Đại cương lịch sử việt nam tập 3, 1945 2005

ĐẠI CƯƠNG

LỊCH SỬ VIỆT NAM
T Ậ P III
(194 5 -2 0 0 5 )


04 - 2008/CXB/460 - 1999/GD

Mã số : 7X142h8 - DAI


LÊ MẬU HÃN (Chủ biên)
TRẦN BÁ ĐỆ - NGUYỄN VĂN THƯ

ĐẠICUƠNG

LỊCH SỬ VIỆT NAM
TẬP III
( 1945- 2005)
(Tái bản lần thú mười một)

NHÀ XUẤT BẢN GIÁO DỤC


PGS. LÊ MẬU HÀN
Phân công biên soạn :

PGS. LÊ MẬU HÁN

(Chương I, II, III)
PGS. TS. TRẦN BÁ ĐỆ
(Chương VI, VII, V III, IX, X)
PGS. TS. NGUYỄN VĂN THƯ
(Chương IV, V)

Bìa I . Nhân dân Sài Gòn chào mừng
đất nước thông nhất (1975)
(Ảnh Lê Phức)


LÒI NÓI ĐẦU

Lịch sử dân tộc Việt Nam từ năm 1945 đến nay là lịch sử của 30 năm chiến
tranh cách mạng chống lại sự xâm lược của đế quốc Pháp (1945 - 1954) và của
đế quốc Mĩ (1954 - 1975) nhằm hoàn thành sự nghiệp giải phổng dân tộc, thống
nhất Tổ quốc và lịch sử của 30 năm xây dựng đất nước theo con đường xã hội
chủ nghĩa và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghía (từ 1975 đến nay).
Dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, một Đảng lấy chủ nghĩa
Mác - Lênin và tư tưởng Hỗ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng và kim chỉ
nam cho hành động cách mạng, nhân dân ta đã phát huy lên tầm cao mới di
sản truyển thống dân tộc và trí tuệ của con người Việt Nam, chiến đấu kiên
cường, thông minh sáng tạo, lập nên những kì tích vỉ đại, mãi mãi được ghi
vào lịch sử dân tộc như một trong những trang chói lọi nhất và đi vào lịch
sử thế giới như những sự kiện có tẩm quan trọng quốc tế to lớn, mang tầm
vổc thời đại sâu sắc. Nhân dân ta củng đã kiên trì trài qua một chặng đường
đầy thử thách trên con đường xây dựng chế độ xã hội chủ nghĩa, đưa đất
nước vượt qua cuộc khủng hoảng kinh tế - xã hội, hoàn thành vé cơ bản
những nhiệm vụ được đề ra cho chặng đường đầu của thời kì quá độ để bước
vào một thời kì mới - thời kì công nghiệp hđa, hiện đại hóa vỉ mục tiêu dân

giàu - nước m ạnh - xá hội công bầng, vàn m in h , vững bước tiến lên chủ
nghĩa xã hội.
Lịch sử Việt Nam hơn nửa thế kỉ qua giữ một vị trí quan trọng trong lịch
sử tiến hđa của dân tộc. Việc nghiên cứu và giảng dạy lịch sử Việt Nam suốt
5 thập niên này có ý nghỉa khoa học và thực tiễn sâu sắc. Vì thế đây là một
bộ phận quan trọng trong chương trình đào tạo ở khoa Sử thuộc các trường
Đại học Khoa học xả hội và nhân vàn, các trường Đại học Sư phạm ở nước ta.
Cuốn Dại cương lịch sử Việt N a m , tập III (1945 - 2005) được biên soạn
nhằm phục vụ yêu cấu đào tạo đó.

5


Căn cứ vào phương hướng cơ bản của ch ương t r ì n h lịch sừ Việt Nam
d ù n g t r o n g các khoa Sử ở các t r ư ờ n g đại học của nư ớc ta hiện nay, cuốn
Đại cương lịch sử Việt N a m , t ậ p III (1945-2005) đ ã được biên soạn một

cách hệ t h ố n g và tư ơn g đói toàn diện về các m ặ t kinh tế, chính trị, q u â n sự,
văn hđa, xã hội. Song nội d u n g lịch sử d â n tộc t a t r o n g n h ữ n g t h ậ p niên này
t h ậ t vô c ù ng r ộ n g lớn, phong phú và phức tạp. Nhiều v ấ n đề đ a n g còn m a n g
tính thời sự mới mẻ. Công tác biên soạn ch ươ n g t r ìn h lịch sử Việt N a m ở
các t r ư ờ n g đại học đ a n g còn p h ả i t iế p t ụ c h o à n t h i ệ n , v ì t h ế c ô n g t r ì n h
n à y chỉ được x e m n h ư m ộ t p h á c t h ả o đ ấ u tiê n . B ê n c ạ n h n h ữ n g ưu
đ i ể m đ ã đ ạ t được, c ô n g t r ì n h k h đ t r á n h khỏi n h ữ n g h ạ n chế, t h i ế u sót.
C h ú n g tôi hi vọng sẽ cổ m ộ t công t r ìn h ho àn chỉnh và s á t hợp hơn nữa
với ch ương tr ìn h đào tạo t r ê n cơ sở được bổ s u n g và s ử a chữa th eo sự gđp
ý xây d ự n g của các th ấ y giáo, sinh viên và các bạn đọc q u a n tâm.

C ác tá c giả

6


PHẲN MỘT

VIỆT NAM TRONG THÒI KÌ
KHÁNG CHIẾN CHỐNG
THựC DÂN PHÁP XÂM Lược
VÀ XÂY DựNG NỀN
DÂN CHỦ CỘNG HÒA
(1945 - 1954)


Chương I

XÂY DựNG VÀ BẢO VỆ CHÊ ĐỘ DÂN CHỦ CỘNG HÒA
•

■

I

•

(1945 -1946)

I - Đ Ặ C Đ IỂ M T ÌN H H ÌN H V À N H IỆ M v ụ M Ố I
C Ủ A D À N T Ộ C V IỆ T N A M K H I C H Ế Đ Ộ
D Â N C HỦ CỘNG H Ò A

Đưộc T H À N H

LẬP

Cách mạng tháng Tám thành công. Ngày 2-9-1945, Chủ tịch Hổ Chí Minh
thay mặt Chính phủ lâm thời trịnh trọng đọc bản Tuyên ngôn Độc lập tuyên
bố trước quốc dân và thế giới: nước Việt N am dần chủ cộng hòa dã ra dời.
Tuyên ngôn nêu rõ:
"Tát cả các dản tộc trẽn thế giói dầu sinh ra bình dàng; dân tộc nào
củng có quyền sống, quyền sung sướng và quyần tự do".
..."Nước Việt N am có quyền hưởng tự do và độc lập, và sự th ậ t đã thành
một nước tự do độc lập. Toàn th ể dân tộc Việt N am quyết đem tât cả tinh
thần và lực lượng, tính m ạng và của cải đ ể g iữ vững quyền tự do, độc lập
ấy°m .

