Đề tài khoa học: Nghiên cứu ứng dụng tính toán chỉ số sản xuất công nghiệp, chỉ số tiêu thụ và chỉ số tồn kho định kỳ hàng tháng ở Việt Nam

ĐỀ TÀI KHOA HỌC
SỐ: 2.2.15-CS06
NGHIÊN CỨU ỨNG DỤNG TÍNH TOÁN CHỈ SỐ SẢN XUẤT CÔNG
NGHIỆP, CHỈ SỐ TIÊU THỤ VÀ CHỈ SỐ TỒN KHO ĐỊNH KỲ
HÀNG THÁNG Ở VIỆT NAM
2. Cấp đề tài

: Cơ sở

3. Thời gian nghiên cứu : 2006
4. Đơn vị chủ trì

: Vụ Thống kê Công nghiệp và Xây dựng

5. Đơn vị quản lý

: Viện Khoa học Thống kê

6. Chủ nhiệm đề tài

: ThS. Phạm Đình Thúy

7. Những ngƣời phối hợp nghiên cứu:
CN. Vũ Văn Tuấn
CN. Dƣơng Thanh Hằng
CN. Phạm Thị Hồng Trang
ThS. Dƣơng Trí Thắng
CN. Hồ Thanh
8. Điểm đánh giá nghiệm thu đề tài: 8,0 / Xếp loại: Khá

375

I. THỰC TRẠNG VÀ SỰ CẦN THIẾT PHẢI ĐỔI MỚI PHƢƠNG PHÁP
THỐNG KÊ CÔNG NGHIỆP HÀNG THÁNG HIỆN NAY
Trong nhiều năm qua, để đánh giá tốc độ tăng trƣởng ngành công nghiệp
hàng tháng, Tổng cục Thống kê chủ yếu dựa vào chỉ tiêu “giá trị sản xuất
công nghiệp theo giá cố định” và đã đạt đƣợc kết quả nhất định trong việc
cung cấp các thông tin nhanh giúp Đảng, Nhà nƣớc hoạch định các chủ
trƣơng chính sách phát triển ngành công nghiệp một cách kịp thời và hiệu
quả. Cơ sở của phƣơng pháp đánh giá tăng trƣởng công nghiệp bằng chỉ tiêu
giá trị sản xuất theo giá cố định phù hợp với nền kinh tế phát triển trên cơ chế
quản lý là kế hoạch hoá tập trung bao cấp, số lƣợng cơ sở sản xuất ít, sản
phẩm sản xuất không nhiều, không đa dạng, nên phát huy tối đa ƣu thế của
phƣơng pháp, rất phù hợp với cơ chế này.
Tuy nhiên, hiện nay, kinh tế Việt Nam chuyển sang nền kinh tế thị
trƣờng, ngành công nghiệp Việt Nam đang phát triển rất nhanh, xuất hiện
nhiều sản phẩm mới, phong phú, đa dạng, không còn đơn điệu và ổn định
theo kế hoạch, giá cả không còn ổn định lâu dài theo quy định của Nhà nƣớc,
tất cả đều theo quy định cung cầu của thị trƣờng quyết định, dẫn đến việc
đánh giá tốc độ tăng trƣởng của ngành công nghiệp theo bảng giá cố định trở
nên lỗi thời, không còn phù hợp với điều kiện thực tế (trên thế giới không còn
nƣớc nào áp dụng), nền tảng của phƣơng pháp luận không còn phù hợp, do
vậy cần phải đƣợc đổi mới, tìm phƣơng pháp khác để thay thế.
Thống kê công nghiệp hàng tháng hiện nay đƣợc hình thành từ cơ chế
kế hoạch hoá tập trung và tồn tại suốt nửa thế kỷ qua, đến nay cả về hệ thống
chỉ tiêu và phƣơng pháp tính đều bộc lộ những hạn chế đòi hỏi phải có sự
thay đổi toàn diện cả về chỉ tiêu và phƣơng pháp tính toán. Những tồn tại hạn
chế đó là:
(1) Chỉ tiêu báo cáo hàng tháng không đáp ứng đƣợc yêu cầu quản lý và
điều hành của Nhà nƣớc, cũng nhƣ không đáp ứng yêu cầu đòi hỏi của các

nhà nghiên cứu, các nhà đầu tƣ trong và ngoài nƣớc.
(2) Phƣơng pháp tính các chỉ tiêu không còn thích hợp với nền kinh tế
thị trƣờng, nhất là phƣơng pháp đánh giá tốc độ tăng trƣởng của sản xuất.
(3) Phƣơng pháp thống kê công nghiệp hàng tháng hiện hành không đảm
bảo tính so sánh quốc tế.
376


Số liệu thống kê công nghiệp hàng tháng ở các nƣớc đƣợc tính toán trực
tiếp từ các sản phẩm công nghiệp hiện vật chủ yếu đại diện cho các ngành sản
phẩm, một số nƣớc tính bổ sung bằng chỉ tiêu giá trị tăng thêm theo giá so
sánh. Không có nƣớc nào sử dụng chỉ tiêu giá trị sản xuất và lại tính theo giá
cố định để đánh giá tốc độ tăng trƣởng công nghiệp nhƣ nƣớc ta hiện nay.
Bởi vậy số liệu thống kê công nghiệp hàng tháng của nƣớc ta không có tính
so sánh quốc tế vì chỉ tiêu báo cáo, phƣơng pháp tính toán hoàn toàn khác
biệt, không giống với bất cứ nƣớc nào và cũng không theo chuẩn mực thông
lệ của Tổ chức phát triển công nghiệp Liên hợp quốc quy định.
Với những tồn tại và hạn chế của thống kê công nghiệp hàng tháng
hiện nay, đã bộc lộ tất cả những gì không phù hợp với yêu cầu thông tin
trong nƣớc và quốc tế. Phƣơng pháp hiện nay cũng không còn cho phép khả
năng kiểm tra, kiểm soát về chuyên môn nghiệp vụ thống kê của cấp trên
với cấp dƣới đặc biệt là với cơ sở. Điều đó đòi hỏi phải thay thế bằng
phƣơng pháp mới, khắc phục đƣợc những tồn tại hạn chế của phƣơng pháp
cũ, phù hợp với thực tế hiện tại, đòi hỏi này mang tính tất yếu khách quan
của nền kinh tế thị trƣờng và đƣờng lối chủ động hội nhập quốc tế của Nhà
nƣớc ta.
Phƣơng pháp mới dự kiến đƣợc thay thế cho phƣơng pháp cũ hiện nay là
phƣơng pháp thống kê các sản phẩm công nghiệp hàng tháng. Nếu thực hiện
phƣơng pháp này sẽ khắc phục toàn bộ những hạn chế của phƣơng pháp cũ
hiện nay, đáp ứng nhu cầu thông tin tốt hơn, rộng rãi hơn cho các đối tƣợng

dùng tin, cụ thể là:
- Thông tin cung cấp hàng tháng không chỉ đánh giá về tốc độ tăng
trƣởng của sản xuất, mà còn cung cấp những thông tin về chỉ số tiêu thụ sản
phẩm, chỉ số tồn kho; không chỉ cho phạm vi toàn ngành công nghiệp, mà
còn phải cung cấp thông tin phản ảnh chi tiết đến từng ngành, nhóm ngành và
từng sản phẩm cụ thể, đó là những thông tin cần thiết đáp ứng đòi hỏi của nền
kinh tế thị trƣờng.
- Chất lƣợng, độ tin cậy của thông tin cao hơn, vì số liệu tổng hợp đƣợc
tính toán từ các thông tin ban đầu là khối lƣợng sản phẩm hiện vật đƣợc sản
xuất ra đủ đại diện cho các ngành hoặc nhóm ngành sản phẩm, đại diện cho
các vùng và các địa phƣơng.
377


