Thiết kế và tổ chức dạy học chuyên đề dinh dưỡng khoáng tăng năng suất cây trồng và nông nghiệp sạch (theo chương trình giáo dục phổ thông mới môn sinh học)

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA SINH - KTNN

NGUYỄN THỊ DUYÊN

THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC DẠY HỌC CHUYÊN ĐỀ
DINH DƢỠNG KHỐNG – TĂNG NĂNG SUẤT
CÂY TRỒNG VÀ NƠNG NGHIỆP SẠCH
(Theo chƣơng trình giáo dục phổ thơng mới mơn sinh học)

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Phƣơng pháp dạy học sinh học

Hà Nội, 2019


TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA SINH - KTNN

NGUYỄN THỊ DUYÊN

THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC DẠY HỌC CHUYÊN ĐỀ
DINH DƢỠNG KHỐNG – TĂNG NĂNG SUẤT
CÂY TRỒNG VÀ NƠNG NGHIỆP SẠCH
(Theo chƣơng trình giáo dục phổ thơng mới mơn sinh học)

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Phƣơng pháp dạy học sinh học

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học

TS. An Biên Thùy

Hà Nội, 2019


LỜI CẢM ƠN

Đầu tiên em xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc tới TS. An Biên
Thùy ngƣời đã trực tiếp hƣớng dẫn tận tình, chỉ bảo và tạo mọi điều kiện giúp
đỡ để em hồn thành khóa luận này.
Em cũng xin chân thành cảm ơn thầy Dƣơng Tiến Viện cùng các thầy, cô
giáo bộ môn phƣơng pháp giảng dạy, khoa Sinh – KTNN trƣờng Đại học Sƣ
phạm Hà Nội 2 đã giúp đỡ em hồn thành khóa luận này.
Em xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu các thầy, cô giáo, học sinh
trƣờng THPT Bắc Đông Quan, tỉnh Thái Bình đã tạo điều kiện giúp đỡ cho
em trong suốt quá trình em thực nghiệm tại trƣờng.
Trong quá trình nghiên cứu và triển khai đề tài khơng tránh khỏi những
thiếu sót, em rất mong nhận đƣợc sự chỉ bảo và đóng góp của các thầy, cơ
giáo.
Em xin chân thành cảm ơn!

Hà Nội, tháng 5 năm 2019
Sinh viên

Nguyễn Thị Duyên


LỜI CAM ĐOAN

Tơi xin cam đoan khóa luận tốt nghiệp với đề tài “Thiết kế và tổ chức dạy

học chuyên đề Dinh dƣỡng khoáng – Tăng năng suất cây trồng và nơng
nghiệp sạch” theo chƣơng trình giáo dục phổ thơng mới mơn Sinh học là cơng
trình nghiên cứu của riêng tôi dƣới sự hƣớng dẫn của TS. An Biên Thùy.
Nghiên cứu này khơng trùng với các cơng trình nghiên cứu của các tác giả
khác.
Nếu sai sót tơi xin hồn tồn chịu trách nhiệm.

Hà Nội, tháng 5 năm 2019
Sinh viên

Nguyễn Thị Duyên


MỤC LỤC
Phần I: MỞ ĐẦU .............................................................................................. 1
1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................ 1
2. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 3
3. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 4
4. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu .............................................................. 4
5. Giả thuyết khoa học ...................................................................................... 4
6. Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................... 5
7. Phƣơng pháp nghiên cứu............................................................................... 5
8. Dự kiến những đóng góp của đề tài .............................................................. 5
Phần II: NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ...................................... 7
Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ...................... 7
1.1. Tổng quan những nghiên cứu liên quan đến đề tài .................................... 7
1.1.1. Những nghiên cứu trên thế giới .............................................................. 7
1.1.2. Những nghiên cứu ở Việt Nam ............................................................... 8
1.2. Cơ sở lí luận của đề tài ............................................................................... 9
1.2.1. Khái niệm chuyên đề dạy học ................................................................. 9

1.2.2. Vai trò dạy học theo chuyên đề ............................................................. 10
1.2.3. Đặc trƣng chuyên đề dạy học ................................................................ 10
1.2.4. Cấu trúc một chuyên đề dạy học ........................................................... 11
1.2.5. Đánh giá chuyên đề dạy học ................................................................. 11
1.3. Cơ sở thực tiễn ......................................................................................... 11
1.3.1. Mục đích điều tra .................................................................................. 11
1.3.2. Nội dung điều tra ................................................................................... 12
1.3.3. Kết quả điều tra ..................................................................................... 12
Kết luận chƣơng 1 ........................................................................................... 15
CHƢƠNG 2: DINH DƢỠNG KHOÁNG – TĂNG NĂNG SUẤT CÂY
TRỒNG VÀ NÔNG NGHIỆP SẠCH ............................................................ 16


2.1. Thiết kế tài liệu chuyên đề ....................................................................... 16
2.1.1. Nguyên tắc thiết kế................................................................................ 16
2.1.2. Quy trình thiết kế .................................................................................. 17
2.1.3. Ví dụ minh họa ...................................................................................... 18
2.2. Thiết kế hoạt động chuyên đề .................................................................. 21
2.2.1. Nguyên tắc thiết kế................................................................................ 21
2.2.2. Quy trình thiết kế hoạt động học tập ..................................................... 21
2.2.3. Ví dụ minh họa ...................................................................................... 23
2.3. Tổ chức hoạt động chuyên đề .................................................................. 26
2.3.1. Nguyên tắc............................................................................................. 26
2.3.2. Quy trình tổ chức................................................................................... 26
2.3.3. Ví dụ minh họa ...................................................................................... 27
Kết luận chƣơng 2 ........................................................................................... 34
CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ................................................... 35
3.1. Mục đích thực nghiệm ............................................................................. 35
3.2. Nội dung thực nghiệm .............................................................................. 35
3.3. Phƣơng pháp thực nghiệm ...................................................................... 35