Sự nghiệp giữ vững quyền tự do, độc lập, xây dựng chế độ mới của nhân
dân Việt Nam đã diễn ra trong bối cảnh quốc tế và trong nước có những
thay đổi lớn:
Hệ thông xã hội chủ nghĩa đã hình thành. Uy tín và ảnh hưởng của Liên
Xô đang phát triển mạnh mẽ. Liên Xô có vị trí quan trọng trên vũ đài chính
trị quốc tế, là trụ cột của cuộc đấu tranh vì độc lập dân tộc, dân chủ và
hoà bình thế giới.
Cách mạng giải phóng dân tộc phát triển rộng rãi, làm lay chuyển mạnh
mẽ hệ thông thuộc địa của chủ nghĩa đế quốc.
(1) Hồ Chí Minh. Toàn tập. Tập 3, NXB Chính trị quốc gia, H. 1995, tr. 555, 557.

8


Phong trà o

đấu tra n h của
g ia i cấp công
nhân và nhân
dân lao động ở
các nước tư bản
chủ nghĩa đòi tự
do, dân chủ, đòi
cải thiện đời sống
đã diễn ra sôi nổi
và rộng lớn. Tại
một số nước như
I t a lia , Pháp,
Đảng Cộng sản
cđ v ị t r í quan
trọng trong đời
sống chính t r ị
của đất nước.
Hệ thống các
nước đế quốc chủ
nghĩa

đang

bị

chấn động; ba đê
CTiii tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập ,
quôc Đức, Italia,
k fa i sinh nưý c Y ịệị N am D CCH .
Nhật đã bị lực

lượng đồng minh đánh bại; Anh, Pháp thì suy yếu nhiều. Riêng đế quốc Mĩ
đã vượt lên sau chiến tranh đang ra sức lôi kéo, tập hợp lực lượng phản
động ở các nước đế quốc để chống lại các lực lượng cách mạng trên thế giới.
Một đặc điểm nổi bật của tình hình quốc tế sau Chiến tranh thế giới thứ
hai là các lực lượng hòa bình, dân tộc, dân chủ trên thế giới đang trên đà
tiến công mạnh mẽ vào chủ nghỉa đế quốc và các thế lực phản cách mạng
dưới nhiều hình thức và tính chất khác nhau. Song các lực lượng đế quốc
và các thế lực phản cách mạng cũng đang tìm mọi cách để phục hồi và phát
triển vai trò của mỉnh, phàn lcích mạnh mẽ các lực lượng hòa bỉnh, dân tộc,
dân chủ và chủ nghĩa xâ hội.
Những mâu thuẫn trên thế giới đang diễn biến khá phức tạp và ngày
9


càng gay gắt, mà chủ yếu là mâu thuẫn giữa các lực lượng hòa bình, dân
tộc, dân chủ và chủ nghỉa xã hội (do Liên Xô làm trụ cột) với các nước đế
quốc và lực lượng phản động, do đế quốc Mĩ cẩm đầu.
Việt Nam là một bộ phận của thế giới nên đã chịu tác c-ộng lớn của cuộc
đối đấu gay gắt và phức tạp đó. Vừa mới ra đời, nước Viật Nam dân chủ
cộng hòa đã bị chủ nghĩa đế quốc và các thế lực phản động liên kết với nhau
bao vây, chống phá quyết liệt.
Với danh nghĩa giải giáp quân đội Nhật, các đội quân đổng minh đã dồn
dập kéo vào Việt Nam.
ỏ miển Bắc, khoảng 20 vạn quân của Tưởng Giới Thạch, gổm 4 quân
đoàn do tướng Lư Hán làm tổng chỉ huy, lũ lượt kéo vào đóng ở Hà Nội và
hẩu hết các thành phố, thị xã từ biên giới Việt - Trung đến vĩ tuyến 16.
Quân của Tưởng Giới Thạch vào Việt Nam còn nhằm thực hiện ý đổ tiêu
diệt Đảng Cộng sản Đông Dương, phá tan mặt trận Việt Minh, giúp bọn
phản cách mạng Việt Nam đánh đổ chính quyền nhân dân, lập một chính
phủ phản động làm tay sai cho chúng. Khi tiến quân vào Việt Nam, quân

đội Tưởng đã kéo theo số người Việt phản động sống lưu vong ở Trung Quốc
gồm lực lượng Việt Quốc do Vũ Hồng Khanh, Nguyễn Tường Tam cấm đẩu
và Việt Cách do Nguyễn Hải Thẩn nám giữ, về nước chóng phá cách mạng/1)
Dựa vào quân đội Tưởng, bọn Việt Quốc và Việt C á c h đã chiếm giữ
một số nơi ở Yên Bái, Vĩnh Yên, Mđng Cái. Chúng quấy nhiễu, cướp phá,
giết người, rải truyén đơn, ra báo Việt N am , Thiết Thực , Đòng Tảm nhằm
vu cáo, nđi xấu Việt Minh, chống chính quyền cách mạng và đòi gạt các bộ
trưởng là đảng viên cộng sản ra khỏi chính phủ. Lực lượng của Tưởng và
bọn tay sai phản động là kẻ thù nguy hiểm đang đe dọa hàng ngày, hàng
giờ đối với chính quyền cách mạng.
ò miễn Nam, tình hình còn nghiêm trọng hơn. Ngoài việc lấy danh nghĩa
quân Đồng Minh vào giải giáp quân Nhật từ vỉ tuyến 16 trở vào, quân đội
Anh còn đổng lõa và giúp cho thực dân Pháp quay lại xâm lược nước ta lấn
thứ hai. Ngay từ ngày 2 - 9 - 1945, giữa lúc nhân dân Sài Gòn mít tinh
(1) Lực lượng của V iệt Q u ố c và V iệt C ách k há p h ú c tạp. V iệt C ách có hai phái - phái cùa Bồ X uân
Luật đ ã só m vé nưỏc, h u óng th e o ngọn cò đ ộ c lập d â n tộc của H ổ C hí M inh, th a m gia b ảo vệ và xây
dựng c h ế đ ộ mói; cò n phái của N guyễn H ải T h ầ n sống dựa vào Tưỏng, chống lại cách m ạng. Tuy vậy,
ngay tro n g nội bộ của V iệ t C ách (d o N guyễn H ài T h ầ n nắm ) cũng có m ột số ngưòi yêu niíóc; tron g tổ
chúc V iệt Q u ố c củ a Vũ H ổ n g K hanh cũng có m ột số ít nguòi yêu niíóc. H ọ đ ã đi th e o ngọn cò độc lập
d â n tộ c cùa H ổ Chí M inh.
(2) Việt Quốc: tên gọi tắt của tồ chúc Việt N am Q uốc dân dáng; Việt Cách: tê n gọi tắ t của tổ chúc
Việt N am cách mọng đòng minh hội.

