(Luận án tiến sĩ) Tư tưởng của Đại tưởng của Đại tướng Võ Nguyên Giáp về phát huy nhân tố con người trong chiến tranh giải phóng dân tộc Việt Nam

`

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

LÊ THỊ HIỀN

TƯ TƯỞNG CỦA ĐẠI TƯỚNG VÕ NGUYÊN GIÁP
VỀ PHÁT HUY NHÂN TỐ CON NGƯỜI
TRONG CHIẾN TRANH GIẢI PHÓNG DÂN TỘC VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC

HÀ NỘI - 2019


VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

LÊ THỊ HIỀN

TƯ TƯỞNG CỦA ĐẠI TƯỚNG VÕ NGUYÊN GIÁP
VỀ PHÁT HUY NHÂN TỐ CON NGƯỜI
TRONG CHIẾN TRANH GIẢI PHÓNG DÂN TỘC VIỆT NAM
Chuyên ngành: Triết học
Mã số: 9229001

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: GS.TS NGUYỄN VĂN TÀI

HÀ NỘI - 2019


LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan đây là công trình do tôi nghiên cứu, dưới sự hướng dẫn của
GS.TS Nguyễn Văn Tài. Những kết luận khoa học của luận án là mới và chưa có
tác giả công bố ở bất cứ công trình khoa học nào. Các tài liệu sử dụng trong luận án
là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng.

Tác giả luận án

Lê Thị Hiền


LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình học tập và thực hiện luận án tiến sĩ, tôi xin chân thành
cảm ơn sự giúp đỡ của Lãnh đạo Học viện Khoa học Xã hội - Viện Hàn lâm
Khoa học Xã hội Việt Nam, quý thầy, cô giáo Khoa Triết học và cán bộ, nhân
viên của Học viện đã giúp tôi hoàn thành chương trình khóa học.
Đặc biệt, tôi xin trân trọng cảm ơn chân thành sâu sắc đến
GS.TS Nguyễn Văn Tài đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn cho tôi; quý thầy, cô
khác đã giúp đỡ tôi hoàn thành luận án tiến sĩ triết học của mình.
Cho phép tôi xin gửi lời cảm tạ sâu sắc đến thân nhân, gia đình của
Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình
khảo sát thực tế và tài liệu; Ban Giám đốc, cán bộ, viên chức Bảo tàng Quốc gia
Việt Nam; thư viện Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh, thư viện Quốc gia Việt
Nam, thư viện Quân đội, thư viện Khoa học Xã hội nhân văn và các thư viện
khác đã hỗ trợ tôi trong quá trình khảo sát tài liệu phục vụ luận án.

Tôi chân thành cảm ơn lãnh đạo Trường Cao đẳng Kinh tế - Kỹ thuật
Thành phố Hồ Chí Minh, quý đồng nghiệp, gia đình, bạn bè đã tạo những điều
kiện thuận lợi tốt nhất cho tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận án
tiến sĩ.

Hà Nội, tháng 8 năm 2019
Tác giả luận án

Lê Thị Hiền


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN
TỪ VIẾT TẮT

NGHĨA

1.

CNXH

Chủ nghĩa xã hội

2.

CNĐQ

Chủ nghĩa đế quốc

3.

CNTB

Chủ nghĩa tư bản

4.

DBHB

Diễn biến hòa bình

5.

Nxb

Nhà xuất bản

6.

TBCN

Tư bản chủ nghĩa

7.

XHCN

Xã hội chủ nghĩa

STT

MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU

1

Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN
QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN

6

1.1 Các công trình nghiên cứu liên quan đến tư tưởng của Đại tướng
Võ Nguyên Giáp về phát huy nhân tố con người trong chiến tranh giải phóng

6

dân tộc Việt Nam
1.2 Khái quát kết quả nghiên cứu có liên quan đến đề tài của luận án và
những vấn đề đặt ra cần bổ sung, phát triển trong luận án
Tiểu kết chương 1

24
28

Chương 2: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ CƠ SỞ HÌNH
THÀNH, PHÁT TRIỂN TƯ TƯỞNG ĐẠI TƯỚNG VÕ NGUYÊN GIÁP
VỀ PHÁT HUY NHÂN TỐ CON NGƯỜI TRONG CHIẾN TRANH

29

GIẢI PHÓNG DÂN TỘC VIỆT NAM
2.1 Những vấn đề lý luận về phát huy nhân tố con người trong chiến

29

tranh giải phóng dân tộc Việt Nam
2.2 Cơ sở khách quan của sự hình thành, phát triển tư tưởng Đại tướng

42

Võ Nguyên Giáp về phát huy nhân tố con người trong chiến tranh giải phóng
dân tộc Việt Nam
2.3 Nhân tố chủ quan của sự hình thành, phát triển tư tưởng Đại tướng
Võ Nguyên Giáp về phát huy nhân tố con người trong chiến tranh giải phóng

70

dân tộc Việt Nam
Tiểu kết chương 2

79

Chương 3: NỘI DUNG CƠ BẢN TƯ TƯỞNG CỦA
ĐẠI TƯỚNG VÕ NGUYÊN GIÁP VỀ PHÁT HUY NHÂN TỐ
CON NGƯỜI TRONG CHIẾN TRANH GIẢI PHÓNG DÂN TỘC
VIỆT NAM

81

3.1 Quan điểm của Đại tướng Võ Nguyên Giáp về phát huy nhân tố con

81

người trong chiến tranh nhân dân Việt Nam
3.2. Quan điểm của Đại tướng Võ Nguyên Giáp về phát huy nhân tố con

101

người trong xây dựng lực lượng vũ trang nhân dân Việt Nam
3.3 Quan điểm của Đại tướng Võ Nguyên Giáp về phát huy nhân tố con
người trong sức mạnh chiến đấu của quân đội

128
140

Tiểu kết chương 3
Chương 4: GIÁ TRỊ VÀ BÀI HỌC TỪ TƯ TƯỞNG CỦA ĐẠI
TƯỚNG VÕ NGUYÊN GIÁP VỀ PHÁT HUY NHÂN TỐ CON NGƯỜI

142

ĐỐI VỚI SỰ NGHIỆP BẢO VỆ TỔ QUỐC VIỆT NAM HIỆN NAY
4.1 Giá trị từ tư tưởng của Đại tướng Võ Nguyên Giáp về phát huy nhân

142

tố con người trong chiến tranh giải phóng dân tộc Việt Nam
4.2 Bài học từ tư tưởng của Đại tướng Võ Nguyên Giáp về phát huy nhân

tố con người đối với sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc Việt Nam hiện nay
Tiểu kết chương 4
KẾT LUẬN

156
169
170

DANH MỤC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ CÓ
LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

173
174


1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc ta đã chứng minh rằng, mọi
thắng lợi của các cuộc chiến tranh giữ nước đều xuất phát từ vai trò quyết định của
nhân tố con người. Truyền thống lịch sử ấy đã được Đảng và Chủ tịch Hồ Chí
Minh kế thừa, vận dụng và phát huy trong quá trình lãnh đạo, chỉ đạo các cuộc
chiến tranh cách mạng trong thời đại mới.
Là một danh tướng Việt Nam trong lịch sử, Đại tướng Võ Nguyên Giáp Tổng tư lệnh Quân đội nhân dân Việt Nam, người học trò xuất sắc, gần gủi của
Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn chú trọng đường lối chiến tranh nhân dân, nghệ thuật
“lấy ít địch nhiều”, “lấy nhỏ thắng lớn”, “lấy thô sơ thắng hiện đại”. Với Đại
tướng, con người bao giờ cũng là chủ thể có vai trò quyết định sự thành bại của các
cuộc chiến tranh cách mạng, phát huy nhân tố con người là một tất yếu trong bối
cảnh lịch sử của các cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc Việt Nam. Bởi vậy, khi