- Phƣơng pháp thu thập số liệu và phƣơng pháp tổng hợp tính toán phù
hợp với nền kinh tế thị trƣờng và theo các chuẩn mực thống kê công nghiệp
quốc tế. Vì thế thông tin đƣợc cung cấp ổn định, đầy đủ cho các đối tƣợng
dùng tin ở trong và ngoài nƣớc, đảm bảo tính so sánh quốc tế.
- Mở rộng đối tƣợng cung cấp thông tin, đáp ứng yêu cầu của cơ quan
quản lý nhà nƣớc các cấp, của các nhà đầu tƣ, các cơ quan nghiên cứu khác.
II. PHƢƠNG PHÁP LUẬN CƠ BẢN VỀ TÍNH CHỈ SỐ KHỐI LƢỢNG SẢN
XUẤT, TIÊU THỤ VÀ TỒN KHO SẢN PHẨM CÔNG NGHIỆP HÀNG
THÁNG VÀ KINH NGHIỆM CỦA MỘT SỐ NƢỚC TRONG VIỆC TÍNH
TOÁN CÁC CHỈ SỐ KHỐI LƢỢNG SẢN XUẤT, TIÊU THỤ VÀ TỒN KHO
1. Phƣơng pháp luận chung về chọn mẫu và tính chỉ số khối lƣợng sản
xuất, tiêu thụ và tồn kho sản phẩm công nghiệp hàng tháng
Muốn tính các chỉ số nói chung và chỉ số của ngành công nghiệp nói
riêng đều phải xuất phát từ các đại lƣợng đo lƣờng của các chỉ tiêu cần thiết
có liên quan đến chỉ số. Ví dụ cần tính chỉ số khối lƣợng sản xuất thì phải có
chỉ tiêu đo lƣờng kết quả sản xuất của hai thời kỳ khác nhau; tính chỉ số tiêu

thụ hoặc chỉ số tồn kho, thì phải có chỉ tiêu đo lƣờng khối lƣợng tiêu thụ hoặc
khối lƣợng tồn kho của hai thời kỳ khác nhau.
Đo lƣờng các chỉ tiêu phục vụ cho tính chỉ số có thể đo lƣờng bằng giá
trị hoặc hiện vật (cũng có thể đo lƣờng bằng các hình thức khác nhƣ hao phí
lao động sống, nhƣng không phổ biến).
Đối với ngành công nghiệp, các chỉ tiêu đo bằng giá trị có ý nghĩa phản
ánh tính đầy đủ và chính xác cao, nhƣng chỉ với chu kỳ năm và là số liệu
chính thức; còn tính cho hàng tháng và yêu cầu nhanh đối với số liệu quý, 6
tháng, 9 tháng, năm thì tính theo giá trị là không có tính khả thi.
Có nhiều phƣơng pháp tính chỉ số khối lƣợng sản xuất (gọi tắt là chỉ số
phát triển sản xuất), tiêu thụ và tồn kho công nghiệp hàng tháng. Dƣới đây
giới thiệu phƣơng pháp cơ bản về chọn mẫu và tính chỉ số phát triển sản xuất,
chỉ số tiêu thụ và chỉ số tồn kho công nghiệp đang đƣợc áp dụng rộng rãi hơn
so với các phƣơng pháp khác.
Việc xây dựng chỉ số phát triển sản xuất công nghiệp, chỉ số tiêu thụ và
chỉ số tồn kho bắt đầu từ việc phân ngành công nghiệp. Giả sử phân ngành

378


công nghiệp đạt tới cấp 4, thì trƣớc hết ta lựa chọn ngành, sản phẩm và cơ sở
đại diện để điều tra thƣờng xuyên. Các bƣớc thực hiện cụ thể nhƣ sau:
Bước 1: Chọn các ngành công nghiệp cấp 4 đại diện cho toàn ngành
công nghiệp để điều tra thƣờng xuyên.
Bước 2: Trong mỗi ngành công nghiệp 4 đƣợc chọn ở bƣớc 1, lựa chọn
các sản phẩm đủ đại diện để điều tra.
Bước 3: Đối với mỗi sản phẩm đƣợc chọn ở bƣớc 2, lựa chọn các cơ sở
sản xuất đại diện để điều tra.
Quy trình chọn lựa ở bƣớc 1, bƣớc 2, bƣớc 3 đều theo nguyên tắc chung
sau: sắp xếp trật tự các ngành công nghiệp cấp 4 (ở bƣớc 1) hoặc các sản

phẩm của cơ sở (ở bƣớc 2) hoặc các cơ sở sản xuất ra sản phẩm (ở bƣớc 3)
giảm dần (từ cao xuống thấp) theo tỷ trọng giá trị tăng thêm hoặc giá trị sản
xuất. Việc lựa chọn bắt đầu từ cao xuống thấp theo tỷ trọng đã sắp, và đƣợc
dừng lại (ngành cuối cùng của bƣớc 1 cũng nhƣ sản phẩm cuối cùng ở bƣớc 2
và cơ sở cuối cùng ở bƣớc 3) khi tổng giá trị tăng thêm hoặc tổng giá trị sản
xuất (cộng dồn) chiếm trên 70% tổng giá trị tăng thêm hoặc tổng giá trị sản
xuất của ngành cấp 4 đó (ở bƣớc 1) hoặc của sản phẩm đó (ở bƣớc 2) và khi
khối lƣợng sản phẩm (cộng dồn) của các cơ sở đó chiếm trên 70% tổng khối
lƣợng sản phẩm đó (ở bƣớc 3).
Để tính toán chỉ số phát triển sản xuất, tiêu thụ và tồn kho của toàn
ngành công nghiệp ta phải lần lƣợt tính các chỉ số sau:
+ Chỉ số cá thể cho các sản phẩm đƣợc chọn
+ Chỉ số bình quân chung của mỗi ngành cấp 4 đƣợc chọn
+ Chỉ số phát triển sản xuất, tiêu thụ và tồn kho chung của toàn ngành
công nghiệp (hoặc có thể tính chỉ số bình quân cho mỗi ngành công nghiệp
cấp I, sau đó tính chỉ số bình quân chung toàn ngành công nghiệp).
Các bước tính toán cụ thể
A. Chọn lựa
Bước 1: Giả sử toàn ngành công nghiệp có n ngành cấp 4, ta lập bảng để
lựa chọn các ngành cấp 4 để điều tra thƣờng xuyên nhƣ sau:

379


Thứ tự

Tên ngành
cấp 4

A

B

Giá trị
tăng thêm

(hoặc GTSX,
doanh thu)

Quyền số
(tỷ trọng GTTT hoặc
GTSX, DT trong
toàn ngành CN)

Quyền số
cộng dồn (%)

1

2: We

3: We

1

Ngành thƣ nhất

----

-- - - - -

-----

2

Ngành thứ 2

-----

-----

-----

...

...........

----

- - - - - -- -

-----

i

Ngành thứ i

...

...........

-----

-----

-----

N

Ngành thứ n

-----

-----

----

Ghi chú

Các ngành đƣợc
sắp theo thứ tự
giảm dần của
giá trị tăng thêm
(hoặc
GTSX,
DT).

70%

Tổng số (

100%

)

Nhƣ vậy, ta chọn đƣợc i ngành cấp 4 để điều tra thƣờng xuyên.
Bước 2: Từ mỗi một ngành cấp 4 trong i ngành đã đƣợc chọn ở bƣớc 1
ta lập bảng sau để chọn lựa sản phẩm điều tra thƣờng xuyên. Chẳng hạn ta
lập cho ngành cấp 4 thứ nhất mà ngành này có m loại sản phẩm.
Thứ tự

Tên sản

Giá trị tăng
thêm

Quyền số
(tỷ trọng GTTT

phẩm

(hoặc GTSX,
doanh thu)

hoặc GTSX trong
toàn ngành CN)

Quyền
số cộng
dồn

Ghi chú

A

B

1

2: Wq

3: Wq

4

1

Sản phẩm 1

-----

---------

------

Các sản phẩm đƣợc

2

Sản phẩm 2

-----

---------

------

sắp theo thứ tự

...

...

-----

---------

------

giảm dần của tỷ
k
...
m

Sản phẩm k
...

