Phát triển làng nghề trên địa bàn tỉnh hải dương

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
--------o0o---------

NGUYỄN HỮU THÔNG

PHÁT TRIỂN LÀNG NGHỀ
TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH HẢI DƯƠNG

LUẬN VĂN THẠC SỸ QUẢN LÝ KINH TẾ
CHƯƠNG TRÌNH ĐỊNH HƯỚNG THỰC HÀNH

Hà Nội – 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
--------o0o---------

NGUYỄN HỮU THÔNG

PHÁT TRIỂN LÀNG NGHỀ
TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH HẢI DƯƠNG
Chuyên ngành: Quản lý kinh tế
Mã số: 60340410
LUẬN VĂN THẠC SỸ QUẢN LÝ KINH TẾ
CHƯƠNG TRÌNH ĐỊNH HƯỚNG THỰC HÀNH
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: GS. TS. PHAN HUY ĐƯỜNG

XÁC NHẬN CỦA
CÁN BỘ HƯỚNG DẪN

XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ
CHẤM LUẬN VĂN

Hà Nội – 2015



LỜI CẢM ƠN

Trước tiên, tôi xin trân trọng cảm ơn Giáo sư, Tiến sĩ Phan Huy Đường
đã tạo mọi điều kiện, động viên, hướng dẫn và giúp đỡ tôi hoàn thành tốt luận
văn này. Trong suốt quá trình nghiên cứu, thầy đã kiên nhẫn hướng dẫn, trợ
giúp và động viên tôi rất nhiều. Sự hiểu biết sâu sắc về khoa học, cũng như
kinh nghiệm của thầy chính là tiền đề giúp tôi đạt được những thành tựu và
kinh nghiệm quý báu.
Xin được trân trọng cảm ơn các thầy, cô giáo ở Khoa Kinh tế chính trị,
Phòng Đào tạo, Trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội đã tạo
điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập tại nhà trường và
nghiên cứu, thực hiện luận văn.
Tôi cũng xin cảm ơn bạn bè và gia đình đã luôn cổ vũ, động viên tôi
vượt qua những khó khăn để hoàn thành tốt luận văn này.
Tôi xin trân trọng cảm ơn!


LỜI CAM ĐOAN

Đề tài này là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên
cứu có tính độc lập riêng, không sao chép bất kỳ tài liệu nào và chưa được
công bố nội dung bất kỳ ở đâu; các số liệu, các nguồn trích dẫn trong luận văn

được chú thích nguồn gốc rõ ràng, minh bạch.
Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan của tôi.
Hà Nội, ngày 25 tháng 12 năm 2015
Tác giả

Nguyễn Hữu Thông


MỤC LỤC
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT..............................................................................i
DANH MỤC BẢNG.........................................................................................ii
DANH MỤC BIỂU ĐỒ, HÌNH VẼ.................................................................iii
LỜI MỞ ĐẦU....................................................................................................1
Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU; CƠ SỞ LÝ LUẬN
VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN LÀNG NGHỀ TRÊN ĐỊA BÀN CẤP
TỈNH..................................................................................................................5
1.1. Tổng quan về tình hình nghiên cứu............................................................5
1.2. Làng nghề và phát triển làng nghề..............................................................8
1.2.1. Làng nghề.................................................................................................8
1.2.2. Phát triển làng nghề...............................................................................15
1.3. Kinh nghiệm phát triển làng nghề ở một số tỉnh và bài học cho tỉnh Hải
Dương..............................................................................................................31
1.3.1. Kinh nghiệm phát triển làng nghề ở một số tỉnh....................................31
1.3.2. Một số bài học rút ra từ sự phát triển làng nghề của một số tỉnh...........36
Chương 2 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU...................................................38
2.1. Chọn điểm nghiên cứu..............................................................................38
2.2. Quy trình nghiên cứu................................................................................38
2.3. Phương pháp thu thập thông tin................................................................38
2.3.1. Thu thập thông tin thứ cấp.....................................................................38
2.3.2. Thu thập thông tin sơ cấp.......................................................................39

2.4. Phương pháp tổng hợp thông tin..............................................................39
2.5. Phương pháp phân tích thông tin.............................................................40
2.5.1. Phương pháp thống kê mô tả.................................................................40
2.5.2. Phương pháp so sánh.............................................................................40
2.5.3. Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia.......................................................41