10


mừr.g ngày tuyên bố độc lập của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, một số
tên thực dân phản động người Pháp đã núp trong các khu nhà, xả súng bắn
ra làm 47 người chết và nhiều người bị thương. Ngày 23 - 9 - 1945, quân
đội Pháp nổ súng đánh chiếm Sài Gòn, mở đấu cuộc xâm lược Việt Nam

lẩn thứ hai.
Ngoài lực lượng của quân Tưởng, Anh, Pháp, trên đất nước ta lúc đố có
khoảng 6 vạn quân Nhật. Trong lúc chờ giải giáp, một bộ phận của đội quân
Nhật đã được quân Anh sử dụng, đánh vào lực lượng vũ trang của ta, dọn
đường cho quân Pháp đánh chiếm Sài Gòn và nhiễu vùng ở miền Nam.
Dựa vào thế lực của quân đội nước ngoài, các lực lượng phản cách mạng
trong cả nước đã lấn lượt ngđc đẩu dậy chống phá chính quyển cách mạng.
Chưa lúc nào trên đất nước Việt Nam có nhiều kẻ thù như vậy!
Trong lúc đd, lực lượng mọi mặt của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa
chưa kịp củng cố và phát triển.
Chính phủ Việt Nam dân chủ cộng hòa ra đời chưa được một nước nào
trên thế giới công nhận.
Khối đại đoàn kết toàn dân trong mặt trận dân tộc thống nhất và cơ cấu
tổ chức bộ máy chính quyền cách mạng đang còn phải tiếp tục củng cố và
Ĩ11Ở rộng.
Lực lượng vũ trang cách mạng còn non trẻ, trang bị kém, thiếu thốn đủ
mọi bề, kinh nghiệm chiến đấu còn quá ít.
Nền kinh tế của đất nước vốn nghèo nàn, lạc hậu, đã bị kiệt quệ nặng nề
do chính sách vơ vét, bóc lột của Pháp - Nhật trong mấy mươi năm thông trị
bóc lột của chúng. Công nghiệp lạc hậu và đình đôn, nông nghiệp tiêu điều vì
hơn 50% ruộng đất ỏ tìac Bộ bị bỏ hoang do lụt và hạn gây nên. Thương nghiệp
ngừng trệ, bế tắc, hàng hóa khan hiếm. Tài chính cạn kiệt : kho bạc hầu như
trông rỗng, Ngân hàng Đông Dương còn nằm trong tay của tư bản Pháp. Lợi
dụng quyền nắm việc phát hành giấy bạc, chúng luôn luôn gây rỗi về tiền tệ.
Quân đội Tưởng còn tung đồng “quan kim" và “quốc tệ” của chúng ra thị trường,
làm lũng đoạn nặng nề hơn nền tài chính của ta.
Nạn đói đầu năm 1945 vừa mới chấm dứt, đã cướp đi sinh mệnh của 2
triệu đồng bào ta thì nguy cơ một nạn đói mới đang đe dọa dân ta.
Các “di sản” văn hóa lạc hậu của chế độ thực dân để lại khá nặng nề:
hơn 90% dân sỗ* không biết chữ, các tệ nạn xã hội cũ như nạn nghiện rượu,

11


hút thuốc phiện, mê tín dị đoan v.v... rất trầm trọng và phổ biến.
Giặc ngoài, thù trong, khđ khăn chồng chất khổ khăn đè nặng lên đất nước
ta, đật chính quyền cách mạng trước một tinh thế "ngàn cân treo sợi tóc"!
Vận mệnh độc lập tự do của dân tộc vừa mới giành được đang đứng trước
nguy cơ mất còn!
Trọng trách nặng né đối với dân tộc đã giao phd cho Đàng và Chính phủ
nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, do Hồ Chí Minh đứng đẩu, với tư cách
là người lãnh đạo và quản lí điéu hành cao nhất của đất nước.
Căn cứ vào phương hướng và nhiệm vụ, chiến lược và sách lược do Hội
nghị toàn quốc của Đảng và Quốc dân đại hội họp tháng 8 - 1945 đã thông
qua, ngay sau khi vể Hà Nội, Ban Chấp hành Trung ương Đảng và Chính
phủ đã đề ra những nhiệm vụ và biện pháp cấp bách đấu tiên để bảo vệ và
xây dựng đất nước. Đặc biệt ngày 25 - 11 - 1945, Ban Chấp hành Trung
ương Đảng đã ra bản chỉ thị quan trọng vê Khảng chiến , kiến quốc , xác
định nhiệm vụ chiến lược, nhiệm vụ trước mát và những chính sách lớn để
chỉ đạo hành động của toàn Đảng, toàn dân trong cuộc đấu tranh nhằm giữ
vững quyền độc lập tự do, bảo vệ chế độ mới.
Phân tích cụ thể tỉnh hình thế giới và trong nước, đánh giá thái độ, âm
mưu của các thế lực đế quốc đối với cách mạng Đông Dương, bản chi thị
xác định: "Cuộc cách mạng Đông Dương lúc này vẫn là cuộc cách m ạng dân
tộc giải phóng. Cuộc cách mạng ấy đang tiếp diễn, nổ chưa hoàn thành, vì
nước chưa được hoàn toàn độc lập. Khẩu hiệu vản là: "Dân tộc trẽn hết",
"Tố quốc trên hét". Kẻ thù chính của ta lúc này là thực dân Pháp xâm lược,
phải tập trung ngọn lửa đấu tranh vào chúng"^1'.
Chỉ thị đã đẽ ra những nhiệm vụ cáp bách, song rất cơ bản của nhân
dân ta lúc này là:

1- Củng cố chính quyển cách mạng
2- Chống thực dân Pháp xâm lược
3- Bài trừ nội phản
4- Cải thiện đời sống nhân dân.
Bảo vệ và củng cố chính quyén cách mạng là nhiệm vụ bao trùm, khó
khản và nặng nể nhãt vì trong điêu kiện nước ta ỉúc bấy giờ "việc giènh
chính quyền dễ bao nhiêu thì việc giữ chính quyén càng khố bấy nhiêu' 2).
(1), (2 ) Đ áng Cộng sán Việt Nam . V ăn kiện D ảng T o àn tập, tập 8, N XB C hính trị q u ố c gia, H., 2900.
t r .2 6 - 2 7 .

12


Mu5n hoàn thành các nhiệm vụ đđ, Đảng phải tầng cường và mở rộng
khổi dại đoàn kết toàn dân, hòa hợp dân tộc, xây dựng và củng cố đất nước
vể mọ mặt: chính trị, quân sự, kinh tế, văn hda, xã hội và ngoại giao; chống
giặc ngoại xâm gắn liễn với chống giặc đói và giặc dốt.
Các nhiệm vụ của cách mạng Việt Nam lúc bấy giờ được khái quát thành
khẩu liệu chiến lược - "Kháng chiến và kiến quốc".

II-M Ỏ RỘ NG K H Ố I Đ Ạ I Đ O À N K Ế T D Â N TỘ C,
X Â Y DỰNG NỀN D À N C H Ủ CỘNG H Ò A

1- Đai đoàn k ết dân tộc, liên hiệp quốc dân V iệt Nam

Thưc hiện khẩu hiệu "Dân tộc trên hết", "Tổ quốc trên hết", hoàn thành
sự nghiép giải phóng dân tộc là nhiệm vụ thiêng liêng và cấp bách nhất của
nhân dán ta lúc bấy giờ. Vỉ vậy phải mở rộng khối đại đoàn kết dân tộc,
xây dưr.g Hội liên hiệp quốc dân Việt Nam, gạt bỏ những bất đổng trong
nội bộ quốc gia - dân tộc nhằm chĩa mũi nhọn vào kẻ thù xâm lược bên

ngoài Vỉ. các lực lượng phản động tay sai.