70%
-----

Sản phẩm m

---------

------

--------

100%

trọng GTTT (hoặc
GTSX, DT)

Ghi chú: Trong thực tế, việc tính giá trị tăng thêm cho sản phẩm là rất
khó khăn. Tuy nhiên, ta có thể tính giá trị tăng thêm cho sản phẩm tƣơng đối
chính xác bằng cách nhân tổng doanh thu (hoặc trị giá khối lƣợng sản phẩm
sản xuất) trong một năm của một sản phẩm đƣợc chọn với hệ số giá trị tăng
thêm bình quân của ngành công nghiệp cấp 4.
B. Tính toán các chỉ số
1. Chỉ số cá thể SX, tiêu thụ, tồn kho của SP ở mỗi ngành cấp 4 đƣợc chọn
380


iq

q1
q0

2. Chỉ số phát triển SX, tiêu thụ, tồn kho của mỗi ngành cấp 4 đƣợc chọn tính
theo công thức:

ie

iq we
we

(we là quyền số của mỗi sản phẩm đã chọn ở bƣớc 2)
3. Chỉ số phát triển SX, tiêu thụ, tồn kho chung của toàn ngành công nghiệp
I

iq wq
wq

(wq là quyền số của mỗi ngành cấp 4 đã chọn ở bƣớc 2).
2. Phƣơng pháp tính cụ thể chỉ số phát triển sản xuất, chỉ số tiêu thụ, chỉ
số tồn kho ngành công nghiệp
2.1. Những chỉ số cơ bản của ngành công nghiệp và các điều kiện để tính
các chỉ số cơ bản
a) Chỉ số cơ bản của ngành công nghiệp
Nói đến chỉ số của ngành công nghiệp thì có rất nhiều, nhất là tính các
chỉ số cho năm. Nhƣng để tính cho hàng tháng hoặc cho các yêu cầu ƣớc tính
nhanh, thƣờng chỉ tính những chỉ số sau:
- Chỉ số phát triển sản xuất;
- Chỉ số tiêu thụ;
- Chỉ số tồn kho.
Ngoài ra còn các chỉ số khác nhƣ: chỉ số sử dụng lao động, chỉ số năng
suất lao động, chỉ số sử dụng công suất, chỉ số xuất khẩu trong công nghiệp,
chỉ số vật tƣ đầu vào (chỉ số tiêu dùng vật tƣ),… nhƣng chỉ một số nƣớc thực
hiện vì khâu thu thập thông tin khó khăn.
b) Điều kiện để tính các chỉ số cơ bản hàng tháng của ngành công nghiệp
Để tính các chỉ số cơ bản hàng tháng của ngành công nghiệp cần có các

thông tin sau:
(1) Chỉ tiêu về sản xuất các sản phẩm và mặt hàng đại diện hàng tháng
tính theo hiện vật.
381


(2) Chỉ tiêu về tiêu thụ và tồn kho của các sản phẩm và mặt hàng đại
diện phát sinh hàng tháng theo hiện vật.
Đối với các sản phẩm, mặt hàng đại diện trong các chỉ tiêu sản xuất, tiêu
thụ, tồn kho phải đảm bảo các yêu cầu sau:
- Danh mục sản phẩm và mặt hàng sản phẩm phải ổn định trong một
thời kỳ nhất định, ít nhất cũng phải từ một năm trở lên.
- Mỗi sản phẩm, mặt hàng sản phẩm phải đƣợc quy định rõ ràng về quy
cách, phẩm chất, tính chất và thành phần hoá học (nếu có). Trong một sản
phẩm không nên bao gồm những mặt hàng có giá trị chênh lệch quá lớn giữa
mặt hàng có giá trị cao nhất và thấp nhất. Nếu có trƣờng hợp đó xảy ra thì
phải tách sản phẩm thành các mặt hàng chi tiết.
- Trong danh mục sản phẩm, có sản phẩm hoàn chỉnh và nhiều sản phẩm
khác chỉ là các chi tiết, linh kiện phục vụ cho lắp ráp sản phẩm chính, thì ƣu
tiên lựa chọn sản phẩm hoàn chỉnh và cần loại bớt một số sản phẩm chỉ đơn
thuần là phục vụ cho lắp ráp sản phẩm hoàn chỉnh.
- Phải thống nhất đơn vị tính cho tất cả các cơ sở điều tra.
- Số lƣợng sản phẩm và mặt hàng đại diện phải chiếm ít nhất 75% khối
lƣợng sản xuất của ngành cấp trên nó (hay nói cách khác là phải có tổng tỷ
trọng chiếm từ 75% trở lên trong tổng số giá trị sản xuất hoặc giá trị tăng
thêm của ngành cấp trên nó).
(3) Các bộ quyền số, gồm:
- Quyền số của sản phẩm đại diện;
- Quyền số của ngành công nghiệp cấp 4 đại diện;
- Quyền số của ngành công nghiệp cấp 2;

- Quyền số của ngành công nghiệp cấp 1;
Bộ quyền số có thể tính cho hàng năm hoặc của một năm nào đó đƣợc
dùng cố định cho nhiều năm (gọi là quyền số cố định). Phổ biến hiện nay là
sử dụng quyền số cố định.
2.2. Phương pháp tính quyền số để tính chỉ số phát triển sản xuất, chỉ số
tiêu thụ, chỉ số tồn kho ngành công nghiệp
a. Các loại quyền số và chỉ tiêu dùng để tính các chỉ số công nghiệp
Để tính các chỉ số công nghiệp theo khối lƣợng sản phẩm hiện vật cần
có các loại quyền số sau đây:
382


(1) Quyền số của chỉ số phát triển sản xuất, hay còn gọi là quyền số sản
xuất gồm:
- Quyền số sản xuất của sản phẩm đại diện cho ngành công nghiệp cấp 4.
- Quyền số sản xuất của ngành công nghiệp cấp 4, cấp 3, cấp 2, cấp 1;
Quyền số sản xuất đƣợc tính từ 2 chỉ tiêu:
- Quyền số để tính chỉ số phát triển sản xuất nhằm đánh giá tăng trƣởng của
sản xuất công nghiệp thì chỉ tiêu tính quyền số là giá trị tăng thêm công nghiệp.
- Quyền số để tính chỉ số phát triển sản xuất nhằm so sánh, phân tích
trong mối quan hệ với chỉ số tiêu thụ, chỉ số tồn kho thì chỉ tiêu tính quyền số
là giá trị sản xuất công nghiệp.
(2) Quyền số của chỉ số tiêu thụ hay còn gọi là quyền số tiêu thụ gồm:
- Quyền số tiêu thụ của sản phẩm đại diện cho ngành công nghiệp cấp 4.
- Quyền số tiêu thụ của ngành công nghiệp cấp 4, cấp 3, cấp 2, cấp 1;
Quyền số tiêu thụ đƣợc tính từ chỉ tiêu doanh thu thuần công nghiệp
hoặc giá trị sản xuất. Nói chung thì tính từ chỉ tiêu doanh thu thuần công
nghiệp là chính xác nhất. Nếu vì khó khăn không tính đƣợc doanh thu thuần
công nghiệp thì mới dùng giá trị sản xuất.
(3) Quyền số của chỉ số tồn kho hay còn gọi là quyền số tồn kho gồm:

- Quyền số tồn kho của sản phẩm đại diện cho ngành cấp 4.
- Quyền số tồn kho của ngành cấp 4, cấp 3, cấp 2, cấp1;
Quyền số tồn kho đƣợc tính từ chỉ tiêu giá trị tồn kho tại một thời điểm.
Các loại quyền số sản xuất, tiêu thụ, tồn kho đƣợc tính cho từng thời kỳ
liên tiếp nhau (quyền số của từng thời kỳ hiện tại) gọi là quyền số khả biến
hoặc chỉ tính cho một thời kỳ nào đó và đƣợc cố định sử dụng cho nhiều thời
kỳ tiếp theo, gọi là quyền số cố định.
Việc tính các loại quyền số bao giờ cũng khó khăn, mất nhiều thời gian
và rất tốn kém kinh phí, nên mặc dù quyền số khả biến giúp cho tính các chỉ
số bình quân chính xác hơn, nhƣng trong thực tế không có tính khả thi, mà
hầu hết các quốc gia đều dùng quyền số cố định.
Đối với ngành công nghiệp Việt Nam cũng sử dụng quyền số cố định, cụ
thể là dùng quyền số của 1 năm gốc để cố định tính cho nhiều năm tiếp theo.
383


b. Phương pháp tính các loại quyền số công nghiệp
- Quyền số sản xuất
Quyền số sản xuất đƣợc tính bằng 2 chỉ tiêu: giá trị tăng thêm và giá trị
sản xuất. Phƣơng pháp tính cơ bản là giống nhau, nên đƣợc trình bày chung
mà không trình bày riêng theo từng chỉ tiêu.
+ Phương pháp tính quyền số sản xuất của sản phẩm đại diện ngành công
nghiệp cấp 4.
Quyền số sản xuất của sản phẩm là tỷ trọng giá trị tăng thêm (giá trị sản
xuất) các sản phẩm thuộc ngành công nghiệp cấp 4 trong tổng giá trị tăng
thêm (giá trị sản xuất) của ngành công nghiệp cấp 4. Trong một ngành công
nghiệp cấp 4 có rất nhiều sản phẩm, nên không thể tính đầy đủ cho 100% số
sản phẩm của ngành cấp 4, mà chỉ cần tính cho số sản phẩm quan trọng đại
diện chiếm từ 75% giá trị tăng thêm (giá trị sản xuất) trở lên của ngành công
nghiệp cấp 4 là đảm bảo đƣợc yêu cầu cho tính toán.

