Quá trình thâm nhập và hoạt động của công ty đông ấn anh ở đông nam á lục địa thế kỷ XVII

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA LỊCH SỬ

BÙI THỊ THIẾT

QUÁ TRÌNH THÂM NHẬP VÀ
HOẠT ĐỘNG CỦA CÔNG TY ĐÔNG ẤN ANH
Ở ĐÔNG NAM Á LỤC ĐỊA THẾ KỶ XVII

TÓM TẮT KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Lịch sử Thế giới

HÀ NỘI – 2018


TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA LỊCH SỬ

BÙI THỊ THIẾT

QUÁ TRÌNH THÂM NHẬP VÀ
HOẠT ĐỘNG CỦA CÔNG TY ĐÔNG ẤN ANH
Ở ĐÔNG NAM Á LỤC ĐỊA THẾ KỶ XVII

TÓM TẮT KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Lịch sử Thế giới

Người hướng dẫn khoa học

Th.S Nguyễn Văn Vinh

HÀ NỘI – 2018


LỜI CAM ĐOAN

ThS N

V

V

N
N

n

t n

n m

Sinh viên thực hiện

i Thị Thiế


LỜI CẢM

T

S

H N

N

2

T

T S N
L

S

S

H N

V

2

T
V

N

n

t n

n m

Sinh viên thực hiện

i Thị Thiế

V

–


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ...................................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài ..................................................................................................1
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề...................................................................................2
3. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu .......................................................................7
4. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................................8
5. Những đóng góp của khóa luận ..........................................................................8
6. Bố cục khóa luận ..................................................................................................8
Chương 1. SỰ THÀNH LẬP CÔNG TY ĐÔNG ẤN ANH VÀ NHỮNG NỖ
LỰC THÂM NHẬP PHƯ NG ĐÔNG ĐẦU THẾ KỈ XVII ..............................9
1.1. Sự thành lập công y Đông Ấn Anh.................................................................9
1.1.1. Nước Anh đến cuối thế kỷ XVI .....................................................................9
1.1.2. Những nỗ lực thâm nhập phương Đông cuối thế kỷ XVI ........................13
1.1.3. Sự thành lập Công y Đông Ấn Anh năm 1600 .........................................17
Tiểu kế chương 1 ...................................................................................................19
Chương 2. QUÁ TRÌNH THÂM NHẬP VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA CÔNG TY
ĐÔNG ẤN ANH Ở ĐÔNG NAM Á LỤC ĐỊA THẾ KỶ XVII .........................20
2.1. Thiết lập Trị sở Bantam và cạnh tranh Anh-Hà Lan ở Đông Nam Á hải

đảo............................................................................................................................20
2.2. Những nỗ lực của công y Đông Ấn Anh ở khu vực Đông Nam Á lục địa 26
2.2.1. Công y Đông Ấn Anh ở vương quốc Xiêm ...............................................26
2.2.2. Công y Đông Ấn Anh ở Miến Điện ...........................................................30
2.2.3. Công y Đông Ấn Anh ở Đại Việt ...............................................................32
Tiểu kế chương 2 ...................................................................................................39
KẾT LUẬN .............................................................................................................41
TÀI LIỆU THAM KHẢO .....................................................................................42


ANH MỤC CÁC T

VIẾT TẮT TRONG

EIC

English East India Company (

VOC

Verenigde Oost-Indische Compagnie (

H A LUẬN

)
H

)

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
N

Trong ti n trình l ch s

Á

ởng ho t

xâm nh p và

 (

c
i là m t v

s h cc

c nh n th
ở

M t trong s nh ng công ty có nhi u
công ty

) th i c n

(

c

N

n khu v

ng Anh là English East India

Company vi t t t là EIC). T

u thâm nh

N

c dân Anh ph i s dụng m t công ty

Á

ng c a EIC ở

m i? Quá trình xâm nh p và ho
th
N

Á

I
?

ĩ

ĩ

N
N

Á

u th i c

Á

T

thu c địa. Trong quá trình ho

ng, nhi u công ty

aở

Là mụ
nhiên, ở

u ki n mở

N

N

N

Á

Á
Á

p qua nhi u

Á
I

do không th c nh tranh v

I

N

t nt

c trong vài chụ
1623

N

Á

p nh n t b nh ng món l i nhu n k ch xù
u ở khu v

I
N

N
I

I

ởl
1

ở

i rút toàn b

v c không th thi u trong chi
ng ch c ch n ở

u th k XVII

VO

t ho

c ch

a Anh. Ngoài

ng cho th c dân Anh xâm nh p và xây d ng

u tiên c

c a mình ra kh

t
N

nh ng kho n l i nhu n khổng l mang v t

các thu

u t con

buôn bán và xâm chiếm

ẳng h

o

u b

i mà h g i là các công ty

Đôn Ấn Đ . H s dụng các công ti này vào mụ

I

ởng c a ch

i.

ng buôn bán, thông qua các tổ ch

c c hai mụ

c và th c ti n

làm rõ thêm v nh ng

c dân Tây Âu ở
Khi m

iv

ổi kinh t - xã h i c a

ng lu

c ti p c n nghiên c

Á
?