được Đảng, Nhà nước tin cậy, giao trọng trách trực tiếp tổ chức, xây dựng, rèn
luyện quân đội, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã không ngừng chăm lo công tác giáo
dục, bồi dưỡng, xây dựng, phát huy bản chất, truyền thống cách mạng, phẩm chất
chính trị - tư tưởng, nâng cao sức mạnh chiến đấu để đáp ứng yêu cầu ngày càng
cao của sự nghiệp chiến tranh giải phóng dân tộc.
Bên cạnh đó, nhằm khơi dậy sức mạnh của toàn dân đánh giặc, Đại tướng
Võ Nguyên Giáp không ngừng chăm lo giác ngộ, giáo dục, bồi dưỡng lòng yêu
nước, ý chí chiến đấu cho toàn quân, toàn dân ta; xây dựng “khối đoàn kết toàn
dân”; “phát huy sức mạnh tinh thần” làm nền tảng chính trị vững chắc góp phần
thúc đẩy sự nghiệp giải phóng dân tộc đi đến thắng lợi. Từ bài học thực tiễn, Đại
tướng Võ Nguyên Giáp đã tổng kết thành những bài học kinh nghiệm hết sức sâu
sắc về phát huy nhân tố con người trong các tác phẩm, bài báo, tạp chí và huấn
lệnh để thực hiện nhiệm vụ cách mạng.
Nghiên cứu tìm hiểu về cuộc đời, sự nghiệp, tư tưởng Đại tướng Võ
Nguyên Giáp, cho thấy, ông đã để lại cho Đảng và dân tộc ta một di sản vô cùng


2
quý báu có giá trị, trong đó, tư tưởng phát huy nhân tố con người là bài học lớn
cho nhân dân ta dưới sự lãnh đạo của Đảng, đã góp phần xây dựng, phát triển quan
điểm và đường lối của Đảng trong chiến tranh giải phóng dân tộc Việt Nam. Việc
nghiên cứu tư tưởng của Đại tướng Võ Nguyên Giáp về phát huy nhân tố con
người có ý nghĩa thiết thực và là bài học bổ ích để chúng ta vận dụng, phát triển
trong sự nghiệp bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam trong giai đoạn mới.
Sức mạnh của con người chính là động lực to lớn của dân tộc ta trong mọi
thời đại để xây dựng và phát triển bền vững đất nước, bởi vậy, Đảng ta luôn quan
tâm sâu sắc đến nhân tố con người và phát huy nhân tố con người, tiếp tục khẳng
định tại Đại hội lần thứ XII: “Phát huy nhân tố con người trong mọi lĩnh vực của
đời sống xã hội; tập trung xây dựng con người về đạo đức, nhân cách, lối sống, trí
tuệ và năng lực làm việc; xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh” [19, tr.219].

Phát huy nhân tố con người được Đảng ta xác định luôn gắn với việc xây dựng con
người về đạo đức, lối sống, nhân cách, trí tuệ và năng lực hoạt động, mà trọng tâm
là giải phóng con người, để con người có cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Đây là
nhiệm vụ được Đảng ta đặt ra cần phải quán triệt để vận dụng, triển khai một cách
toàn diện, hệ thống và hiệu quả.
Hơn nữa, trong bối cảnh tình hình thế giới và khu vực có những diễn biến
phức tạp và khó lường, sự chống phá quyết liệt của các thế lực thù địch trên mọi
lĩnh vực đời sống xã hội. Sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc nước ta hiện nay đứng trước
nhiều khó khăn và thách thức mới, Đảng ta xác định mục tiêu, nhiệm vụ là: “Phát
huy mạnh mẽ sức mạnh tổng hợp của toàn dân tộc, của cả hệ thống chính trị, tranh
thủ tối đa sự đồng tình, ủng hộ của cộng đồng quốc tế, kiên quyết, kiên trì đấu
tranh để bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của
Tổ quốc, bảo vệ Đảng, Nhà nước, nhân dân và chế độ xã hội chủ nghĩa” [19,
tr.147]. Đồng thời, Đảng chỉ rõ phải tập trung xây dựng Quân đội nhân dân, Công
an nhân dân cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại; “tích cực, chủ
động chuẩn bị lực lượng đủ mạnh và các kế hoạch, phương án tác chiến cụ thể,
khoa học, sẵn sàng bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh


3
thổ và an ninh của Tổ quốc trong mọi tình huống” [19, tr.150]. Đây là nhiệm vụ
cực kỳ to lớn, nặng nề, là thách thức đối với toàn Đảng, toàn dân ta.
Về thực tiễn cho thấy, dưới sự lãnh đạo của Đảng, việc phát huy nhân tố con
người Việt Nam trong những năm qua đã có những chuyển biến tích cực và đạt
được kết quả quan trọng, “bước đầu hình thành những giá trị mới về con người với
các phẩm chất về trách nhiệm xã hội, ý thức công dân, dân chủ, chủ động, sáng tạo,
khát vọng vươn lên” [19, tr.123]. Song, do sự biến đổi nhanh chóng và phức tạp của
tình hình quốc tế và trong nước đã tác động cả tích cực và tiêu cực đến vấn đề phát
huy nhân tố con người trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới rất toàn diện và phức tạp.

Làm thế nào để phát huy nhân tố con người trong sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc Việt
Nam hiện nay là vấn đề có ý nghĩa chiến lược đặt ra đòi hỏi phải nghiên cứu một
cách cơ bản, có hệ thống nhằm tìm kiếm những giải pháp phù hợp.
Về phương diện khoa học, từ trước tới nay, nhất là trong thời gian gần đây,
trên thế giới và ở Việt Nam đã có nhiều công trình nghiên cứu khoa học có giá trị
luận bàn trên nhiều phương diện khác nhau về Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Tuy
nhiên, chưa có công trình nào nghiên cứu tư tưởng Đại tướng Võ Nguyên Giáp về
phát huy nhân tố con người trong chiến tranh giải phóng dân tộc Việt Nam một
cách chuyên biệt, toàn diện dưới góc độ triết học. Với tinh thần và ý nghĩa đó, từ lý
luận và thực tiễn đặt ra, chúng tôi lựa chọn vấn đề “Tư tưởng của Đại tướng Võ
Nguyên Giáp về phát huy nhân tố con người trong chiến tranh giải phóng dân tộc
Việt Nam” làm đề tài luận án tiến sĩ Triết học.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
2.1 Mục đích nghiên cứu
Luận giải cơ sở hình thành, phát triển và nội dung cơ bản tư tưởng của Đại
tướng Võ Nguyên Giáp về phát huy nhân tố con người trong chiến tranh giải phóng
dân tộc Việt Nam, từ đó rút ra giá trị và bài học phát huy nhân tố con người từ tư
tưởng của Đại tướng Võ Nguyên Giáp đối với sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc Việt Nam
hiện nay.