Công thức tính nhƣ sau:
W

VAqn (GOqn )
VAqN 4 (GOqN 4 )

 Wqn: Là quyền số của sản phẩm n
 VAqn(GOqn): Là giá trị tăng thêm (giá trị sản xuất) của sản phẩm n


VAqN 4 (

GOqN 4 ): Là giá trị tăng thêm (giá trị sản xuất) của một

ngành công nghiệp cấp 4 N.
 n: Là số sản phẩm đại diện của một ngành công nghiệp cấp 4 N.
(n = 1,2,3 …k).
 q: Là ký hiệu cho sản xuất.
+ Phương pháp tính quyền số sản xuất cho ngành công nghiệp cấp 4.
Quyền số sản xuất của ngành công nghiệp cấp 4 là tỷ trọng của ngành
công nghiệp cấp 4 trong tổng ngành công nghiệp cấp 3 tính theo giá trị tăng
thêm và theo giá trị sản xuất. Nhƣng thực tế ít khi sử dụng tới ngành công
nghiệp cấp 3, nên trong hƣớng dẫn phƣơng pháp tính quyền số của ngành cấp
4 là tính trong tổng ngành công nghiệp cấp 2.
Công thức tính:
384


Trƣờng hợp tính quyền số cho những ngành công nghiệp cấp 4 đại diện cho
ngành cấp 2:

WqN 4

VAqN 4 (GOqN 4 )
VAqN 4 (

GOqN 4 )

 WqN4: Quyền số của ngành công nghiệp cấp 4 N
 VAqN4 (GOqN4): Là tổng giá trị tăng thêm (giá trị sản xuất) của ngành
công nghiệp cấp 4 N.


VAqN 4 (

GOqN 4 ) : Là tổng giá trị tăng thêm hoặc giá trị sản xuất của

các ngành công nghiệp cấp 4 đại diện cho ngành công nghiệp cấp 2.
Trƣờng hợp tính quyền số cho tất cả các ngành công nghiệp cấp 4 trong
ngành công nghiệp cấp 2.
WqN 4

VAqN 4 (GOqN 4 )
VAqN 2 (GOqN 2 )

 VAqN2: Là giá trị tăng thêm của ngành công nghiệp cấp 2.
 GOqN2: Là giá trị sản xuất của ngành công nghiệp cấp 2.
+ Phương pháp tính quyền số sản xuất cho ngành công nghiệp cấp 2.
Quyền số sản xuất của ngành công nghiệp cấp 2 là tỷ trọng của từng
ngành công nghiệp cấp 2 trong tổng giá trị tăng thêm (giá trị sản xuất) của
ngành công nghiệp cấp 1.

Công thức tính:
WqN 2

VAqN 2 (GOqN 2 )
VAqN 1 (GOqN 1 )

 WqN2: Là quyền số của ngành công nghiệp cấp 2 N.
 VAqN2(GOqN2): Là giá trị tăng thêm (giá trị sản xuất) của ngành công
nghiệp cấp 2 N.
 VAqn1(GOqN1): Là giá trị tăng thêm (giá trị sản xuất) của ngành công
nghiệp cấp 1.
+ Phương pháp tính quyền số sản xuất cho ngành công nghiệp cấp 1.
Quyền số của ngành công nghiệp cấp 1 là tỷ trọng giá trị tăng thêm (giá
trị sản xuất) của từng ngành công nghiệp cấp 1 trong toàn ngành công nghiệp.
385


Công thức tính:
WqN1

VAqN1 (GOqN1 )
VAqN (GOqN )

 WqN1: Là quyền số của ngành công nghiệp cấp 1 N.
 VAqN1(GOqN1): Là giá trị tăng thêm (giá trị sản xuất) của ngành công
nghiệp cấp 1 N.
 VAqN (GO qN ) : Là giá trị tăng thêm (giá trị sản xuất) của toàn ngành công
nghiệp.
- Quyền số tiêu thụ
Quyền số tiêu thụ đƣợc tính bằng chỉ tiêu tổng giá trị hàng hoá xuất kho

theo giá bán chƣa có thuế tiêu thụ. Trong thực tế nhiều trƣờng hợp tính tổng
giá trị hàng hoá xuất kho tiêu thụ rất khó khăn, do vậy có thể thay bằng chỉ
tiêu doanh thu thuần công nghiệp của thời kỳ tính quyền số (thƣờng là năm).
+ Phương pháp tính quyền số tiêu thụ của sản phẩm.
Quyền số tiêu thụ sản phẩm là tỷ trọng giá trị tiêu thụ (không gồm thuế
tiêu thụ) của từng sản phẩm trong tổng giá trị tiêu thụ của các sản phẩm thuộc
ngành công nghiệp cấp 4.
Công thức tính:
WTn

DTTn
DTTn

 WTn : Là quyền số tiêu thụ của sản phẩm n.
 DTTn : Là giá trị tiêu thụ của sản phẩm n.


DTTn : Là giá trị tiêu thụ của tất cả các sản phẩm trong ngành CN cấp 4.

 T : Ký hiệu cho tiêu thụ.
Trong thực tế số sản phẩm của một ngành CN cấp 4 rất nhiều, nên
không thể tính đầy đủ 100% cho các sản phẩm của ngành. Vì vậy, chỉ cần
tính cho các sản phẩm đại diện chiếm từ 75% giá trị tiêu thụ của ngành là đủ
đảm bảo cho yêu cầu tính toán chỉ số tiêu thụ. Những sản phẩm không đại
diện cũng đƣợc giả định là tác động đến chỉ số tiêu thụ giống nhƣ quyền số
của các sản phẩm đại diện. Vì thế quyền số tiêu thụ đầy đủ đƣợc tính trên các
số liệu sau:
386

DTTn : Là giá trị tiêu thụ của sản phẩm đại diện n.

DTTn : Là tổng giá trị tiêu thụ của các SP đại diện cho ngành N.

+ Phương pháp tính quyền số tiêu thụ cho ngành công nghiệp cấp 4
Quyền số tiêu thụ của ngành công nghiệp cấp 4 là tỷ trọng doanh thu
thuần công nghiệp của từng ngành công nghiệp cấp 4 trong tổng doanh thu
thuần của ngành công nghiệp cấp 3.
Trong thực tế ít khi tính toán sử dụng đến ngành công nghiệp cấp 3, nên
thƣờng tính tỷ trọng ngành CN cấp 4 trong tổng ngành CN cấp 2.
Công thức tính:
WTN 4

DTTN 4
DTTN 2

 WTN 4 : Là quyền số tiêu thụ của ngành công nghiệp cấp 4 N.
 DTTN 4 : Là doanh thu thuần công nghiệp của ngành công nghiệp cấp 4 N.
 DTTN 2 : Là doanh thu thuần công nghiệp của ngành công nghiệp cấp 2 N.
Trong thực tế có nhiều ngành công nghiệp cấp 2 có số ngành cấp 4 rất
lớn, nhƣng khi tính toán không cần thiết phải tính đầy đủ cho toàn bộ ngành
cấp 4 mà chỉ cần tính cho một số ngành cấp 4 đại diện chiếm từ 75% giá trị
của ngành cấp 2 là đủ đáp ứng yêu cầu tính toán. Khi đó tính quyền số tiêu
thụ cho các ngành công nghiệp cấp 4 đại diện đƣợc thay thế.
- DTTN 4 : Là doanh thu thuần công nghiệp của ngành cấp 4 đại diện N.
- DTTN 2 : Đƣợc thay bằng tổng doanh thu thuần công nghiệp của các
ngành CN cấp 4 đại diện (

DTNT 4 ) .