n s bi

khu v c th i c
c

N

ch Anh ở

i v i s hình thành

Á

N

Á

D
Á

ng


a EIC ở

phong. Mụ

N

Á

ổi, không

ch là l i nhu

t m t xích quan tr ng trong k
I

ho ch kh ng ch

N

EIC mu n c ng c , mở r ng th l c ở thu
t i th

Á

tv

a
ng c a EIC ở

ng Trung Qu c. Quá trình xâm nh p và ho

ch th c dân Anh ở

Nam Á ph n ánh ti n trình phát tri n th l c c
ng ở

Trong quá trình xâm nh p và ho
ởng sâu s c. Nh ng

nh ng

Á

ởng tiêu c

I

c

n nhi u

n. Trong b i c nh hi

n nh

l i

ẩy s phát tri n kinh t - xã h i c a

ng có tinh ch
khu v

N

c p

ng hi n th c l ch s có th rút ra nh ng bài

h c kinh nghi m cho hi n t i.
I

c nhi u h c gi

c nghiên c u

ng c a EIC ở

quá trình xâm nh p và ho
Á

c ngoài nghiên c

N

tài l ch s m i ở Vi t Nam, luôn mang tính ch t khoa h c

và th i s . Nghiên c

ổng k t quá

tài này không ch góp ph
I

trình xâm nh p, vai trò c

iv is

a Anh ở

ch thu

n hình thành
thu

a và thi t l p ch

ĩ

T
ĩ

V i nh ng mục

ở

N

tôi ch n v

Á
: “Quá rình

thâm nhập và hoạ động của công y Đông Ấn Anh ở Đông Nam Á lục địa
thế kỷ XVII” làm khóa lu n t t nghi

i h c.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Ở Việt Nam, còn ít công trình chuyên kh o v EIC. Quá trình xâm nh p
ng c a EIC ở

và ho

N

Á

c

n ở các công trình

nghiên c u l ch s , song ch ở m
: Lịch sử Vươn quốc Thái Lan (V

Trong m t s công trình tiêu bi
D

N

1994) Ấn Đ qua các thờ đại (Nguy n Th a Hỷ, 1986), Lịch sử

Thái Lan (Ph m Nguyên Long, Nguy

T
2

L

1998) Lịch sử Đôn Nam Á


(L

N

Thanh Bình, Tr n Th V
N

nh

Á

T

a th

Cu n L ch s V
c

I

a c a Anh ở

quá trình xây d ng thu

2005)

T

N
L

c

n s xâm

ổ ch

u trong

Á

(V D

N

1994)

Â

n s xu t hi n c a các công ty

y u nói

v VOC (Hà Lan) và EIC (Anh). Thông qua nh ng miêu t khái quát v các ho t
ng v VOC và EIC, m i quan h gi a các công ty này v i chính quy n Siam
(Thái Lan), tác gi

ởng nh

c nh ng

iởS

i v i n n chính tr và ho
Cu n Lịch sử Đôn Nam Á (L

N

Thanh Bình, Tr n Th
N

Vinh), các tác gi cho rằng buổ
m i là l

nh c a hai công ti

Â

ng tiên phong c a th

Á
I

ở

N

n

: Ấn Đ qua

các thờ đại (Nguy n Th a Hỷ, 1986), Lịch sử Thái Lan (Ph m Nguyên Long,
T

Nguy

L

1998)

ng nét phác h

u

v di n m o c a EIC.
Mặc dù, ch ở m

ng công trình tiêu bi

ng nh n th
rằng EIC là l

ng mở
T

ặ
I

G

u v EIC, g i mở cho chúng tôi bi t
ch thu

a Anh ở

ở cho chúng tôi ti p tục nghiên c u v nó.

c

n trong m t s bài vi t chuyên kh

“Kế hoạc Đôn Á v t ất bại của công ty Đôn Ấn Anh ở Đ n N o
niên 70 của thế kỉ XVII” c a Hoàng Anh Tu
L ch s s 9

Á N

tìm ki
N

p chí nghiên c u

p chí Nghiên c u châu Âu, s 6

ng bài nghiên c u v m t s ho
N

t ập

2005) “T ếp xúc t ươn mại Việt Nam – Anh thế kỉ XVII” c a

Nguy n Th Mỹ H
ở

:

2005)

i thu n úy c a EIC
ở

ng bài nghiên c
nghiên c u quá trình xâm nh p và ho

Á

3

ng c a EIC ở


- Ở nước ngoài:
Cu n Lịch sử Đôn Nam Á c a tác gi H
1997

Qu c gia d ch và xu t b
N

l ch s

H

c

s v

n khá nhi u v EIC

t công cụ tranh giành và xâm chi m thu
i Anh ở

m ic

N

ng c a nó ở

ho

c Nxb Chính tr

t công trình nghiên c u r

Á T

v i ch

DG

N

Á

I

ĩ

c Hall mô t

Á

ng v các

16 27 30 31 35

t

c c nh tranh v i VOC và quá trình EIC xâm chi m và xây d ng
ởở

M

S

chúng tôi nh n th
c a EIC ở

B

Q

c nh

N

ng nghiên c u c a Hall,

ng buôn bán và các hình th c buôn bán

Á

Trong cu n History of South Eats Asia c a Joginder Singh Jessy, EIC
T

c nghiên c u cụ th , chi ti

ặt ra nh

n, nh ng

ụ th c a EIC thông qua vi c gi i quy t các m i quan h v i chính
quy

Â

i th

này, tác gi
c, hi

i thi u ngu n

ng ở

nởm tm

c

N
nh

: Lịch sử Thái Lan (B

nghiên c

I

u g c r t quan tr ng c

nh c a nó trong th i gian ho
I

ặc bi t trong công trình

O

p

Á

nh trong các công trình
N

cB od

m

1973); Southeast Asia: An introductory history (Milton Osbone, 1996); A history
of Brunei (Graham Saunders, 2002); Lịch sử kinh tế c c nước (Polianxki, F.Ia.
L