2.6. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu....................................................................41
Chương 3 THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN LÀNG NGHỀ TRÊN ĐỊA BÀN
TỈNH HẢI DƯƠNG, GIAI ĐOẠN 2011- 2014..............................................42
3.1. Khái quát đặc điểm tự nhiên, kinh tế, xã hội tỉnh Hải Dương có ảnh
hưởng tới phát triển làng nghề.........................................................................42
3.1.1. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế, xã hội.........................................................42
3.1.2. Những đặc điểm tự nhiên, kinh tế - xã hội của Hải Dương ảnh hưởng
đến phát triển làng nghề:..................................................................................43
3.2. Thực trạng phát triển làng nghề ở tỉnh Hải Dương...................................45
3.2.1.Về thực hiện các nội dung phát triển làng nghề......................................45
3.2.1.1. Lập kế hoạch, quy hoạch phát triển làng nghề ở tỉnh Hải Dương......45
3.2.2. Kết quả phát triển làng nghề..................................................................58
3.3. Đánh giá thực trạng về phát triển làng nghề trên địa bàn tỉnh Hải Dương
..........................................................................................................................71
3.3.1. Những thành tựu đã đạt được.................................................................71
3.3.2. Những hạn chế và nguyên nhân.............................................................74
Chương 4 ĐỊNH HƯỚNG, MỤC TIÊU, GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN LÀNG
NGHỀ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH HẢI DƯƠNG GIAI ĐOẠN 2016 - 2020,
TẦM NHÌN ĐẾN NĂM 2030.........................................................................78
4.1. Định hướng, mục tiêu và quan điểm phát triển làng nghề trên địa bàn tỉnh
Hải Dương giai đoạn 2016- 2020, tầm nhìn đến năm 2030.............................78
4.1.1. Định hướng, mục tiêu phát triển làng nghề...........................................78
4.1.2. Quan điểm phát triển làng nghề.............................................................80

4.1.3. Dự báo các yếu tố tác động đến phát triển làng nghề trên địa bàn tỉnh. 80
4.2. Một số giải pháp phát triển làng nghề trên địa bàn tỉnh Hải Dương giai
đoạn 2015- 2020, tầm nhìn đến năm 2030.......................................................87
4.2.1. Nhóm giải pháp về tổ chức triển khai phát triển làng nghề...................87


4.2.2. Nhóm giải pháp về kinh tế.....................................................................94
4.2.2.1. Về vốn cho phát triển làng nghề.........................................................94
4.2.3. Nhóm giải pháp về xã hội....................................................................100
4.2.4. Nhóm giải pháp về nghiên cứu ứng dụng khoa học công nghệ và bảo vệ
môi trường......................................................................................................103
4.2.5. Một số giải pháp khác..........................................................................105
PHẦN KẾT LUẬN.........................................................................................108
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................109
PHỤ LỤC.............................................................................................................


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

STT

Ký hiệu

Nguyên nghĩa

1.

BVMT

Bảo vệ môi trường

2.

CN-TTCN

Công nghiệp- Tiểu thủ công nghiệp

3.

CNH-HĐH

Công nghiệp hoá - Hiện đại hoá

4.

GTNT

Giao thông nông thôn

5.

HĐND

Hội đồng nhân dân

6.

HTX

Hợp tác xã

7.

KBNN

Kho bạc nhà nước

8.

KT-XH

Kinh tế - Xã hội

9.

NSNN

Ngân sách nhà nước

10.

PTLN

Phát triển làng nghề

11.

SXKD

Sản xuất kinh doanh

12.

TTLT

Thông tư liên tịch

13.

UBND

Ủy ban nhân dân

i


DANH MỤC BẢNG
Bảng 3.1: Quy mô đầu tư vốn tại làng nghề trên địa bàn tỉnh Hải Dương..........48
Bảng 3.2: Mức độ sử dụng công nghệ tại các làng nghề trên địa bàn tỉnh
Hải Dương....................................................................................................... 49
Bảng 3.3: Tổng hợp các chương trình, đề án, dự án ưu tiên đầu tư.................... 51
Bảng 3.4: Đầu tư cho đào tạo nguồn nhân lực trên địa bàn tỉnh Hải Dương.......52
Bảng 3.5: Đánh giá của cán bộ về công tác phát triển làng nghề trên địa bàn tỉnh Hải
Dương...................................................................................................................................56

Bảng 3.6: Giá trị sản xuất của các làng nghề trên địa bàn tỉnh Hải Dương.........59
Bảng 3.7: Thu nhập từ hoạt động sản xuất kinh doanh làng nghề tỉnh Hải
Dương .............................................................................................................60
Bảng 3.8: Thu nhập bình quân lao động và năng suất lao động bình quân tại các
làng nghề..........................................................................................................62

Bảng 3.9: Số lượng lao động các làng nghề trên địa bàn tỉnh.............................63
Bảng 3.10: Đào tạo nguồn nhân lực tại các làng nghề trên địa bàn tỉnh Hải
Dương năm 2014..............................................................................................67
Bảng 3.11: Thống kê hoạt động giao lưu văn hoá làng nghề tỉnh Hải Dương.....68

