm sạch những tấm da thú để che
thân cho ấm và "cho có văn hoá" (tìm thấy cúc, kim
xương).
+ Người ta biết làm đồ trang sức (vòng bằng vỏ ốc và
hạt xương, vòng tay, vòng cổ chân, hoa tai bằng đá
màu).
+ Con người biết đến âm nhạc (cây sáo xương, đàn đá
…)
GV kết luận: Như thế, từng bước, từng bước con
người không ngừng sáng tạo, kiếm được thức ăn nhiều
hơn , sống tốt hơn và vui hơn. Cuộc sống bớt dần sự lệ
thuộc và thiên nhiên. Cuộc sống con người tiến bộ với
tốc độ nhanh hơn và ổn đònh hơn từ thời đá mới.

Những kiến thức HS cần nắm
vững

- Cuộc sống con người đã có
những thay đổi lớn lao, người ta
biết:
+ Trồng trọt, chăn nuôi.
+ Làm sạch tấm da thú che
thân.

+ Làm nhạc cụ.
 Cuộc sống no đủ hơn, đẹp
hơn và vui hơn, bớt lệ thuộc
vào thiên nhiên.

4. Sơ kết bài học
- GV kiểm tra hoạt động nhận thức của HS với việc yêu cầu HS trả lời câu hỏi.
- Nguồn gốc của loài người, nguyên nhân quyết đònh đến quá trình tiến hoá.
- Thế nào là Người tối cổ? Cuộc sống vật chất và xã hội của Người tối cổ?
- Những tiến bộ về kỹ thuật khi Người tinh khôn xuất hiện?
5. Dặn dò - ra bài tập về nhà
- Nắm được bài cũ. Đọc trước bài mới và trả lời câu hỏi trong SGK.
- Bài tập:
Lập bảng so sánh
Nội dung

Thời kỳ đá cũ

Thời kỳ đá mới

Thời gian
Chủ nhân
Kỹ thuật chế tạo công cụ đá
Đời sống lao động

GIÁO ÁN CỦA BỘ

Trang 5


Giáo án liïch sử 10
Ngày so ạn: …… ……… …Ngày dạy:… ……… …….
Bài 2. XÃ HỘI NGUYE ÂN THUY Û
I. MU ÏC TIÊU BÀI HO ÏC
1. Kiến thức
- Hiểu được đặc điểm tổ chức thò tộc, bộ lạc, mối quan hệ trong tổ chức xã hội
đầu tiên của loài người.
- Mốc thời gian quan trọng của quá trình xuất hiện kim loại và hệ quả xã hội của
công cụ kim loại.
2. Tư tưởng
- Nuôi dưỡng giấc mơ chính đáng - xây dựng một thời đại Đại Đồng trong văn
minh.
3. Kỹ năng
Rèn cho Hs kỹ năng phân tích và đánh giá tổ chức xã hội thò tộc, bộ lạc. Kỹ năng
phân tích và tổng hợp về quá trình ra đờ i của kim loại - nguyên nhân - hệ quả của chế
độ tư hữu ra đời.
II. THI ẾT BỊ, TÀI LI ỆU DẠY - HO ÏC
- Tranh ảnh.
- Mẫu truyện ngắn về sinh hoạt của thò tộc, bộ lạc.
III. TI ẾN T RÌNH TỔ CHỨC DẠY - HỌC

1. Kiểm tra bài cũ
 Câu hỏi 1: Lập niên biểu thời gian về quá trình tiến hoá từ vượn thàn h người ?
Mô tả đời sống vật chất và xã hội của Người tối cổ?
 Câu hỏi 2: tại sao nói thời đại Người tinh khôn cuộc sống của con người tốt
hơn, đủ hơn, đẹp hơn và vui hơn?
2. Dẫn dắt bài mới
Bài một cho chúng ta hiểu quá trình tiến hoá và tự hoàn thiện của con người. Sự
hoàn thiện về vóc dáng và cấu tạo cơ thể. Sự tiến bộ trong cuộc sống vật chất. Đời sống
của con người tốt hơn - đủ hơn - đẹp hơn - vui hơn. Và trong sự phát triển ấy ta thấy sự
hợp quần của bầy người nguyên thuỷ - một tổ chức xã hội quá độ. Tổ chức ấy còn mang
tính giản đơn, hoang sơ, còn đầy dấu ấn bầy đàn cùng sự tự hoàn thiện của con người.
Bầy đàn phát triển tạo nên sự gắn kết và đònh hình của một tổ chức xã hội loài người
khác hẳn với tổ chức bầy, đàn. Để hiểu tổ chức thực chất, đònh hình đầu tiên của loài
người đó, ta tìm hiểu bài hôm nay.
3. Tổ chức các hoạt động trên lớp
Các hoạt động của thầy và trò

GIÁO ÁN CỦA BỘ

Những kiến thức HS cần nắm
vững

Trang 6


Giáo án liïch sử 10
Những kiến thức HS cần nắm
vững
Hoạt động 1: Cả lớp và cá nhân
. Thò tộc - bộ lạc

Trước hết GV gợi HS nhớ lại những tiến bộ, sự a. Thò tộc
hoàn thiện của con người trong thời đại Người tinh
khôn. Điều đó đưa đến xã hội bầy người nguyên
thuỷ, một tổ chức hợp quần và sinh hoạt theo từng
gia đình trong hình thức bầy người cũng khác đi. Số
dân đã tăng lên. Từng nhóm người cũng đông đúc,
mỗi nhóm có hơn 10 gia đình (đông hơn trước gấp 23 lần ) gồm 2, 3 thế hệ già trẻ chung dòng máu  Họ
hợp thành một tổ chức xã hội chặt chẽ hơn, gắn bó
hơn, có tổ chức hơn. Hình thức tổ chức ấy gọi là thò
tộc - những người "cùng họ". Đây là tổ chức thực
chất và đònh hình đầu tiên của loài người.
GV nêu câu hỏi: Thế nào là thò tộc? Mối quan hệ
- Thò tộc là nhóm hơn 10 gia đình
trong thò tộc?
HS nghe và đọc SGK trả lời.
và có chung dòng máu.
HS khác bổ sung. Cuối cùng GV nhận xét và chốt ý. - Quan hệ trong thò tộc công bằng,
+ Thò tộc là nhóm người có khoảng hơn 10 gia bình đẳng, cùng làm, cùng hưởng.
đình, gồm 2-3 thế hệ già trẻ và có chung dòng máu.
Lớp trẻ tôn kính cha mẹ, ông bà
+ Trong thò tộc, mọi thành viên đều hợp sức, và cha mẹ đều yêu thương chăm
chung lưng đấu cật, phối hợp ăn ý với nhau để tìm sóc tất cả con cháu của thò tộc.
kiếm thức ăn. Rồi được hưởng thụ bằng nhau, công
bằng. Trong thò tộc, con cháu tôn kính ông bà cha
mẹ và ngược lại. Bảo đảm nuôi dạy tất cả con cháu
của thò tộc.
GV phân tích bổ sung để nhấn mạnh khái niệm
hợp tác lao động  hưởng thụ bằng nhau - cộng
đồng. Công việc lao động hàng đầu và thường xuyên
của thò tộc là kiếm thức ăn để nuôi sống thò tộc. Lúc

bấy giờ với công việc săn đuổi và săn bẫy các con
thú lớn, thú chạy nhanh, con người không thể lao
động riêng rẽ, buộc họ phải cùng hợp sức thành một
vòng vây, hò hét, ném đá, ném lao, bắn cung tên,
dồn thú chỉ còn một con đường chạy duy nhất, đó là
hố bẫy. Yêu cầu của công việc và trình độ thời đó
buộc phải hợp tác nhiều người, thậm chí của cả thò
tộc. Việc tìm kiếm thức ăn không thường xuyên,
không nhiều. Khi ăn, họ cùng nhau ăn (kể chuyện …
Qua bức tranh vẽ trên vách đá ở hang động, ta thấy :
Sau khi đi săn thú về, họ cùng nhau nướng thòt rồi ăn
thòt nướng với rau củ đã được chia thành các khẩu
phần đều nhau. Hoặc có nơi thức ăn được để trên tàu
lá rộng từng người bốc ăn từ tốn vì không có ,nhiều
để ăn tự do thoải mái). Việc chia khẩu phần ăn, ta
Các hoạt động của thầy và trò