Ban Dhấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương chủ trương lập
mặt trậĩ dân tộc thống nhất chống thực dân Pháp xâm lược, mở rộng Việt Minh
làm chc nđ bao gổm mọi tầng lớp nhân dân, chú trọng iôi kéo cả địa chủ
phong kiến, đồng bào công giáo, phát triển và thống nhất các tổ chức trong
toàn

(JU)C,

tổ chức thêm các đoàn thể cứu quốc mới vào Việt Minh v.v.

Chím phủ và Chủ tịch Hổ Chí Minh đã thực thi nhiêu biện pháp để tập
hợp, sử dụng những nhân sỉ trí thức, tìm kiếm nhân tài của đất nước phục
vụ cho 5ự nghiệp kháng chiến và kiến quốc. Nhiều nhân sĩ trí thức được
chính piủ mời tham gia bộ máy hành chính, các cơ quan chuyên môn ở các
cấp, nhit là Trung ương. Vĩnh Thụy (cựu hoàng Bảo Đại), vừa mới thoái vị
ngôi VUI để làm người công dân tự do của một nước độc lập, đã được cử

làm cố rấn Chính phủ lâm thời dân chủ cộng hòa theo sắc lệnh só 23-SL
do Chủ tịch Hổ Chí Minh kí ngày 10 - 9 - 1945.
Mặt trận Việt Minh được củng cố và chấn chỉnh lại. Một số đoàn thể
quán chíng lần lượt ra đời, như Công thương cứu quốc, Sinh viên cứu quốc,
(1) Xen Dáng Cộng

sản Việt N am . V ãn kiện D àng toàn tập, tập 8, Sđd, tr. 29 - 3 0 .
13


Công giáo cứu quốc, Hướng đạo cứu quốc, Viên chức cứu quổc, Cựu binh sĩ

cứu quốc... Các hội Công nhân cứu quốc, Thanh niên cứu quốc ở Bác Bộ,
Trung Bộ, Nam Bộ lần lượt mở hội nghị để thống nhất hệ thống tổ chức.
Số lượng hội viên của các đoàn thể cứu quốc trong Việt Minh tăng lên
nhanh chổng.
Công tác vận động tổ chức, đoàn kết các dân tộc ít người được Chủ tịch
Hổ Chí Minh đặc biệt quan tâm. N h a dàn tộc thiểu số được thành lập để
giúp chính phủ giải quyết mọi vấn đề liên quan đến các dân tộc thiểu số
trong toàn cõi Việt Nam.
Hội nghị các dân tộc thiểu só toàn quốc được tổ chức tháng 12 - 1945
và Hội nghị đại biểu các dân tộc thiểu số khu vực miền Nam họp tháng
6 - 1946 đã góp phấn củng cố khối đoàn kết dân tộc trong cộng đồng quốc
gia thống nhất. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nêu rõ: "Đổng bào Kinh hay Thổ,
Mường hay Mán, Giarai hay Êđê, Xơđăng hay Bana và các dân tộc thiểu số
khác, đều là con cháu Việt Nam, đều là anh em ruột thịt. Chúng ta sổng
chết có nhau, sướng khổ cùng nhau, no đổi giúp nhau... Giang sơn và Chính
phủ là giang sơn và Chính phủ chung của chúng ta. Vậy nên tất cả dân lộc
chúng ta phải đoàn kết chặt chẽ để giữ gìn nước non ta, để ủng hộ Chính
phủ ta. Chúng ta phải thương yêu nhau, phải kính trọng nhau, phải giúp
đỡ nhau để mưu hạnh phúc chung của chúng ta và con cháu chúng ta. Sóng
cố thể cạn, núi cđ thể mòn, nhưng lòng đoàn kết của chúng ta không bao
giờ giảm bớt. Chúng ta quyết góp chung lực lượng lại để giữ vững quyền
tự do, độc lập của chúng
Do nhu cầu mở rộng hơn nữa cuộc vận động, tổ chức công nhân và iao
động, Tổng liên doàn lao dộng Việt N am đã được thành lập (20 - 7 - 1946).
Đàng Xã hội Việt Nam ra đòi (22 “ 7 - 1946) nhằm tập hợp, đoàn kết mọi
trí thức yêu nước và dân chủ. Hội liên hiệp phụ nữ Việt N am thành íập
ngày 20 - 10 - 1946. Đặc biệt, ngày 29 - 5 - 1946, Hội liên hiệp quốc cân
Việt Nam đã tuyên bố chính thức thành lập ở Hà Nội. Đây là một hình tằức
tổ chức rộng rãi của mặt trận trong thời kì mới, một sự kiện chính trị qtan
trọng. Hội có mục đích đoàn kết tất cả các đảng phái yêu nước và các đóng

bào yêu nước không đảng phái, không phân biệt giai cấp, tôn giáo, xu hưcng
chính trị, chảng tộc để làm cho nước Việt Nam được Độc lập, Thống nlắt,
(1) Hổ Chí M inh. Toàn tập. Tập 4, N X B Chính trị quốc gia, H. 1995, tr. 217.

14


Dán chủ , Phú cường. H ộ i liên hi ệ p quốc dân Việt Nam ra đời đã tạo t h ê m

khả năng mới để đoàn kết và tranh thủ những ai cd thể tranh thủ được để
thống nhất các lực lượng quốc gia dân tộc, thực hiện mục đích chung của
Hội là: vì nước. Hơn bao giờ hết, "bao nhiêu thành kiến giai cấp, bao nhiêu

phân tranh đảng phái, bao nhiêu đố kị về tôn giáo và nòi giống phải hất ra
khỏi con đường tiến triển của dân tộc Việt Nam. Từ nay quốc dân Việt Nam
đã liên hiệp, không phải chỉ liên hiệp ở trong chính phủ, mà còn liên hiệp
ở quảng đại quẩn chúng nhân dân... Thống nhất dân tộc là một vũ khí sắc
bén chống lại kẻ thù dân tộc. Vũ khí ấy, ta phải giữ như một của báu... Lúc
này bí quyết của sự thành công ở chỗ tinh thẩn đoàn kết"^1).
♦

2- Xây dựng hệ thống chính quyển nhân dân và pháp luật

Thắng lợi của cuộc Cách mạng tháng Tám đã đưa đến việc thành lập bộ
máy chính quyền trong cả nước từ Trung ương đến cơ sở. Chính quyền là
công cụ sác bén để bảo vệ thành quả cách mạng, bảo vệ quyền độc lập tự
do. Vì vậy, một trong những nhiệm vụ quan trọng hàng đầu là phải củng
cố và tăng cường sức mạnh của bộ máy chính quyền từ Trung ương đến địa
phương, làm cho chính quyển đó thực sự là của dân, do dân và vì dân.
Chính quyền Nhà nước ỏ Trung ương:

Ngày 3 - 9 - 1945, trong phiên họp đầu tiên của Chính phủ lâm thời,
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nêu rõ: “Trước chúng ta đã bị chế độ quân chủ
chuyên chế cai trị, rồi đến chế độ thực dân không kém phần chuyên chế,
nên nước ta không có hiến pháp. Nhân dân ta không được hưởng quyền tự
do d â n c hủ. C h ú n g t a p h ả i có m ộ t h i ế n p h á p d â n c h ủ . T ô i đ ề n g h ị c h í n h

phủ tổ chức càng sớm càng hay cuộc Tổng tuyển cử với chế độ phổ thông
đầu phiếu. Tất cả công dân trai gái mười tám tuổi đều có quyền ứng cử và
bầu cử, không phân biệt giàu, nghèo, tôn giáo, dòng giông v.v...”®.
Ngày 8 - 9 - 1945, Chủ tịch Chính phủ lâm thời nưốc Việt Nam dân chủ
cộng hòa ra sắc lệnh sô" 14 - SL quy định trong thòi hạn hai tháng, kể từ
ngày kí 3ắc lệnh này, sẽ mở cuộc Tổng tuyển cử để bầu Quốc hội. Chính phủ
cũng đã liên tiếp ra một sô' sắc lệnh để xúc tiến công cuộc chuẩn bị cụ thể
cho cuộc Tổng tuyển cử. Một ủy ban dự thảo Hiến pháp được thành lập
theo Sắc lệnh số 34-SL, công bo" ngày 20 - 9 - 1945 gồm 7 thành viên là :
(1) Trường Chinh. H ội liên hiệp quốc dân Việt Nam ra đời. Báo Sự thật, số 38, ngày 1 - 6 -1 9 4 6 .
(2) HỔ Chí M inh, Toàn tập. Tập 4, NXB Chính trị quốc gia, H. 1995, tr. 8.

15


Hổ Chí Minh, vinh Thụy, Đặng Thai Mai, Vũ Trọng Khánh, Lê Văn Hiến,
Nguyễn Lương Bằng, Đặng Xuân Khu.
"Tổng tuyển cử là một dịp cho toàn thể quốc dân tự do lựa chọn những
người cổ tài, có đức, để gánh công việc nước nhà. Trong cuộc Tổng tuyển
cử, hễ là những người muốn lo việc nước thì đều có quyên ra ứng cử, hễ là
công dân thì đêu cđ quyên đi bầu cử. Không chia gái trai, giàu nghèo, tôn
giáo, nòi giống, giai cấp, đảng phái, hễ là công dân Việt Nam thì đều cđ hai
quyền đố. Vỉ lẽ đổ, cho nên Tổng tuyển cử tức là tự do, bình đẳng; tức là

dân chủ, đoàn kết"**1).
Quá trình chuẩn bị và tiến hành Tổng tuyển cử đã diễn ra trong điêu
kiện các lực lượng đế quốc và tay sai ráo riết chống lại chính quyền cách
mạng, chống lại độc lập tự do. Vì vậy, đây không phải là một cuộc Tổng
tuyển cử bình thường mà thực sự là một cuộc đấu tranh chính trị, đấu tranh
dân tộc gay go phức tạp, quyết liệt.
Việt Quốc, Việt Cách đòi phải lập lại chính phủ, xda bỏ chế độ ủy banv
nhân dân ... Việt Quốc đòi giữ các Bộ Nội vụ, Bộ Tài chính, Bộ Quốc phồng,
Bộ Giáo dục, Bộ Thanh niên, đòi được chiếm giữ 1/3 số ghế trong Quốc hội
và Việt Minh cũng chỉ được giữ 1/3 số ghế.
Việt Minh và Chính phủ lâm thời kiên quyết bác bỏ mọi yêu sách, đấu
tranh chông mọi sự phá hoại của Việt Quốc, Việt Cách, đồng thời kiên trì
thương lượng, hòa giải, nhân nhượng một cách khôn khéo nhằm tạo bầu
không khí ổn định và mọi thuận lợi cho Tổng tuyển cử.
Để tránh mũi nhọn tấn công của kẻ thù, Đảng Cộng sản Đông Dương
phải đi vào hoạt động bí mật, song lại tuyên bô" tự giải tán nhằm loại bỏ
tất cả những điều kiện hiểu lầm ở ngoài nước và trong nước có thể gây trở
ngại cho tiền đồ giải phóng của nước nhà và chỉ để lại một bộ phận hoạt
động dưối danh nghĩa “Hội nghiên cứu chủ nghĩa Mác ỏ Đông Dương”. Đó
là biện pháp lãnh đạo kín đáo và có hiệu quả hơn.
Nhiều cuộc tiếp xúc thương lượng giữa Việt Minh với Việt Quốc, Việt
Cách đã diễn ra. Trên cơ sỏ đó, đại diện của Việt Minh, Việt Quốc và Việt
Cách đã lần lượt kí kết các văn bản ghi nhận về tinh thần, nguyên tắc và
các biện pháp đoàn kết hợp tác, trong đó có các điểm chủ yếu như: độc lập
và đoàn kết trên hết, ủng hộ Tổng tuyển cử Quốc hội và kháng chiến, đình
(1) Hổ Chí Minh. Toàn tập. Tập 4, NXB Chính trị quốc gia, H. 1995, tr. 133.

16

'chỉ công kích lẫn nhau, mở rộng Chính phủ lâm thời, thừa nhặn 70 ghế cho
Việt Quốc, Việt Cách trong Quốc hội không qua bầu cử V.V..
Ngày 1 - 1 - 1946, Chính phủ lâm thòi tự cải tổ thành Chính phủ liên hiệp
lâm thòi, mở rộng thêm một số’ thành viên của Việt Quốc, Việt Cách. Chính
phủ liên hiệp lâm thời do Hồ Chí Minh giữ chức Chủ tịch kiêm ngoại giao
Chương trình đôi nội đầu tiên của Chính phủ liên hiệp lâm thời là làm
cho cuộc Tổng tuyển cử của toàn dân được thành công tốt đẹp và tích cực
chuẩn bị cho việc khai mạc Quốc hội.
Cùng với quá trình đấu tranh và nhân nhượng hòa giải với các lực lượng chính
trị đôi lập ở bên trên, chính phủ và Việt Minh đã triển khai sâu rộng
công tác chuẩn bị Tổng tuyển cử trong cả nước, coi đó là một cuộc vận động
giáo dục và tổ chức quần chúng rộng lớn, thực hiện đại đoàn kết thông nhất
dân tộc. Úy ban dự thảo Hiến pháp đã khẩn trương soạn thảo bản dự án
Hiến pháp. Sau khi được Hội đồng chính phủ thảo luận, bản dự án Hiến
pháp đã được công bô" công khai để toàn dân bàn bạc, góp ý.
Ngày õ - 1 - 1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh ra lời kêu gọi quốc dân đi bỏ
phiếu để phát huy quyền làm chủ của mình, tự do lựa chọn và bầu ra những đại
biểu xứng đáng thay mật cho mình để gánh vác việc nước. Quốc dân đồng bào
đi bầu cự là tỏ rõ cho thế giối biết rằng dân tộc Việt Nam đã "kiên quyết đoàn
kết chặt chẽ, kiên quyết chống bọn thực dân, kiên quyết tranh quyền độc lập".
Ngày 6 - 1 - 1946, cuộc Tổng tuyển cử đã diễn ra sôi nổi trong cả nưốc.
Nhiều địa phương, nhất là ở Nam Bộ, cuộc bầu cử đã diễn ra dưói bom đạn
ác liệt của kẻ thù. Nhiều cán bộ, chiến sĩ đã hi sinh trong khi làm nhiệm
vụ Tổng tuyển cử (riêng ở Sài Gòn, Chợ Lớn có 42 cán bộ và chiến sĩ đã
hi sinh, trong đó có Nguyễn Văn Tư - cán bô của Tổng công đoàn).
Cuộc Tổng tuyển cử đã được toàn dân tham gia rộng rãi, có địa phương
đến 90% tổng số' cử tri đi bỏ phiếu. Cả nước đã bầu được 333 đại biểu, trong
(1)