DANH MỤC BIỂU ĐỒ, HÌNH VẼ
ii


Hình 3.1: Cơ cấu dân số tại làng nghề trên địa bàn tỉnh Hải Dương...................65
Hình 3.2: Trình độ lao động tại các làng nghề trên địa bàn tỉnh Hải Dương...........66
Hình 3.3: Đánh giá của người dân về ô nhiễm môi trường tại làng nghề............69
Hình 3.4 : Xử lý ô nhiễm môi trường tại làng nghề trên địa bàn tỉnh Hải
Dương..............................................................................................................70

iii


LỜI MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Phát triển làng nghề là một trong những nội dung chủ yếu của công
nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp và phát triển nông thôn ở Việt Nam.
Nhờ những chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, trong những năm
qua sự phát triển làng nghề đã đạt được những kết quả tích cực, góp phần làm
thay đổi bộ mặt nông thôn. Sự phát triển làng nghề đã đem lại hiệu quả to lớn
về nhiều mặt, không chỉ góp phần phát triển kinh tế, mà còn góp phần giữ gìn
bản sắc văn hoá dân tộc, bảo đảm an ninh trật tự xã hội. Trước yêu cầu thời
kỳ mới, việc phát triển làng nghề và ngành nghề nông thôn nhằm tạo việc
làm, tăng thu nhập ở nông thôn, góp phần xoá đói giảm nghèo, góp phần
thực hiện chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn và cũng là thực hiện mục

tiêu “ly nông bất ly hương” đang là vần đề đặt ra trong chiến lược phát triển
kinh tế- xã hội của đất nước nói chung, của tỉnh Hải Dương nói riêng, góp
phần đẩy nhanh tiến độ thực hiện chương trình mục tiêu xây dựng nông
thôn mới.
Với mục tiêu phát triển ngành nghề nông thôn nhằm giải quyết việc
làm cho người dân, tăng giá trị sản phẩm các ngành nghề ở nông thôn, UBND
tỉnh Hải Dương đã ban hành Quyết định số 820/2013/QĐ - UBND ngày 25
tháng 4 năm 2013 UBND tỉnh về việc phê duyệt Quy hoạch phát triển hệ thống
làng nghề tiểu thủ công nghiệp trên địa bàn tỉnh đến năm 2020 và định hướng đến
năm 2025. Qua đó định hướng tuyên truyền; hỗ trợ và phối hợp với các cấp,
các ngành dành sự quan tâm thỏa đáng để khuyến khích phát triển làng nghề.
Năm 2011, UBND tỉnh cấp bằng công nhận làng nghề CN-TTCN cho
05 làng. Năm 2013 tiếp tục công nhận 04 làng nghề mới. Như vậy tính đến
cuối năm 2014, toàn tỉnh có 65 làng nghề được UBND tỉnh quyết định công
nhận danh hiệu Làng nghề CN-TTCN.
1


Trong những năm gần đây, mặc dù chính quyền tỉnh Hải Dương đã có
những chính sách khuyến khích các thành phần kinh tế đầu tư phát triển sản xuất
kinh doanh nhưng số làng nghề được thành lập mới còn hạn chế; hoạt động của
các làng nghề vẫn gặp nhiều khó khăn: Thiết bị và công nghệ chưa được đầu tư
đúng mức; năng suất lao động thấp; chất lượng và mẫu mã của sản phẩm đáp
ứng chưa cao thị hiếu ngày càng khắt khe của người tiêu dùng; trình độ tay nghề
người lao động chưa được chú trọng đào tạo và nuôi dưỡng; thu nhập trong các
làng nghề và các cơ sở sản xuất chưa đủ sức thu hút người lao động đặc biệt đối
với lao động có tay nghề cao và các nghệ nhân; môi trường tại các làng nghề và
nhiều cơ sở sản xuất chưa được quan tâm đúng mức; mặt bằng và vốn cho sản
xuất đang là nhu cầu cấp thiết của nhiều cơ sở sản xuất; thị trường tiêu thụ còn
hẹp, thương hiệu hàng hoá và công tác quảng cáo chưa được đầu tư thoả đáng...

Do đó chưa tạo điều kiện để thu hút hết lực lượng lao động cũng như sử dụng
hết khả năng tay nghề của người thợ nhằm phát huy tối đa tiềm năng kinh tế vốn
có của tỉnh.
Mặt khác, cùng với sự tăng trưởng kinh tế là quá trình đô thị hóa diễn ra
với tốc độ ngày càng nhanh, hiện tượng người lao động từ các làng quê của
Hải Dương dịch chuyển ra các thành phố lớn là rất lớn. Vì vậy, việc phát triển
các nghề và làng nghề nông thôn cũng như các làng nghề mới có ý nghĩa quan
trọng không chỉ về mặt kinh tế mà còn góp phần ổn định chính trị xã hội.
Từ thực tế trên đòi hỏi phải khẩn trương tìm cho ra hướng đi, sao cho
bảo đảm thích nghi với điều kiện mới; phù hợp với quá trình công nghiệp hóa,
hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn và điều quan trọng là phải tạo được
nhiều việc làm và tăng thu nhập cho lao động nông nhàn ở khu vực nông thôn
đảm bảo cho khu vực nông nghiệp, nông thôn phát triển hài hòa trên cả ba
mặt: kinh tế - xã hội - môi trường. Bảo đảm khai thác phát huy tối đa tiềm năng
kinh tế vốn có của tỉnh, góp phần ổn định chính trị- xã hội.
2