3.3.1. Chọn đối tƣợng tham gia ....................................................................... 35
3.3.2. Phƣơng pháp bố trí thực nghiệm ........................................................... 35
3.4. Kết quả thực nghiệm ................................................................................ 35
3.4.1. Kết quả định lƣợng ................................................................................ 36
3.4.2. Kết quả định tính ................................................................................... 38
Kết luận chƣơng 3 ........................................................................................... 38
PHẦN III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ....................................................... 39
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 41
Phụ lục 1


DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU VIẾT TẮT

Chữ cái viết tắt/ ký hiệu

Cụm từ đầy đủ

1. 1.

THPT

Trung học phổ thông

2. 2.

PPDH

Phƣơng pháp dạy học

3. 3.

GV

Giáo viên

4. 4.

HS

Học sinh

STT


DANH MỤC BẢNG BIỂU/SƠ ĐỒ
Kí hiệu bảng
biểu

Nội dung

Trang

Bảng 1.1

Mức độ sử dụng các PPDH dạy học của GV

12

Bảng 1.2

Những khó khăn gặp phải khi GV dạy học theo
chuyên đề

13

Bảng 1.3

Hoạt động của HS trong giờ

14

Bảng 2.1

Mục tiêu chuyên đề: Dinh dƣỡng khống - tăng
năng suất cây trồng và nơng nghiệp sạch.

23, 24,
25

Bảng 2.2

Tiến trình trong dạy học chuyên đề: Dinh dƣỡng
khống - tăng năng suất cây trồng và nơng nghiệp
sạch.

28, 29,
30, 31,
32, 33,
34

Bảng 3.1

Phân loại học lực của HS

36

Bảng 3.2

Thống kê kết quả đạt đƣợc sau khi học xong chuyên
đề

37

Sơ đồ 2.1

Quy trình thiết kế và tổ chức dạy học theo chuyên
đề

16

Sơ đồ 2.2

Quy trình thiết kế tài liệu dạy học theo chuyên đề

17

Sơ đồ 2.3

Quy trình thiết kế hoạt động học tập chuyên đề

21

Sơ đồ 2.4

Quy trình tổ chức dạy học theo chuyên đề

27

Biểu đồ 3.1

Đánh giá kết quả bài kiểm tra sau khi thực nghiệm

37


Phần I: MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
1.1. Xuất phát từ yêu cầu đổi mới giáo dục ở trung học phổ thông
(THPT)
Từ những năm 80 của thế kỉ XX, vấn đề đổi mới phƣơng pháp dạy học
(PPDH) ở các trƣờng phổ thơng để phát huy tính tích cực, chủ động của học
sinh (HS) nhằm đào tạo những ngƣời năng động và sáng tạo đã đƣợc đặt ra
trong ngành giáo dục Việt Nam. Hiện nay, với nhịp độ phát triển của khoa
học kĩ thuật và công nghệ, vấn đề dạy học theo chuyên đề càng đƣợc quan
tâm hơn. Nghị quyết Hội nghị Trung ƣơng 8 khóa XI về đổi mới căn bản,
toàn diện giáo dục và đào tạo nêu rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phƣơng
pháp dạy và học theo hƣớng hiện đại: phát huy tính tích cực, chủ động, sáng
tạo và vận dụng kiến thức, kĩ năng của ngƣời học; khắc phúc lối truyền thụ áp
đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến
khích tự học tạo cơ sở để ngƣời học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kĩ năng,

phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức
học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa
học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và
học”[6].
Ngày 08 tháng 10 năm 2014 bộ giáo dục đã ban hành Công văn số
5555/BGDĐT-GDTrH về việc hƣớng dẫn sinh hoạt chuyên môn về đổi mới
phƣơng pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá; tổ chức và quản lí các hoạt động
chun mơn của trƣờng trung học/trung tâm giáo dục thƣờng xuyên qua
mạng; các công văn hƣớng dẫn thực hiện nhiệm vụ giáo dục trung học hằng
năm. Từ đó, việc dạy học đang đƣợc thực hiện theo từng bài/tiết trong sách
giáo khoa nhƣ hiện nay đã và đang đƣợc các tổ/nhóm chun mơn căn cứ vào
chƣơng trình và sách giáo khoa hiện hành, lựa chọn nội dung để xây dựng các
chuyên đề dạy học trong mỗi môn học và các chủ đề tích hợp liên mơn phù
hợp với việc sử dụng phƣơng pháp dạy học tích cực trong điều kiện thực tế
của nhà trƣờng. Dựa trên cơ sở rà soát chuẩn kiến thức, kĩ năng, thái độ theo
chƣơng trình hiện hành và các hoạt động học tập dự kiến sẽ tổ chức cho HS