Thành phần Chính phủ liên hiộp lâm thời gồm: Chủ tịch kiêm ngoại giao - Hổ C hí M inh, Phó chủ

tịch - N guyễn Hải Thẩn (Việt Cách), Bộ trường Bộ Nội vụ - Võ N guyên Giáp; Bộ trưởng Bộ Tuyên truyển
cổ động - Trần Huy Liệu; Bộ trưởng Bộ Quốc phòng - Chu Văn Tấn, Bộ trường Bô Thanh niên Dương Đức Hiền; Bộ trường Bộ Q uốc dân kinh tế - Nguyễn Mạnh Hà, Thứ trường Bộ Quốc dân kinh tế N guyễn Tường Long (Việt Quốc); Bộ trưởng Bộ Cứu tế xà hội - N guyễn Vãn Tố, Bộ trưởng Bộ Tư pháp
- V ũ T rọng Khánh; Bộ trường Bộ Y tế -

Trương Đình Tri (V iệt Cách), Thứ trưởng Bộ Y tế -

Hoàng Tích Trí; Bỏ trường Bộ G iao thông công chính - Đào T rọng Kim; Bộ trưởng Bộ Lao động Lô Văn Hiến; Bộ trường Bộ Tài chính - Phạm Văn Đồng; Bộ trưởng Bộ Quòc gia giáo dực - Vù Đình Hòe;
n y xCạản;
n ; Bô7firơng
Bộ trướng Không
giự Bộ
a o -.N
Nguyê
Bộ trường Bộ Canh nông - Cù Huy
kfy&nggiự
B ô nJ iào
g u y ên Văn Xuân:

ĐAI HỌC ỗ u O C ^ I A H A NỌT

Ị:?ỊJNG tâm thõng tin thư viện
2-Lịch sử VN T3

V -G

J

39315

17


đđ cổ 57% số đại biểu thuộc các đảng phái dân chủ khác nhau, 43% đại biểu
không đảng phái (87% số đại biểu là công nhân, nông dân, chiến sĩ cách
mạng, 10 đại biểu nữ và 34 đại biểu các dân tộc ít người).
Quốc hội khđa I là thành quả của cuộc đấu tranh dân tộc gay gắt. Đó là
Quốc hội của độc lập, thống nhất dân tộc và đại đoàn kết toàn dân, của tất
cả các giai cấp, dân tộc, tôn giáo, đảng phái yêu nước và dân chủ.
Thắng lợi của cuộc Tổng tuyển cử ngày 6-1-1946 đánh dấu mốc phát triển
dầu tiên trong tiến trinh xây dựng thề chế dần chủ trên dát nước Việt Nam.

Thắng lợi của cuộc Tổng tuyển cử, như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nói, là
"kết quả của sự hi sinh, tranh đấu của tổ tiên ta, nđ là kết quả của sự đoàn
kết anh dũng phấn đấu của toàn thể đồng bào Việt Nam ta... không kể già
trẻ, lớn bé, gồm tất cả các tôn giáo, tất cả các dân tộc trên bờ cõi Việt Nam
đoàn kết chặt chẽ thành một khối hi sinh không sợ nguy hiểm tranh lấy
nền độc lập cho Tổ quốc"'1'.
Sau thắng lợi của cuộc Tổng tuyển cử, tình hình chính trị ở nước ta lại
cổ những diễn biến phức tạp mới. Cuộc chiến tranh xâm lược của thực dân
Pháp ở miền Nam đang lan rộng. Cuộc kháng chiến của quân và dân ta đang
gặp nhiều khổ khăn, ở miền Bác, quân Pháp từ Vân Nam kéo vào Lai Châu,
Tuần Giáo, Điện Biên. Lợi dụng tình hình đđ, Việt Quốc, Việt Cách đã gây sức
ép với chính quyền cách mạng. Pháp và Tưởng cũng đã ngấm ngẩm thương
lượng đàn xếp để quân Pháp ra miền Bắc thay thế quân Tưởng.
Trong bối cảnh đổ, ngày 2 - 3 - 1946, gẩn 300 đại biểu Quốc hội đã họp
kì thứ nhất tại Nhà hát lớn (Hà Nội), do Ngô Tử Hạ, đại biểu cao tuổi nhất
làm Chủ tịch kỉ họp.
Do tình thế đặc biệt cẩn phải nhân nhượng, hòa giải để tăng thêm sự liên hiệp
quốc dân trong cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất, Quốc hội đã biểu quyết

tán thành đề nghị của Chủ tịch Hồ Chí Minh là ĨĨ1 Ở rộng thêm 70 đại tiểu
(đại diện cho Việt Quốc, Việt Cách) không qua bầu cử, theo như văn bản "Mười
bốn điều thỏa thuận giữa Việt Nam cách mệnh đồng minh hội, Việt Nam quốc*
dân đảng, Việt Minh" đã kí kết ngày 23 - 12 - 1945 tại Hà Nội.
Quốc hội đã quyết định thành lập Chính phủ liên hiệp kbáng chiến, bầu
Hổ Chí Minh làm Chủ tịch và Nguyễn Hải Thần làm Pbó Chủ tịch, đong
thời giao cho Chủ tịch và Phđ Chủ tịch lập chính phủ mới.
(1) H ồ Chí Minh. Toàn tập. Tập 4, N X B Chính trị quốc gia, H. 1995. tr. 189.