+ Phương pháp tính quyền số tiêu thụ cho ngành công nghiệp cấp 2
Quyền số tiêu thụ ngành công nghiệp cấp 2 là tỷ trọng doanh thu thuần
từng ngành công nghiệp cấp 2 trong tổng doanh thu thuần của ngành công
nghiệp cấp 1.
Công thức tính:
WTN 2

DTTN 2
DTTN 1

387


 WTN 2 : Quyền số tiêu thụ của ngành CN cấp 2 N.
 DTTN 2 : Doanh thu thuần công nghiệp của ngành CN cấp 2 N.
 DTTN 1 : Doanh thu thuần công nghiệp của ngành CN cấp 1 N.
+ Phương pháp tính quyền số tiêu thụ cho ngành công nghiệp cấp 1
Quyền số tiêu thụ ngành CN cấp 1 là tỷ trọng của từng ngành công nghiệp
cấp 1 trong tổng doanh thu thuần công nghiệp của toàn ngành công nghiệp.
Công thức tính:
WTN 1

DTTN 1
DTTN

 WTN 1 : Là quyền số tiêu thụ của ngành công nghiệp cấp 1 N.
 DTTN 1 : Là doanh thu thuần công nghiệp của ngành công nghiệp cấp 1 N.
 DTTN : Là doanh thu thuần công nghiệp của toàn ngành công nghiệp.
- Quyền số tồn kho
Quyền số tồn kho đƣợc tính theo chỉ tiêu giá trị tồn kho của sản phẩm

công nghiệp tại một thời điểm nhất định (thƣờng là cuối năm).
+ Quyền số tồn kho sản phẩm
Quyền số tồn kho sản phẩm là tỷ trọng giá trị tồn kho của từng sản phẩm
trong tổng giá trị tồn kho của các sản phẩm trong ngành công nghiệp cấp 4.
Trong thực tế một ngành công nghiệp cấp 4 có rất nhiều sản phẩm,
không thể tính giá trị tồn kho cho đầy đủ 100% sản phẩm và cũng không thể
tính theo giá thành nhập kho của từng sản phẩm của ngành. Vì vậy, về số sản
phẩm chỉ cần tính cho những sản phẩm đại diện chiếm từ 75% giá trị tồn kho
của ngành công nghiệp cấp 4 là đủ đảm bảo cho tính toán. Về giá để tính giá
trị tồn kho là giá tiêu thụ bình quân (không gồm thuế tiêu thụ) của sản phẩm
trong kỳ.
Công thức tính:
Wdn

Gdn
Gdn

 Wdn: Là quyền số tồn kho của sản phẩm n.

388


 Gdn: Là giá trị tồn kho của sản phẩm đại diện n tính theo sản lƣợng tồn
kho nhân (x) với giá tiêu thụ bình quân.


Gdn : Là tổng giá trị tồn kho của các sản phẩm đại diện n.

 d: Ký hiệu cho tồn kho.
+ Tính quyền số tồn kho cho ngành công nghiệp cấp 4

Quyền số tồn kho ngành công nghiệp cấp 4 là tỷ trọng giá trị tồn kho
của từng ngành công nghiệp cấp 4 trong tổng giá trị tồn kho của ngành công
nghiệp cấp 3 hoặc cấp 2. Trong thực tế chỉ sử dụng quyền số ngành cấp 4 để
tính chỉ số ngành cấp 2, nên chỉ tính quyền số ngành cấp 4 trong ngành cấp 2.
Giá trị tồn kho của ngành công nghiệp cấp 4 tính bằng giá trị tồn kho
theo giá thành sản phẩm nhập kho.
Công thức tính:
WdN 4

G dN 4
G dN 2

 WdN4: Quyền số tồn kho của ngành công nghiệp cấp 4 N
 GdN4: Giá trị tồn kho của ngành công nghiệp cấp 4 N tính theo giá
thành nhập kho.
 GdN2: Giá trị tồn kho của ngành công nghiệp cấp 2 N tính theo giá
thành nhập kho.
Trƣờng hợp không cần tính quyền số tiêu thụ cho tất cả các ngành công
nghiệp cấp 4, mà chỉ cần tính cho các ngành công nghiệp cấp 4 đại diện thì
thay thế giá trị tồn kho ngành công nghiệp cấp 2 bằng tổng giá trị tồn kho của
các ngành công nghiệp cấp 4 đại diện (GdN4).
+ Tính quyền số tồn kho cho ngành công nghiệp cấp 2
Quyền số tồn kho của ngành công nghiệp cấp 2 là tỷ trọng giá trị tồn
kho của từng ngành công nghiệp cấp 2 trong tổng giá trị tồn kho của ngành
công nghiệp cấp 1.
Giá trị tồn kho tính theo giá thành sản phẩm nhập kho.
Công thức tính:
WdN 2

G dN 2

G dN 1

389


 WdN2: Là quyền số tồn kho của ngành công nghiệp cấp 2 N.
 GdN2: Là giá trị tồn kho của ngành công nghiệp cấp 2 N.
 GdN1: Là giá trị tồn kho của ngành công nghiệp cấp 1 N.
+ Tính quyền số tồn kho ngành công nghiệp cấp 1
Quyền số tồn kho ngành công nghiệp cấp 1 là tỷ trọng giá trị tồn kho
của ngành công nghiệp cấp 1 trong tổng giá trị tồn kho của toàn ngành công
nghiệp.
Giá trị tồn kho của toàn ngành công nghiệp tính theo giá thành sản phẩm
nhập kho.
Công thức tính:
WdN 1

G dN 1
G dN

WdN1: Là quyền số tồn kho ngành công nghiệp cấp 1 N.
GdN1: Là giá trị tồn kho ngành công nghiệp cấp 1 N.
GdN: Là giá trị tồn kho toàn ngành công nghiệp.
2.3. Phương pháp tính các chỉ số cơ bản công nghiệp
2.3.1. Phương pháp tính chỉ số phát triển sản xuất
Chỉ số phát triển sản xuất là số tƣơng đối thƣờng đƣợc tính bằng tỷ lệ
phần trăm phản ánh mức độ so sánh khối lƣợng sản xuất đƣợc tạo ra giữa hai
kỳ so sánh là kỳ hiện tại và kỳ gốc.
Kỳ gốc so sánh có thể đƣợc chọn theo nhiều góc độ khác nhau:
- Nếu muốn so với cùng kỳ năm trƣớc thì ta chọn kỳ gốc là tháng, quý

cùng kỳ của năm trƣớc.
- Nếu muốn so sánh với kỳ liền kề trƣớc đó, thì thì ta chọn là tháng
trƣớc, quý trƣớc, năm trƣớc.
- Nếu muốn so sánh với một kỳ chuẩn cố định, thì ta chọn một tháng
hoặc một tháng bình quân, một quý hoặc một quý bình quân của một năm cố
định nào đó làm gốc.
Chọn kỳ gốc là tuỳ thuộc vào tập quán và thói quen của ngƣời dùng tin.
ở nƣớc ta lâu nay thƣờng quen dùng số liệu so sánh với cùng kỳ năm trƣớc và
số liệu so sánh với kỳ trƣớc liền kề (so sánh động), ít dùng so sánh với một
tháng cố định của một năm nào đó (so sánh tĩnh).
390


Chỉ số phát triển sản xuất có công thức chung là:
k

Ix

i XnW Xn
n 1

- IX: Là chỉ số phát triển sản xuất chung
- iXn: Là chỉ số phát triển sản xuất của SP (hoặc của một ngành) thứ n.
- WXn: Là quyền số sản xuất của SP (hoặc của một ngành) thứ n.
Việc tính chỉ số phát triển sản xuất công nghiệp đƣợc bắt đầu từ tính chỉ
số khối lƣợng sản xuất của sản phẩm hay còn gọi là chỉ số cá thể. Từ chỉ số
cá thể có thể tính cho các chỉ số khối lƣợng sản xuất của ngành công nghiệp
cấp 4, cấp 2, cấp 1 và toàn ngành công nghiệp; cũng có thể tính cho một địa
phƣơng, một loại hình kinh tế và cho toàn quốc.
Phƣơng pháp tính cụ thể nhƣ sau:

(1) Tính chỉ số phát triển sản xuất cho 1 sản phẩm
Công thức tính:
iqn

q n1
x 100
qn0

- iqn: là chỉ số phát triển sản xuất của sản phẩm cụ thể n (ví dụ nhƣ: sản
phẩm điện, than, vải, xi măng…);
- qn1: là khối lƣợng sản phẩm hiện vật đƣợc sản xuất ra ở thời kỳ hiện tại;
- qn0: là khối lƣợng sản phẩm hiện vật đƣợc sản xuất ra ở thời kỳ gốc.
Tính chỉ số phát triển sản xuất cho từng sản phẩm riêng biệt rất đơn
giản, nhƣng lại vô cùng quan trọng, bởi các chỉ số cá biệt từng sản phẩm sẽ là
cơ sở để tính chỉ số chung cho ngành, cho địa phƣơng và cho toàn quốc. Nếu
các chỉ số cá biệt của sản phẩm thiếu chính xác sẽ làm cho chỉ số chung
không chính xác.
(2) Tính chỉ số phát triển sản xuất cho một ngành công nghiệp cấp 4
Chỉ số phát triển sản xuất của một ngành công nghiệp cấp 4 là chỉ số
bình quân gia quyền của các chỉ số sản phẩm đại diện cho ngành đó.
Công thức tính:
IqN4 =

iqn x Wqn
391


- IqN4: là chỉ số phát triển sản xuất của ngành cấp 4 thứ N.
- iqn: là chỉ số phát triển sản xuất của sản phẩm thứ n.
- Wqn: là quyền số sản xuất của sản phẩm thứ n.

- q: là ký hiệu cho sản xuất.
- N4: là ký hiệu cho ngành cấp 4 (N4=1,2,3,…j).
(j: là số thứ tự của ngành cấp 4 cuối cùng).
- n: là ký hiệu cho số sản phẩm (n=1,2,3…k).
(k là số thứ tự của sản phẩm cuối cùng trong ngành công nghiệp cấp 4).
(3) Tính chỉ số phát triển sản xuất cho một ngành công nghiệp cấp 2
Chỉ số phát triển sản xuất của ngành công nghiệp cấp 2 là chỉ số bình
quân gia quyền các chỉ số phát triển sản xuất của ngành cấp 4 đại diện cho
ngành cấp 2.
Công thức tính:
IqN2 =

IqN4 x WqN4

- IqN2: là chỉ số phát triển sản xuất của ngành công nghiệp cấp 2.
- IqN4: là chỉ số phát triển sản xuất của ngành công nghiệp cấp 4 đại diện
trong ngành công nghiệp cấp 2.
- WqN4: là quyền số sản xuất của ngành công nghiệp cấp 4 trong ngành
công nghiệp cấp 2.
(4) Tính chỉ số phát triển sản xuất cho ngành công nghiệp cấp 1
Chỉ số phát triển sản xuất của ngành công nghiệp cấp 1 là chỉ số bình
quân gia quyền của các chỉ số phát triển sản xuất của ngành công nghiệp cấp
2 trong ngành cấp 1.
Công thức tính:
IqN1 =

IqN2 xWqN2

- IqN1: là chỉ số phát triển sản xuất của ngành công nghiệp cấp 1.
- IqN2: là chỉ số phát triển sản xuất của các ngành công nghiệp cấp 2.

- WqN2: là quyền số sản xuất của các ngành công nghiệp cấp 2.

392


Trong ngành công nghiệp cấp 1 bao gồm nhiều ngành công nghiệp cấp 2
có vị trí quan trọng khác nhau. Tuỳ điều kiện và khả năng, yêu cầu, mà chỉ số
phát triển sản xuất của ngành công nghiệp cấp 1 đƣợc tính bình quân gia
quyền từ tất cả các ngành công nghiệp cấp 2 thuộc ngành cấp 1, hoặc chỉ tính
bình quân gia quyền của một số ngành cấp 2 quan trọng đủ đại diện cho
ngành cấp 1.
(5) Tính chỉ số phát triển sản xuất cho toàn ngành công nghiệp
Chỉ số phát triển sản xuất của toàn ngành công nghiệp là chỉ số bình
quân gia quyền các chỉ số phát triển sản xuất của ngành cấp 1.
Công thức tính:
IQ =

I qN1 x WqN1

- IQ: là chỉ số phát triển sản xuất của toàn ngành công nghiệp
- IqN1: là chỉ số phát triển sản xuất của ngành công nghiệp cấp 1
- WqN1: là quyền số của ngành công nghiệp cấp 1
2.3.2. Phương pháp tính chỉ số tiêu thụ
(Tƣơng tƣ nhƣ phƣơng pháp tính chỉ số phát triển sản xuất, nhƣng khác
nhau ở quyền số và chỉ tiêu dùng để tính toán và các số liệu về tiêu thụ sản
phẩm). Xem trong báo cáo tổng hợp.
2.3.3. Phương pháp tính chỉ số tồn kho
(Tƣơng tƣ nhƣ phƣơng pháp tính chỉ số phát triển sản xuất, nhƣng khác
nhau ở quyền số và chỉ tiêu dùng để tính toán và các số liệu về tồn kho sản
phẩm). Xem trong báo cáo tổng hợp.

2.4. Chỉ số phát triển sản xuất, chỉ số tiêu thụ, chỉ số tồn kho được biểu
hiện trong chu kỳ sản xuất công nghiệp
Chỉ số phát triển sản xuất, chỉ số tiêu thụ và chỉ số tồn kho là một công
cụ rất hữu hiệu khi phân tích chu kỳ sản xuất công nghiệp. Bằng cách sử
dụng các chỉ số này, ngƣời sử dụng có thể dự đoán khi nào sản xuất công
nghiệp đạt đến đỉnh tăng trƣởng tiếp theo trong khuôn khổ của chu kỳ tồn
kho. Chu kỳ tồn kho đƣợc tạo lập bởi các hoạt động nhằm tăng hay giảm tồn
kho dựa trên dự đoán của các doanh nghiệp về nhu cầu tồn kho cho cung và
cầu trong tƣơng lai. Chu kỳ tồn kho chia làm 4 giai đoạn:

393


Giai đoạn 1: Bắt đầu bằng sản xuất tăng lên, các cơ sở sẽ nhanh chóng
mua nhiều nguyên vật liệu để sản xuất và tăng cƣờng tồn kho để đáp ứng nhu
cầu dự tính sẽ tăng trong tƣơng lai. Giai đoạn này đƣợc gọi là giai đoạn tăng
trƣởng sản xuất và tăng cƣờng tồn kho. Trong giai đoạn này, nền kinh tế chƣa
thực sự tăng trƣởng mạnh nhƣng có những hy vọng tốt vào tƣơng lai và quyết
định tăng sản xuất cũng nhƣ tăng tồn kho.
Giai đoạn 2: Sản xuất tăng trƣởng đến đỉnh và bắt đầu bƣớc vào giai
đoạn suy giảm. Nhu cầu thực tế thấp hơn dự kiến của các nhà sản xuất. Trong
giai đoạn này mọi ngƣời vẫn duy trì hy vọng tốt, nhƣng khối lƣợng xuất kho
thực tế đang giảm xuống. Vì vẫn tiếp tục duy trì sản xuất trong khi xuất kho
giảm, nên tồn kho tăng lên và đạt tới đỉnh cao về tích tụ tồn kho.
Giai đoạn 3: Để giảm tồn kho tích tụ, sản xuất bắt đầu giảm. Kết quả là
sản xuất bị trì trệ và suy giảm xuống đến đáy. Đây đƣợc gọi là giai đoạn điều
chỉnh tồn kho. Trong giai đoạn này, các nhà quản lý nhận thấy nền kinh tế
đang hoạt động không tốt và quyết định giảm sản xuất để giảm dần tồn kho.
Giai đoạn 4: Sau khi sản xuất giảm đến đáy, tồn kho cũng giảm đến
điểm không còn đáp ứng đƣợc nhu cầu, lúc đó sản xuất lại bắt đầu tăng