4
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích trên, luận án tập trung làm rõ những nội dung chủ yếu:
- Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án, khái quát kết
quả nghiên cứu và những vấn đề đặt ra cho luận án tiếp tục nghiên cứu
- Phân tích, khái quát cơ sở hình thành, phát triển tư tưởng của Đại tướng Võ
Nguyên Giáp về phát huy nhân tố con người trong chiến tranh giải phóng dân tộc
Việt Nam
- Phân tích nội dung cơ bản tư tưởng của Đại tướng Võ Nguyên Giáp về

phát huy nhân tố con người trong chiến tranh giải phóng dân tộc Việt Nam
- Rút ra những giá trị và bài học phát huy nhân tố con người từ tư tưởng của
Đại tướng Võ Nguyên Giáp đối với sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc Việt Nam hiện nay.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án
3.1 Đối tượng nghiên cứu
Tư tưởng của Đại tướng Võ Nguyên Giáp về phát huy nhân tố con người
trong chiến tranh giải phóng dân tộc Việt Nam.
3.2 Phạm vi nghiên cứu
Dưới góc độ triết học, luận án tập trung nghiên cứu tư tưởng cơ bản của
Đại tướng Võ Nguyên Giáp về phát huy nhân tố con người trong cuộc kháng chiến
chống Pháp xâm lược và cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước qua một số tác
phẩm, bài nói, bài viết, huấn lệnh, bài giảng của Đại tướng Võ Nguyên Giáp.
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
4.1 Cơ sở lý luận
Luận án dựa trên cơ sở lý luận của Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ
Chí Minh và quan điểm đường lối của Đảng cộng sản Việt Nam về chiến tranh và
quân đội; về vai trò nhân tố con người, phát huy nhân tố con người trong chiến tranh
nhân dân và chiến tranh cách mạng.
4.2 Phương pháp nghiên cứu
Trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, luận án
đã sử dụng tổng hợp và kết hợp một số phương pháp nghiên cứu khoa học như: lịch


5
sử - lôgic; hệ thống - cấu trúc; khái quát hoá - trừu tượng hóa; phân tích và tổng hợp;
quy nạp - diễn dịch, so sánh - đối chiếu; khảo chứng văn bản học để nghiên cứu.
5. Đóng góp mới về khoa học của luận án
Luận án góp phần làm rõ cơ sở khách quan và nhân tố chủ quan của sự
hình thành, phát triển tư tưởng Đại tướng Võ Nguyên Giáp về phát huy nhân tố
con người trong chiến tranh giải phóng dân tộc Việt Nam.

Góp phần làm rõ một số khái niệm: Nhân tố con người, nhân tố con người
trong chiến tranh giải phóng dân tộc Việt Nam và phát huy nhân tố con người
trong chiến tranh giải phóng dân tộc Việt Nam.
Góp phần làm rõ nội dung cơ bản tư tưởng của Đại tướng Võ Nguyên Giáp
về phát huy nhân tố con người trong chiến tranh giải phóng dân tộc Việt Nam.
Luận án góp làm rõ những giá trị và bài học chủ yếu về phát huy nhân tố
con người từ tư tưởng của Đại tướng Võ Nguyên Giáp có thể kế thừa, vận dụng
trong sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc Việt Nam hiện nay.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
6.1 Ý nghĩa lý luận
Luận án là một công trình khoa học lần đầu tiên nghiên cứu tư tưởng Đại
tướng Võ Nguyên Giáp về phát huy nhân tố con người trong chiến tranh giải
phóng dân tộc Việt Nam một cách toàn diện và chuyên biệt dưới góc độ triết học.
6.2 Ý nghĩa thực tiễn
Luận án có thể làm cơ sở khoa học cho các nhà chỉ huy, lãnh đạo tham
khảo để hoạch định chính sách phát huy nhân tố con người trong bảo vệ Tổ quốc
nói chung và trong lĩnh vực quân sự nói riêng.
Kết quả nghiên cứu của luận án có thể làm tài liệu tham khảo phục vụ
nghiên cứu, giảng dạy và học tập những vấn đề liên quan đến phát huy nhân tố con
người nói chung và trong chiến tranh bảo vệ Tổ quốc nói riêng.
7. Kết cấu của luận án
Ngoài các phần: Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo và Phụ
lục, phần nội dung của luận án gồm 4 chương với 10 tiết.


6
Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN
ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
Đại tướng Võ Nguyên Giáp “nhà quân sự lỗi lạc”, “vị tướng kiệt xuất”

trong thế kỷ XX, đồng thời là nhà văn hóa, nhà sử học nổi bật hàng đầu trong lịch
sử Việt Nam hiện đại. Cuộc đời ông gắn liền với cuộc hai cuộc kháng chiến trường
kỳ chống lại “hai đế quốc to” bảo vệ nền độc lập dân tộc và thống nhất nước nhà.
Bởi vậy, cho đến nay đã có rất nhiều công trình trong và ngoài nước nghiên cứu về
ông dưới nhiều góc độ và phương diện khác nhau, trong đó có nhiều công trình có
giá trị. Liên quan trực tiếp đến đề tài luận án, chúng tôi phân loại các công trình
nghiên cứu thành những chủ đề lớn.
1.1 Các công trình nghiên cứu liên quan đến tư tưởng của Đại tướng
Võ Nguyên Giáp về phát huy nhân tố con người trong chiến tranh giải phóng
dân tộc Việt Nam
1.1.1 Các công trình nghiên cứu liên quan đến cơ sở hình thành, phát
triển tư tưởng của Đại tướng Võ Nguyên Giáp về phát huy nhân tố con người
trong chiến tranh giải phóng dân tộc Việt Nam
Trên cơ sở tài liệu, công trình nghiên cứu trong và ngoài nước liên quan
đến cơ sở khách quan của sự hình thành, phát triển tư tưởng Đại tướng Võ
Nguyên Giáp về phát huy nhân tố con người, chúng tôi phân thành các nhóm
nghiên cứu chính.
- Nhóm các công trình nghiên cứu nước ngoài
Tác giả Peter Macdonald trong cuốn “Tướng Giáp qua hai cuộc chiến tranh
Đông Dương” ở các chương IV, V, VI đã trình bày khái quát điều kiện chính trị, kinh
tế, xã hội Việt Nam qua hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ.
Qua tác phẩm, tác giả phân tích vai trò của Đại tướng Võ Nguyên Giáp trong hoạt động
thực tiễn xây dựng, huấn luyện, giáo dục quân đội cách mạng, nâng cao chất lượng sẵn
sàng cho cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ [17]. Mặc dù cuốn sách chưa trình bày
cụ thể về cơ sở khách quan của sự hình thành, phát triển tư tưởng của Đại tướng Võ


7
Nguyên Giáp về phát huy nhân tố con người, song, đây là công trình có giá trị giúp luận
án có nguồn tài liệu tham khảo, kế thừa, phát triển trong luận án.