N

T

Trung Cổ (L

H u Quýnh d ch và xu t b
M

1978); Lịch sử thế thời

H , Nxb thành ph H Chí Minh d ch và xu t b

2002); Asia and Western dominance (Panikkar, K.M, 1994); The Asia Trade
Revolution of the Seventeenth Century (Steensgaard, N, 1973), South East Asia,
Colonial History (Kratoska, Paul H, 2001), A history of British India (Wilam,
H
I

W

1899)
I

ng công trình không ph i chuyên kh o v

c nghiên c

t trong nh

Trong cu n A history of Brunei (G
EIC, tác gi cho rằng kho

20

S

ng chính.
2002)

u, EIC không có s b
4

c

n

m ch c ch n


VO

t Chính ph
1619

c VOC ở B

i ch u hai th t b

1623 T

ch y u nghiên c u v

i c a EIC ở Brunei, vai trò c a EIC trong vi c mở ra

các ho
tuy

S

iv

ởng chính c a Công ty ở

Brunei. Cu n Lịch sử Thái Lan (B

O)

VI

Sự tấn

công của c c cường quốc châu Âu vào Thái Lan, tác gi

c
1612

c nh tranh tàn kh c gi a EIC và VOC trong nh
th t b i c a EIC ở S
I

1661. T
ng th

1623

n 1623, s

trở l i c
ĩ

n d n chi

n cu c

S

n chính tr

i,
ởng c a VOC

hb td ns

ở Siam. Trong cu n Southeast Asia c a Milton Osbone, tác gi khẳ
là nhân t

M

mở

i Anh xâm chi
S

B

N

n L ch s kinh t

F.Ia, tác gi nghiên c u khá sâu và có nhi

c c a Polianxki,

n ti

s

i c a EIC trong

ng có m t ngành ngo

n m nh. Tác gi cho

rằng th c dân Anh cai tr ở
l

u ch y u thông qua th

I

ic

a

c a Anh ở

i v i quá trình mở r ng lãnh thổ

n Asia and Western dominance c a Panikkar, K.M
ởng c

nghiên c u v s

tục phát tri

T

i v i châu Á. Tác gi
i Anh ở

t nhân t t o l

c

ch thu

a Anh v phía Trung Qu

I

N

m khu v

kh ng ch

c c a EIC nh
cm

my th uở

n
ti p

m trung gian gi a n
N

n có th

c

c mục tiêu

Á

và Trung Qu c. Tác gi cho rằng khu v

ho ch chi

n bóc

t s công trình khác, cu n sách này cho

chúng ta th y vai trò c a thu

I

I

ic

I

b ic

Á

u v s phát tri n ngành ngo i

c
thành l

nh EIC

Á

ằm trong k

ng Trung Qu c thì EIC ph i
N

Á

n The Asia Trade

Revolution of the Seventeenth Century c a Steensgaard, Niels, nghiên c u v
cu c cách m

i châu Âu ở th k XVII
5

i trò to l n


c

n châu Âu. EIC là m t trong nh ng nhân t
ổi m i cho n

i châu Á, t m t n

thành m t b ph n c a h th

i t phát, cục b trở

i th gi i.

Nh

ặt ra nh ng v n

p tục g i mở
ng c a nó ở

nghiên c u v EIC và quá trình ho

N

chúng tôi khai thác EIC t nhi
hi u v b i c
H

is

Á

khác nhau, tìm

n s phát tri n c a EIC trong t ng giai
a, qua nh ng k t qu nghiên c u c

chúng tôi có s phác h

u v di n m o c a EIC, b i c nh ho

vai trò c a nó. T

p tục nghiên c

ĩ

ng và

I

công trình chuyên kh o.
I

c các h c gi Âu – Mĩ

u t khá s m, có nhi u công
I

c xu t b n ngay t khi EIC còn ho
:

nhi

l ch s , v ch

c nghiên c u trên

qu n lí hành chính và v nh ng

ho
: The Honourable

M t s công trình nghiên c u v l ch s EIC nổi b

Company: A history of English East India Company (John Keay, 1994); The
East India Company: A history (Phillip Lawson, 1994).Cu n The Honourable
Company: A history ò English East India Company,

s , dày 462 trang.