trƣởng trở lại, cả sản xuất, xuất kho, tồn kho đều tăng trở lại với khởi đầu chu
kỳ phát triển mới. Giai đoạn này đƣợc gọi là giai đoạn tăng cƣờng tồn kho
không định trƣớc. Trong giai đoạn này sản xuất tăng trƣởng bởi rất nhiều lý
do: xuất khẩu tăng, chi tiêu của Chính phủ tăng hay các nhân tố khác đã dẫn
đến sản xuất tăng trở lại.
III. ĐỀ XUẤT ÁP DỤNG PHƢƠNG PHÁP TÍNH CHỈ SỐ SẢN XUẤT,
TIÊU THỤ, TỒN KHO CÔNG NGHIỆP HÀNG THÁNG VÀO VIỆT NAM
1. Đề xuất chung
Cơ sơ lý luận về phƣơng pháp tính chỉ số sản xuất, tiêu thụ và tồn kho
trình bày trong phần 2 là cơ sở lý luận chung, mang tính chất quốc tế đã đƣợc
áp dụng ở nhiều nƣớc trên toàn thế giới, điển hình nhƣ Nhật Bản, Thái Lan,
Hàn Quốc, Malaysia,...và phƣơng pháp này cũng đã đƣợc Tổ chức Phát triển
Công nghiệp Liên hợp quốc khuyến nghị áp dụng. Do vậy, Ban chủ nhiệm đề
tài đề xuất cần áp dụng phƣơng pháp luận cơ bản này vào thực tế Việt Nam
và tuân thủ các nguyên tắc cơ bản về kỹ thuật chọn mẫu ngành, sản phẩm, cơ
sở sản xuất, nguyên tắc tính toán quyền số và tính các chỉ số phát triển sản
xuất, tiêu thụ và tồn kho ngành công nghiệp hàng tháng. Tuy nhiên, xuất phát
394


từ yêu cầu thực tế, điều kiện áp dụng và đặc biệt là thói quen sử dụng số liệu
của các nhà dùng tin trong nƣớc, việc áp dụng phƣơng pháp luận chung tính
chỉ số phát triển sản xuất, tiêu thụ và tồn kho vào Việt Nam cũng cần phải
giải quyết một số vấn đề quan trọng dƣới đây.
2. Đề xuất áp dụng các vấn đề cơ bản liên quan đến điều tra và tính các
chỉ số phát triển sản xuất, tiêu thụ và tồn kho công nghiệp hàng tháng
vào thực tiễn Việt Nam
2.1. Đơn vị điều tra
Hiện nay, tất cả các nƣớc tổ chức điều tra thống kê để tính các chỉ số sản
xuất, tiêu thụ và tồn kho ngành công nghiệp hàng tháng đều áp dụng đơn vị

điều tra là cơ sở kinh tế. Tuy nhiên, thực tế ở Việt Nam hiện nay, điều tra
hàng tháng, thậm chí hàng năm về thống kê công nghiệp và nhiều chuyên
ngành khác vẫn thống kê theo đơn vị điều tra là doanh nghiệp hạch toán kinh
tế độc lập. Xuất phát từ mục đích và yêu cầu của thực tế của phƣơng pháp
luận là tính toán các chỉ tiêu sản xuất, tiêu thụ và tồn kho theo khối lƣợng sản
phẩm, do vậy điều kiện tiên quyết khi áp dụng vào Việt Nam là phải áp dụng
đơn vị điều tra là “cơ sở sản xuất” vì cơ sở sản xuất là nơi trực tiếp sản xuất
ra các sản phẩm công nghiệp, là đơn vị có đủ điều kiện tiến hành chọn mẫu
điều tra, thu thập thông tin cần thiết để tính các chỉ số theo yêu cầu. Đồng
thời đơn vị điều tra phải là đơn vị cơ sở thƣờng trú trên địa bàn tỉnh, TP sẽ
đảm bảo tính chỉ số chính xác cho các tỉnh, TP hơn là đơn vị doanh nghiệp
hạch toán kinh tế độc lập.
2.2. Xác định cấp tính toán chỉ số sản xuất, tiêu thụ, tồn kho
Hầu hết các nƣớc trên thế giới điều tra công nghiệp hàng tháng chỉ áp
dụng tính các chỉ số sản xuất công nghiệp cho cấp toàn quốc, không tính toán
cho cấp thấp hơn, nhƣ cấp tỉnh, TP hay cấp huyện, quận. Lý do chủ yếu chỉ
áp dụng cho cấp toàn quốc là vì:
- Điều tra hàng tháng là điều tra thƣờng xuyên, chu kỳ ngắn, nên chỉ cần
phản ánh nhanh xu hƣớng sản xuất ngành công nghiệp theo ngành kinh tế và
các sản phẩm/mặt hàng chủ yếu là đủ.
- Nếu phải điều tra, tính các chỉ số sản xuất công nghiệp hàng tháng tới
cấp tỉnh, TP, huyện, quận thì khối lƣợng cơ sở, ngành và sản phẩm chọn mẫu,
thu thập số liệu hàng tháng rất lớn, mất nhiều thời gian thu thập, kiểm tra,
tổng hợp kết quả và tốn kém nhiều kinh phí tổ chức điều điều tra.
395


Tuy nhiên, xuất phát từ yêu cầu thực tế, Ban chủ nhiệm đề tài đề nghị
cấp áp dụng tính các chỉ số sản xuất công nghiệp hàng tháng đối với Việt
Nam là: cấp toàn quốc và cấp tỉnh, TP, không tính cho cấp huyện, quận. Lý

do chính là:
- Áp dụng cho cấp tỉnh, TP vì hiện nay, cấp tỉnh, TP không chỉ quản lý
về mặt hành chính mà còn tham gia quản lý kinh tế, rất cần các thông tin để
đánh giá tăng trƣởng kinh tế nói chung và tăng trƣởng công nghiệp nói riêng.
Hơn nữa, chỉ tiêu đánh giá tăng trƣởng công nghiệp hàng tháng của cấp tỉnh,
TP còn là chỉ tiêu thống kê quốc gia để đánh giá tiến trình công nghiệp hóa
của đất nƣớc cũng nhƣ của các tỉnh, TP.
- Không áp dụng tính các chỉ số sản xuất công nghiệp cho cấp huyện,
quận vì nếu điều tra để tính các chỉ số sản xuất công nghiệp tới cấp huyện,
quận sẽ làm cho khối lƣợng công việc liên quan đến chọn mẫu ngành, sản
phẩm, cơ sở điều tra và tính các quyền số quá lớn, mất nhiều thời gian, tốn
kém kinh phí, không thể thực hiện đƣợc.
2.3. Tính các chỉ tiêu về phát triển sản xuất, tiêu thụ, tồn kho theo phương
pháp mới, đồng thời tính các chỉ tiêu thống kê công nghiệp hàng tháng
theo phương pháp hiện hành
Phƣơng pháp điều tra mới theo chuẩn quốc tế sẽ đƣa ra các chỉ số mới về
sản xuất, tiêu thụ và tồn kho nhƣ đã trình bày ở phần 2 trên đây. Tuy nhiên,
không thể chỉ tính và công bố các chỉ tiêu mới, xóa bỏ tất cả các chỉ tiêu cũ mà
còn phải tính toán, công bố các chỉ tiêu cũ, thƣờng dùng từ nhiều năm, cụ thể:
- Tính chỉ số phát triển sản xuất công nghiệp bằng chỉ tiêu truyền thống
là “giá trị sản xuất công nghiệp theo giá cố định” vì chỉ tiêu này là chỉ tiêu kế
hoạch đến năm 2010 của quốc gia cũng nhƣ cấp tỉnh, TP.
- Tính chỉ tiêu “giá trị sản xuất công nghiệp theo giá thực tế và giá so
sánh” để phục vụ tính các chỉ tiêu GDP ngành công nghiệp.
2.4. Đề xuất một số nội dung cơ bản về điều tra và tính các chỉ số phát triển
sản xuất, tiêu thụ và tồn kho
a. Chọn mẫu điều tra
Điều tra công nghiệp hàng tháng đƣợc tiến hành theo phƣơng pháp điều
tra chọn mẫu. Cách chọn mẫu đƣợc thực hiện cho khu vực doanh nghiệp
riêng và khu vực cơ sở cá thể riêng.