Do đó tôi chọn nghiên cứu đề tài "Phát triển làng nghề trên địa bàn
tỉnh Hải Dương" để làm luận văn tốt nghiệp thạc sỹ chuyên ngành Quản lý
kinh tế. Nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng tình hình phát triển làng nghề
trên địa bàn tỉnh Hải Dương, trên cơ sở đó đề xuất, kiến nghị một số giải pháp
phát triển làng nghề trên địa bàn tỉnh Hải Dương.
Câu hỏi nghiên cứu: Làm thế nào để phát triển làng nghề trên địa bàn
tỉnh Hải Dương?
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Đề xuất một số giải pháp phát triển làng nghề trên địa bàn tỉnh Hải Dương.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Xác định khung lý thuyết về làng nghề và phát triển làng nghề, những yếu

tố tác động đến phát triển làng nghề.
- Nghiên cứu kinh nghiệm của một số địa phương trong phát triển làng
nghề. Từ đó rút ra một số bài học để vận dụng cho thực tiễn phát triển làng nghề
trên địa bàn tỉnh Hải Dương.
- Phân tích và đánh giá thực trạng tình hình phát triển làng nghề trên địa
bàn tỉnh Hải Dương.
- Đề xuất một số giải pháp phát triển làng nghề trên địa bàn tỉnh Hải Dương.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận văn là những vấn đề về công tác phát triển
làng nghề trên địa bàn tỉnh Hải Dương. cụ thể là: Nghiên cứu các chủ thể quản
lý, phát triển làng nghề (Cơ quan quản lý nhà nước, Hiệp hội làng nghề và chủ
thể làm nghề); các yếu tố liên quan khác có liên quan đến phát triển làng nghề
trong phạm vi tỉnh Hải Dương.

3


3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Về nội dung:
Những nội dung cơ bản của công tác phát triển làng nghề.
- Về thời gian:
Luận văn nghiên cứu thực trạng tình hình lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức thực
hiện và kết quả phát triển làng nghề trên địa bàn tỉnh Hải Dương giai đoạn
2011 - 2014.
4. Đóng góp của luận văn
Góp phần làm rõ thêm một số vấn đề lý luận về làng nghề như quan
niệm, tiêu chí làng nghề, những nhân tố ảnh hưởng đến phát triển làng nghề.
- Tổng kết kinh nghiệm của một số tỉnh, từ đó rút kinh nghiệm cho việc
phát triển làng nghề ở Hải Dương.

- Phân tích, đánh giá thực trạng phát triển làng nghề hiện nay trên địa
bàn tỉnh Hải Dương
- Đề xuất các giải pháp phát triển làng nghề ở Hải Dương
5. Kết cấu của luận văn.
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục,
luận văn gồm 4 chương:
Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu; cơ sở lý luận và thực tiễn về
phát triển làng nghề trên địa bàn cấp tỉnh.
Chương 2. Phương pháp nghiên cứu.
Chương 3. Thực trạng phát triển làng nghề trên địa bàn tỉnh Hải Dươn, giai
đoạn 2011- 2014.
Chương 4. Định hướng, mục tiêu, giải pháp phát triển làng nghề trên địa
bàn tỉnh Hải Dương giai đoạn 2015- 2020, tầm nhìn đến năm 2030.

4


Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU; CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ
THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN LÀNG NGHỀ TRÊN ĐỊA BÀN CẤP TỈNH
1.1. Tổng quan về tình hình nghiên cứu
Vấn đề phát triển làng nghề, làng nghề truyền thống, ngành nghề ở
nông thôn và phát triển nông nghiệp, nông thôn theo hướng CNH, HĐH có ý
nghĩa thực tiễn quan trọng đã được Đảng, Nhà nước quan tâm; được nhiều tác
giả, nhiều nhà khoa học chính quyền các cấp quan tâm, các sách chuyên khảo,
các bài báo trên các tạp chí chuyên ngành đề cập và đã đạt được những kết
quả nhất định. Sau đây là tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
như sau:
Công trình “Phát triển làng nghề truyền thống vùng kinh tế trọng
điểm Bắc Bộ” (2010), Luận án Tiến sĩ kinh tế của Bạch Thị Lan Anh đã hệ

thống hóa những vấn đề lý luận và thực tiễn về phát triển bền vững làng nghề
truyền thống Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. Đồng thời đề xuất quan
điểm, định hướng và các giải pháp đồng bộ để giải quyết mâu thuẫn giữa sản
xuất, hiệu quả xã hội, môi trường trong các làng nghề truyền thống đảm bảo
sự phát triển bền vững tại các làng nghề vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ.
Công trình “Một số chính sách chủ yếu phát triển bền vững làng nghề
Việt Nam” (2010), đề tài cấp Bộ do Thạc sĩ Đinh Xuân Nghiêm chủ nhiệm đã
tập trung phân tích sâu về một số chính sách hiện hành liên quan đến việc
phát triển làng nghề, đồng thời đề xuất phương hướng hoàn thiện các chính
sách nhằm phát triển bền vững làng nghề Việt Nam trong thời gian tới.
Công trình “Đánh giá thực trạng và đề xuất các chính sách, giải pháp
chủ yếu phát triển bền vững làng nghề Hà Nội đến năm 2020, tầm nhìn đến
5