Sử gia quân sự người Mỹ, Cecil B.Currey trong cuốn “Chiến thắng bằng mọi
giá - Thiên tài quân sự Việt Nam. Đại tướng Võ Nguyên Giáp” bằng nhiều nguồn tư
liệu phong phú, tác giả trình bày bối cảnh lịch sử cách mạng Việt Nam qua hai cuộc
kháng chiến chống Pháp và Mỹ xâm lược. Tác giả cho rằng: phát động cuộc chiến
chống kẻ thù bắt đầu từ một hoàn cảnh yếu kém trầm trọng thiếu vật tư, thiếu nguồn tài
chính, bắt đầu từ không có quân đội, vậy mà vẫn có thể đánh thắng liên tiếp từ bọn
quân phiệt Nhật đến quân đội của Pháp và Hoa Kỳ [10, tr.448]. Tướng Giáp không qua
một viện hàn lâm quân sự nào, ông từ kinh nghiệm thực tiễn tự đào tạo, “Ông đặt niềm
tin vào một sự luyện tập thường xuyên của quân đội”; “tin vào quá trình đào tạo rèn
luyện của quân sĩ, tin vào khả năng tự chủ và sáng tạo ứng phó với mọi tình huống của
sĩ quan cấp dưới”, từ đó, ông đã “đào tạo được một đội ngũ đông đảo cán bộ có trình độ
ngày càng cao, phù hợp với từng giai đoạn của sự phát triển” [10, tr.450].
Bên cạnh đó, thông qua tác phẩm, tác giả cũng phân tích sắc sảo, thấu đáo
những yếu tố giúp Đại tướng Võ Nguyên Giáp phát huy sức mạnh tổng hợp dân tộc,
phát huy nhân tố con người qua: giáo dục, bồi dưỡng, tổ chức, động viên tinh thần toàn
quân, toàn dân vượt qua những năm tháng của chiến tranh, qua các trận quyết chiến
lược. Mặt khác, tại chương III, tác giả đã phân tích và chỉ ra được những giá trị văn hóa
truyền thống Việt Nam mà Đại tướng Võ Nguyên Giáp kế thừa đó là truyền thống yêu
nước, nghệ thuật quân sự, phương thức và nghệ thuật tiến hành chiến tranh nhân dân từ
các vị anh hùng của dân tộc (Hai Bà Trưng, Trần Quốc Tuấn, Lê Lợi), chiến lược, chiến
thuật của các nhà quân sự trên thế giới như Napoleoon và T.E.Lawrence hay của
Clausewitz về mối quan hệ giữa các nhân tố chính trị và việc giải quyết mối quan hệ ấy
trong đấu tranh vũ trang; ảnh hưởng Chủ nghĩa Mác - Lênin về học thuyết quân sự [10,
tr.222-225;94;231,235]. Nhìn chung, cuốn sách có giá trị về mặt lịch sử, đã cung cấp
những luận cứ, luận chứng quan trọng góp phần lý giải điều kiện và tiền đề hình thành
tư tưởng - lý luận cho sự ra đời tư tưởng phát huy nhân tố con người Đại tướng Võ
Nguyên Giáp. Nghiên cứu sinh tham khảo, kế thừa, phân tích sâu trong luận án.


8

Cũng trong hướng tiếp cận này, trong cuốn“Võ Nguyên Giáp”[7], tác giả
Georges Boudarel đã biên niên và phân tích một cách khoa học xuyên suốt toàn bộ
lịch sử giải phóng dân tộc chống chủ nghĩa thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược.
Trong bối cảnh lịch sử, Đại tướng Võ Nguyên Giáp hoạt động tích cực trong “tổ chức
các lớp huấn luyện đào tạo cán bộ”; thâm nhập vào lối sống của nhân dân để “tuyên
truyền, tổ chức, hoạt động vũ trang…” [7, tr.41]. Đồng thời, tác giả đã phân tích làm
nổi bật vai trò của Đại tướng Võ Nguyên Giáp với cương vị Tổng tư lệnh lực lượng
vũ trang, không ngừng phát huy nhân tố con người, đoàn kết quân dân trong cuộc
chiến toàn dân, toàn diện, trường kỳ góp phần đánh thắng “quân đội nhà nghề” giành
lại thắng lợi vẻ vang. Cuốn sách tiếp cận dưới góc độ lịch sử chiến tranh nên không
nhằm phân tích cơ sở khách quan của sự hình thành, phát triển tư tưởng phát huy nhân
tố con người của Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Song, cuốn sách đã cung cấp những
thông tin quý giá về bối cảnh lịch sử quan trọng thế kỷ XX và hoạt động thực tiễn
phát huy nhân tố con người giúp luận án có thêm những luận cứ để luận giải, khái
quát trong luận án.
Tác giả Gérard Le Quang trong cuốn “Võ Nguyên Giáp hay cuộc chiến tranh
nhân dân” đã sử dụng những thông tin, số liệu lịch sử trình bày lịch sử cách mạng Việt
Nam trong kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược. Bối cảnh lịch
sử đặt ra nhiệm vụ phải tổ chức, xây dựng, giáo dục, bồi dưỡng lực lượng vũ trang nhân
dân, nâng cao sức mạnh tổng hợp để tiến hành chiến tranh nhân dân. “Nhiệm vụ cấp
bách nhất của ông lúc đó là tổ chức lại dân chúng lâu nay bị bỏ mặc thành đội ngũ, có
cán bộ dìu dắt và làm cách mạng” [123, tr.78]. Đặc biệt, tại chương II và VII với nhan
đề "Bắt liên lạc với Hồ Chí Minh”, “Nhà mác - xít và lịch sử” tác giả cho rằng, Đại
tướng Võ Nguyên Giáp ảnh hưởng của tư tưởng Hồ Chí Minh, nhất là quá trình huấn
luyện, giáo dục, rèn luyện, đào tạo con người trong xây dựng lực lượng vũ trang nhân
dân [123, tr.35 - 52]. Bên cạnh đó, Đại tướng Võ Nguyên Giáp cũng nghiên cứu rất kỹ
chiến dịch của nhà Trần, nhất là tư tưởng quân sự “lấy ít địch nhiều”, “dĩ đoản chế
trường” hay luận văn quân sự của Lênin, tác phẩm của Clausewitz, của Mao Trạch
Đông, Chu Đức về chiến tranh nhân dân, về xây dựng lực lượng toàn dân đoàn kết đánh
giâc [123, tr.111-114]. Nhìn chung, ở các góc độ nghiên cứu, tác giả không nhằm tìm

9
hiểu những điều kiện và tiền đề hình thành, phát triển tư tưởng Đại tướng Võ Nguyên
Giáp về phát huy nhân tố con người trong chiến tranh giải phóng dân tộc Việt Nam.
Tuy nhiên, cuốn sách là tài liệu có giá trị và bổ ích, cung cấp nhiều thông tin quan trọng
liên quan có thể kế thừa, vận dụng và phát triển trong luận án.
Cuốn sách “Võ Nguyên Giáp - Một cuộc đời” của Giáo sư sử học Alain Ruscio
là kết quả của cuộc đối thoại giữa tác giả với Đại tướng Võ Nguyên Giáp [124]. Thông
qua cuốn sách, tác giả đã khắc họa một cách sống động về cuộc đời, sự nghiệp của Đại
tướng Võ Nguyên Giáp trong tiến trình phát triển và thắng lợi của cách mạng Việt
Nam. Đồng thời, cuốn sách cung cấp cho người đọc nhiều thông tin quan trọng thể hiện
niềm tự hào của Đại tướng về truyền thống văn hóa, lịch sử của dân tộc: “lấy dân làm
gốc”; “khoan thư sức dân”, tìm nguồn sức mạnh trọng nhân dân đánh giặc; truyền
thống xây dựng lực lượng vũ trang “ngụ binh ngư nông”, truyền thống yêu nước, đoàn
kết chống giặc ngoại xâm; lý luận mácxit về chiến tranh nhân dân. Cuốn sách chứa
đựng nhiều nội dung liên quan đến cơ sở khách quan và tiền đề tư tưởng - lý luận tác
động đến sự hình thành, phát triển tư tưởng phát huy nhân tố con người của Đại tướng
Võ Nguyên Giáp.
- Nhóm các công trình nghiên cứu trong nước
Bên cạnh các công trình nghiên cứu nước ngoài có liên quan đến cơ sở khách
quan của sự hình thành, phát triển tư tưởng Đại tướng Võ Nguyên Giáp về phát huy
nhân tố con người còn có các công trình trong nước tiêu biểu.
Nhà sử học Trần Thái Bình trong cuốn “Võ Nguyên Giáp trong cuộc trường
chinh thế kỷ” [5]. Trong chương I, IV với các nhan đề: “Quê hương và truyền thống”,
“Cuộc trường chinh vĩ đại” đã trình bày về bối cảnh lịch sử, quê hương, truyền thống
gia đình và thực tiễn cuộc chiến tranh kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc
Mỹ xâm lược. Cuốn sách là nguồn tài liệu lịch sử quan trọng, ở một khía cạnh nghiên
nhất định, cuốn sách đã cung cấp một số nội dung liên quan đến điều kiện lịch sử - xã
hội Việt Nam thế kỷ XX ảnh hưởng tới sự ra đời tư tưởng phát huy nhân tố con người

của Đại tướng Võ Nguyên Giáp.
Nhà nghiên cứu lịch sử quân sự và lịch sử chiến tranh Trần Trọng Trung
trong cuốn “Võ Nguyên Giáp - Danh tướng thời đại Hồ Chí Minh”, bằng những tư