GIÁO ÁN CỦA BỘ

Trang 7


Giáo án liïch sử 10
Các hoạt động của thầy và trò

Những kiến thức HS cần nắm
vững

thấy ngay trong thời hiện đại này khi phát hiện thò
tộc Tasây ở Philippines. Tính công bằng - cũng

được thể hiện rất rõ.
GV có thể kể thêm câu chuyện mảnh vải tặng
của nhà dân tộc học với thổ dân Nam Mỹ.
Qua câu chuyện, GV chốt lại: Nguyên tắc vàng
trong xã hội thò tộc là của chung, việc chung, làm
chung, thậm chí là ở chung một nhà. Tuy nhiên đây
là một đại đồng trong thời kỳ mông muội, khó khăn
nhưng trong tương lai chúng ta vẫn có thể xây dựng
đại đồng trong thời văn minh - một đại đồng mà
trong đó con người có trình độ văn minh cao và quan
hệ cộng đồng làm theo năng lực và hưởng theo ,nhu
cầu. Điều đó chúng ta có thể thực hiện được - một
ước mơ chính đáng mà loài người hướng tới.
Hoạt động 2: Làm việc cá nhân
- GV nêu câu hỏi: Ta biết đặc điểm của thò tộc.
Dựa trên hiểu biết đó, hãy:
- Đònh nghóa thế nào là bộ lạc?
- Nêu điểm giống và điểm khác giữa bộ lạc và thò
tộc?
HS đọc SGK và trả lời. HS khác bổ sung. GV
nhận xét và chốt ý.
+ Bộ lạc là tập hợp một số thò tộc, sống cạnh
nhau, có họ hàng với nhau và có chung một nguồn
gốc tổ tiên.
+ Điểm giống: Cùng có chung một dòng máu.
+ Điểm khác: Tổ chức lớn hơn (gồm nhiều thò
tộc)
Mối quan hệ trong bộ lạc là sự gắn
bó, giúp đỡ nhau, chứ không có quan hệ hợp sức lao
động kiếm ăn.

b. Bộ lạc

- Bộ lạc là tập hợp một số thò tộc
sống cạnh nhau và có cùng một
nguồn gốc tổ tiên.
- Quan hệ giữa các thò tộc trong
bộ lạc là gắn bó giúp đỡ nhau.

Hoạt động 3: Làm việc theo nhóm
 Buổi đầu của thời đại kim khí
GV nêu: Từ chỗ con người biết chế tạo công cụ a. Quá trình tìm và sử dụng kim
đá và ngày càng cải tiến để công cụ gọn hơn, sắc loại.
hơn, sử dụng có hiệu quả hơn. Không dừng lại ở các
công cụ đá, xương, tre gỗ mà người ta phát hiện ra
kim loại, dùng kim loại để chế tạo đồ dùng và công
cụ lao động. Quá trình tìm thấy kim loại - sử dụng nó
như thế nào và hiệu quả của nó ra sao, chia nhóm để
tìm hiểu.
Nhóm 1: Tìm mốc thời gian con người tìm thấy

GIÁO ÁN CỦA BỘ

Trang 8


Giáo án liïch sử 10
Các hoạt động của thầy và trò
kim loại? Vì sao lại cách xa nhau như thế?
Nhóm 2: Sự xuất hiện công cụ bằng kim loại có ý

nghóa như thế nào đối với sản xuất?
HS đọc SGK, trao đổi thống nhất ý kiến. Đại
diện nhóm trình bày. Các nhóm khác góp ý. Cuối
cùng GV nhận xét và chốt ý:
+ Quá trình con người tìm và sử dụng kim loại:
Khoảng 5500 năm trước đây, người Tây Á và Ai
Cập sử dụng đồng sớm nhất (đồng đỏ).
Khoảng 4000 năm trước đây, cư dân ở nhiều nơi
đã biết dùng đồng thau.
Khoảng 3000 năm trước đây, cư dân Tây Á và
Nam Châu Âu đã biết đúc và dùng đồ sắt.
GV có thể phân tích và nhấn mạnh: Con người
tìm thấy các kim loại kim khí cách rất xa nhau bởi
lúc đó điều kiện còn rất khó khăn, việc phát minh
mới về kỹ thuật là điều không dễ. Mặc dầu con
người đã bước sang thời đại kim khí từ 5500 năm
trước đây nhưng trong suốt 1500 năm, kim loại
(đồng) còn rất ít, quý nên họ mới dùng chế tạo thành
trang sức, vũ khí mà công cụ lao động chủ yếu vẫn
là đồ đá, đồ gỗ. Phải đến thời kỳ đồ sắt con người
mới chế tạo phổ biến thành công cụ lao động. Đây
là nguyên nhân cơ bản tạo nên một sự biến đổi lớn
lao trong cuộc sống con người.
+ Sự phát minh ra công cụ kim khí đã có ý nghóa
lớn lao trong cuộc sống lao động: Năng suất lao
động vượt xa thời đại đồ đá, khai thác những vùng
đất đai mới, cày sâu cuốc bẫm, xẻ gỗ đóng thuyền,
xẻ đá làm lâu đài; và đặc biệt quan trọng là từ chỗ
bấp bênh, tới chỗ đủ sống tiến tới con người làm ra
một lượng sản phẩm thừa thường xuyên.

Những kiến thức HS cần nắm
vững

- Con người tìm và sử dụng kim
loại:
+ Khoảng 5500 năm trước đây đồng đỏ.
+ Khoảng 4000 năm trước đây đồng thau.
+ Khoảng 3000 năm trước đây sắt.

b. Hệ quả
- Năng suất lao động tăng.
- Khai thác thêm đất đai trồng
trọt.
- Thêm nhiều ngành nghề mới.

Hoạt động 4: Làm việc cả lớp và cá nhân
 Sự xuất hiện tư hữu và xã hội
Trước tiên GV gợi nhớ lại quan hệ xã hội nguyên có giai cấp
thuỷ. Trong xã hội nguyên thuỷ, sự công bằng và
bình đẳng là "nguyên tắc vàng" nhưng lúc ấy, con
người trong cộng đồng dựa vào nhau vì tình trạng đời
sống còn quá thấp. Khi bắt đầu có sản phẩm thừa thì
lại không có để đem chia đều cho mọi người. Chính
lượng sản phẩm thừa được các thành viên có chức
phận nhận (người chỉ huy dân binh, người chuyên
trách lễ nghi, hoặc điều hành các công việc chung
của thò tộc, bộ lạc ) quản lý và đem ra dùng chung,

GIÁO ÁN CỦA BỘ

Trang 9


Giáo án liïch sử 10
Các hoạt động của thầy và trò
sau lợi dụng chức phận chiếm một phần sản phẩm
thừa khi chi cho các công việc chung.
GV nêu câu hỏi: Việc chiếm sản phẩm thừa của
một số người có chức phận đã tác động đến xã hội
nguyên thuỷ như thế nào?
HS đọc SGK trả lời, các HS khác góp ý rồi GV
nhận xét và chốt ý.
+ Trong xã hội có người nhiều, người ít của cải.
Của thừa tạo cơ hội cho một số người dùng thủ đoạn
chiếm làm của riêng. Tư hữu xuất hiện trong cộng
đồng bình đẳng, không có của cải bắt đầu bò phá vỡ.
+ Trong gia đình cũng thay đổi. Đàn ông làm
công việc nặng, cày bừa tạo ra nguồn thức ăn chính
và thường xuyên  Gia đình phụ hệ xuất hiện.
+ Khả năng lao động của mỗi gia đình cũng khác
nhau.
 Giàu nghèo  giai cấp ra đời.
 Công xã thò tộc rạn vỡ đưa con người bước
sang thời đại có giai cấp đầu tiên - thời cổ đại.