18


Do đã thương lượng và thỏa thuận với các đảng phái từ trước nên Chủ
tịch Hố Chí Minh đã nhanh chóng báo cáo và được Quốc hội công nhận
Chính phủ liên hiệp kháng chiến, Cố vấn đoàn và Kháng chiến ủy viên hội.
Thành phẩn Chính phủ liên hiệp kháng chiến gổm có Chủ tịch, Phó chủ
tịch và 10 Bộ do Hổ Chí Minh làm Chủ tịch*'1).
Cô vấn đoàn do cô vấn tối cao vinh Thụy đảm nhiệm.
Kháng chiến ủy viên Hội do Võ Nguyên Giáp làm Chủ tịch, Vũ Hổng

Khanh làm Phổ Chủ tịch.
Quốc hội đã bấu Ban thường trực gốm 15 ủy viên chính thức và 3 ủy
viên dự khuyết, trưởng ban là Nguyễn Văn Tố, phổ ban là Phạm Văn Đổng
và Cung Đình Qùy (Việt Quốc).
Quốc hội cũng đã thông qua bản T uyên n g ô n , trịnh trọng khẳng định:
"Chủ quyền của nước Việt Nam độc lập thuộc về toàn thể dân Việt Nam.
Vận mệnh quốc gia Việt Nam là ở trong tay Quốc hội Việt Nam, chính thể
của nước Việt Nam là chính thể dân chủ cộng hòa, cố nhiệm vụ bảo vệ tự
do và mưu đổ hạnh phúc cho mọi tầng lớp nhân dân.
Các dân tộc ở trên lãnh thổ Việt Nam đểu cổ quyền và nghĩa vụ ngang

nhau.
Nền độc lập và dân chủ đã lập nên, nhờ sự đoàn kết, hi sinh và chiến
đấu của toàn dân...
Quốc hội Việt Nam kiên quyết bảo vệ đến cùng nền độc lập và lãnh thổ
của quốc gia và quyền tự do của nhân dân Việt Nam.
Quốc hội Việt Nam ra lệnh cho toàn thể quốc dân tận lực chống giữ
giang sơn và xây dựng lại Tổ quốc để dân tộc Việt Nam tiến nhanh tới
vinh quang, cường thịnh"*-2).
Kỉ họp thứ nhất của Quốc hội đã thành lập Ban Thường trực Quốc
hội, Chính phủ liên hiệp kháng chiến, Cố vấn đoàn, Kháng chiến ủy viên
(1) C hính phù liên hiệp kháng ch iến gổm: C hủ tịch Hò Chí Minh ; Phó Chù tịch -N guyễn Hải Thần;
Bộ triiở n g Bộ N goại giao -N guyền Tường Tam\ Bộ triíỏng Bộ Nội vụ -H uỳnh Thúc Kháng; Bộ trưỏng Bộ
Kinh tế -C h u Bá Phương; Bộ truỏng Bộ Tài chính - L ê Văn H iến , Bộ trưỏng Bộ Q uốc phòng -P han A nh,
Bộ tiiiở n g Bộ X ã hội kiêm Y tế, cứu tế và lao động - Trương Đình Tri, Bộ trưởng Bộ G iáo dục - Đặng
Thai M ai, Bộ tn ià n g Bộ Tư pháp -V ù Dinh Hòe-, Bộ trưỏng Bộ G iao thông công chính - Tran Đăng Khoa-,
Bộ trư ởng Bộ C anh nông - B ò Xuân Luật.
(2) Q uốc hội nưóc V N D C C H , K hoá thứ nhất, H ổ sơ số 1 - V ăn phòng Q uốc hội

19


Hội. Đó là một bước hoàn thiện và củng cố bộ máy nhà nước ở Trung ương,
làm cho Nhà nước ta có đầy đủ uv tín, hiệu lực để tổ chức nhân dân kháng
chiến và kiến quốc, thực hiện mọi chức năng đối nội và đối ngoại.
Thắng lợi của cuộc Tổng tuyển cử và kì họp thứ nhất cùa Quốc hội là
thắng lợi của khối đại đoàn kết toàn dân, của quá trình đấu tranh, nhân
nhượng, hòa giải dân tộc của Chủ tịch Hổ Chí Minh và Việt Minh.

Quốc hội nước Việt Nam DCCH (khóa I) họp kì thứ nhất tại Nhà hát lốn Hà Nội ngày 2 - 3 -1946.
(Ảnh cùa VNTTX)

Sau tám tháng hoạt động của Quốc hội và Chính phủ liên hiệp kháng
chiến, kể từ kì họp thứ nhất của Quốc hội (3 - 1946), dưới sự chỉ đạo sáng
suốt và khoa học của Chủ tịch Hổ Chí Minh, nước nhà đã vượt qua được
nhiều khố khãn. Quốc hội và chính phủ đã nỗ lực xây dựng được khối đại
đoàn kết thống nhất, giữ vững được chính quyển. Cảch mạng Việt Nam đang
tiến bước vừng chắc. Trong bối cảnh đó, Quốc hội đã họp kì thứ hai tại Hà
Nội, từ ngày 28 - 10 đến 9 - 11 - 1946. Tham dự cổ 290 đại biểu. Một số đại
biểu ở cực Nam Trung Bộ và Nam Bộ vỉ công việc kháng chiến không ra họp
được. Hầu hết đại biểu của Việt Quốc, Việt Cách đã bỏ nhiệm vụ chạy theo
quân Tưởng hoặc bị cơ quan an ninh quốc gia trừng trị vì tội phản bội Tổ
quốc. Công chúng đã được vào dự thính kì họp và cổ quyền chất vấn
chính phủ.
Quốc hội đã thảo luận các báo cáo của chính phủ, thông qua các nghị
quyết về nội trị, ngoại giao, thông qua. Dự án luật lao động, Hiến pháp, lập
20


chính phủ mới và báu Ban Thường trực Quốc hội.
HỔ Chí Minh được Quổc hội ủy nhiệm đứng ra lập chính phủ mới theo
nguyên tắc đoàn kết và tập hợp nhân tài, không phân biệt đảng phái.
Người tuyên bố trước Quốc hội: "Lần này là lấn thứ hai mà Quốc hội giao
phó cho tôi phụ trách chính phủ một lấn nữa. Việt Nam chưa được độc lập,
chưa được thống nhất thì bất kì Quốc hội ủy cho tôi hay cho ai củng phải
gắng sức mà làm. Tôi xin nhận"..., "Chính phủ sau đây phải là một chính
phủ toàn dân đoàn kết và tập hợp nhân tài không đảng phái. Tôi xin tuyên
bố trước Quốc hội, trước Quốc dân, trước thế giới: Tôi chi có m ột đảng dàng Việt N a m ", "Chính phủ s a u đây p h ả i l à một chính p hủ liêm k h iế t , ...
một chính phủ biết làm việc, có gan góc, quyết tâm đi vào mục đích: trong
thì kiến thiết, ngoài thì tranh thủ độc lập và thống nhất của nước nhà^1).
Ngày 3 - 11 - 1946, Quốc hội đã biểu quyết tán thành chính phủ mới do