10
liệu lịch sử chân thực cả phía ta và phía địch trình bày hoạt động thực tiễn của Đại
tướng Võ Nguyên Giáp dưới sự lãnh đạo của Đảng và Hồ Chí Minh, chỉ huy toàn
quân trường chinh đánh bại “đội quân xâm lược nhà nghề” của thực dân Pháp. Trong
đó, tác giả chỉ ra bối cảnh lịch sử trao cho Đại tướng Võ Nguyên Giáp sứ mệnh cầm
quân, quán triệt đường lối chiến tranh nhân dân, giác ngộ, giáo dục toàn dân đánh giặc góp
phần đưa cách mạng đi từ thắng lợi này đến thắng lợi khác. Đặc biệt, tại chương I, tác giả
đã phân tích những ảnh hưởng của Hồ Chí Minh đến Đại tướng Võ Nguyên Giáp qua tư
tưởng “người trước - súng sau”, “vững chắc nhất là lòng dân”. Tác giả nhấn mạnh:“Người
trước súng sau - một nội dung tư tưởng quân sự của Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh lần
đầu tiên “bén rễ” vào tư duy Võ Nguyên Giáp” [134, tr.63]. Nhìn chung, cuốn sách đã khai
thác nhiều khía cạnh khác nhau, ít nhiều đã cung cấp những tư liệu liên quan đến điều kiện
lịch sử - xã hội và tiền đề tư tưởng - lý luận giúp nghiên cứu sinh kế thừa, phát triển, phân
tích một cách có hệ thống trong luận án.
Tác giả Nguyễn Văn Sự trong cuốn “Đại tướng Võ Nguyên Giáp Danh
tướng thế kỷ XX: qua tư liệu nước ngoài” [127] đã trình bày khái lược bối cảnh thế
giới và Việt Nam những năm đầu thế kỷ XX. Tác giả cho rằng, cuộc khai thác thuộc
địa của Pháp tại Việt Nam đã thúc đẩy Đại tướng Võ Nguyên Giáp cùng người bạn
của mình gia nhập Tổ chức Đảng đầu tiên, cũng từ đó, suốt đời gắn với cuộc đời
cách mạng và với thực tiễn xây dựng, chiến đấu, trưởng thành của quân đội nhân
dân. Bối cảnh lịch sử cho phép Đại tướng Võ Nguyên Giáp chỉ huy toàn quân, toàn
dân ta đánh thắng quân đội nhà nghề Pháp và Mỹ xâm lược. Đây là cuốn sách có giá
trị, cung cấp thêm một số luận điểm liên quan đến cơ sở hình thành, phát triển tư
tưởng phát huy nhân tố con người của Đại tướng Võ Nguyên Giáp.
Bên cạnh các cuốn sách là các bài viết tiêu biểu của các tác giả: Trần Minh

Trưởng trong bài viết “Đại tướng Võ Nguyên Giáp người học trò xuất sắc của Chủ tịch
Hồ Chí Minh” cho rằng, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã tiếp thu nghệ thuật quân sự,
truyền thống đánh giặc, giữ nước của cha ông và tư tưởng quân sự Hồ Chí Minh; chú
trọng phát huy tinh hoa văn hóa quân sự thế giới, lý luận quân sự Mác - Lênin để hình
thành lý luận về chiến tranh nhân dân, lấy ít địch nhiều, lấy thô sơ thắng hiện đại và
dưới sự chỉ huy của Đại tướng Võ Nguyên Giáp, quân đội ta đi từ thắng lợi này đến


11
thắng lợi khác [97, tr.136]. Nguyễn Trọng Phúc với bài“Gặp gỡ và đồng hành cùng
lịch sử giữa chủ tịch Hồ Chí Minh và Đại tướng Võ Nguyên Giáp” cho rằng, Đại tướng
Võ Nguyên Giáp tiếp thu và chịu ảnh hưởng sâu sắc tư tưởng cách mạng của Nguyễn
Ái Quốc [97, tr.140]. Ngô Vương Anh trong bài“Nghệ thuật quân sự Võ Nguyên
Giáp” cũng cho rằng, “Kế thừa và phát huy kinh nghiệm của cha ông về xây dựng lực
lượng quân đội thời phong kiến” để xây dựng “lực lượng vũ trang cách mạng Việt
Nam gồm ba thứ quân là bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương và dân quân du kích” [92,
tr.80]. Chính sức mạnh của lực lượng vũ trang kết hợp với sức mạnh toàn dân đã tạo
nên sức mạnh to lớn để chiến thắng kẻ thù, đây là thành công của Đại tướng cho sự
nghiệp xây dựng quân đội nhân dân Việt Nam theo tư tưởng của cha ông. Như vậy, ở
một khía cạnh nhất định, ít nhiều các bài viết này đã nhận định, đánh giá khái quát
những nội dung có liên quan đến tiền đề tư tưởng - lý luận của sự hình thành tư tưởng
của Đại tướng Võ Nguyên Giáp phát huy nhân tố con người.
Cần phải nói đến bộ sách “Lịch sử tư tưởng quân sự Việt Nam” gồm 5 tập
của Bộ quốc Phòng, Viện Lịch sử Quân sự Việt Nam, tập III của cuốn sách “Lịch sử
tư tưởng quân sự Việt Nam, Từ năm 1858 đến năm 1945” [8] đã phân tích khá sâu
sắc bối cảnh lịch sử - xã hội đầy biến động trên mọi phương diện kinh tế, chính trị,
văn hóa, xã hội Việt Nam cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX [9]. Tập IV là cuốn sách
“Lịch sử tư tưởng quân sự Việt Nam, từ năm 1945 đến năm 1975” lại cho chúng ta
cái nhìn toàn vẹn về những biến đổi của thế giới và Việt Nam trong cuộc chiến tranh
kéo dài 30 năm của dân tộc với hai cuộc kháng chiến “thần thánh” chống lại hai đế

quốc lớn mạnh. Bộ sách cho rằng, chủ tịch Hồ Chí Minh và Võ Nguyên Giáp đã
chọn lọc, tiếp thu và vận dụng, phát triển những tinh hoa văn hóa quân sự Cổ - Kim
- Đông - Tây. Mặc dù không đề cập trực đến vấn đề nghiên cứu, song, bộ sách cho
chúng ta cái nhìn toàn vẹn về những điều kiện, tiền đề tác động đến sự hình thành,
phát triển tư tưởng của Đại tướng Võ Nguyên Giáp về phát huy nhân tố con người
trong chiến tranh giải phóng dân tộc Việt Nam.
Các công trình nghiên cứu liên quan đến nhân tố chủ quan của sự hình
thành, phát triển tư tưởng của Đại tướng Võ Nguyên Giáp về phát huy nhân tố con
người trong chiến tranh giải phóng dân tộc Việt Nam.