năm 2030” (2011), đề tài cấp thành phố do Tiến sĩ Hoàng Hà chủ nhiệm đã đi
sâu phân tích thực trạng hoạt động sản xuất kinh doanh của các làng nghề Hà
Nội và đề xuất một số chính sách, giải pháp chủ yếu nhằm phát triển bền
vững làng nghề Hà Nội đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030.
Công trình “Chính sách và cơ chế liên kết nhiều nhà trong sự nghiệp
chấn hưng và phát triển làng nghề Việt Nam” (2009), đề tài cấp Bộ do Thạc sĩ
Lê Trung Thông chủ nhiệm đã tập trung nghiên cứu về một số cơ chế, chính
sách trong việc liên kết nhiều nhà trong sự nghiệp chấn hưng và phát triển
làng nghề truyền thống Việt Nam, đồng thời đề xuất các phương hướng và
giải pháp hoàn thiện các cơ chế, chính sách đó nhằm phát triển làng nghề
truyền thống Việt Nam trong thời gian tới.
- “Nghiên cứu qui hoạch phát triển ngành nghề thủ công theo hướng CNH
nông thôn Việt Nam” của cơ quan hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA) - Bộ Nông
nghiệp và Phát triển nông thôn (2002) đã đạt được một số kết quả sau:
+ Lập bản đồ ngành nghề thủ công trên toàn quốc.

+ Đánh giá hiện trạng các mặt hàng thủ công như: cói, sơn mài, chạm
khắc đá...
+ Đánh giá hiện trạng các vấn đề nguyên liệu, điều kiện làm việc, tài
chính, vốn...
+ Đặc biệt, đưa ra vấn đề hỗ trợ của chính phủ cho sản xuất nghề thủ
công truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số. Sự hỗ trợ trên các phương
diện: hỗ trợ trực tiếp vốn, hỗ trợ gián tiếp về thực hiện thương mại bình đẳng,
năng lực quản lý kinh doanh.
- Ngoài ra còn nhiều đề tài, luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ có giá trị
như:

6


+ Đề tài: Tiếp tục đổi mới chính sách và giải pháp đẩy mạnh tiêu thụ
sản phẩm của các làng nghề truyền thống ở Bắc Bộ đến năm 2010 của Viện
Nghiên cứu Thương Mại (Bộ Thương Mại) thực hiện năm 2003.
+ Đề tài: Hoàn thiện các giải pháp kinh tế – tài chính nhằm khôi phục
và phát triển làng nghề nông thôn vùng ĐBSH của Học viện Tài chính (Bộ
Tài chính) thực hiện năm 2004.
+ Đề tài: Phát triển thị trường cho làng nghề TTCN vùng ĐBSH trong
giai đoạn hiện nay của khoa Kinh tế phát triển (Học viện Chính trị quốc gia
Hồ Chí Minh) thực hiện năm 2005.
+ Luận án tiến sĩ của Mai Thế Hởn (2000): Phát triển làng nghề truyền
thống trong quá trình CNH, HĐH ở vùng ven Thủ đô Hà Nội".
+ Luận án tiến sĩ của Trần Minh Yến (2003): Phát triển làng nghề
truyền thống ở nông thôn Việt Nam trong quá trình CNH, HĐH.
+ Luận án tiến sĩ của Đỗ Quang Dũng (2006) Phát triển làng nghề
trong quá trình CNH, HĐH nông nghiệp nông thôn ở Hà Tây.
+ Luận văn thạc sĩ của Nguyễn Hữu Loan (2007): Giải pháp xây dựng

làng nghề trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh theo hướng phát triển bền vững.
- Về sách tham khảo:
+ Tạo việc làm thông qua khôi phục và phát triển làng nghề truyền thống,
Nxb. Nông nghiệp (1997) của KS. Nguyễn Văn Đại và PTS. Trần Văn Luận.
+ Làng nghề thủ công truyền thống Việt Nam, Nxb. Văn hoá (1998)
của ThS. Bùi Văn Vượng.
+ Bảo tồn và phát triển các làng nghề trong quá trình CNH, Nxb. Khoa
học xã hội (2001) của TS. Dương Bá Phượng.
+ Phát triển làng nghề truyền thống trong quá trình CNH, HĐH, Nxb
Chính trị quốc gia (2003) của các tác giả: TS. Mai Thế Hởn, GS.TS. Hoàng
Ngọc Hoà, PGS.TS. Vũ Văn Phúc...
7