1


theo phƣơng pháp dạy học tích cực, xác định các phẩm chất và năng lực có
thể hình thành cho HS trong mỗi chuyên đề đã xây dựng.
1.2. Xuất phát từ thực trạng dạy và học hiện nay
Hiện nay, các trƣờng THPT đã tổ chức dạy học theo chuyên đề, tuy vậy
chủ yếu trong bồi dƣỡng HS giỏi . Trong phạm vi một tiết học, không thể
không đủ thời gian để thực hiện các hoạt động học tập theo tiến trình sƣ phạm
của một phƣơng pháp dạy học tích cực, dẫn đến nếu sử dụng phƣơng pháp
dạy học tích cực trong dạy học thì cũng mang tính hình thức, đơi khi cịn máy
móc kém hiệu quả, chƣa thực sự phát huy tính tích cực, tự lực, sáng tạo của
HS, khả năng vận dụng kiến thức liên mơn để giải quyết tình huống thực tế

còn yếu; hiệu quả khai thác các phƣơng tiện dạy học và tài liệu bổ trợ theo
phƣơng pháp dạy học tích cực cịn hạn chế.
Theo định hƣớng dạy học chƣơng trình mới ban hành ngày 19 tháng 01
năm 2018, giáo viên (GV) có thể chủ động trong việc thiết kế nội dung học
tập theo chuyên đề căn cứ vào chƣơng trình và sách giáo khoa hiện hành để
xây dựng các chuyên đề dạy học phù hợp với việc sử dụng phƣơng pháp dạy
học tích cực trong điều kiện thực tế của nhà trƣờng.
1.3. Xuất phát từ thực tiễn mức độ thiết kế và tổ chức dạy học theo
chuyên đề mơn sinh học ở trƣờng THPT
Theo chƣơng trình mới ban hành của bộ giáo dục tháng 12 năm 2018 quy
định trong chƣơng trình phổ thơng mới mơn Sinh học gồm 9 chuyên đề dạy
học môn Sinh gồm:
Chuyên đề 1: Công nghệ tế bào và một số thành tựu
Chuyên đề 2: Công nghệ enzyme
Chuyên đề 3: Công nghệ vi sinh vật trong xử lí ơ nhiễm mơi trƣờng
Chun đề 4: Dinh dƣỡng khoáng – tăng năng suất cây trồng và nông
nghiệp sạch
Chuyên đề 5: Một số bệnh dịch ở ngƣời và cách phịng trừ
Chun đề 6: Vệ sinh an tồn thực phẩm

2


Chuyên đề 7: Sinh học phân tử
Chuyên đề 8: Kiểm soát sinh học
Chuyên đề 9: Sinh thái nhân văn
Tuy nhiên, tài liệu chuyên đề chƣa đƣợc xây dựng. Các chuyên đề
nhằm mở rộng, nâng cao kiến thức, rèn luyện kĩ năng thực hành để trực tiếp
định hƣớng làm cơ sở cho các quy trình kĩ thuật, cơng nghệ thuộc các ngành
nghề liên quan đến bộ môn Sinh học. Một trong đó số đó có chun đề 4:

“Dinh dƣỡng khống – tăng năng suất cây trồng và nông nghiệp sạch” là nội
dung chứa nhiều yếu tố thực tiễn và là một trong lĩnh vực đặc biệt quan trọng
của kĩ thuật, công nghệ trồng trọt, có vai trị rất lớn trong tăng năng suất cây
trồng và phát triền nền nông nghiệp sạch, bền vững.
Với mong muốn tiếp cận chƣơng trình mới mơn Sinh học ở THPT,
chúng tôi đã chủ động xây dựng nội dung dạy học chọn nghiên cứu đề tài “
Thiết kế và tổ chức dạy học chuyên đề Dinh dưỡng khống – tăng năng
suất cây trồng và nơng nghiệp sạch” dựa trên chƣơng trình giáo dục phổ
thơng mới mơn Sinh học.
2. Mục đích nghiên cứu
Thiết kế và tổ chức dạy học chuyên đề Dinh dƣỡng khoáng – tăng năng
suất cây trồng và nông nghiệp sạch.

3


3. Nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận về phƣơng pháp dạy học chuyên đề định
hƣớng phát triển năng lực của học sinh.
3.2. Điều tra thực tế về tổ chức dạy học chuyên đề Dinh dƣỡng khoáng
- tăng năng suất cây trồng và nông nghiệp sạch ở một số trƣờng phổ thông.
3.3. Biên soạn chuyên đề Dinh dƣỡng khống - tăng năng suất cây
trồng và nơng nghiệp sạch theo chƣơng trình giáo dục phổ thơng mơn Sinh
học.
3.4. Thiết kế tiến trình tổ chức dạy học theo chuyên đề.
3.5. Tổ chức dạy học chuyên đề Dinh dƣỡng khoáng – tăng năng suất
cây trồng và nông nghiệp sạch.
3.6. Thực nghiệm sƣ phạm kiểm chứng giả thuyết nghiên cứu.
4. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
4.1. Khách thể nghiên cứu

- Sinh học 11 ( ban cơ bản, nâng cao)
- Chƣơng trình Sinh học phổ thơng mới mơn Sinh học
- HS lớp 11A8 trƣờng THPT Bắc Đông Quan
4.2. Đối tượng nghiên cứu
- Yêu cầu cần đạt chuyên đề: Dinh dƣỡng khoáng – tăng năng suất cây
trồng và nông nghịêp sạch
- Quy trình thiết kế dạy học theo chuyên đề: Dinh dƣỡng khống –
Tăng năng suất cây trồng và nơng nghịêp sạch
- Quy trình tổ chức dạy học theo chuyên đề: Dinh dƣỡng khống –
Tăng năng suất cây trồng và nơng nghịêp sạch
5. Giả thuyết khoa học
Nếu biên soạn đƣợc chuyên đề: “Dinh dƣỡng khống - tăng năng suất
cây trồng và nơng nghiệp sạch” theo yêu cầu cần đạt môn Sinh học và tổ chức