Những kiến thức HS cần nắm
vững

- Người lợi dụng chức quyền

chiếm của chung  tư hữu xuất
hiện.

- Gia đình phụ hệ thay gia đình
mẫu hệ.

- Xã hội phân chia giai cấp.
4. Sơ kết bài học
 Thế nào là thò tộc - bộ lạc?
 Những biến đổi lớn lao của đời sống sản xuất - quan hệ xã hội của thời đại kim
khí?

5. Bài tập - Dặn dò về nhà
- Trả lời câu hỏi:
 So sánh điểm giống nhau - khác nhau giữa thò tộc và bộ lạc.
 Do đâu mà tư hữu xuất hiện? Điều này đã dẫn tới sự thay đổi trong xã hội như
thế nào?
- Đọc bài 3:
 Các quốc gia cổ đại Phương Đông.
 Ý nghóa của bức tranh hình 1 trang 11, hình 2 trang 12.

GIÁO ÁN CỦA BỘ

Trang 10


Giáo án liïch sử 10
CHƯƠNG II
XÃ HỘI CỔ ĐẠI
Ngày so ạn: …… ……… …Ngày dạy:… ……… …….

Bài 3.CÁC QUỐC GIA CỔ ĐẠI PHƯƠN G ĐO ÂNG

I. MU ÏC TIÊU BÀI HO ÏC
Sau khi học xong bài học, yêu cầu HS phải nắm được những vấn đề sau:
1. Kiến thức
- Những đặc điểm của điều kiện tự nhiên của các quốc gia phương Đông và sự
phát triển ban đầu của các ngành kinh tế; từ đó thấy được ảnh hưởng của điều kiện tự
nhiên và nền tảng kinh tế đến quá trình hình thành Nhà nước, cơ cấu xã hội, thể chế
chính trò … ở khu vực này.
- Những đặc điểm của quá trình hình thành xã hội có giai cấp và Nhà nước, cơ
cấu xã hội của xã hội cổ đại phương Đông.
- Thông qua việc tìm hiểu về cơ cấu bộ máy Nhà nước và quyền lực của nhà vua,
HS còn hiểu rõ thế nào là chế độ chuyên chế cổ đại.
Những thành tựu lớn về văn hoá của các quốc gia cổ đại phương Đông.
2. Tư tưởng
- Thông qua bài học bồi dưỡng lòng tự hào về truyền thố ng lòch sử của các dân
tộc phương Đông, trong đó có Việt Nam.
3. Kỹ năng
- Biết sử dụng bản đồ để phân tích những thuận lợi, khó khăn và vai trò của các
điều kiện đòa lý ở các quốc gia cổ đại phương Đông.
II. THI ẾT BỊ, TÀI LI ỆU DẠY - HO ÏC
- Bản đồ các quốc gia cổ đại.
- Bản đồ thế giới hiện nay.
- Tranh ảnh nói về những thành tựu văn hoá của các quốc gia cổ đại phương đông
để minh hoạ (nếu có sử dụng phần mềm Encarta 2005, phần giới thiệu về những thành
tựu của Ai Cập cổ đại).
III. TI ẾN T RÌNH TỔ CHỨC DẠY - HỌC
Bài này dạy trong 2 tiết: Tiết 1 giảng mục 1, 2 và mục 3; Tiết 2 giảng mục 4 và 5.
1. Kiểm tra bài cũ
Câu hỏi kiểm tra ở tiết 1: Nguyên nhân tan rã của xã hội nguyên thuỷ? Biểu

hiện?

GIÁO ÁN CỦA BỘ

Trang 11


Giáo án liïch sử 10
2. Dẫn dắt bài mới
- GV nhận xét câu trả lời của HS, khái quát bài cũ và dẫn dắt HS vào bài mới và
nêu nhiệm vụ nhận thực cho Hs như sau: Trên lưu vực các dòng sông lớn ở Châu Á và
Châu Phi từ thiên niên kỷ IV (TCN) cư dân phương Đông đã biết tới nghề luyện kim,
làm nông nghiệp và chăn nuôi gia súc. Họ đã xây dựng các quốc gia đầu tiên của mình,
đó là xã hội có giai cấp đầu tiên mà trong đó thiểu số quý tộc thống trò đa số nông dân
công xã và nô lệ. Quá trình hình thành và phát triển của Nhà nước ở các quốc gia cổ đại
phương Đông không giống nhau, nhưng thể chế chung là chế độ quân chủ chuye ân chế,
mà trong đó vua là người nắm mọi quyền hành và được cha truyền, con nối.
Qua bài học này chúng ta còn biết được Phương Đông là cái nôi của văn minh
nhân loại, nơi mà lần đầu tiên con người đã biết sáng tạo ra chữ viết, văn học, nghệ
thuật và nhiều tri thức khoa học khác.
3. Tổ chức các hoạt động trên lớp
Các hoạt động của thầy và trò
Hoạt động 1: Cả lớp và cá nhân
- GV treo bản đồ "Các quốc gia cổ đại" trên
bảng, yêu cầu HS quan sát, kết hợp với kiến thức
phần 1 trong SGK trả lời câu hỏi: Các quốc gia cổ
đại phương Đông nằm ở đâu, có những thuận lợi gì?
- GV gọi 1 HS trả lời, các HS khác có thể bổ
sung cho bạn.
- GV tiếp tục đặt câu hỏi: Bên cạnh những thuận

lợi thì có gì khó khăn? Muốn khắc phục khó khăn cư
dân phương Đông đã phải làm gì?
- GV gọi 1 HS trả lời, các HS bổ sung cho bạn.
- GV nhận xét và chốt ý:
+ Thuận lợi: đất đai phù sa màu mỡ và mềm
nên công cụ bằng gỗ, đá cũng có thể canh tác và
tạo nên mùa màng bội thu.
+ Khó khăn: Dễ bò nước sông dâng lên gây lũ
lụt, mất mùa và ảnh hưởng đến cuộc sống của
người dân.
- Muốn bảo vệ mùa màng và cuộc sống của
mình, ngay từ đầu cư dân phương Đông đã phải đắp
đê, trò thuỷ, làm thuỷ lợi. Công việc này đòi hỏi
công sức của nhiều người sống quần tụ, gắn bó với
nhau trong các tổ chức xã hội.
- GV đặt câu hỏi: Nền kinh tế chính trò các quốc
gia cổ đại phương Đông?
- GV gọi HS trả lời, các HS khác bổ sung.
- GV chốt lại: Nông nghiệp tưới nước, chăn nuôi
và thủ công nghiệp, trao đổi hàng hoá… trong đó
nông nghiệp tưới nước là ngành kinh tế chính, chủ

GIÁO ÁN CỦA BỘ

Những kiến thức HS cần nắm vững
 Điều kiện tự nhiên và sự phát
triển của các ngành kinh tế
a. Điều kiện tự nhiên