12
Các tác giả Phạm Hồng Cư và Đặng Bích Hà trong cuốn“Đại tướng Võ
Nguyên Giáp thời trẻ” đã dựa vào nguồn di khảo của gia đình để phác họa tiểu sử
về Đại tướng Võ Nguyên Giáp với những chi tiết chân thực qua các nhan đề: Quê
hương, gia đình và tuổi thơ; Tuổi thiếu niên; Bước vào đời; Tuổi hai mươi. Cuốn
sách cho chúng ta cái nhìn toàn vẹn về thân thế, cuộc đời của Đại tướng Võ
Nguyên Giáp - người anh cả của quân đội ta với phẩm chất cách mạng tuyệt vời một vị tướng văn võ song toàn [15]. Cuốn sách cung cấp thêm những thông tin
quan trọng để phân tích các nhân tố chủ quan thuộc về Đại tướng Võ Nguyên Giáp
góp phần hình thành tư tưởng phát huy nhân tố con người của ông.
Công trình tiếp cận từng mặt, từng nội dung dưới góc độ sử học nghiên cứu
về những phẩm chất, năng lực trong hoạt động thực tiễn của Đại tướng Võ Nguyên
Giáp có liên quan đến sự hình thành tư tưởng phát huy nhân tố con người. Nhà sử
học Trần Thái Bình trong cuốn “Đại tướng Võ Nguyên Giáp hào khí trăm năm” đã
khắc họa bức chân dung toàn vẹn về tiểu sử, cuộc đời và sự nghiệp của Đại tướng
Võ Nguyên Giáp theo dòng chảy của lịch sử Việt Nam thông qua 101 sự kiện tiêu
biểu [6]. Đặc biệt, tại các chương V, VII với các nhan đề “Tâm - Tài - Uy - Tín Dũng”, “Văn - Võ toàn tài kiên trung báo quôc” đã trình bày và phân tích những góc
nhìn khác nhau qua hoạt động thực tiễn lãnh đạo, chỉ huy của Đại tướng làm nổi bật
những phẩm chất, năng lực của nhà quân sự tài ba trong phạm vi tiến hành hai cuộc
chiến tranh nhân dân Việt Nam. Cuốn sách chưa chỉ ra được những phẩm chất và

năng lực hoạt động thực tiễn tác động đến hình thành tư tưởng phát huy nhân tố con
người của Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Song, đây là nguồn tư liệu có giá trị kế thừa
giúp luận án phân tích, đánh giá những nhân tố chủ quan thuộc về Đại tướng có ảnh
hưởng tới sự hình thành, phát triển tư tưởng phát huy nhân tố con người của ông.
Tiếp cận dưới góc nhìn về các tướng lĩnh có thể khái quát những công trình
nghiên cứu: Nhóm Elicom trong cuốn“Những tướng lĩnh nổi tiếng thế giới” đã
nghiên cứu về cuộc đời, sự nghiệp cầm binh của Đại tướng Võ Nguyên Giáp dưới góc
nhìn của các tướng lĩnh qua [22]. Tác giả Phạm Hùng trong cuốn “12 vị tướng của
Quân đội nhân dân Việt Nam” đã khái quát đôi nét về tiểu sử, sự nghiệp của Đại
tướng Võ Nguyên Giáp qua nhan đề“Đại tướng Võ Nguyên Giáp người anh cả của


13
Quân đội nhân dân Việt Nam” [80, tr.11- 89]. Trong cuốn“100 nhà quân sự có ảnh
hưởng đến thế giới” của tác giả Lưu Hải Sinh và Phủ Quang Hải (Nguyễn Gia Linh
dịch) đã giới thiệu về tiểu sử, sự nghiệp, hoạt động cách mạng của Đại tướng Võ
Nguyên Giáp [125]. Tác giả Nguyễn Ngọc Phúc trong cuốn“25 tướng lĩnh Việt Nam”
giới thiệu về tiểu sử, cuộc đời và sự nghiệp của Đại tướng Võ Nguyên Giáp và cho
rằng, Đại tướng Võ Nguyên Giáp - Nhà chính trị - Quân sự lỗi lạc. “Ông là tấm
gương sáng về lòng yêu nước thương dân, một tài năng lớn, một nhân cách lớn có sức
đoàn kết nhất trí quân dân, phát huy nguồn lực toàn dân tộc trong kháng chiến cũng
như trong công cuộc xây dựng đất nước giàu mạnh” [122, tr.143].
Nhìn chung, các cuốn sách tiếp cận dưới góc nhìn về các tướng lĩnh đã dành
riêng một phần giới thiệu về cuộc đời, sự nghiệp của Đại tướng Võ Nguyên Giáp
với những sự kiện lịch sử quan trọng của đất nước, qua đó làm nổi bật phẩm chất,
năng lực của ông trong xây dựng, lãnh đạo, chỉ huy Quân đội nhân dân Việt Nam
cùng toàn dân tiến hành cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc Việt Nam. Các cuốn
sách đã cung cấp những luận cứ quan trọng liên quan đến nhân tố chủ quan tác động
đến sự hình thành, phát triển tư tưởng phát huy nhân tố con người của Đại tướng Võ
Nguyên Giáp, giúp nghiên cứu sinh kế thừa, phân tích trong luận án của mình.

Phải nói đến bộ sách của nhiều tác giả rất có giá trị, Võ Nguyên Giáp -Vị
tướng “Văn Đức Quán Nhân tâm” (gồm 9 cuốn sách) là tập hợp tư liệu, tuyển chọn,
biên soạn, những bài viết sâu sắc thể hiện những góc nhìn chân thực nhất, câu
chuyện cảm động, đánh giá khách quan về Tổng tư lệnh Võ Nguyên Giáp [86]; [87];
[21]; [89]; [88]; [2]; [3]; [135]; [1]. Bộ sách đã có cái nhìn đa chiều về phẩm chất,
năng lực lãnh đạo, trí tuệ, nghệ thuật quân sự của vị tướng tài năng trên lĩnh vực lý
luận và thực tiễn, quân sự và cả ở lĩnh vực văn hóa. Đây là tài liệu vô cùng quý giá,
phong phú, tin cậy trong nghiên cứu khoa học để phân tích những nhân tố chủ quan
thuộc về Đại tướng Võ Nguyên Giáp tác động đến sự hình thành, phát triển nên tư
tưởng phát huy nhân tố con người của ông.
Liên quan đến chủ đề nghiên cứu còn có các cuốn sách tuyển chọn, biên soạn
như: Tác giả Phạm Hùng với cuốn,“Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đại tướng Võ Nguyên
Giáp hai con người làm nên huyền thoại” [81]; Nguyễn Văn Trung trong cuốn,“Đại