Đánh giá chung:
Tất cả những công trình nêu trên đã tiến hành nghiên cứu làng nghề,
làng nghề truyền thống tập trung ở các lĩnh vực chính sau:
+ Một là, nghiên cứu tổng quan về tình hình hoạt động của công nghiệp
nông thôn; thực trạng CNH-HĐH nông nghiệp và phát triển nông thôn;
+ Hai là, nghiên cứu về tình hình phát triển tiểu thủ công nghiệp và
những vấn đề môi trường tác động đến làng nghề;
+ Ba là, nghiên cứu về tình hình SXKD của làng nghề, làng nghề
truyền thống từ lao động, công nghệ, vốn, thị trường tiêu thụ sản phẩm…
trong bối cảnh hội nhập quốc tế.
Các công trình nghiên cứu đã công bố của các tác giả về phát triển làng
nghề mới chủ yếu ở tầm vĩ mô. Ở đó có các giải pháp mang tính chung nhất.
Việc áp dụng vào các địa phương đơn vị lại rất cần quan tâm đến những nét
đặc thù.
Vì lẽ đó, trong đề tài này, trên cơ sở tiếp thu có chọn lọc các công trình
đã nghiên cứu trước đó, căn cứ vào tình hình thực tiễn của tỉnh Hải Dương

nhằm tiếp tục nghiên cứu làm rõ và cung cấp những căn cứ khoa học về phát
triển làng nghề trên địa bàn tỉnh Hải Dương. Đề xuất một số giải pháp có tính
khả thi để các cấp chính quyền trong tỉnh Hải Dương vận dụng trong hoạch
định chính sách; chỉ đạo có hiệu quả mục tiêu phát triển làng nghề ở khu vực
nông nghiệp, nông thôn, góp phần tích cực thúc đẩy kinh tế- xã hội tỉnh Hải
Dương phát triển ổn định, bền vững.
1.2. Làng nghề và phát triển làng nghề
1.2.1. Làng nghề
1.2.1.1. Khái niệm làng nghề
Thôn, làng là một thuật ngữ dùng để chỉ một đơn vị hành chính ở nông
thôn bao hàm là một tập hợp cộng đồng dân cư trên một vùng lãnh thổ xác
8


định, có khả năng độc lập về kinh tế. Trong điều kiện chống ngoại xâm, thiên
tai thì họ là một cộng đồng thống nhất. Họ còn là một cộng đồng văn hóa gắn
liền với biểu tượng cây đa, giếng nước, mái đình.
Làng, theo định nghĩa của Từ điển Tiếng Việt, là một khối người quây
quần ở một nơi nhất định trong nông thôn. Làng là một tế bào của xã hội của
người Việt, là một tập hợp dân cư chủ yếu theo quan hệ láng giềng. Đó là một
không gian lãnh thổ nhất định, ở đó tập hợp những người dân quần tụ lại cùng
sinh sống và sản xuất. Trong quá trình đô thị hóa, khái niệm làng được hiểu
một cách tương đối. Một số địa phương hiện nay không còn được gọi là làng
mà thay vào đó là những tên gọi khác như phố, khối phố. Tuy nhiên, dù tên
gọi là có thay đổi nhưng bản chất của cộng đồng dân cư đó vẫn gắn với nông
thôn thì vẫn được xem là làng.
Các làng ở nước ta được chia làm 4 loại chính:
- Làng thuần nông hay còn gọi là làng nông nghiệp, là những làng nghề
nông một cách thuần túy.
- Làng buôn bán, là làng làm nghề nông có thêm nghề buôn bán của một

số thương nhân chuyên nghiệp hoặc bán chuyên nghiệp.
- Làng nghề, là làng làm nghề nông nghiệp nhưng có thêm một số nghề
thủ công.
- Làng chài, là làng của các cư dân làm nghề chài lưới, đánh cá sống ở
ven sông, ven biển.
Sự xuất hiện của các nghề thủ công ở các làng quê lúc đầu chỉ là
ngành nghệ phụ, chủ yếu được nông dân tiến hành trong lúc nông nhàn.
Về sau, do quá trình phân công lao động, các ngành nghề thủ công tách
dần khỏi nông nghiệp nhưng lại phục vụ trực tiếp cho nông nghiệp, khi đó
người thợ thủ công có thể không còn sản xuất nông nghiệp nhưng họ vẫn
gắn chặt với làng quê mình. Khi nghề thủ công phát triển, số người
9


chuyên làm nghề thủ công và sống được bằng nghề này tăng lên, điều nay
diễn ra ngay trong các làng quê và đó là cơ sở cho sự tồn tại của các làng
nghề ở nông thôn.
Từ những luận điểm và lý luận trên đã có nhiều quan niệm về làng nghề
được đưa ra: Tác giả Nguyễn Văn Đại, Trần Văn Luận cho rằng “Làng nghề
là những làng đã từng có từ 50 hộ hoặc từ 1/3 tổng số hộ hay lao động của địa
phương trở lên làm nghề chiếm phần chủ yếu trong tổng thu nhập của họ
trong năm”. TS. Dương Bá Phượng quan niệm “Làng nghề là làng ở nông
thôn có một (hay một số) nghề thủ công tách hẳn khỏi nông nghiệp và kinh
doanh độc lập”. Quan niệm này nêu hai yếu tố cơ bản cấu thành làng nghề, đó
là làng và nghề. Tác giả Mai Thế Hởn cho rằng "Làng nghề là một cụm dân
cư sinh sống trong một thôn (làng) có một hay một số nghề được tách ra khỏi
nông nghiệp để sản xuất độc lập. Thu nhập từ các nghề đó chiểm tỷ trọng cao
trong tổng giá trị sản phẩm của làng". Tác giả Đỗ Quang Dũng quan niệm
“Làng nghề là làng ở nông thôn có một (hay một số) nghề thủ công hầu như
được tách hẳn ra khỏi nông nghiệp, kinh doanh độc lập và đạt tới một tỷ lệ