- Thuận lợi : đất đai phù sa màu mỡ,

gần nguồn nước tưới, thuận lợi cho sản
xuất và sinh sống.
- Khó khăn: dễ bò lũ lụt, gây mất
mùa, ảnh hưởng đến đời sống của
nhân dân.
- Do thuỷ lợi, … người ta đã sống quần
tụ thành những trung tâm quần cư lớn
và gắn bó với nhau trong tổ chức công
xã. Nhờ đó Nhà nước sớm hình thành
nhu cầu sản xuất và trò thuỷ, làm thuỷ
lợi.
b. Sự phát triển của các ngành kinh tế
- Nghề nông nghiệp tưới nước là gốc,
ngoài ra còn chăn nuôi và làm thủ

Trang 12


Giáo án liïch sử 10
Các hoạt động của thầy và trò
đạo đã tạo ra sản phẩm dư thừa thường xuyên.
Hoạt động 2: Làm việc tập thể và cá nhân

Những kiến thức HS cần nắm vững
công nghiệp.
 Sự hình thành các quốc gia cổ đại.
- Cơ sở hình thành: Sự phát triển của
- GV đặt câu hỏi: Tại sao chỉ bằng công cụ chủ sản xuất dẫn tới sự phân hoá giai cấp,
yếu bằng gỗ và đá, cư dân trên lưu vực các dòng từ đó Nhà nước ra đời.
sông lớn ở Châu Á, Châu Phi đã sớm xây dựng Nhà

nước của mình?
- Cho HS thảo luận sau đó gọi một HS trả lời, các
em khác bổ sung cho bạn.
- Do điều kiện tự nhiên thuận lợi, sản xuất phát
triển mà không cần đợi đến khi xuất hiện công cụ
bằng sắt, trong xã hội đã xuất hiện của cải dư thừa
dẫn đến sự phân hoá xã hội kẻ giàu, người nghèo,
tầng lớp quý tộc và bình dân. Trên cơ sở đó Nhà
nước đã ra đời.
- Các quốc gia cổ đại đầu tiên xuất
- GV đặt câu hỏi: các quốc gia cổ đại phương hiện ở Ai Cập, Lưỡng Hà, Ấn Độ,
Đông hình thành sớm nhất ở đâu? Trong khoảng Trung Quốc vào khoảng thiên niên kỷ
thời gian nào?
thứ IV - III TCN.
- GV cho HS đọc SGK và thảo luận sau đó gọi 1
HS trả lời, các HS khác bổ sung cho bạn.
- GV có thể chỉ trên bản đồ quốc gia cổ đại Ai
Cập hình thành như thế nào, đòa bàn của các quốc
gia cổ ngày nay là những nước nào trên Bản đồ
Thế giới và liên hệ ở Việt Nam bên lưu vực sông
Hồng, sông Cả … đã sớm xuất hiện nhà nước cổ đại
(phần này sẽ học ở phần Lòch sử Việt Nam).
- GV cho HS xem sơ đồ sau và nhận xét trong
xã hội cổ đại phương Đông có những tầng lớp nào :

Vua
Quý tộc
Nông dân công xã
Nô lệ
Hoạt động 3: Làm việc theo nhóm

 Xã hội có giai cấp đầu tiên
GV giao nhiệm vụ cho từng nhóm:
- Nhóm 1: Nguồn gốc và vai trò của nông dân
công xã trong xã hội cổ đại Phương Đông?
- Nhóm 2: Nguồn gốc của quý tộc?
- Nhóm 3: Nguồn gốc của nô lệ? Nô lệ có vai
trò gì?
- GV nhận xét và chốt ý:
+ Nhóm 1: Do nhu cầu trò thuỷ và xây dựng các - Nông dân công xã: Chiếm số đông
công trình thuỷ lợi khiến nông dân vùng này gắn trong xã hội, ở họ vừa tồn tại "cái cũ",

GIÁO ÁN CỦA BỘ

Trang 13


Giáo án liïch sử 10
Các hoạt động của thầy và trò
bó trong khuôn khổ của công xã nông thôn. Ở họ
tồn tại cả "cái cũ" (những tàn dư của xã hội nguyên
thuỷ: cùng làm ruộng chung của công xã và cùng
trò thuỷ), vừa tồn tại "cái mới" (đã là thành viên
của xã hội có giai cấp : sống theo gia đình phụ hệ,
có tài sản tư hữu,…) họ được gọi là nông dân công
xã. Với nghề nông là chính nên nông dân công xã.
Với nghề nông là chính nên nông dân côn g xã là
lực lượng đông đảo nhất, có vai trò to lớn trong sản
xuất, họ tự nuôi sống bản thân cùng gia đình và
nộp thuế cho quý tộc, ngoài ra họ còn phải làm một
số nghóa vụ khác như đi lính, xây dựng các công

trình.
+ Nhóm 2: Vốn xuất thân từ các bô lão đứng
đầu các thò tộc, họ gồm các quan lại từ Trung Ương
xuống đòa phương. Tầng lớp này sống sung sướng (ở
nhà rộng và xây lăng mộ lớn) dựa trên sự bóc lột nông
dân: họ thu thuế của nông dân dưới quyền trực tiếp
hoặc nhận bổng lộc của Nhà nước cũng do thu thuế
của nông dân.
+ Nhóm 3: Nô lệ, chủ yếu là tù binh và thành
viên công xã bò mắc nợ hoặc bò phạm tội. Vai trò
của họ là làm các công việc nặng nhọc, hầu hạ quý
tộc, họ cũng là nguồn bổ sung cho nông dân công
xã.

Hoạt động 4: Làm việc tập thể và cá nhân
- GV cho HS đọc SGK thảo luận và trả lời câu
hỏi: Nhà nước phương Đông hình thành như thế
nào? Thế nào là chế độ chuyên chế cổ đại? Thế nào
là chế độ vua chuyên chế? Vua dựa vào đâu để trở
thành chuyên chế?
- Gọi 1 HS trả lời, các HS khác bổ sung.
- GV nhận xét và chốt ý: Quá trình hình thành
Nhà nước là từ các liên minh bộ lạc, do nhu cầu trò
thuỷ và xây dựng các công trình thuỷ lợi, các liên
minh bộ lạc liên kết với nhau  Nhà nước ra đời
đề điều hành, quản lý xã hội. Quyền hành tập
trung vào tay nhà vua tạo nên chế độ chuyên chế cổ
đại.
- Vua dựa vào bộ máy quý tộc và tôn giáo để
bắt mọi người phải phục tùng, vua trở thành vua

chuyên chế.
- Chế độ Nhà nước do vua đứng đầu, có quyền

GIÁO ÁN CỦA BỘ

Những kiến thức HS cần nắm vững
vừa là thành viên của xã hội có giai
cấp. Họ tự nuôi sống bản thân và gia
đình, nộp thuế cho Nhà nước và làm
các nghóa vụ khác.

- Quý tộc: Gồm các quan lại ở đòa
phương, các thủ lónh quân sự và những
người phụ trách lễ nghi tôn giáo . Họ
sống sung sướng dựa vào sự bóc lột
nông dân.

- Nô lệ: Chủ yếu là tù bình và thành
viên công xã bò mắc nợ hoặc bò phạm
tội. Họ phải làm các việc nặng nhọc
và hầu hạ quý tộc. Cùng với nông dân
công xã họ là tầng lớp bò bóc lột trong
xã hội.
 Chế độ chuyên chế CĐ
- Quá trình hình thành Nhà nước là từ
các liên minh bộ lạc, do nhu cầu trò
thuỷ và xây dựng các công trình thuỷ
lợi nên quyền hành tập trung vào tay
nhà vua tạo nên Chế độ chuyên chế cổ
đại.

- Chế độ Nhà nước do vua đứng đầu,
có quyền lực tối cao và một bộ máy
quan liêu giúp việc thừa hành, thì
được gọi là chế độ chuyên chế cổ đại.