396


+ Chọn mẫu cho khu vực doanh nghiệp
(1) Mẫu của khu vực doanh nghiệp đƣợc chọn đại diện cho từng tỉnh, TP
trực thuộc trung ƣơng và sử dụng cố định cho nhiều năm. Khi cỡ mẫu đã đại
diện cho 64 tỉnh, TP thì cũng đại diện cho toàn quốc.
(2) Mẫu của khu vực doanh nghiệp đƣợc chọn theo 3 cấp:
- Cấp 1: Chọn ngành công nghiệp cấp 4
- Cấp 2: Chọn sản phẩm
- Cấp 3: Chọn cơ sở sản xuất ra sản phẩm.
(3) Phƣơng pháp chọn mẫu cho mỗi cấp:
Mẫu cấp 1: Chọn các ngành công nghiệp cấp 4 đại diện cho các ngành
công nghiệp cấp 1 của tỉnh, thành phố.
Dàn chọn mẫu: Là danh sách các ngành công nghiệp cấp 4 hiện có ở
năm 2005, kèm theo giá trị tăng thêm của từng ngành.
Phương pháp chọn mẫu: Các ngành công nghiệp cấp 4 trong mỗi ngành
công nghiệp cấp 1 đƣợc sắp xếp theo thứ tự giảm dần từ cao nhất đến thấp
nhất của chỉ tiêu giá trị tăng thêm theo giá thực tế năm 2005. Sau đó tính tỷ
trọng của từng ngành công nghiệp cấp 4 trong tổng giá trị tăng thêm của
ngành công nghiệp cấp 1. Những ngành công nghiệp cấp 4 đƣợc chọn vào
mẫu điều tra là những ngành có tỷ trọng giá trị tăng thêm cao nhất đến ngành
có tỷ trọng giá trị tăng thêm cộng dồn đạt ít nhất là 75% của ngành công
nghiệp cấp 1.
Để đảm bảo tính thống nhất cao giữa số liệu của từng tỉnh, TP với số liệu
chung của cả nƣớc, yêu cầu khi chọn mẫu các ngành công nghiệp cấp 4 có tỷ
trọng lớn của tỉnh, TP phải chú ý ƣu tiên các ngành công nghiệp cấp 4 trọng
điểm của cả nƣớc. Những ngành công nghiệp cấp 4 trọng điểm của cả nƣớc là
những ngành công nghiệp cấp 4 có tỷ trọng giá trị tăng thêm lớn trong ngành
công nghiệp cấp 1 và nằm trong danh sách các ngành có tỷ trọng cộng dồn từ

cao nhất đến thấp nhất đạt từ 75% trở lên (tính chung cho cả nƣớc).
Nguyên tắc ƣu tiên các ngành công nghiệp cấp 4 trọng điểm của toàn
quốc đƣợc quy định nhƣ sau:
a/ Những ngành cấp 4 của tỉnh, TP đƣợc chọn vào mẫu trùng với các
ngành cấp 4 trọng điểm của toàn quốc thì giữ nguyên không thay đổi.
397


b/ Những ngành công nghiệp cấp 4 của tỉnh, TP đƣợc chọn vào mẫu,
nhƣng không có trong danh sách các ngành cấp 4 trọng điểm của toàn quốc
thì xử lý nhƣ sau:
- Nếu ngành cấp 4 đó thực sự quan trọng với tỉnh, TP mà không thể thay
thế đƣợc bằng các ngành khác hoặc có thể thay thế đƣợc bằng ngành khác
nhƣng ngành khác đó cũng không phải là ngành trọng điểm của toàn quốc thì
để lại ngành đó trong mẫu đã chọn của tỉnh, thành phố.
- Nếu ngành cấp 4 đó có thể thay thế bằng 1 hoặc 1 số ngành trọng điểm
của toàn quốc thì thay ngành đó bằng 1 hoặc 1 số ngành trọng điểm của toàn
quốc vào mẫu của tỉnh, TP.
c/ Những ngành cấp 4 là trọng điểm của toàn quốc, nhƣng trong mẫu đã
chọn của các tỉnh, TP lại chƣa đủ 75% giá trị tăng thêm của ngành đó ở toàn
quốc thì phải bổ sung thêm các tỉnh, TP có giá trị tăng thêm của ngành đó là
lớn nhất và khi đảm bảo chiếm đƣợc 75% theo giá trị tăng thêm thì dừng lại.
Mẫu cấp 2: Chọn sản phẩm đại diện cho các ngành công nghiệp cấp 4
đƣợc chọn ở mẫu cấp 1.
Dàn chọn mẫu: Là danh mục các sản phẩm thuộc ngành công nghiệp
cấp 4 và kèm theo giá trị sản phẩm đƣợc sản xuất trong năm 2005.
Căn cứ vào kết quả điều tra doanh nghiệp 2006 về sản phẩm sản xuất
của các cơ sở (gồm cả cơ sở của doanh nghiệp công nghiệp và cơ sở phụ
thuộc trong doanh nghiệp của các ngành khác), để tổng hợp danh mục các
sản phẩm, số lƣợng sản xuất và giá trị của từng sản phẩm năm 2005 cho từng

ngành công nghiệp cấp 4.
Phương pháp chọn mẫu: Sắp xếp các sản phẩm của từng ngành công
nghiệp cấp 4 theo thứ tự giảm dần từ cao nhất đến thấp nhất của giá trị sản
phẩm đã tính đƣợc.
Tính tỷ trọng giá trị của từng sản phẩm trong tổng giá trị sản xuất năm
2005 theo giá thực tế của ngành công nghiệp cấp 4 (Giá trị sản xuất năm
2005 của ngành công nghiệp cấp 4 tính theo cơ sở sản xuất).
Sản phẩm đƣợc chọn vào mẫu điều tra là những sản phẩm có tỷ trọng giá
trị sản xuất lớn nhất đến sản phẩm có tỷ trọng cộng dồn đạt ít nhất là 70%.
Mẫu cấp 3: Chọn cơ sở sản xuất ra các sản phẩm trong danh mục điều tra.
398


Dàn chọn mẫu: Là danh sách các cơ sở có sản xuất ra sản phẩm đã đƣợc
chọn vào mẫu điều tra cấp 2, kèm theo sản lƣợng sản xuất thực tế năm 2005.
Phương pháp chọn mẫu:
o Sắp xếp các cơ sở có sản xuất cùng loại sản phẩm của năm 2005 theo
thứ tự giảm dần từ cơ sở có khối lƣợng sản phẩm sản xuất cao nhất đến cơ sở
có khối lƣợng sản phẩm sản xuất thấp nhất (khối lƣợng sản phẩm sản xuất
tính theo đơn vị hiện vật thống nhất).
o Tính tỷ trọng khối lƣợng sản phẩm sản xuất của từng cơ sở trong tổng
khối lƣợng sản phẩm sản xuất của các cơ sở.
o Chọn các cơ sở vào mẫu điều tra theo nguyên tắc lấy từ cơ sở có tỷ
trọng cao nhất đến cơ sở có tỷ trọng cộng dồn đạt ít nhất là 70%.
Tổng hợp các cơ sở đƣợc chọn của những sản phẩm trong mẫu điều tra
cấp 2, đó là danh sách của mẫu cấp 3. Hay nói cách khác đó chính là danh
sách các cơ sở sản xuất đƣợc điều tra hàng tháng của tỉnh, TP.
+ Chọn mẫu cho khu vực công nghiệp cá thể
Mẫu điều tra cơ sở công nghiệp cá thể hàng tháng đƣợc chọn đại diện
cho huyện, quận, thành phố, thị xã trực thuộc tỉnh, TP.

Mẫu chọn cố định cho nhiều năm, khi có biến động ảnh hƣởng đến tính
các chỉ tiêu công nghiệp hàng tháng, sẽ đƣợc bổ sung hoặc chọn lại mẫu.
Phương pháp chọn mẫu:
Mẫu điều tra cơ sở công nghiệp cá thể hàng tháng đƣợc chọn theo 3 cấp:
Mẫu cấp 1: Chọn các ngành công nghiệp cấp 2 đại diện cho các ngành
CN cấp 1 của huyện, quận.
Phương pháp chọn cụ thể như sau:
- Sắp xếp các ngành công nghiệp cá thể cấp 2 trong ngành cấp 1 của
huyện, quận theo thứ tự giảm dần của chỉ tiêu giá trị sản xuất theo giá thực tế
của năm chọn mẫu.
- Tính tỷ trọng giá trị sản xuất của từng ngành công nghiệp cấp 2 trong
tổng giá trị sản xuất công nghiệp cá thể của ngành cấp 1.
- Chọn những ngành công nghiệp có tỷ trọng cao nhất đến các ngành
tiếp theo cho đến ngành có tỷ trọng cộng dồn đạt ít nhất 75% thì dừng lại.
Những ngành công nghiệp cấp 2 nói trên đƣợc chọn mẫu điều tra cho các
ngành công nghiệp cấp 1 của huyện, quận.
399