4


dạy học chuyên đề theo hƣớng dẫn của công văn 5555/BGDĐT-GDTrH thì sẽ
góp phần hình thành năng lực Sinh học cho học sinh THPT.
6. Phạm vi nghiên cứu
Thiết kế và tổ chức dạy học chuyên đề “Dinh dƣỡng khoáng – Tăng
năng suất cây trồng và nông nghiệp sạch”.
7. Phƣơng pháp nghiên cứu
7.1. Phƣơng pháp nghiên cứu lý thuyết
- Nghiên cứu các văn bản liên quan đến đổi mới phƣơng pháp dạy và
học của Đảng, Nhà nƣớc.
- Nghiên cứu luận án, luận văn, giáo trình, tạp chí khoa học liên quan
đến đề tài
7.2. Phƣơng pháp điều tra
Điều tra bằng cách hỏi trực tiếp GV và HS về vận dụng phƣơng pháp dạy

học theo chuyên đề tại trƣờng THPT Bắc Đông Quan, huyện Đơng Hƣng, tỉnh
Thái Bình
7.3. Phƣơng pháp chun gia
- Tham khảo, xin ý kiến nhận xét, đánh giá lựa chọn nội dung của
chuyên đề
7.4. Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm
7.5. Phƣơng pháp xử lý số liệu
- Xử lý các số liệu thống kê bằng phần mềm Microsoft Excel
8. Dự kiến những đóng góp của đề tài
8.1. Về lí luận
- Hệ thống hóa cơ sở lí luận về chun đề dạy học gồm: những nghiên
cứu trên thế giới và tại Việt Nam; ƣu điểm, thuận lợi và khó khăn khi tổ chức
dạy học.

5


- Hệ thống hóa cơ sở lí luận về thiết kế và tổ chức chuyên đề dạy học
chuyên đề gồm: nguyên tắc và quy trình thiết kế tài liệu chuyên đề, thiết kế
hoạt động chuyên đề tổ chức hoạt động chuyên đề.
- Xây dựng quy trình dạy học theo chuyên đề phát triển năng lực nhận
thức kiến thức sinh học; năng lực giải quyết vấn đề; năng lực tìm tịi và khám
phá thế giới sống dƣới góc độ sinh học; năng lực vận dụng kiến thức sinh học
vào thực tiễn cho HS.
8.2. Về thực tiễn
- Biên soạn nội dung chuyên đề: Dinh dƣỡng khoáng – Tăng năng suất
cây trồng và nông nghiệp sạch.
- Ngân hàng câu hỏi và bài tập trong dạy học chuyên đề: Dinh dƣỡng
khoáng - tăng năng suất cây trồng và nông nghiệp sạch.
- Tài liệu tham khảo cho giáo viên, sinh viên sƣ phạm khoa Sinh.

6


Phần II: NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
1.1. Tổng quan những nghiên cứu liên quan đến đề tài
1.1.1. Những nghiên cứu trên thế giới
Dạy học theo chuyên đề đã đƣợc tiến hành từ rất sớm ở nhiều quốc gia
nhƣ: Nhật Bản là một nƣớc tiếp cận phƣơng pháp dạy học theo chuyên đề từ
rất sớm , họ thấy rằng dạy và học trong đó nhiều khu vực của chƣơng trình
giảng dạy đƣợc kết nối với nhau và tích hợp trong 1 chủ đề. Kết quả của việc
tiếp cận chun đề là trẻ em có nhiều niềm vui ,tích cực tham gia các hoạt
động học nhiều hơn phát triển kĩ năng học tập một cách nhanh chóng, sẽ tự tin
và có động lực phát huy năng lực của mình. Tại Malaysia đã tiến hành PPDH
theo chuyên đề vào những năm đầu thế kỉ 20. Theo Trung tâm Phát triển
chƣơng trình dạy Malaysia (2003), PPDH theo chuyên đề là một nỗ lực để
tích hợp kiến thức, kỹ năng, giá trị học tập và sáng tạo tƣ duy. Tại Mỹ,
phƣơng pháp dạy học theo chuyên đề đã đƣợc nhiều nhà giáo dục học nghiên
cứu và đƣợc tiến hành, phát triển rộng khắp trong phong trào giáo dục và đào
tạo. Một số các nhà giáo dục học đã nghiên cứu về vấn đề này nhƣ:
- Kucer (1991), đã chỉ ra những lợi thế của việc sử dụng một
phƣơng pháp tiếp cận theo chủ đề để thiết kế chƣơng trình giảng dạy là một
cách tiếp cận chun đề trong đó khuyến khích các GV và HS sử dụng
nền tảng kiến thức có liên quan của họ [3].
- Theo Yorks và Follo (1993), cho rằng HS học tập hứng thú và đạt kết
quả tốt hơn từ các chun đề, tích hợp liên mơn hơn là học theo chƣơng trình
giảng dạy truyền thống, đơn mơn [3].
- Theo Henderson và Landesman (1995), hƣớng dẫn chuyên đề có tác
dụng với GV nhƣ: cung cấp một cách hiệu quả ngữ cảnh hóa giảng dạy, vừa

kết hợp một phƣơng thức học tập rõ ràng vừa làm định hƣớng để tạo điều kiện
cho các cơ hội học tập hợp tác và tƣơng tác trong lớp học [3].
Phần Lan là một trong những quốc gia có nền giáo dục chất lƣợng
nhất thế giới, theo bảng xếp hạng của Chƣơng trình đánh giá học sinh quốc