Trang 14


Giáo án liïch sử 10
Các hoạt động của thầy và trò
lực tối cao (tự coi mình là thần thánh dưới trần
gian, người chủ tối cao ủa đất nước, tự quyết đònh
mọi chính sách và công việc) và giúp việc cho vua
là một bộ máy quan liêu thì được gọi là chế độ
chuyên chế cổ đại.
- GV có thể khai thác thêm kênh hình 2 SGK
tr.12 để thấy được cuộc sống sung sướng của vua
ngay cả khi chết (Quách vàng tạc hình vua)...
- Phần văn hoá này GV có thể cho HS sưu tầm
trước và lên bảng trình bày theo nhóm. Nếu có thời
gian cho HS xem phần mềm Encarta năm 2005 –
phần Liïch sử thế giới cổ đại.
Hoạt động 5: Làm việc theo nhóm
- GV đặt câu hỏi cho các nhóm:
- Nhóm 1: Cách tính lòch của cư dân phương
Đông? Tại sao hai ngành lòch và thiên văn lại ra
đời sớm nhất ở Phương Đông?
- Nhóm 2: Vì sao chữ viết ra đời? Tác dụng của
chữ viết?
- Nhóm 3: Nguyên nhân ra đời của toán học?

Những thành tựu của toán học phương Đông và tác
dụng của nó?
- Nhóm 4: Hãy giới thiệu những công trình kiến
trúc cổ đại phương Đông? Những công trình nào
còn tồn tại đến ngày nay?
- GV gọi đại diện các nhóm lên trình bày và thành
viên của các nhóm khác co1 thể bổ sung cho bạn,
sau đó GV nhận xét và chốt ý:
- Nhóm 1: - Thiên văn học và lòch là 2 ngành
khoa học ra đời sớm nhất, gắn liền với nhu cầu sản
xuất nông nghiệp. Để cày cấy đúng thời vụ, người
nông dân đều phải "trông Trời, trông Đất". Họ
quan sát sự chuyển động của mặt Trăng, mặt Trời
và từ đó sáng tạo ra lòch – nông lòch (lòch nông
nghiệp), lấy 365 ngày là một năm và chia làm 12
tháng (cư dân sông Nin còn dựa vào mực nước
sông lên xuống mà chia làm 2 mùa: mùa mưa là
mùa nước sông Nin lên ; mùa khô là mùa nước sông
Nin xuống, từ đó có kế hoạch gieo trồng và thu
hoạch cho phù hợp ).
- Việc tính lòch chỉ đúng tương đối, nhưng nô ng
lòch thì có ngay tác dụng đối với việc gieo trồng.
- Mở rộng hiểu biết: Con người đã vươn tầm mắt
tới trời, đất, trăng, sao vì mục đích làm ruộng của
mình và nhờ đó đã sáng tạo ra hai ngành thiên văn

GIÁO ÁN CỦA BỘ

Những kiến thức HS cần nắm vững

 Văn hoá cổ đại phương Đông

a. Sự ra đời của lòch và thiên văn học
- Thiên văn học và lòch là 2 ngành
khoa học ra đời sớm nhất, gắn liền với
nhu cầu sản xuất nông nghiệp.

- Việc tính lòch chỉ đúng tương đối,
nhưng nông lòch thì có ngay tác dụng
đối với việc gieo trồng.

Trang 15


Giáo án liïch sử 10
Các hoạt động của thầy và trò
học và phép tính lòch (trong tay chưa có nổi công
cụ bằng sắt nhưng đã tìm hiểu vũ trụ...).
- Nhóm 2: Chữ viết ra đời là do xã hội ngày
càng phát triển, các mối quan hệ phong phú, đa
dạng. Hơn nữa do nhu cầu ghi chép, cai trò, lưu giữ
những kinh nghiệm mà chữ viết đã ra đời. Chữ viết
xuất hiện vào thiên niên kỷ thứ IV TCN mà sớm
nhất là ở Ai Cập và Lưỡng Hà. Ban đầu là chữ
tượng hình (vẽ hình giống vật để biểu thò), sau này
người ta cách điệu hoá chữ tượng hình thành nét và
ghép các nét theo quy ước để phản ánh ý nghó con
người một cách phong phú hơn gọi là chữ tượng ý.
Chữ tượng ý được ghép với một âm thanh để phản
ánh tiếng nói, tiếng gọi có âm sắc, thanh điệu của

con người. Người Ai Cập viết trên giấy papirút (vỏ
cây sậy cán mỏng), người Lưỡng Hà viết trên đất
sét rồi đem nung khô, người Trung Quốc viết trên
mai rùa, thẻ tre, trúc hoặc trên lụa bạch ...).
- GV cho HS xem tranh ảnh nói về cách viết chữ
tượng hình của cư dân phương Đông xưa và hiện
nay trên thế giới vẫn còn một số quốc gia viết chữ
tượng hình như : Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc.
- GV nhận xét: Chữ viết là phát minh quan trọng
nhất của loài người, nhờ đó mà các nhà nghiên cứu
ngày nay hiểu được phần nào cuộc sống của cư dân
cổ đại xưa.
- Nhóm 3: Do nhu cầu tính lại diện tích ruộng
đất sau khi bò ngập nước, tính toán vật liệu và kích
thước khi xây dựng các công trình xây dựng, tính
các khoản nợ nần nên toán học sớm xuất hiện ở
Phương Đông. Người Ai Cập giỏi về tính hình học,
họ đã biết cách tính diện tích tam giác, hình thang
... họ còn tính được số Pi bằng 3,16 (tương đối)...
Người Lưỡng Hà hay đi buôn xa giỏi về số học, họ
có thể làm các phép tính nhân, chia cho tới hàng
triệu. Người Ấn Độ phát minh ra số 0...
- GV nhận xét: Mặc dù toán học còn sơ lược
nhưng đã có tác dụng ngay trong cuộc sống lúc bấy
giờ và nó cũng để lại nhiều kinh nghiệm quý chuẩn
bò cho bước phát triển cao hơn ở giai đoạn sau.
- Nhóm 4: Các công trình kiến trúc cổ đại: Do
uy quyền của các hoàng đế, do chiến tranh giữa
các nước, do muốn tôn vinh các vương triều của
mình mà ở các quốc gia cổ đại phương Đông đã

xây dựng nhiều công trình đồ sộ như Kim tự tháp

GIÁO ÁN CỦA BỘ

Những kiến thức HS cần nắm vững

b. Chữ viết
- Nguyên nhân ra đời của chữ viết: do
nhu cầu trao đổi, lưu giữ kinh nghiệm
m.à chữ viết sớm hình thành từ thiên
niên kỷ IV TCN.1`
- Ban đầu là chữ tượng hình, sau đó là
tượng ý, tượng thanh.
- Tác dụng của chữ viết: đây là phát
minh quan trọng nhất, nhờ nó mà
chúng ta hiểu được phần nào lòch sử
thế giới cổ đại.

c. Toán học
- Nguyên nhân ra đời: Do nhu cầu tính
lại ruộng đất, nhu cầu xây dựng, tính
toán ... mà toán học ra đời.
- Thành tựu: Các công thức sơ đẳng về
hình học, các bài toán đơn giản về số
học ... phát minh ra số 0 của cư dân
Ấn Độ.
- Tác dụng: Phục vụ cuộc sống lúc bấy
giờ và đề lại kinh nghiệm quý cho giai
đoạn sau.