Hồ Chí Minh thành lập. Chính phủ mới có 14 thành viên do Hồ Chí Minh
làm Chủ tịch kiêm Bộ trưởng Bộ Ngoại giao^2).
Quốc hội đã thảo luận và nhất trí quyết định giao cho Ban thường trực
Quốc hội nhiệm vụ: liên lạc với chính phủ để giúp ý kiến và phê bình chính
phủ, cùng với chính phủ quy định việc thi hành Hiến pháp, liên lạc với đại
biểu Quốc hội khi cấn thiết, cùng với chính phủ quyết định tuyên chiến,
đỉnh chiến hoặc kí hiệp ước với nước ngoài.
Ban Thường trực Quốc hội được bấu tại kì họp thứ hai gồm 18 thành
viên do Bùi Bằng Đoàn làm trưởng ban, Tôn Đức Thắng và Tôn Quang
Phiệt làm phổ trưởng ban.
Kỉ họp thứ hai của Quốc hội khóa I là kì họp dài ngày đầu tiên, sôi
nổi, dân chủ và đoàn kết thống nhất. "Nếu cd ai có thành kiến của giai
cấp, của đảng phái, của tôn giáo thì đến trong phòng này... (phòng họp
của Quốc hội) cũng đã để lòng nghe theo một tiếng gọi cao cả và thiêng
liêng hơn cả bấy nhiêu tiếng gọi lúc thường: tiếng gọi của Tổ quốc. Cái
(1) B áo Cứu quốc, số 394, ngày 3 - 11 - 1946.
(2) H ò Chí Mình - Chủ tịch, kiêm Bộ truỏng Bộ Ngoại giao, Huỳnh Thúc Kháng - Bộ trưởng Bộ Nội
vụ, Võ Nquyên G iáp - Bộ tru ỏ n g Bộ Q uốc phòng, Nguyền Văn Huyên - Bộ trưỏng Bộ G iáo dục, Lê Văn
Hiển - Bộ trường Bộ T ài chính, Trần Đăng Khoa - Bộ tn lò n g Bộ G iao thông công chính, Hoàng Tích Trí
- B ộ trường Bộ Y tế, Nguyễn Văn Tạo - Bộ trưỏng Bộ Lao động, Vũ Đình Hoè - Bộ trưởng Bộ T u pháp,
Ngô Tổn Nhơn - Bộ trư ỏng Bộ Canh nông, Chu Bá Phương (V iệt C ách) - Bộ trilỏng Bộ Cứu tế, một vị ở
N am Bộ - Bộ triií

*ộ K inh té; Nguyền Văn Tổ - Bộ trư ỏ n g không Bộ, Bồ Xuân Luật - Bộ truỏng

không Bộ.

21

r

Chính p h ủ nước V iệt N a m D C C H d o Chủ tịch H ô C hí M inh thành lậ p
ịđ ư ợ c Quốc hội biểu quyết tán thành ngày 3 -1 1 -19 4 6 ).

(Ảnh cùa VNTTX)

không khí ấy đã hoàn toàn phản chiếu được tình trạng chung của đất nước...,
tình trạng thống nhất ý chí và hành động'1\ Tổ quốc trên hết! Đoàn kết,
đại đoàn kết, không phân biệt đảng phái là ý chí cơ bản của Quốc hội,
của chính phủ theo ngọn cờ thống nhất quốc gia dân tộc của Hố Chí Minh.
Thắng lợi của kì họp thứ hai của Quốc hội và Chính phủ mới ra đời là
một bước tiến vững chác trong việc kiện toàn chính quyển Trung ương.
Chính quyền nhân dàn các cáp ỏ dịa phương

Sau Cách mạng tháng Tám, về mặt hành chính, chính quyền các cấp ở
địa phương gồm cấp kì (sau đổi là bộ) tỉnh, thành phố, huyện và thị xã.
Ngày 22 - 11 - 1945, chính phủ ban hành Sắc lệnh số 63/SL quy định về
tổ chức, quyền hạn và cách làm việc của ủy ban hành chính các cấp (xã,
(1) Tôn Đ ức Thắng, D iễn văn bế m ạc kì họp thứ hai của Q uốc hội, ngày 9 - 1 1 - 1946. H ổ sơ sổ 1 V ăn p h òng Q uốc hội.

22


huyện, tinh, kỉ). Đây là sác lệnh cơ bản nhất quy định chế độ chính quyền
nhán dân các cấp ở địa phương.
Căn cứ các sác lệnh của chính phủ đã ban hành, việc tổ chức chính quyển
các cấp ở địa phương được triển khai khẩn trương. Đến tháng 11 - 1946,
trong số 227 huyện, thị xã ở Bác Bộ thì cổ 128 huyện, thị xã đã cố ủy ban
hành chính chính thức. 0 Trung Bộ, trừ các tỉnh trực tiếp cố chiến sự, tất

cả các tỉnh còn lại đã bấu ủy ban hành chính chính thức và trong số 118
huyện thì 73 huyện có Uy ban hành chính chính thức. 0 Nam Bộ, vì có
chiến sự ác liệt nên chưa thể thực hiện được sắc lệnh số 63, do đổ chỉ có
thể đổi ủy ban nhân dân sang ủy ban hành chính lâm thời.
Chính quyền nhân dân các cấp từ Trung ương đến địa phương được tổ
chức và làm việc theo một tinh thẩn mới, một chế độ dân chủ mới của dân,
do dân, vì dân. Chủ tịch Hổ Chí Minh đã nêu rõ rằng: "Các cơ quan của
chính phủ từ toàn quốc cho đến các làng, đều là công bộc của dân, nghĩa
là để gánh vác việc chung cho dân, chứ không phải để đè đẩu dân như trong
thời kỉ dưới quyền thống trị của Pháp, Nhật. Việc gì lợi cho dân, ta phải
hết sức làm. Việc gì hại đến dân, ta phải hết sức tránh"^1).
Ve pháp luật

Chính phủ đã ban hành nhiều sắc lệnh quan trọng để bảo vệ quyền dân
chủ của mọi công dân Việt Nam: Sắc lệnh sổ 40/SL ngày 29 - 3 - 1946 về
việc bảo vệ quyền tự do cá nhân; Sắc lệnh số 41/SL quy định chế độ tự do
báo chí; Sác lệnh số 52/SL ngày 22-4-1946, quy định chế độ
tự dolậphội;
Sắc lệnh số 35/SL ngày 20-9-1945, bảo vệ quyền tự do tín
ngưỡng...Đặc
biệt tại kì họp thứ hai Quốc hội đã thông qua Dự án luật lao động và Hiến
pháp dầu tiên cúa nước ta.
Dự án luật lao dộng được Quốc hội thông qua ngày 8-11-1946 nhằm đặt

nền móng cho bộ luật lao động của chính phủ đang soạn thảo. Xuất phát từ
quyền lợi c ủ a người lao động và nhu cầu để p h á t triể n kinh tế nên phải dung
hòa quyền lợi của nghiệp chủ và của lao động. Tinh thần của Dự án lúc bấy
giờ là không khuếch trương cuộc đấu tranh giữa lao động với chủ mà cố gắng
đoàn kết, dung hòa quyền lợi của cả đôi bên. Nội dung Dự án luật lao động
gổm 25 điều, trong đó để cập đến những vấn đề có tính nguyên tác là:

(1) Hồ Chí Minh. Toàn tập. Tập 4, NXB Chính trị quốc gia, H. 1995, tr. 56, 57.

23