7


tế (PISA), do hiệp hội các nƣớc phát triển (OECD) đánh giá. Từ những năm
đầu thập niên 90 của thế kỉ XIX, các nhà giáo dục học Phần Lan đã có
những nghiên cứu về PPDH theo chuyên đề. Năm 2015, Chính phủ Phần Lan
đã thơng báo sẽ tiến hành cải cách chƣơng trình giáo dục theo chun
đề. Ngồi ra trên thế giới còn rất nhiều nƣớc việc đổi mới nội dung
chƣơng trình và cách tiếp cận nội dung chƣơng trình dạy học ở nhiều quốc gia
đang có xu hƣớng thay đổi. PPDH theo chuyên đề đã phát triển một cách
mạnh mẽ trên một nấc thang mới, với hàng loạt các tổ chức có tầm cỡ quốc
gia ở Australia, Anh, Canada, Pháp, Đức, Hunggari, New Zealand, Nhật Bản,
Hàn Quốc, v.v…đã áp dụng thành công PPDH chuyên đề [3].
1.1.2. Những nghiên cứu ở Việt Nam
Ngày 8/10/2014 Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành công văn “V/v
hƣớng dẫn sinh hoạt chuyên môn về đổi mới phƣơng pháp dạy học và kiểm
tra, đánh giá; tổ chức và quản lí các hoạt động chuyên môn của trƣờng trung
học/trung tâm giáo dục thƣờng xuyên qua mạng” nhằm mục đích “Giúp cho
cán bộ quản lý, giáo viên bƣớc đầu biết chủ động lựa chọn nội dung để xây
dựng các chuyên đề dạy học trong mỗi môn học và các chun đề tích hợp,
liên mơn phù hợp với việc tổ chức hoạt động học tích cực, tự lực,sáng tạo của
học sinh; sử dụng các phƣơng pháp và kỹ thuật dạy học tích cực để xây dựng
tiến trình dạy học theo chuyên đề nhằm phát triển năng lực và phẩm chất của
học sinh”. Đội ngũ giáo viên tại các trƣờng THPT cũng đã đƣợc tập huấ xây
dựng chuyên đề dạy học phù hợp với phƣơng pháp và kĩ thuật dạy học

tích cực; biên soạn câu hỏi/bài tập kiểm tra, đánh giá theo định hƣớng phát
triển năng lực học sinh; thiết kế tiến trình tổ chức hoạt động học tích cực, tự
lực và sáng tạo của học sinh theo các phƣơng pháp và kĩ thuật dạy học tích
cực theo
Kế hoạch số 984/KH-BGĐT, ngày 4/11/2014 của Bộ Giáo dục và Đào
tạo về kế hoạch tập huấn cán bộ quản lý, giáo viên THPT xây dựng chuyên
đề dạy học và kiểm tra đánh giá theo định hƣớng phát triển năng lực HS. Do
đó, đơng đảo giáo viên đã hiểu đƣợc sự cần thiết và có nhận thức đúng đắn
về phƣơng pháp dạy học theo chuyên đề. Nhìn chung, hiện nay tài liệu
chuyên đề bồi dƣỡng HS giỏi dạy học theo chuyên đang đƣợc nhiều
8


trƣờng THPT lựa chọn và thực hiện áp dụng vào giảng dạy nhằm đáp ứng nhu
cầu học tập của học sinh. Phƣơng pháp này cũng đã mang lại những hiệu quả
nhất định đối với quá trình hình thành và phát triển năng lực của HS [3].
Khóa luận tốt nghiệp, Nguyễn Thị Linh (2016). Thiết kế chuyên đề
dạy học vi sinh vật môn Sinh học lớp 10 theo định hƣớng phát triển năng lực
HS. Sau quá trình nghiên cứu, tác giả đề xuất hệ thống các chuyên đề: 1)
Chuyên đề 1: Chuyển hóa vật chất và năng lƣợng ở vi sinh vật; 2) Chuyên đề
2: Sinh trƣởng và sinh sản ở vi sinh vật; 3) Chuyên đề 3: Virus và bệnh truyền
nhiễm.
Luận văn Thạc sĩ, Trần Thị Hồng Nhung, 2015. Thiết kế một số chủ
đề dạy học tích hợp trong hóa học 10 theo định hƣớng phát triển năng lực.
Sau quá trình nghiên cứu, tác giả đề xuất nguyên tắc lựa chọn chủ đề dạy học
tích hợp, và một số chuyên đề dạy học bao gồm: 1) Chủ đề nƣớc và cuộc
sống; 2) Chủ đề ozon và suy giảm tầng ozon.
Tuy nhiên các tác giả đều chƣa đề xuất đƣợc nguyên tắc, quy trình
xây dựng chi tiết chuyên đề dạy học và cho tới nay chƣa có cơng trình nghiên
cứu nào xây dựng hệ thống 9 chuyên đề dạy học theo chƣơng trình Sinh học

mới (ban hành năm 2018).
1.2. Cơ sở lí luận của đề tài
1.2.1. Khái niệm chuyên đề dạy học
Dạy học là tồn bộ các thao tác có mục đích nhằm chuyển các giá trị tinh
thần, các hiểu biết, các giá trị văn hóa mà nhân loại hoặc ộng đồng đã đạt
đƣợc vào bên trong một con ngƣời.
Chuyên đề là một đơn vị tƣơng đối hồn chỉnh và có cấu trúc logic về
một nội dung kiến thức nào đó trobg chƣơng trình phổ thơng
Dạy học chun đề là một quan điểm dạy học, ở đó ngƣời học phải huy
động nhiều nguồn lực kiến thức, kĩ năng để giải quyết vấn đề qua đó nâng cao
năng lực ngƣời học. Chuyên đề học tập không đơn thuần là sự cộng gộp cơ