Trang 16


Giáo án liïch sử 10
Các hoạt động của thầy và trò
Ai Cập, Vạn Lý Trường Thành ở Trung Quốc, khu
đến tháp ở Ấn Độ, thành Babilon ở Lưỡn g Hà ...
(GV cho HS giới thiệu về các kỳ quan này qua
tranh ảnh, đóa VCD...)
- Những công trình này là những kỳ tích về sức
lao động và tài năng sáng tạo của con người (trong
tay chưa có khoa học, công cụ cao nhất chỉ bằng
đồng mà đã tạo ra những công trình khổng lồ còn
lại mãi với thời gian). Hiện nay còn tồn tại một số
công trình như: Kim tự Tháp Ai Cập, Vạn Lý
trường thành, cổng thành I-sơ-ta thành Babilon
(SGK hình 3).
- Nếu còn thời gian GV có thể đi sâu vào giới
thiệu cho HS về kiến trúc xây dựng Kim tự tháp,
hoặc sự hùng vó của Vạn Lý trường thành...

Những kiến thức HS cần nắm vững
d. Kiến trúc
- Do uy quyền của các nhà vua mà
hàng loạt các công trình kiến trúc đã
ra đời: Kim tự tháp Ai Cập, vườn treo
Babilon, Vạn Lý trường thành...
- Các công trình này thường đồ sộ thể
hiện cho uy quyền của vua chuyên
chế.

- Ngày nay còn tồn tại một số công
trình như Kim tự tháp Ai Cập, Vạn lý
trường thành, cổng Isơta thành
babilon... Những công trình này là
những kì tích về sức lao động và tài
năng sáng tạo của con người.

4. Sơ kết bài học
Kiểm tra hoạt động nhận thức của HS, yêu cầu HS nắm được những kiến thức cơ
bản của bài học : Điều kiện tự nhiên, nền kinh tế của các quốc gia cổ đại phương Đông?
Thể chế chính trò và các tầng lớp chính trong xã hội, vai trò của nôn g dân công xã?
Những thành tựu văn hoá mà cư dân phương Đông để lại cho loài người (phần này có
thể cho HS làm nhanh bài tập trắc nghiệm tại lớp, hoặc giao về nhà).
5. Bài tập - Dặn dò về nhà
- Giao bài tập về nhà cho HS và yêu cầu HS đọc trước SGK bài 4.

GIÁO ÁN CỦA BỘ

Trang 17


Giáo án liïch sử 10
Ngày so ạn: …… ……… …Ngày dạy:… ……… …….
Bài 4. CÁC QUO ÁC GIA CO Å ĐẠI PHƯƠNG T ÂY
– HY L ẠP V À RÔMA

I. MU ÏC TIÊU BÀI HO ÏC
Sau khi học xong bài học, yêu cầu HS phải nắm được những vấn đề sau:
1. Kiến thức
- Điều kiện tự nhiên của vùng Đại Trung Hải với sự phát triển của thủ công

nghiệp và thương nghiệp đường biển và với chế độ chiếm nô.
- Từ cơ sở kinh tế – xã hội đã dẫn đến việc hình thành thể chế Nhà nước dân chủ
– cộng hoà.
2. Tư tưởng
Giáo dục cho HS thấy được mâu thuẫn giai cấp và đấu tranh giai cấp mà tiêu
biểu là những cuộc đấu tranh của nô lệ và dân nghèo trong xã hội chiếm nô. Từ đó giúp
các em thấy được vai trò của quần chúng nhân dân trong lòch sử.
3. Kỹ năng
- Rèn luyện cho HS kỹ năng sử dụng bản đồ để phân tích được những thuận lợi,
khó khăn và vai trò của điều kiện đòa lý đối với sự phát triển mọi mặt của các quốc gia
cổ đại Đòa Trung Hải.
- Biết khai thác nội dung tranh ảnh.
II. THI ẾT BỊ, TÀI LI ỆU DẠY - HO ÏC
- Bản đồ các quốc gia cổ đại.
- Tranh ảnh về một số công trình nghệ thuật thế giới cổ đại.
- Phần mềm Encarta 2005- phần Lòch sử thế giới cổ đại.
III. TI ẾN T RÌNH TỔ CHỨC DẠY - HỌC
Bài này dạy trong 2 tiết: Tiết 1 giảng mục 1 mục 2; Tiết 2 giảng mục 3.
1. Kiểm tra bài cũ
 Câu hỏi kiểm tra ở tiết 1:
Câu hỏi 1: Cho HS làm nhanh câu hỏi trắc nghiệm:
Hãy điền vào chỗ chấm:
- Các quốc gia cổ đãi phương Đông hình thành ở .............................................
- Thời gian hình thành Nhà nước ở các quốc gia cổ đại phương Đông ..............
- Đặc điểm kinh tế của các quốc gia cổ đại phương Đông ................................
- Giai cấp chính trong xã hội ...........................................................................

GIÁO ÁN CỦA BỘ

Trang 18

Giáo án liïch sử 10
- Thể chế chính trò ..........................................................................................
(Câu hỏi này có thể chuẩn bò ra khổ giấy A 0 treo lên bảng cho HS điền vào hoặc
in ra giấy A4 kiểm tra cùng một lúc được nhiều HS.
Câu hỏi 2:
Cư dân phương Đông thời cổ đại đã có những đóng góp gì về mặt văn hoá cho
nhân loại?

 Câu hỏi kiểm tra ở tiết 2
Tại sao Hy Lạp, Rôma có một nền kinh tế phát triển? Bản chất của nền dân chủ cổ
đại ở Hy Lạp, Rôma là gì?
2. Dẫn dắt bài mới
GV khái quát nội dung phần kiểm tra bài cũ (phần kiểm tra ở tiết 1) dẫn dắt HS
vào bài mới và nêu nhiệm vụ nhận thức về bài mới cho HS như sau:
Hy Lạp và Rôma bao gồm nhiều đảo nhỏ, nằm trên bờ Bắc Đòa Trung Hải. Đòa
Trung Hải giống như cái hồ lớn, tạo nên sự giao thông thuận lợi giữa các nước với nhau,
do đó từ rất sớm đã có những hoạt động hàng hải, ngư nghiệp và thương nghiệp biển.
Trên cơ sở đó, Hy Lạp và Rôma đã phát triển rất cao về kinh tế và xã hội làm cơ sở cho
một nền văn hoá rất rực rỡ. Để hiểu được điều kiện tự nhiên đã chi phối sự phát triển
kinh tế và xã hội của các quốc gia cổ đại Hy lạp, Rôma như thế nào? Thế nào là thò
quốc? Sự hình thành thể chế Nhà nước dân chủ cộng hoà ra sao? Nhữn g thành tựu văn
hoá tiêu biểu của cư dân cổ đại Hy lạp, Rôma để lại cho loài người? So sánh nó với các
quốc gia cổ đại phương Đông? Chúng ta cùng tìm hiểu bài học hôm nay để trả lời cho
những vấn đề trên.
3. Tổ chức các hoạt động trên lớp
Các hoạt động của thầy và trò
Những kiến thức HS cần nắm vững
Hoạt động 1: Cả lớp và cá nhân

 Thiên nhiên và đời sống của con
GV gợi lại ở các quốc gia cổ đại phương người.
Đông hình thành sớm nhờ điều kiện tự nhiên
thuận lợi. Còn điều kiện tự nhiên ở các quốc gia
Đòa Trung Hải có những thuận lợi và khó khăn
gì?
- HS đọc SGK trả lời câu hỏi, HS khác có thể
bổ sung cho bạn.
GV nhận xét, bổ sung và chốt ý:
- Hy Lạp, Rôma nằm ở ven biển Đòa
Trung Hải, nhiều đảo, đất canh tác ít cà
cứng, đã tạo ra những thuận lợi và khó
khăn:
+ Thuận lợi: Có biển, nhiều hải cảng,
giao thông trên biển dễ dàng, nghề
hàng hải sớm phát triển.
+ Khó khăn: Đất ít và xấu, nên chỉ