14
tướng tổng tư lệnh Võ Nguyên Giáp - Đại tướng của nhân dân của Hòa Bình” [136].
Đây là những cuốn sách tuyển tập và hệ thống từ một số bài viết, bài nghiên cứu,
phỏng vấn về Đại tướng Võ Nguyên Giáp và các bạn bè, đồng đội của ông làm nổi
bật những phẩm chất, trí tuệ và năng lực hoạt động thực tiễn của ông.
Đặc biệt, trong cuốn sách“Tầm nhìn của chiến lược gia kiệt suất Võ Nguyên
Giáp” của tác giả Quí Lâm, tại mục 5 đã phân tích “nhân cách đạo đức trong sáng, cao
đẹp” của Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Tác giả cho rằng: “Trên con đường hoạt động
cách mạng, được may mắn sống và hoạt động bên cạnh Chủ tịch Hồ Chí Minh, tấm
gương, nhân cách đạo đức của Người đã có ảnh hưởng đặc biệt giúp đồng chí hoàn
thiện nhân cách của mình - nhân cách của một người cách mạng mà sau này là nhân
cách của người Đại tướng Quân đội nhân dân Việt Nam” [92, tr.47]. Cuốn sách đã cung
cấp những nội dung liên quan đến phẩm chất, nhân cách, trí tuệ của Đại tướng Võ
Nguyên Giáp qua hoạt động thực tiễn. Nghiên cứu sinh kế thừa, phân tích nhân tố chủ
quan tác động đến sự hình thành, phát triển tư tưởng của Đại tướng Võ Nguyên Giáp

phát huy nhân tố con người trong chiến tranh giải phóng dân tộc Việt Nam.
Tóm lại, với cách tiếp cận ở nhiều lĩnh vực và phương diện khác nhau,
nhìn chung các tác giả đều trình bày và khái quát được những luận điểm liên quan
đến điều kiện và tiền đề cũng như những nhân tố chủ quan tác động đến sự hình
thành, phát triển tư tưởng của Đại tướng Võ Nguyên Giáp về phát huy nhân tố con
người. Đây thật sự là những công trình có giá trị, tạo điều kiện thuận lợi để thực
hiện mục tiêu nghiên cứu của luận án.
1.1.2 Các công trình nghiên cứu liên quan đến nội dung cơ bản tư tưởng
của Đại tướng Võ Nguyên Giáp về phát huy nhân tố con người trong chiến
tranh giải phóng dân tộc Việt Nam
Cho đến nay, có rất nhiều nhà nhà nghiên cứu trong và ngoài nước đã tiếp cận
cả về mặt lý luận cũng như thực tiễn vấn đề tư tưởng của Đại tướng Võ Nguyên Giáp
về phát huy nhân tố con người và đã có các công trình trình tiêu biểu.
Tác giả Nguyễn Thành trong cuốn “Hoạt động báo chí của Đại tướng Võ
Nguyên Giáp” [131] đã tập hợp những bài báo của Đại tướng Võ Nguyên Giáp
thành hệ thống những tác phẩm và phân chia thành 7 chương, gắn với các giai


15
đoạn hoạt động báo chí. Hầu hết các bài viết của Đại tướng Võ Nguyên Giáp rất
dài, được sử dụng thể loại văn chính luận, bố cục chặt chẽ, lập luận vững vàng chặt
chẽ, khoa học có giá trị nhiều mặt liên quan trực tiếp đến vấn đề khảo cứu của luận
án về tư tưởng của Đại tướng Võ Nguyên Giáp về phát huy nhân tố con người
trong chiến tranh giải phóng dân tộc Việt Nam.
Đặc biệt, tại chương 5 của cuốn sách này, tác giả khái quát nội dung các bài
viết của Đại tướng trong thời kỳ chống Mỹ cứu nước, phải nói đến tác phẩm “Những
kinh nghiệm lớn lãnh đạo đấu tranh vũ trang và xây dựng lực lượng vũ trang cách
mạng” trên bốn phần chính. Phần mở đầu, là sự ra đời của Đảng, lãnh đạo nông dân và
lập nên chính quyền xô viết cũng như quá trình vận động cách mạng của nhân dân dưới
sự lãnh đạo của Đảng. Phần một, Đảng ta lãnh đạo công cuộc khởi nghĩa vũ trang và

cuộc tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945. Phần hai, Đảng ta lãnh đạo thắng lợi cuộc
kháng chiến lâu dần chống đế quốc Pháp và can thiệp của Mỹ. Phần ba, Đảng ta xây
dựng thành công công cuộc xây dựng lực lượng vũ trang cách mạng của nhân dân.
Trong phần này, tác giả tập trung khái quát được bốn vấn đề cơ bản: một là, Quân đội
ta đã chiến thắng và trưởng thành, vì nó là một quân đội nhân dân do Đảng lãnh đạo;
hai là, Đảng ta đã xác định đúng đắn những nguyên tắc cơ bản xây dựng quân đội về
chính trị; ba là, đi đôi với việc xác định những nguyên tắc xây dựng quân đội về mặt
chính trị, Đảng giải quyết thành công vấn đề về tổ chức, biên chế, trang bị, cung cấp,
huấn luyện, chế độ..v..v. để đưa quân đội ta từ một đội quân du kích tiến dần lên một
quân đội chính quy và hiện đại; bốn là, đi đôi với việc xây dựng một quân đội nhân
dân hung mạnh, đảng ta đã hết sức coi trọng vấn đề xây dựng dân quân, phát triển lực
lượng hậu bị, đồng thời giải quyết đúng đắn mối quan hệ giữa quân đội và hậu
phương. Tác giả cho rằng, “Những kinh nghiệm lớn lãnh đạo đấu tranh vũ trang và
xây dựng lực lượng vũ trang cách mạng” là tác phẩm lý luận mang tính lịch sử, nêu
bật sự sáng tạo của Đảng ta trong quá trình lãnh đạo đấu tranh vũ trang và xây dựng
lực lượng vũ trang để giáo dục toàn Đảng và toàn dân ta, cho cán bộ và chiến sĩ trong
quân đội ta tự hào về truyền thống vẻ vang của mình gắn với sự lãnh đạo của Đảng,
tiếp tục phát huy những bài học đó để hoàn thành mọi nhiệm vụ mới trong thời kỳ
mới của cách mạng nước ta [131; tr.267].


16
Nhìn chung, tác giả đã tóm tắt khái quát nội dung của tác phẩm của Đại
tướng Võ Nguyên Giáp một cách cô đọng nhất, qua đó đánh giá khái quát giá trị của
tác phẩm. Tác giả chưa phân tích và chỉ ra các nội dung phát huy nhân tố con người
được thể hiện qua tác phẩm. Nghiên cứu tác phẩm cho thấy, các nội dung của tác
phẩm thể hiện những quan điểm cơ bản về các cách thức, phương pháp phát huy
nhân tố con người trong xây dựng lực lượng vũ trang nhân dân thông qua hệ thống
tổ chức Đảng nhằm nâng cao chất lượng và sức mạnh chiến đấu của quân đội.
Những quan điểm này được Đại tướng Võ Nguyên Giáp trình bày một cách khoa

học, khúc triết, chặt chẽ trên lập trường của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ
nghĩa duy vật lịch sử. Công trình của tác giả có giá trị, giúp luận án có thêm điều
kiện thuận lợi trong việc tìm hiểu, so sánh, đối chiếu với văn bản gốc để nghiên cứu
nội dung tư tưởng phát huy nhân tố con người của Đại tướng.
Cũng trong chương V, qua bài “Vũ trang quần chúng cách mạng, xây dựng
quân đội nhân dân”, tác giả tóm tắt tác phẩm trên bốn luận điểm: một là, luận điểm của
chủ nghĩa Mác - Lênin về tổ chức quân sự của giai cấp vô sản; hai là, truyền thống và
kinh nghiệm xây dựng lực lượng vũ trang của dân tộc ta; ba là, sự sáng tạo của Đảng ta
và nhân dân ta trong việc vũ trang quần chúng cách mạng mạnh mẽ và rộng khắp, xây
dựng quân đội nhân dân; bốn là, vũ trang quần chúng cách mạng mạng mạnh mẽ và
rộng khắp, xây dựng quân đội nhân dân chính quy và hiện đại. Tác giả cho rằng, “Vũ
trang quần chúng cách mạng, xây dựng quân đội nhân dân” là tác phẩm "Binh thư
Việt Nam" thứ hai trong lịch sử Việt Nam (sau Cuốn Binh thư yếu lược của Trần Hưng
Đạo) có giá trị chỉ đạo thực tiễn để giành phần thắng trong kháng chiến chống Mỹ và
trong sự nghiệp bảo vệ tổ quốc Việt Nam XHCN, khi đất nước hoàn toàn thống nhất.
Đồng thời, tác phẩm còn thể hiện một tầm cao mới, được sự chỉ đạo lý luận khoa học
văn hóa nói chung và khoa học quân sự của chủ nghĩa Mác - Lênin nói riêng, tư tưởng
Hồ Chí Minh và sự hiểu biết kinh nghiệm của tổ tiên ta hàng nghìn năm [131, tr.374 375]. Nghiên cứu nội dung tác phẩm“Vũ trang quần chúng cách mạng, xây dựng quân
đội nhân dân” cho thấy, tác phẩm chứa đựng nhiều nội dung tư tưởng của Đại tướng
Võ Nguyên Giáp về phát huy nhân tố con người trên lập trường của giai cấp vô sản, chủ