9


học nội dung các bài với nhau mà có sự liên kết và hợp nhất để tạo thành một
chỉnh thể hoàn chỉnh. Ngày nay, GV nên sử dụng chuyên đề trong dạy học vì
bản thân vấn đề trong cuộc sống đã là tích hợp, nếu học riêng lẻ sẽ khơng đáp
ứng đƣợc, giúp ngƣời học phát triển những năng lực của riêng mình, giúp quá
tình học tập gần gũi với thực tiễn, và thơng qua chun đề GV có nhiều cơ hội
tổ chức các hoạt động dạy học tích cực để phát triển năng lực ngƣời học cũng
nhƣ tiết kiệm thời gian và không gây nhàm chán, quá tải cho ngƣời học.
1.2.2. Vai trò dạy học theo chuyên đề
Dạy học theo chuyên đề đem lại hiệu quả lớn trong việc dạy và học cụ
thể nhƣ:
Về phía GV: Dạy học theo chuyên đề giúp GV có thể chủ động lựa
chọn và xây dựng chuyên đề học tập phù hợp với điều kiện nhà trƣờng cũng
nhƣ năng lực của HS.
Về phía HS: Do khơng bị bó buộc về mặt thời gian nhƣ dạy theo bài/
tiết, các hoạt động học tập cũng trở nên đa dạng và tích cực hơn qua đó giúp

HS phát huy tính tích cực, tự lực, sáng tạo của bản thân, khả năng vận dụng
kiến thức liên môn để giải quyết các tình huống trong thực tế.
1.2.3. Đặc trưng chuyên đề dạy học
- Tất cả các kiến thức cần truyền đạt cho HS có thể liên quan đến một
hay nhiều lĩnh vực hoặc nhiều chuyên ngành khác nhau
- Tận dụng tối đa những kinh nghiệm của HS có liên quan đến kiến thức
chuyên đề học tập.
- Bằng hệ thống câu hỏi định hƣớng giúp HS có thể nhận thức đƣợc
những kiến thức trong chuyên đề. Hệ thống kiến thức một cách chặt chẽ, sát
thực, quá trình học tập thoải mái, ln tạo điều kiện cho HS đạt đƣợc mục
đích học tập và phát triển bản thân.
- Tận dụng tối ƣu phƣơng tiện, công cụ học tập xung quanh HS.
- Phù hợp với từng đối tƣợng HS.
- Rèn luyện khả năng làm việc theo nhóm, tính hợp tác của HS.
10


1.2.4. Cấu trúc một chuyên đề dạy học
Theo công văn 5555/BGDĐT-GDTrH quy định cấu trúc một chuyên đề
bao gồm: Tên chuyên đề (tên chuyên đề phải phù hợp với nội dung chuyên đề
thiết kế); mạch nội dung của chuyên đề (mạch nội dung kết cấu logic, khoa
học) ; mục tiêu chuyên đề (căn cứ vào chuẩn kiến thức kĩ năng để xác định
yêu cầu cần đạt của chuyên đề; cách thức tổ chức các hoạt động của chuyên
đề và đánh giá chuyên đề (chuyên đề đƣợc tổ chức theo tiến trình 5 hoạt động
bao gồm: hoạt động khởi động, hoạt động hình thành kiến thức mới, hoạt
động luyện tập, hoạt động vận dụng và hoạt động tìm tịi, mở rộng. Cuối
cùng, đánh giá chuyên đề bằng hệ thống câu hỏi cà bài tập tƣơng ứng).
1.2.5. Đánh giá chuyên đề dạy học
Để đánh giá chuyên đề dạy học GV tiến hành xây dựng các câu hỏi và bài
tập tƣơng ứng.

Câu hỏi/ bài tập đƣa ra nhằm kiểm tra, đánh giá việc tiếp thu kiến thức, kỹ
năng trong đó chú ý đến các năng lực cần phát triển sau khi học sinh học xong
chủ đề (Tƣơng tự nhƣ câu hỏi/bài tập mà giáo viên dùng để củng cố bài trong
các tiết dạy hiện nay).
Đối với câu hỏi/ bài tập liên quan đến phát triển năng lực học sinh yêu cầu
câu hỏi/bài tập đƣa ra phải đánh giá đƣợc 4 mức độ nhƣ trong bảng mô tả
(nhận biết, thông hiểu, vận dụng thấp, vận dụng cao) trong đó ƣu tiên những
câu hỏi/bài tập gắn liền với thực tiễn đòi hỏi học sinh vận dụng kiến thức, kỹ
năng, kinh nghiệm… của bản thân để giải quyết các tình huống thực tiễn đó.
Giáo viên cũng có xây dựng câu hỏi kiểm tra đánh giá mục tiêu sau mỗi
hoạt động hoặc sau tiết dạy của chủ đề ( dành 5-10 phút)
Sau mỗi chuyên đề giáo viên có thể kiểm tra học sinh dƣới dạng đề kiểm
tra 15 phút. Đề kiểm tra 15 phút hoặc một tiết giáo viên phải xây dựng ma
trận đề.
1.3. Cơ sở thực tiễn
1.3.1. Mục đích điều tra