N i dung c a cu n sách này, tác gi chia làm 4 ph n, nghiên c
pháp l

ng c a EIC ở

i v t t c các ho

ki

thành l

qu ho

n nh ng chuy n vi
i và t t c các ho

ởng c a mình ở
thì ch y

c

c

n The East India Company: A history

n quá trình hình thành, phát tri n và ch m d t c a EIC. Ch
ng nét chính v s t n t i,

ng c a EIC. Tác gi

Anh. Trong l

u
t

ng khác c a EIC nhằ

y 200 trang, công trì
ho

nh

t cao vai trò c

I

i v i l ch s

c

u, tác gi nh n m nh rằng: “…Lịch sử EIC chính là trung

tâm của quá trình phát triển tươn mại và mở r ng lãnh thổ hải ngoại của nước
Anh ở đầu thời cận đạ ”. Mặ

ù

s
6

n sách c a Phillip


L w

I

n th c có h th ng v l ch s

n

phát tri n c a nó.
Nghiên c u v ch

:

qu n lí hành chính, có các công trình tiêu bi

cu n The Administration of East Company (John William Kaye, 1853). Ch y u
c ti p tục nghiên c u trong cu n The Centraladministration of East
Company 1773- 1834 (Misra, B.B, 1959)

ng k t qu nghiên c u v s
ĩ

u hành, qu n lí hành chính c a EIC trên nhi
a, l i nhu n, các v
N

:

c

dân s

i, chi n

I

uv

ở nh ng cu n sách này,

y u di n ra ở

T

ĩ

ki n r t quan tr

ổi s ph

I

m quan tr ng c
1773

o lu
giúp chúng tôi nh n th

I

iv i

ng công trình nghiên c u

c m i quan h gi a EIC v i chính quy n Anh,

vi c chính quy n k th a toàn b ho
ở nh n th

ng qu n lí thu

I

ac

T

c vai trò to l n c a EIC trong vi c xác l p n n

móng v các mặt lãnh thổ, hàn

i, kinh t

i v i s hình thành

ch Anh sau này.
V ho

i, cu n Trading Place: The East India Company

and Asia 1600- 1834 (Farington, A, 2002), tác gi
c a EIC (The Beginning), quá trình phát tri
k t thúc ho

I

, ho

ng c

u, s gây d ng m m móng và phát
i lí, mở r ng th

n Trung Qu c, và

cu i cùng là mô t s phát tri n c a EIC t th ch
c am

ch . Cu

i và ho

c p

u tiên ở Bantam, s

ng ho

c nh tranh v i Hà Lan ở th

u

ổi ch

ns

ng trên th c t (1834). Trong công trình này, tác gi

n nh ng m c quan tr
tri n ở

u s khở

n ho

ng

a EIC trong ho

ng

ng chính tr .

3. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu
Nhi m vụ nghiên c u c a khóa lu n là quá trình xâm nh p c a công ti
ở

ng c
7

N

Á

ụ th là:


I

Th nh t, nghiên c u b i c nh xu t hi n c

làm rõ

c mục

p EIC c a th c Anh.
Th hai, nghiên c u ti n trình phát tri n c a EIC ở
N

Á

h th

ng c a EIC ở

c quá trình xâm nh p và ho

Nam Á trong th kỷ XVII.
ng c a EIC ở

Th ba, nghiên c u quá trình xâm nh p và ho
N

Á

th

c vai trò quan tr ng c a khu v

phát tri n th l

iv is

i và

a Anh ở

ch thu

4. Phương pháp nghiên cứu

tv

l ch s nên khóa lu n s dụ
:P

c u l ch s
pháp so sánh l ch s :

l ch s
c s dụ

so sánh s phát tri n c a EIC qua t ng

N
lo

:

ng kê, phân

i chi u tài li
5. Những đóng góp của khóa luận
- Khóa lu n là công trình nghiên c u có h th ng v quá trình xâm nh p
ng c a EIC ở

và ho

N

Á

- Góp ph
v i s bi

ổi c

k XVII.

c, khách quan nh
N

Á

i kì ch

ng c
ĩ

I

i
T

th ng tr và nh ng h u qu v sau.
6. Bố cục khóa luận
Ngoài ph n mở

u, k t lu n, khóa lu

2

Chương 1: SỰ THÀNH LẬP CÔNG TY ĐÔNG ẤN ANH VÀ
NHỮNG NỖ LỰC THÂM NHẬP PHƯ NG ĐÔNG ĐẦU THẾ KỈ XVII
Chương 2: QUÁ TRÌNH THÂM NHẬP VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA
CÔNG TY ĐÔNG ẤN ANH Ở ĐÔNG NAM Á LỤC ĐỊA THẾ KỶ XVII

8


Chương 1
SỰ THÀNH LẬP CÔNG TY ĐÔNG ẤN ANH VÀ NHỮNG NỖ LỰC
THÂM NHẬP PHƯ NG ĐÔNG ĐẦU THẾ KỈ XVII
1.1. Sự thành lập công y Đông Ấn Anh
1.1.1. Nước Anh đến cuối thế kỷ XVI
Trong s nh ng qu c gia hình thành ở T
ổ (476 N)

sụ

Â

ch Tây La Mã

i khá mu n. Nh ng ti u qu c c

cùng chung ngôn ng

i Anh

n t i t khác s

i

n cu i th kỷ IX m i di n ra s th ng nh t v mặt lãnh thổ và chính tr
thành m t qu c gia th ng nh t. Tuy nhiên, s th ng nh
th ng nh