nhất định về lao động làm nghề cùng như về mức thu nhập từ nghề so với
tổng số lao động và thu nhập của làng”.
Đề tài sử dụng khái niệm làng nghề theo Thông tư số 116/2006/TT-BNN
của Bộ NN & PTNT hướng dẫn thực hiện một số nội dung Nghị định số
66/2006/NĐ-CP của Chính phủ về phát triển ngành nghề nông thôn: “Làng
nghề là một hoặc nhiều cụm dân cư cấp thôn, ấp, bản, làng, buôn, phum, sóc
hoặc các điểm dân cư tương tự trên địa bàn một xã, thị trấn có các hoạt động
ngành nghề nông thôn, sản xuất ra một hoặc nhiều loại sản phẩm khác nhau”.
Thực tế cho thấy “Làng nghề” là một tập hợp từ thể hiện một không gian
vùng quê nông thôn, ở đó có những hộ thuộc một số dòng tộc nhất định sinh sống.
Ngoài sản xuất nông nghiệp, họ còn có một số nghề sản xuất phi nông nghiệp.
10


Trong các làng nghề này tồn tại đan xen nhiều mối quan hệ kinh tế, xã hội phong
phú và phức tạp. Làng nghề là những làng ở nông thôn có những nghề phi nông
nghiệp chiếm ưu thế về số hộ, số lao động và thu nhập so với nghề nông.
Như vậy khái niệm làng nghề có thể bao gồm những nội dung chính sau:
“Làng nghề là một thiết chế KT-XH ở nông thôn, được cấu thành bởi hai yếu
tố làng và nghề, tồn tại trong một không gian địa lí nhất định trong đó bao
gồm nhiều hộ gia đình sinh sống bằng nghề thủ công là chính, giữa họ có mối
liên kết chặt chẽ về kinh tế - xã hội và văn hóa”.
1.2.1.2. Phân loại làng nghề
Việc phân loại làng nghề gặp nhiều khó khăn bởi tính đa dạng về quy
mô, lĩnh vực và lịch sử hình thành; có thể phân loại làng nghề theo các tiêu
chí sau:
a) Theo lịch sử hình thành và phát triển các làng nghề, có:
- Làng nghề truyền thống: Theo Thông tư 116/2006/TT-BNN của Bộ
Nông nghiệp và Phát triển nông thôn: “Làng nghề truyền thống là làng nghề có
nghề truyền thống được hình thành từ lâu đời”.

- Làng nghề mới:
Làng nghề mới là những làng có ngành nghề phát triển trong những
năm gần đây, chủ yếu do sự lan tỏa từ làng nghề truyền thống hoặc do sự du
nhập trong quá trình hội nhập giữa các vùng và giữa các nước. Ngay các
làng nghề truyền thống cũng có sự đan xen giữa nghề mới và nghề truyền
thống.
b) Theo ngành nghề sản xuất kinh doanh, có:
- Làng nghề TTCN như: dệt, gốm sứ, đồ gỗ mỹ nghệ.v.v..
- Làng nghề công nghiệp cơ khí, chế tác như: chế tác vàng bạc, dát
vàng, gia công tái chế sắt thép.v.v..
11


- Làng nghề xây dựng;
- Làng nghề dịch vụ;....
c) Theo quy mô làng nghề:
- Làng nghề quy mô lớn, lan tỏa, liên kết nhiều làng làm cùng một nghề
hoặc cùng một không gian địa lí lãnh thổ, tạo thành vùng nghề hoặc xã nghề ở
đó các làng nghề, có quy mô lao động phi nông nghiệp rất lớn, không chỉ với
lực lượng lao động tại chỗ mà còn thu hút nhiều lao động đến làm thuê.
- Làng nghề quy mô nhỏ, là trong phạm vi một làng theo địa giới hành
chính. Ở các làng nghề này thường hoạt động kinh doanh một ngành nghề phi
nông nghiệp, được truyền nghề theo phạm vi dòng tộc.
d) Theo loại hình kinh doanh của làng nghề có tính phổ biến ở Việt Nam:
- Các làng nghề truyền thống chuyên doanh một chủng loại sản phẩm
hàng hoá;
- Các làng nghề kinh doanh tổng hợp một số sản phẩm truyền thống;
- Các làng nghề vừa chuyên doanh các sản phẩm truyền thống vừa phát
triển các ngành nghề mới như dịch vụ, xây dựng.
e) Theo tính chất hoạt động sản xuất kinh doanh của các làng nghề:

- Các làng nghề vừa sản xuất nông nghiệp vừa kinh doanh các ngành
nghề phi nông nghiệp;
- Các làng nghề thủ công chuyên nghiệp;
- Các làng nghề sản xuất hàng xuất khẩu.
1.2.1.3. Các tiêu chí xác định làng nghề
Làng nghề được công nhận (theo Thông tư 116/2006/TT-BNN của Bộ
Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) phải đạt 03 tiêu chí sau:
(1) Có tối thiểu 30% tổng số hộ trên địa bàn tham gia các hoạt động
ngành nghề nông thôn;
12