GIÁO ÁN CỦA BỘ

Trang 19


Giáo án liïch sử 10
Các hoạt động của thầy và trò

Những kiến thức HS cần nắm vững
thích hợp loại cây lâu năm, do đó lương
GV phân tích cho HS thấy được : Với công cụ thực thiếu luôn phải nhập.
bằng đồng trong điều kiện tự nhiên như vậy thì

chưa thể hình thành xã hội có giai cấp và Nhà
nước.
- GV nêu câu hỏi: Ý nghóa của công cụ bằng
sắt đối với vùng Đòa Trung Hải?
HS đọc SGK và trả lời câu hỏi.
GV nhận xét và kết luận:
- Việc công cụ bằng sắt ra đời có ý nghóa
không chỉ có tác dụng trong canh tác cày sâu, - Việc công cụ bằng sắt ra đời có ý
cuốc bẫm, mở rộng diện tích trồng trọt mà còn nghóa: Diện tích trồng trọt tăng, sản
mở ra một trình độ kỹ thuật cao hơn và toàn xuất thủ công và kinh tế hàng hoá tiền
diện (sản xuất thủ công và kinh tế hàng hoá tiền tệ phát triển.
tệ).
Như vậy, cuộc sống ban đầu của cư dân
Đòa Trung Hải là : sớm biết buôn bán, đi
biển và trồng trọt.
Hoạt động 2: Làm việc theo nhóm
 Thò quốc Đòa Trung Hải
- GV đặt câu hỏi:
Nhóm 1: Nguyên nhân ra đới của thò quốc?
Nghề chính của thò quốc?
Nhóm 2: Tổ chức của thò quốc?
- Cho các nhóm đọc SGK và thảo luận với
nhau sau đó gọi các nhóm lên trình bày và bổ
sung cho nhau.
- Cuối cùng GV nhận xét và chốt ý:
Nhóm 1: Do đòa hình chia cắt, đất đai nhiều
vùng nhỏ, không có điều kiện tập trung dân cư ở
một nơi. Hơn nữa nghề buôn bán và làm nghề
thủ công là chính nên mỗi bộ lạc sống ở từng
mỏm bán đảo, khi hình thành xã hội có giai cấp

thì đây cũng hình thành Nhà nước (Thò quốc).
Nhóm 2: Tổ chức của thò quốc : Chủ yếu là
thành thò với vùng đất đai trồng trọt bao quanh.
Thành thò có phố xá, lâu đài, đền thờ, sân vẫn
động, nhà hát và quan trọng là có bến cảng.
GV cho HS tìm hiểu về thành thò Aten (SGK)
để minh hoạ.

Quốc: tình trạng đất đai phân tán nhỏ
và đặc điểm của cư dân sống bằng nghề
thủ công và thường nghiệp nên đã hình
thành các thò quốc.

- Tổ chức của thò quốc : Về đơn vò hành
chính là một nước, trong thành thò là
chủ yếu. Thành thò có lâu đài, phố xá,
sân vận động và bến cảng.

Hoạt động 3: Hoạt động tập thể
GV đặt câu hỏi cho cả lớp suy nghó và gọi
một số HS trả lời:
Thể chế dân chủ cổ đại biểu hiện ở điểm nào?

GIÁO ÁN CỦA BỘ

Trang 20


Giáo án liïch sử 10
Các hoạt động của thầy và trò

So với phương Đông?
HS đọc SGK và trả lời, các cá nhân bổ sung
cho nhau.
- Không chấp nhận có vua, có Đạiiôò công
dân, Hội đồng 500 như ở Aten, tiến bộ hơn ở
phương Đông (quyền lực nằm trong tay quý tộc
mà cao nhất là vua).
GV bổ sung cho HS và phân tích thêm, lấy ví
dụ ở Aten,
GV đặt câu hỏi để HS suy nghó tiếp : Có phải
ai cũng có quyền công dân hay không? Vậy bản
chất của nền dân chủ ở đây là gì?
HS suy nghó trả lời, GV bổ sung phân tích và
chốt ý:
Bản chất của nền dân chủ cổ đại ở Hy Lạp,
Rôma: Đó là nền dân chủ chủ nô (phụ nữ và nô
lệ không có quyền công dân ), vai trò của chủ nô
rất lớn trong xã hội vừa có quyền lực chính trò
vừa giàu có dựa trên sự bóc lột nô lệ (là các ông
chủ, sở hữu nô lệ).
- GV có thể cho HS tự đọc thêm SGK để
hiểu thêm về kinh tế của các thò quốc, mối quan
hệ giữa các thò quốc. Ngoài ra gợi ý cho HS xem
tượng Pêriclet: Ông là ai? Là người thế ào? Tại
sao người ta lại tạc tượng ông? (Ông là người
anh hùng chỉ huy đánh thắng Ba Tư, có công
xây dựng Aten thònh vượng đẹp đẽ. Trong xã hội
dân chủ cổ đại, hình tượng cao quý nhất là người
chiến só bình thường, gần gũi thân mật, được đặt
ở quảng trường để tỏ lòng tôn kính, ngưỡng mộ).

GV khai thác kênh hình 6 trong SGK và đặt
câu hỏi cho Hs suy nghó: Tại sao nô lệ lại đấu
tranh? Hậu quả của các cuộc đấu tranh đó?
(Câu hỏi này nếu có thời gian thì cho HS thảo
luận trên lớp, nếu không còn thời gian , GV cho
HS về nhà suy nghó).
Tiết 2. (Dành cho mục văn hoá cổ đại hy lạp và
Rôma)
- Kiểm tra bài cũ: Câu hỏi ở mục trên.
GV dẫn dắt HS vào bài mới: Một chế độ dựa
trên sự bóc lột của chủ nô đối với nô lệ người ta
gọi đó là chế độ chiếm hữu nô lệ, nô lệ bò bóc
lột và đã đấu tranh làm cho thời cổ đại và chế
độ chiếm hữu nô lệ chấm dứt. Nhưng cũng ở
thời kỳ đó, dựa vào trình độ phát triển cao về

GIÁO ÁN CỦA BỘ

Những kiến thức HS cần nắm vững

- Tính chất dân chủ của thò quốc: Quyền
lực không nằm trong tay quý tộc mà
nằm trong tay Đại hội công dân, Hội
đồng 500,… mọi công dân đều được phát
biểu và biểu quyết những công việc lớn
của quốc gia.

- Bản chất của nền dân chủ cổ đại ở Hy
Lạp, Rôma: Đó là nền dân chủ chủ nô,
dựa vào sự bóc lột thậm tệ của chủ nô

đối với nô lệ.

 Văn hoá cổ đại Hy Lạp và Rôma

Trang 21


Giáo án liïch sử 10
Các hoạt động của thầy và trò
kinh tế công thương và thể chế dân chủ, cư dân
cổ đại Đòa Trung Hải đã để lại cho nhân loại
một nền văn hoá rực rỡ. Những thành tựu đó là
gì, tiết học này sẽ giúp các em thấy được những
giá trò văn hoá đó.
Hoạt động 4: Hoạt động theo nhóm
GV cho HS bài tập sưu tầm về văn hoá cổ
đại Hy Lạp, Rôma từ ở nhà trước, tiết này HS
trình bày theo nhóm theo yêu cầu đặt ra của
GV.
GV đặt câu hỏi: Những hiểu biết của cư dân
Đòa Trung hải về lòch và chữ viết? So với cư dân
cổ đại phương Đông có gì tiến bộ hơn? Ý nghóa
của việc phát minh ra chữ viết?
Đại diện nhóm 1 lên trình bày các nhóm
khác bổ sung, sau đó GV chốt lại và cho điểm
(điều này sẽ động viên được HS). GV nên có
các câu hỏi gợi mở cho các nhóm thảo luận và
trả lời như: Quan niệm của cư dân Đòa Trung Hải
về trái đất, mặt trời? Cách tính lòch so với cư dân
cổ đại phương Đông? Chữ viết của cư dân Đòa

Trung hải có dễ đọc, dễ viết hơn phương Đông
không? Những chữ trên Khải hoàn môn Trai-an
có gì giống với chữ viết chúng ta đang sử dụng
bây giờ?