t tr

trở
is

c Anh. Trong nh ng th p kỷ ti

c Anh

ng ph i nh ng b t ổn chính tr và nh ng cu c chi n tranh. Sau nh ng
M ch trong n a cu i th kỷ XI, Anh ti p tục có nh ng

tv

mâu thu n và chi n tranh v i Pháp ở th kỷ ti p theo.
Nh ng b t ổn v chính tr là nguyên nhân chính c a s trì tr c a n n kinh
t Anh th i kì này. N n nông nghi p c

o qu c không th c s m nh trong

khi n n th

c v i trung tâm

i ở phía b

a Trung H i c
T

c a khu v c Tây Âu v i th gi

thành và phát tri n c a các thành th Tây Âu t sau th kỷ X
th c s nổi b

ng thành th - qu c gia c
L

nh ng thành th c
vai trò quan tr

ở Anh ngày càng h i nh p m nh
c. N n th công nghi p khởi s c v i nh ng
c xu t khẩu ra nhi u khu v c ở T

s n phẩm len d và v i s

th
s

vào s phát tri n c a n n h
ng th

G

c. Nh ng nghiên c u g

cho th y, t th kỷ XIII trở

ph

V

O f

i v i s c m nh c

vào h th ng chính tr c

Ý

n s phổ bi n c

i c a h th ng giáo dụ

i kỳ này. Các thành
i s ng kinh t

i h c, s phát tri n c a nh ng h

9

Â

dân,
ởng m i


và v sau, là phong trào c i cách tôn giáo ở Anh trong b i c nh nh ng cu c c i
cách tôn giáo r m r ở P

c, Thụ Sĩ H L

Vào cu i th kỷ XV, l ch s T
tri n m i. Nh ng kho

a cu i th kỷ XVI.

Â

c m t ngã rẽ c a s phát

n v ti n b c và công s c nhằm tìm ra con
a hai dân t

thành công vào cu i th kỷ XVI v i vi

i Tây Ban Nha tìm ra châu Mỹ và

N

iB

H oV

Trong su t th kỷ XVI

T

thác khu v c Tân th gi

B

sang

N

ởng thụ s

Mặ

ù

Ý

u c a các c ng th

.

c quy n khai

N

iB

c quy n buôn bán v
m

ù

o Iberia cu

s c phá v v
V

G

trong buôn bán v

F

M

a Trung H

chuy n tàu chở

uc

N

iB

ng

Lisbon ngày càng thu

vùng b c Tây Âu – nh

c s quan tâm c

i

ụ thu c hàng hóa c

ù
i l n ở phía b

Lisbon, hàng lo
(Anh), Antwerp (B )

(H L )

i

L

ổi d y, c nh tranh v i các

ng truy n th ng c a Ý[44].
Là m t qu c gia có truy n th ng hàng h
có th ch p nh n vi c hai dân t c Tây Ban Nha và B
T

tuy n buôn bán v i mi
l c thôi thú

ng
T

ng sang buôn bán v
T
ĩ

c m mang tính dân t c ch
:

chuy

1600

m m t v

ổv

c tôn c

M t s chuy

Thiên chúa sang châu Phi và

c quy n các

n. Mụ

i không ph

N

N

ng th tình
trong các

i Tây Ban Nha và B

cao mục tiêu tôn giáo: truy n bá
bao v

o H i [26,tr.68]. Bên c

ng s dụ

t nh

n buôn

giàu có trên bi n. Cu i cùng, nhu c u khám phá và ni
V

góp ph n không nh vào vi c tổ ch
10

u

th p niên 80 c a th kỷ XVI, lòng khao khát buôn bán v

a

c khích l m nh mẽ sau khi nhà hàng h i Francis Drake th c hi n
thành công chuy
v i vi n c

n kh

l

ù

vi c dong thuy
ĩ

m t l n n a th tình c m dân t c ch
ĩ

1577 – 1580. Cùng

gi i trong nh

i tr i d y v i
ổs

c m nh c a Thanh giáo sẽ l

N

c giáo Tây Ban Nha và B
Khát v ng là v

i Anh v h i trình sang

. T nhi u th kỷ

c, các s n v t nổi ti ng c a

ụa, g m s

ổ bi n trong gi i tiêu

ổ

dùng Anh nh có tuy

quy n c a các th

[52].

n th c c

ih ts

i Anh khi h

a Trung H i. Nh ng huy n

tho i và nh ng câu truy n ly kỳ v m t x sở
d ys

i Anh thi t l p quan h tr c ti p v
N

iB
T

mi

c buôn bán v i

n kho

nh ng ki n th c v

a

u th p niên 80 c a th kỷ XVI,
ng có xu th b lãng m n
ở nh n th

ng ki n th c th c t

N

i Anh th m chí
Â

ng b

ng bi n [51]. Ph i sau khi hai nhà hàng Anh Francis Drake và Thomas
Cavendish hoàn thành chuy
m ib

gi i (1577–1580)

i Anh

c nh ng thông tin chính xác dù h t s c t n m n v
N

ng ki n th c và l p lu

c Drake và Cavendish ghi chép và truy n

bá góp ph n quan tr ng vào vi c hi u ch nh nh ng ki n th c sai l c c

i

Anh v
Trong hai th p niên 80 và 90 c a th kỷ XVI, vi c nghiên c u v th gi i
c tổ ch c m t cách ráo ri t và h th ng. Trong
ổi lê