(2) Hoạt động sản xuất kinh doanh ổn định tối thiểu 2 năm tính đến thời
điểm đề nghị công nhận;
(3) Chấp hành tốt chính sách, pháp luật của Nhà nước.
1.2.1.4. Vai trò của làng nghề
a) Các làng nghề tạo ra khối lượng hàng hoá phong phú, đa dạng
phục vụ cho nhu cầu sản xuất, tiêu dùng trong nước và xuất khẩu:
Với số lượng ngành nghề phong phú, đa dạng và với số lượng lớn các
cơ sở, các hộ sản xuất nên các làng nghề đã tạo ra sản phẩm hàng hoá phong
phú và đa dạng về chủng loại, khối lượng lớn, đáp ứng nhu cầu sản xuất và tiêu
dùng trong nước. Ngoài ra sản phẩm của các làng nghề còn đóng góp quan
trọng làm tăng kim ngạch xuất khẩu. Sản phẩm thủ công mỹ nghệ của nước ta
đã có mặt ở nhiều nước trên thế giới, đã trở thành một trong những mặt hàng
xuất khẩu lớn nhất, vượt kim ngạch xuất khẩu của nhiều mặt hàng khác.
b) Làng nghề góp phần thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông
nghiệp nông thôn theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá:
Làng nghề có vai trò tích cực góp phần tăng tỷ trọng công nghiệp,
TTCN và dịch vụ, thu hẹp tỷ trọng nông nghiệp, chuyển lao động từ sản
xuất nông nghiệp có thu nhập thấp sang ngành nghề phi nông nghiệp có thu

nhập cao hơn. Sự phát triển này đã làm thay đổi cơ cấu kinh tế nông thôn,
từ đó đã tạo ra nền kinh tế đa dạng ở nông thôn, không chỉ có nông nghiệp
thuần nhất mà còn có các ngành TTCN, thương mại, dịch vụ. Sự phát triển
lan toả của làng nghề đã mở rộng quy mô địa bàn sản xuất, thu hút nhiều
lao động. Cơ cấu kinh tế ở nhiều làng nghề đạt 60-80% cho công nghiệp và
dịch vụ, 20-40% cho nông nghiệp. Theo tính toán của các chuyên gia kinh
tế, cơ cấu lao động nông thôn theo tỷ lệ 30-40-30 là hợp lý (30% làm nông
nghiệp, 40% công nghiệp và 30% làm dịch vụ). Để đạt được cơ cấu này thì

13


cần phải đẩy mạnh phát triển làng nghề để tạo việc làm tại chỗ là rất cần
thiết.
c) Làng nghề góp phần giải quyết việc làm cho lao động nông thôn,
tạo bình đẳng về thu nhập cho phụ nữ:
Sản xuất của làng nghề chủ yếu bằng phương pháp thủ công, không đòi
hỏi cao về chuyên môn kỹ thuật, nghiệp vụ hay trình độ ngoại ngữ. Do đó
phát triển làng nghề tạo việc làm cho nhiều lao động. Trước hết là trong gia
đình, trong làng xã, ngoài ra còn thu hút được nhiều lao động từ các địa
phương khác. Mặt khác, làng nghề phát triển sẽ hình thành các nghề khác, các
hoạt động dịch vụ liên quan, tạo thêm nhiều việc làm mới, thu hút thêm nhiều
lao động. Điều này không chỉ có ý nghĩa về mặt kinh tế mà còn có ý nghĩa về
mặt xã hội, an ninh trật tự, bởi vì hạn chế được vấn đề di dân từ vùng này
sang vùng khác, từ nông thôn ra thành thị. Quá trình CNH diễn ra mạnh
những năm gần đây, diện tích đất nông nghiệp được chuyển sang sản xuất
công nghiệp dẫn đến tình trạng thiếu việc làm ở khu vực nông thôn. Vì vậy,
vấn đề tạo việc làm cho lao động nông thôn, nông dân nói riêng là mối quan
tâm hàng đầu trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của nước ta. Phát
triển làng nghề còn có ý nghĩa khác là góp phân tạo ra bình đẳng cho phụ nữ.

Phụ nữ nước ta chiếm 49% lực lượng lao động, nhưng chỉ 26% là có công
việc chính trong lĩnh vực làm công ăn lương. Phát triển ngành nghề nông thôn
đã thu hút được số lượng lớn phụ nữ với thu nhập ổn định, góp phân nâng cao
vị thế của phụ nữ.
d) Làng nghề góp phần nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho nhân
dân và xây dựng nông thôn mới:
Thực tế cho thấy làng nghề đã có đóng góp tích cực nâng cao đời sống
cho người dân, ở những nơi có làng nghề phát triển tỉ lệ hộ khá và giàu
thường cao hơn, tỉ lệ hộ nghèo thấp hơn hẳn so với những vùng thuần tuý sản
14