GV đặt câu hỏi: Hãy trình bày những hiểu
biết của nhóm em về các lónh vực khoa học của
cư dân cổ đại Đòa Trung hải? Tại sao nói: "Khoa
học đã có từ lâu nhưng đến Hy Lạp, Rôma khoa
học mới thực sự trở thành khoa học"?
Cho đại diện nhóm 2 lên trình bày về các
lónh vực toán, lý, sử , đòa về các đònh lý Ta-lét,
Pitagio hay Acsimet (câu chuyện về nhà bác học
Acsimet), có thể ghi lên bảng giới thiệu cho cả
lớp một đònh lý. Các nhóm khác bổ sung cho
nhóm bạn.
GV nhận xét, chốt ý và cho điểm nhóm trình
bày.
- GV đặt câu hỏi: Những thành tựu về văn
hoá, nghệ thuật của cư dân cổ đại Đòa Trung
Hải?

GIÁO ÁN CỦA BỘ

Những kiến thức HS cần nắm vững

a. Lòch và chữ viết
- Lòch: cư dân cổ đại Đòa Trung Hải đã
tính được một năm có 365 ngày và 1/4
nên họ đònh ra một tháng lần lượt có 30

và 31 ngày, riêng tháng hai có 28 ngày.
Dù chưa thật chính xác nhưng cũng rất
gần với hiểu biết ngày nay.
- Chữ viết: Páht minh ra hệ thống chữ
cái A, B, C, … lúc đầu có 20 chữ cái, sau
thêm 6 chữ nữa để trở thành hệ thống
chữ cái hoàn chỉnh như ngày nay.
- Ý nghóa của việc phát minh ra chữ
viết: đây là cống hiến lớn lao của cư
dân đòa Trung hải cho nền văn minh
nhân loại.

b. Sự ra đời của khoa học
Chủ yếu các lónh vực: toán, lý, sử, đòa.
- Khoa học đến thời Hy lạp, Rôma mới
thực sự trở thành khoa học vì có độ
chính xác của khoa học, đạt tới trình độ
khái quát thành đòa lý, lý thuyết và nó
được thực hiện bởi các nhà khoa học có
tên tuổi, đặt nền móng cho ngành khoa
học đó.

Trang 22


Giáo án liïch sử 10
Các hoạt động của thầy và trò
Nhóm 3 lên trình bày và các nhóm khác bổ
sung.
- Văn học: Có các anh hùng ca nổi tiếng của

Hômerơ là Iliat và Ôđ ixê; Kòch có nhà viết kòch
Xôphốclơ vở Ơđíp làm vua, Ê-sin viết ở Ô-rexti, …
- GV có thể kể cho HS nghe cụ thể một câu
chuyện và cho HS nhận xét về nội dung? (mang
tính nhân đạo, đề cao cái thiện, cái đẹp, phản
ánh các quan hệ trong xã hội, …)
- Nghệ thuật: Cho các em giới thiệu về các
tác phẩm nghệ thuật mà các em sưu tầm được,
miêu tả đền Pác-tê-nông, Đấu trường ở Rô-ma
trong SGK, ngoài ra cho HS quan sát tranh:
tượng lực só ném đóa, tranh tượng nữ thần
Athêna, …
- GV đặt câu hỏi: Hãy nhận xét về nghệ thuật
của Hy Lạp, Rôma?
- GV gọi HS trả lời và các nhóm bổ sung cho
nhau, sau đó GV chốt ý:
Chủ yếu là nghệ thuật tạc tượng thần và
nghệ thuật xây dựng các đền thờ thần. Tượng
mà rất "người", rất sinh động, thanh khiết. Các
công trình nghệ thuật chủ yếu làm bằng đá cẩm
thạch trắng: "Thanh thoát… làm say mê lòng
người là kiệt tác của muôn đời".

Những kiến thức HS cần nắm vững
c. Văn học
- Chủ yếu là kòch (kòch kèm theo hát).
- Một số nhà viết kòch tiêu biểu như Sô
phốc, Ê-sin, …
- Giá trò của các vở kòch: Ca ngợi cái
đẹp, cái thiện và có tính nhân đạo sâu

sắc.

d. Nghệ thuật

- Nghệ thuật tạc tượng thần và xây đền
thờ thần đạt đến đỉnh cao.

4. Sơ kết bài học
GV kiểm tra hoạt động nhận thức của HS, yêu cầu HS nhắc lại đặc trưng về điều
kiện tự nhiên, kinh tế, thể chế chính trò, xã hội và những thành tựu văn hoá tiêu biểu của
các quốc gia cổ đại Đòa Trung Hải.
5. Dặn dò, ra bài tập về nhà
- Học bài cũ, làm bài tập trong SGK và lập bảng so sánh hai mô hình xã hội cổ
đại (về điều kiện tự nhiên, kinh tế, chính trò, xã hội).

GIÁO ÁN CỦA BỘ

Trang 23


Giáo án liïch sử 10
CHƯƠNG III
TRUNG QUỐC THƠ ØI PHONG KIẾN
Ngày so ạn: …… ……… …Ngày dạy:… ……… …….
Bài 5. T RUNG QUO ÁC THỜI PHONG KI ẾN
(2 tiết)

I. MU ÏC TIÊU BÀI HO ÏC
1. Kiến thức
Nắm được:

- Sự hình thành xã hội phong kiến ở Trung Quốc và các quan hệ trong xã hội.
- Bộ máy chính quyền phong kiến được hình thành, củng cố từ thời Tần - Hán cho
đến thời Minh - Thanh. Chính sách xâm lược chiếm đất đại của các hoàng đế Trung
Hoa.
- Những đặc điểm về kinh tế Trung Quốc thời phong kiến : Nông nghiệp là chủ
yếu, hưng thònh theo chu kỳ, mầm mống kinh tế TBCN đã xuất hiện nhưng còn yếu ớt.
- Văn hoá Trung Quốc phát triển rực rỡ.
2. Tư tưởng
- Giúp HS thấy được tính chất phi nghóa của các cuộc xâm lược của các triều đại
phong kiến Trung quốc.
- Quý trọng các di sản văn hoá, hiểu được các ảnh hưởng của văn hoá trung quốc
đối với Việt Nam.
3. Kỹ năng
- Trên cơ sở các sự kiện lòch sử, giúp HS biết phân tích và rút ra kết luận.
- Biết vẽ sơ đồ hoặc tự vẽ được lược đồ để hiểu được bài giảng.
- Nắm vững các khái niệm cơ bản.
II. THI ẾT BỊ, TÀI LI ỆU DẠY - HO ÏC
- Bản đồ Trung Quốc qua các thời kỳ.
- Sưu tầm tranh ảnh như: Vạn lý trường thành, Cố cung, đồ gốm sứ của Trung Quốc thời
phong kiến. Các bài thơ Đường hay, các tiểu thuyết thời Minh - Thanh.
- Vẽ các sơ đồ về sự hình thành xã hội phong kiến Trung quốc, sơ đồ về bộ máy
Nhà nước thời Minh - Thanh.
III. TI ẾN T RÌNH TỔ CHỨC DẠY - HỌC
1. Kiểm tra bài cũ
Câu hỏi: tại sao nói "khoa học đã có từ lâu nhưng đến thời Hy Lạp, Rôma khoa
học mới trở thành khoa học"?
2. Dẫn dắt bài mới

GIÁO ÁN CỦA BỘ

Trang 24