ng c a m t s nhân v

bút Richard Hakluyt và nhà d ch thu t Thomas Hickock. Hakluyt th m chí tin

rằ
ch

hùng m nh c
i và thu

c Anh phụ thu c vào vi c phát tri

a ở h i ngo i. Vì v y, ông t
11

ặ

ĩ

ụ


ằ

phổ bi n ki n th c v
c

ẩy mụ

c Anh và s m trở

n

n c a nhi

và các công ty có chi

c buôn bán v

1600

nói rằ

n

ng t n v

H o V ng. Tuy nhiên, ki n th c c a h v các vùng lãnh thổ cụ th c a
;

cs t
P

t qua c c nam
ẽ

ng không bi t ch c nh

H

n Anh v

N

s c l nh c a

ặc quy n ở các khu v

t s c chung chung, bao g m: “vùn Đôn Ấn, những quốc gia
hoặc các vùng thu c châu Á và châu Phi và toàn b c c đảo, hải cảng, bến,
thành phố, lạch sông, thị trấn và các xứ sở ở châu Á, châu Phi, châu Mỹ, hoặc
bất chất kỳ nơ n o kể từ mũ Bona Esperanza đến eo Ma ellan nơ có oạt
đ n trao đổ v

n

T

óa” [52, tr.3-4].
n kỹ thu

i Anh có nh ng h n ch nh t

N

i Tây Ban Nha, B

i Hà Lan. T th kỷ XV, hai dân t c

N

Tây Ban Nha và B

ng chính sách nghiên c u hàng h i

nghiêm túc và nh ng kho
ov

t l n. Trong th kỷ XVI, khi hai dân t c
H L

n và Tây

ngày càng l n cho mục tiêu phát tri
trong th kỷ XVI

u có nh

ch hàng h

i Anh cùng v

i. Cho dù

i Hà Lan là nh ng l

bán ch l c trong vi c tái phân ph
c a Tây Ban Nha và B

nh so v i

ng buôn

g t các c ng t p k t

N

a Tây Âu, B c Âu và

bi n Ban Tích, s c m nh h
H L

i th
i th

o Iberia. Nghiêm tr

ph n l n th kỷ XVI

c s h tr

ng

xuyên, tích c c và tr c ti p t phía Hoàng gia và Ngh vi n [34, tr.38-114].
Cu i cùng, chính sách xu t khẩu c
H

iv
ẩm n

n
y n khích xu t khẩu các lo i
T

i len d

ẩm

này có giá tr quá cao, l i không h p v i khí h u nóng ẩm c a ph n l n các x
12


T

sở

cl ic

lo i v n duy nh t có th
ẩ

t khẩu b c

c cho ho

ng buôn bán ở

ti

ng nan. Nhi

ĩ

n vi c lách lu t bằng cách s dụng các tr m trung gian buôn bán ở các qu c

Â

(

w

ở B ) nhằm h p th c hóa vi

c sang

[52, tr.6-7]. Vào cu i th kỷ XVI

i mặt v i

khá nhi u th thách trong tham v ng khai m tuy n buôn bán tr c ti p sang
1.1.2. Những nỗ lực thâm nhập phương Đông cuối thế kỷ XVI
a cu i th kỷ XVI

S ti n b trong nh n th c v
n hành các chuy

mi n
ặt ra nh ng th thách

n. Tuy nhiên, m t rào c n mang tính qu c t l
th c s cho tham v ng c a các
ng hàng h i c

o: s

n và Tây
N

Ban Nha và B
ở

vi

N

i Tây Ban Nha và B

c quy n các tuy n
S

t tìm ra

n vào cu i th kỷ XV. Hai dân t c Tây

b o v quy n l i bằng cách phân chia ph m

i s b o tr c a Giáo hoàng, th hi n m t cách chính th ng
Z

qua Hi

1529 T

i và tôn giáo t

N

i B

H o V ng và sang

n tây châu Phi, xu
T

B

N

ởng

c phép mở r ng

sang Tân th gi i (t p trung ở vùng bi n Caribbean), th
D

c quy n

t Thái Bình

n Philippines.
ởng c a Hi

S xác l p ph m vi
c
qu c t

i b kh

i dân Anh (và các dân t c khác) vào m
iB

c

N

T

B

th c l
gây chi

N
I

ng th i khuy

ng B

B
1485
13

i hàng h i

c quy n. Trong b i

u v i hai dân t

c ch
ng sang

ng bi n tây b c hoặ
S

Z

c châu Âu. Th
D

ởng

n t i ở Anh c g
Henry VII th

dụ


J

ng tây b

“

c, x sở hoặc các t nh b

” S

N
U

T
N

B

c dân t c Thiên

kỷ XVI, nhằ

N

tìm ki m

uv

iB

i ta quy

c, qua Na

sang Trung Hoa. Trong n

u th kỷ XVI, m t lo t các chuy n

n ra, tiêu bi u trong s
W

R

a Hugh

1553 Có th

n gi a th kỷ XVI,

ti n tài, v t l c trong vi c tìm ki
B
D

B

D

ng sang

[52, tr.8].