11


- Xây dựng cơ sở thực tiễn cho việc thiết kế và tổ chức dạy học theo
chuyên đề từ đó áp dụng phƣơng pháp dạy học này vào thực tế.
1.3.2. Nội dung điều tra
- Thực trạng học môn Sinh học ở trƣờng phổ thông
- Thực trạng thiết kế và tổ chức dạy học theo chuyên đề, sử dụng chuyên
đề trong dạy học môn Sinh học ở trƣờng THPT
1.3.3. Kết quả điều tra
Chúng tôi tiến hành thực hiện điều tra GV và HS tại trƣờng THPT Bắc
Đông Quan, huyện Đông Hƣng, tỉnh Thái Bình và thu đƣợc kết quả :
1.3.3.1. Điều tra GV

Số lƣợng GV: 4 GV bộ môn Sinh học tại trƣờng THPT Bắc Đông Quan,
huyện Đông Hƣng, tỉnh Thái Bình
Bảng 1.1: Mức độ sử dụng các PPDH dạy học của GV
Các hình thức

Tần suất sử dụng

dạy học

Thƣờng xun

Đơi khi

Chƣa sử dụng

Thí nghiệm

2

2

0

Thảo luận nhóm

4

0

0

Phƣơng pháp hỏi – đáp

4

0

0

Thuyết trình

3

1

0

Giải quyết vấn đề

3

1

0

Làm dự án

2

2

0

Đóng vai

0

3

1

Ghi chú:
- Thƣờng xuyên: > hoặc = 4 lần/tháng
- Đôi khi: 3 lần/tháng
- Chƣa sử dụng: 0 lần/tháng
12


Qua kết quả thu đƣợc, dạy học theo phƣơng pháp hỏi – đáp và phƣơng pháp
thuyết trình đƣợc sử dụng nhiều nhất.
Bảng 1.2: Những khó khăn gặp phải khi GV dạy học theo chun đề
Khó khăn

Đồng

Phân

Khơng

ý

vân

đồng ý

4

0

0

Phân phối chƣơng trình hiện hành không đáp ứng 2

2

0

Học sinh quen với lối học truyền thống

0

0

4

Cơ sở vật chất nhà trƣờng không đáp ứng đƣợc

1

3

0

Đánh giá từng cá nhân / nhóm

3

1

0

Quản lí học sinh (trên lớp / ngoài lớp học)

0

4

0

Mất nhiều thời gian chuẩn bị cho bài dạy

Ghi chú:

- Đồng ý: Hoàn toàn nhất trí với ý kiến
- Phân vân: Do dự, đắn đo với ý kiến
- Khơng đồng ý: Khơng nhất trí với ý kiến
Các hình thức dạy học thơng qua làm thí nghiệm, dạy học dự án, dạy học
chuyên đề, tổ chức thảo luận nhóm, giải quyết vấn đề đƣợc các thầy cơ
thƣờng xun áp dụng; hình thức diễn giảng hay thuyết trình các thầy cơ sử
dụng rất ít, chỉ khi nội dung qua khó cần phải diễn giải nhiều. Các thầy cô đã

nhận thức đƣợc ý nghĩa to lớn của việc đổi mới giáo dục: hƣớng tới hình
thành và phát triển năng lực qua đó hình thành kiến thức cho HS, dạy học
kiểu mới tạo đƣợc nhiều hứng thú cho ngƣời học, nhƣng theo đó là những vất
vả của GV trong khâu chuẩn bị tổ chức. Theo thầy cô, việc dạy học theo
chuyên đề tồn tại khá nhiều khó khăn nhƣ: mất nhiều thời gian chuẩn bị, quản
lí lớp, cơ sở vật chất nhà trƣờng chƣa kịp đáp ứng, đánh giá từng cá nhân.
Tuy nhiên thầy cơ đều có biện pháp khắc phục.
1.3.3.2. Điều tra HS
Số lƣợng HS: 80 HS khối 11 tại trƣờng học tại trƣờng THPT Bắc Đông Quan,
huyện Đơng Hƣng, tỉnh Thái Bình.
13


Bảng 1.3: Hoạt động của HS trong giờ
Các hoạt động

Tần suất hoạt động
Thƣờng Đôi khi
xuyên

Nghe giáo viên giảng 4

Mức độ u thích
Ít khi

Rất

Thích

Khơng

thích

thích

46

30

4

26

50

56

16

12

62

6

7

5

26

54

0

18

51

11

4

9

67

Làm thí nghiệm hoặc 52

23

5

19

53

8

18

0

18

57

5

Tự đƣa ra vấn đề mà 40
em quan tâm

27

13

26

54

0

Đề xuất các hƣớng 49

24

7

7

64

9

Giải quyết vấn đề 53
dựa vào kiến thức đã
học

23

4

21

64

5

Giải quyết vấn đề 60
dựa vào những hiểu
biết thực tế của em

16

4

48

25

7

và ghi chép
Đọc trong sách giáo 8
khoa để trả lời câu
hỏi
Trao đổi, thảo luận 68
với bạn để giải quyết
1 vấn đề nào đó
Ghi chép vào vở
thực hành
Quan sát tranh trong 62
sách giáo khoa hoặc
trên bảng

giải quyết vấn đề

Phần lớn các em đều yêu thích học mơn Sinh học. Trong giờ học các
em thƣờng xuyên đƣợc tổ chức các hoạt động nhƣ: trao đổi, thảo luận với bạn
14