17
nghĩa duy vật biện chứng mà luận án sẽ tập trung khai thác, khái quát, phân tích sâu
trong luận án.
Bên cạnh đó, qua bài “Sức mạnh vô địch địch của chiến tranh nhân dân
trong thời đại mới”, tác giả đã khái quát, tóm tắt và đã luận bàn về các vấn đề: Thắng
lợi vĩ đại; Những nguyên nhân thắng lợi; giai đoạn - nhiệm vụ mới của lực lượng vũ
trang nhân dân; bàn về mục đích của chiến tranh nhân dân, sức mạnh toàn dân đánh
giặc và quy luật cơ bản của chiến tranh nhân dân; các yếu tố cơ bản tạo nên sức mạnh

chiến đấu của quân đội và việc giải quyết mối quan hệ giữa con người và vũ khí trong
sức mạnh chiến đấu của quân đội [131, tr.377 - 388]. Nghiên cứu tác phẩm “Sức
mạnh vô địch địch của chiến tranh nhân dân trong thời đại mới” cho thấy, đây là
tác phẩm tiêu biểu, quan trọng chứa đựng nhiều nội dung về tư tưởng phát huy
nhân tố con người của Đại tướng Võ Nguyên Giáp trong chiến tranh giải phóng
dân tộc Việt Nam. Tuy nhiên, trong giới hạn nghiên cứu, tác giả không nhằm mục
đích nghiên cứu nội dung tư tưởng phát huy nhân tố con người của Đại tướng Võ
Nguyên Giáp trong chiến tranh giải phóng dân tộc Việt Nam, nên chỉ dừng lại việc
tóm tắt, khái quát tác phẩm và chỉ ra những giá trị đóng góp của tác phẩm đối với
thực tiễn cách mạng thời kỳ chống Pháp và Mỹ. Kết quả nghiên cứu của tác giả là
đáng trân trọng, gợi mở nhiều nội dung cần tiếp tục nghiên cứu, so sánh, đối chiếu
với bản chính tác phẩm, từ đó xác định những nội dung luận án cần luận giải, phân
tích và giải quyết.
Tác giả Ernesto Che Guevara trong “Lời tựa cho cuốn Chiến tranh nhân dân và
quân đội nhân dân” đã trình bày khái quát, đánh giá trị về nội dung, tính chất, phương
châm tổ chức chiến tranh và lực lượng tham gia chiến tranh được thể hiện trong tác
phẩm của Đại tướng Võ Nguyên Giáp [77 ]. Tác giả cho rằng,“Chiến tranh nhân dân,
quân đội nhân dân” là tác phẩm lý luận quân sự đã chỉ ra khả năng tiến hành một cuộc
chiến tranh trong điều kiện đặc thù; hình thức đấu tranh vũ trang này cần phải có phạm
vi đất đai rộng lớn thích hợp cho chiến tranh du kích cấu thành bởi một cộng đồng dân
cư đa số là nông dân, hoặc ít ra nông dân cũng giữ vai trò quan trọng. Theo tác giả, tác
phẩm đã trình bày chiến tranh giải phóng của nhân dân Việt Nam với cánh tay vũ
trang là quân đội nhân dân; những kinh nghiệm to lớn của Đảng trong lãnh đạo cuộc


18
chiến tranh vũ trang và tổ chức lực lượng cách mạng. Đó là cuộc đấu tranh vũ trang
mà nhân dân Việt Nam lựa chọn, cuộc chiến tranh mang tính nông dân vì phần lớn do
nông dân cày cấy, thành phần chủ yếu là trong quân đội là nông dân nhưng được lãnh
đạo bởi ý thức hệ vô sản, nhằm liên minh mới giữa giai cấp công nhân và nông dân,

như là một yếu tố cơ bản thắng lợi. Bên cạnh đó, nghiên cứu tác phẩm, tác giả cho
rằng: quân đội là một thành phần của Đảng, mà Đảng là người chỉ đạo cuộc đấu
tranh”, người chiến sĩ cách mạng có một kỷ luật cao trong cách mạng, họ phải tôn
trọng bộ luật quân sự. Nhìn chung, thông qua bài viết, tác giả chưa đi sâu vào nghiên
cứu và tìm hiểu quan điểm phát huy nhân tố con người thể hện trong tác phẩm nêu
trên, mà chỉ dừng lại đánh giá khái quát tác phẩm. Bài viết góp phần định hướng,
gợi mở để luận án tiếp tục đi sâu vào tìm hiểu một số nội dung có liên quan thể hiện
trong tác phẩm của Đại tướng Võ Nguyên Giáp.
Tác giả Đỗ Thanh Hải trong bài“Đại tướng Võ Nguyên Giáp - Kiến trúc sư của
nền nghệ thuật quân sự Việt Nam hiện đại” đã phân tích, đánh giá 5 luận điểm: Nghệ
thuật chiến tranh toàn dân; nghệ thuật tạo và chớp thời cơ chiến lược trong chiến tranh;
nghệ thuật quân sự với những cách đánh độc đáo đã làm chuyển hóa căn bản tương
quan so sánh lực lượng; nghệ thuật quân sự theo tư tưởng “người trước súng sau”,
“chính trị trọng hơn quân quân sự”; nghệ thuật quân sự đậm chất nhân văn. Theo tác
giả, trong cuộc chiến tranh toàn dân, quân đội và nhân dân có trình độ vũ khí thô sơ
lạc hậu, phải chống lại quân đội hùng mạnh, trình độ vũ khí hiện đại, Đại tướng Võ
Nguyên Giáp đã phát huy lên tầm cao mới nghệ thuật chiến tranh nhân dân, trở thành
nét đặc sắc trong nghệ thuật quân sự Việt Nam. Ông biết kết hợp cuộc chiến tranh
toàn dân, toàn diện trên các mặt trận; đấu tranh quân sự, đấu tranh chính trị, đấu
tranh ngoại giao; chiến tranh du kích với chiến tranh chính quy, kết hợp đánh nhỏ,
đánh vừa, đánh lớn; chiến tranh nhân dân được phát huy cao độ. Với mục đích và
phạm vi nghiên cứu, tác giả bài viết chỉ dừng lại việc đánh giá khái quát nội dung
có liên quan đến phát huy nhân tố con người trong giải quyết mối quan hệ giữa con
người và vũ khí cũng như nhu cầu nâng cao trình độ sử dụng vũ khí của con người
trong chiến tranh.