i th i n hoàng Mary I (1516 - 1558), quan ni m c

chi

m

i Anh v

u chính h t s c quan tr ng: t b n l
T

c và t p trung phát tri
nhiên, do v n ch

u v i các th l c Iberia nên Hoàng gia Anh
ằ

khuy
a Trung H
M

n

N

ti n v x

I

M
ù

ng b qua khu v c
Á N

ụl

t thu c Nga hoặ

1555

n thân

buôn bán v
ởng c

is

N

D

i

th i n hoàng Elizabeth (1558 - 1603), Hoàng gia Anh v n ch

n

quan h tr c ti p v

c

ng b khi ti p tục gia h n s

quy n c a Công ty Muscovy trong buôn bán v
1566 N

bi

B T

1581

c

L

nhằm phát tri n thêm tuy n buôn bán bằ

c thành l p

ng b v

[48,

tr.13-35].
ằ

Tuy nhiên, gi i pháp buôn bán v
T

ng b qua Ba

m b c l nh ng h n ch khó có th kh c phục: không an toàn và kém l i

nhu n. Công ty Levant không th

nhân l c nhằ
N

vi c v n chuy
ng b v
uv
ông. N

T

a Trung H
iB

N

m b o an toàn cho
Á

và qua

i Hà Lan th hi n rõ quy t tâm
ằm thâm nh p bằ

ng bi

i Anh sẽ b th t th trong cu
14


mi

n. Vì v y, chính quy n Elizabeth bu c ph i cân nh

chi

N

c c a mình trong vi c ng x v i các th l c B

kỷ tìm ki m trong vô v
Trung H

ù

ù

p nh
1558

Th c ra, t

T

ng duy nh

u v i các th l c Iberia.

i quân h

Armada hùng m nh c

B

i h

N

i m nh nhằ

i

n ra rằng

thoát kh i các bóng c a hai dân t

o Iberia là t

u tr c ti p v i h trong quá trình ti n

S

1558

n th ng vang d

chuy

a

n ra rằ

cở

xây d ng h

G n m t th

c bán c

i Anh cu

u ch nh

n thân cho các

gi i c a Francis Drake (1577 - 1580) và Thomas

Cavendish (1586 - 1588)
P

buôn bán xu
Mỹ N
nh

ổ ch c

ng th i khuy
ù

n trú ở châu

a Trung H i và l

y, có th nói rằ

z

i th i n

c ti n quan tr ng trong quy t tâm chen chân vào h th
N

qu c t mà hai dân t c Tây Ban Nha và B

i

ng tuyên b

c quy n t

u th th kỷ XVI.
Trong s phát tri n c a h

nn

XVI. N hoàng Elizabeth có nh
108]. Bên c
kỳ
P

ph nh n [37, tr.107-

ng chuy n bi n mang tính tích c c c a xã h i Anh th i
ng t

T

u cu i th kỷ

ng không nh
L w

n s chuy n hóa chung c

: “ i nhu n t vi

i th c s
a cu i th kỷ

XVI –
li u có ch

ng xu t phát t s may m n và ng u nh

tính toán và trù

” [52]. Th nh t, s l n m nh c

L

n quan tr ng vào vi c gây d ng v

il

Th hai, là vai trò c a làn sóng ki n th c v hàng h
ở

r ng

c Anh trong nh ng th p niên cu i c a th kỷ XVI nh ho

c a nh ng h c gi l ng l
ch cung c p ki n th

R

H

N

ng tích c c

ng n phẩm m i không

y tin th n dân t c c
15

ng Iberia.

y

th , các nhà hàng h i Anh; thúc giục h ti n lên phá v th
i Iberia. Th ba, s suy y u c
n a cu i th kỷ XVI
1580

ở ra m

N

iB

ặc bi t sau khi B

c quy n c a nh ng

N

ở

sáp nh p vào Tây Ban Nha
i An (

i th c s

i Hà

Lan) thâm nh
Mặc dù v

cs
z

chính quy

i th Hà Lan nh

ng h quy t li t t

c t n n c ng hòa m i

c thành l p. S dè dặt c a Hoàng gia Anh trong ng x v i các th l c Iberia
ặc bi

khi n cho gi

L

b t mãn. Nh ng ph n ng c a gi

n 1588-1600 t o
ổ

nên s c ép bu c Hoàng gia Anh ph i ph
T

1593

i v i mi n

ằm tái khẳ

ng c a Công ty Levant, N

nh hi u l c ho t
c phép tìm ki m

s nv

ằng c “

ng bi ”

là m

c chuy n quan tr ng trong nh n th

ng b

c coi
c

H

iv i

: H p th c hóa yêu c u c

v

trong vi

i Anh

u v i các th l c Iberia trong quá trình ti n sang mi

n. Các tài li

cho th

c khi N hoàng chính th c ban b s c l nh

1593
chuy

ặng lẽ tổ ch c 2

n xu

nặng n :

u th t b i
ub

m, th y th b m ng gi

ù

ch huy James

Lancaster b d t sang châu Mỹ và may m
1596

c uv
u hành c

R

v trên tàu c

p bi n c

i tàu khác khở

D

is

ặp n n, ch m

i duy nh t s ng sót trở

i Hà Lan [35].