để giải quyết 1 vấn đề nào đó dựa trên kiến thức đã biết hoặc kiến thức thực tế
của các em; làm thí nghiệm hoặc thực hành, điều tra và trải nghiệm thực tế.
Hiện tại, việc nghe GV giảng bài và ghi chép đã khơng cịn sử dụng nhiều và
những hoạt động đó phần lớn HS đều khơng thích.
Kết luận chƣơng 1
Dựa trên những nghiên cứu trên thế giới và nghiên cứu tại Việt Nam cho
thấy việc thay đổi định hƣớng giảng dạy, việc áp dụng những phƣơng pháp
hay những kĩ thuật dạy học là vô cùng cần thiết.
Thông qua điều tra cho thấy: GV và HS trƣờng THPT Bắc Đông Quan

đã tiếp cận và đổi mới theo định hƣớng dạy học mới. GV đã xây dựng hệ
thống chuyên đề dạy học và dự án học tập khối THPT. Tuy nhiên vẫn chƣa
xây dựng hệ thống 9 chuyên đề theo chƣơng trình mới (ban hành 19/01/2018).
Nhƣ vậy, đề tài nghiên cứu: Thiết kế và tổ chức dạy học chuyên đề:
Dinh dƣỡng khoáng – tăng năng suất cây trồng là chuyên đề đi đúng hƣớng.

15


Chƣơng 2: THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC DẠY HỌC CHUYÊN ĐỀ
DINH DƢỠNG KHỐNG – TĂNG NĂNG SUẤT CÂY TRỒNG VÀ
NƠNG NGHIỆP SẠCH
Để tiến hành thiết kế và tổ chức dạy học. Chúng tôi cần trải qua các giai đoạn
gồm: Thiết kế chuyên đề và tổ chức dạy học chuyên đề.
Quy trình thiết kế và tổ chức dạy học đƣợc mơ hình hóa nhƣ sau:
Thiết kế và tổ chức dạy học theo chuyên đề

Thiết kế chuyên đề

Thiết

Thiết

kế tài

kế hoạt

liệu

động

chuyên

chuyên

đề

đề

Tổ chức dạy học chuyên đề

Sơ đồ 2.1: Quy trình thiết kế và tổ chức dạy học theo chuyên đề
2.1. Thiết kế tài liệu chuyên đề
2.1.1. Nguyên tắc thiết kế
Khi thiết kế tài liệu chuyên đề cần phải đảm bảo tuân thủ những nguyên tắc
sau:
- Căn cứ vào chƣơng trình giáo dục phổ thông mới môn Sinh học năm 2018
khi thiết kế tài liệu chuyên đề cần bám sát yêu cầu cần đạt của chuyên đề đã
đƣợc cụ thể hóa.
- Tài liệu chuyên đề phải đảm bảo tính trọn v n của tri thức.
- Nội dung tài liệu đƣợc trình bày khoa học, logic.
16


2.1.2. Quy trình thiết kế
Để tài liệu chun đề có thể đem lại hiệu quả trong giảng dạy cao. Chúng
tôi cần phải trải qua các bƣớc thiết kế theo trình tự nhƣ sau:
1

• Xác định yêu cầu cần đạt chuyên đề

2

• Tìm kiếm tài liệu có liên quan đến chun đề

3

• Sắp xếp, xử lí thơng tin

4

• Viết bản thảo của chun đề

5

• Xin ý kiến chun gia

6

• Hồn thiện chuyên đề

Sơ đồ 2.2: Quy trình thiết kế tài liệu dạy học theo chuyên đề
Các bƣớc thực hiện thiết kế tài liệu chuyên đề đƣợc mô tả cụ thể nhƣ sau:
Bƣớc 1: Xác định mục tiêu, yêu cầu cần đạt của chun đề
Theo chƣơng trình giáo dục phổ thơng mới môn Sinh học. Xác định yêu cầu
cần đạt của chuyên đề. Yêu cầu cần đạt đƣợc cụ thể hóa dƣới dạng kiến thức,
kỹ năng, thái độ và năng lực hƣớng tới.
Từ yêu cầu cần đạt xác định mạch nội dung của chuyên đề. Mạch nội dung
đảm bảo tính logic chia thành các chƣơng, mục
Bƣớc 2: Tìm kiếm tài liệu có liên quan tới chuyên đề

Từ nội dung chuyên đề xác định tài liệu để xây dựng có thể tham khảo một
số nguồn thông tin nhƣ: Sách giáo khoa môn Sinh học, sách bồi dƣỡng HS
giỏi, tài liệu ôn luyện và các bài báo trên tạp chí khoa học có liên quan, ngồi
ra có thể sử dụng nguồn thơng tin từ mạng Internet ( các trang wed và diễn
đàn học tập ). Nếu thông tin đƣợc lấy từ mạng Internet nên tham khảo từ các
nguồn đáng tin cậy. Những tƣ liệu cần đƣợc lƣu giữ thông tin và dễ dàng hệ
thống hóa.
Bƣớc 3: Sắp xếp, xử lí thơng tin
Khi xác định đƣợc những nội dung cần đƣa vào chuyên đề , tiếp sau đó
GV cần xử lí thơng tin theo mục đích của riêng mình và sắp xếp chúng sao
17