Nh ng th t b i nặng n và liên ti p trong n l c ti
H

gi
nh n ra s non y
Tây Ban Nha, B

gây áp l

i Pháp

ặc bi t lo ng
cc

N

H L

n khi n

K

i ta

i Anh trên bi n so v i dân t
T

n th

n lúc

Hoàng gia công khai ng h h thành l p công ty buôn bán v i
16


c ch

i ở mi n

t ngu n l

n và c nh tranh tr c ti p v i các dân t c hàng h i Tây Âu khác. Trong
nh

i th kỷ XVI, v i th l c c a mình và s
R

gi

H

ng h c a nh ng h c

L

ổ ch c ti p c n
2

Hoàng gia m t cách m nh mẽ và quy mô. H ch

n nhu

c u c p bách ph i thành l p m t công ty chuyên buôn bán v
ẽ không ch

Th nh t, ngu n l i nhu n khổng l t buôn bán v
mang l i cho gi

ng cho c

ặc bi t là Hoàng gia Anh. Th
ch ở

i Hà Lan l

t i Tây Âu m t khi h kh ng ch
ẩm giá tr ) ngày càng trở nên hi n h u trong m

cùng v i ho
mi

c
t (không
c các ngu n

i Anh. Vì v y,

ng c a Công ty Levant chuyên buôn bán v
a Trung H i, m t công ty m

ng bi n v i

H o V ng sẽ gi i quy

mi

c nh

1.1.3. Sự thành lập Công y Đông Ấn Anh năm 1600
Trong khi cu c v
mẽ ở L

T

ng thành l
cv h

di n ra m nh
ởv v im t

i Hà Lan t

u và s n v t quý hi m khi n cho b u không khí ở Luân

ng khổng l

ụ V

ù

1600

thành ph L

i s h u thu n c a th
l

ng

nh nguy n

N hoàng Elizabeth cho phép thành l p Công ty buôn bán v
nhằm c nh tranh v
Anh. Vào th

i Hà Lan và b o v quy n l i h
H

ặp ph i nh

kinh t khi
12

i thu n l i. Ngày 31 tháng

1600 N hoàng Elizabeth và các b

“

a dân t c

L

ở

vi c thành l p
i mi

” (T

Company of Merchants of London, Trading into the East Indies), g i t t là Công
n [32, tr.8].

17


So v i nh

M

c thành l

L

n nh

ặc quy n nổi b t: Th nh

c nh

b n c a N hoàng khẳng

n là m t th ch kinh doanh

i, ch t p trung vào ho
không ph

ng kinh doanh và tìm ki m l i nhu n ch

ng b n vào các s m nh chinh ph t và thu

a. Th hai, hình

th c góp v n c a Công ty d a trên mô hình cổ ph n, thay vì nh
ng v

n hình c a th

c

i. Th ba, Công ty

ặt cách chuy n b c nén và kim lo
l
Anh cho

ẩ

ổi
nt iở

u b c m nghiêm ngặ
T

n th

b

t , tổ ch c c

c

nh bở

u hành bởi m t v Toàn quy n và m t v Phó toàn quy n

cùng v i m t H

H

ng g

nhi m toàn quy

ng h p c n thi t. Cu

nh n là doanh nghi

ng có quy n b phi u bãi
ù
R

c quy n trong buôn bán v
H

nh ng chính sách mang tính ng h c

c công

iv

n

n ch n và có ni m tin v ng ch c vào thành
công c a Công ty trong m

n. vì v y, khi tổ ch c chuy
cs v

70.000 b ng, m t con s không nh
s phát tri

L

i v i m t th

ở th

u th kỷ XVII.

18

u tiên
n
c

Tiểu kết chương 1
Là m t dân t c hàng h i ở Tây Âu su t th i kỳ

T
N

cu i th k XV, trong khi các dân t c Tây Ban Nha và B
thành công các phát ki
n và Tây
trong ph m vi t

a lý và khai mở

c các tuy

n, gi

n
n hành
i bi n sang

i Anh v n ho

ng ch y u

a Trung H i qua Bi n B c lên khu v c Ban Tích. Nh ng b t

ổn chính tr cùng v i s dè dặt c a Hoàng gia và Ngh Vi
trình khám phá và phát tri

ic

T

i Anh v
I

ph n l n th kỷ XVI, trong khi hai dân t

p và khai

thác hi u qu các tuy n hàng h i sang châu Á và châu Mỹ, gi i c m quy n Anh
ẩy vi

v n ch

B

B

D

Không ch tiêu t n nhân tài và v t l c, s dè dặt c a Hoàng gia Anh còn làm
ch m quá trình buôn bán c

c Anh v

nc

V i s phát tri n v nh n th c và khát v ng buôn bán v

n cu i th kỷ XVI

và t ng l
ti

quan tr ng cho s
L
ng bi ”

buôn bán v
L

S

ic

“

c phép buôn bán v
1593 H

ng b và

p tục xu ng thang trong v
c s

t ng l

n vi c thành l

u s th ng th

c a t ng l
s phát tri

i tụ nh ng

ng th i mở ra m t kỷ nguyên m i cho
ỳ.

nc

19