Xác định các loài cây có khả năng chống, chịu lửa tại khu vực vườn quốc gia Hoàng Liên

KHOA H C CÔNG NGH

XÁC TNH CÁC LOÀI CÂY CÓ KH NYNG CH NG,
CHTU L)A T I KHU VIC V $N QU C GIA HOÀNG LIÊN
Tr^n
Tr^n Minh C6nh1, Lê Thái S n2
TÓM T T
Nghiên cbu $ã sL dKng tpng h%p các ph ng pháp nh : Tham kh6o k< thXa tài li8u, ph•ng v5n ng Ui dân,
$i u tra tP mP trên 18 ô tiêu chumn (500 m2) $ i di8n cho các tr ng thái rXng tF nhiên ch a và $ã qua cháy C
xã T6 Van và San S6 H@ thu)c huy8n Sa Pa, t/nh Lào Cai, tham kh6o ý ki11 ch/ tiêu có liên quan $ph ng pháp phân tích $a tiêu chumn $3 lFa ch2n nh?ng loài cây có kh6 n ng ch.ng, ch u lLa t.t t i khu
vFc nghiên cbu. Knh?ng yêu c^u c"a công tác phòng cháy, ch?a cháy rXng C khu vFc V Un Qu.c gia Hoàng Liên bao g@m:
V.i thu.c (Schima wallichii Choisy.), T.ng quá s" (Alnus nepalensis D.Don), Gipi xanh (Michelia
mediocris Dandy), Ch p tay (Exbuclandia tonkinensis (Lecomte) V. Steen.), Tô h p Vân Nam (Altingia
yunnamensis Rehd. etWils.), Kháo xanh (Cinnamomum tonkinensis Pitard), M‚ rXng (Liriodendron
chinense (Hemsl.) Sarger), Cáng lò (Betula anoides Buch-Ham.), D‡ bàn (Lithocarpus hemisphaericus),
Gipi lá m‚ (Manglietia insignis (Wall.) Blume). Nghiên cbu crng $ã xác $ nh $ %c m)t s. loài cây th Ung
$i kèm v#i nh?ng loài có kh6 n ng phòng cháy t i khu vFc V Un Qu.c gia Hoàng Liên.
TX khóa: Cây ch.ng ch u lLa, cây $i kèm, cháy rXng, phân tích $a tiêu chumn, phòng cháy, ch?a cháy rXng,

V Un Qu.c gia Hoàng Liên.

1.

TV N

8

Ngày nay, sF bi

n ng nóng, khô h n kéo dài b5t th Ung $ã làm cho
cháy rXng trC thành th6m ho ngày càng nghiêm
tr2ng C nhi u n #c trên th< gi#i, trong $ó có Vi8t
Nam, gây nên nh?ng tpn th5t to l#n v tài nguyên,
c"a c6i, môi tr Ung và c6 tính m ng con ng Ui. V Un
Qu.c gia (VQG) Hoàng Liên có tpng di8n tích 28.477
ha, g@m 27 ti3u khu, phân b. trên $ a bàn 7 xã, th
tr5n thu)c huy8n Sa Pa - t/nh Lào Cai và huy8n Tân
Uyên - t/nh Lai Châu. Trong nh?ng n m g^n $ây, tuy
$ã $ %c các c5p ngành quan tâm, b6o v8 nh ng
nh?ng tác $)ng x5u vào tài nguyên rXng và cháy
rXng v9n còn x6y ra, gây 6nh h Cng không nh• t#i
$Bc $i3m c5u trúc rXng, 6nh h Cng t#i sF phát tri3n
kinh t<, xã h)i c"a $ a ph ng. i3n hình là nh?ng
vK cháy rXng l#n vào tháng 2 n m 2010 và tháng 4
n m 2012 $ã gây thi8t h i h n 700 ha rXng có tr?
l %ng và hi8n r5t khó phKc h@i [6], [9]. V#i di8n tích
r)ng l#n, $ a hình phbc t p, ph ng ti8n d;p lLa h n
ch< nên công tác phòng cháy ch?a cháy rXng
(PCCCR) C khu vFc này còn gBp r5t nhi u khó kh n.
3 nâng cao hi8u qu6 c"a công tác PCCCR trên $ a

1
2

bàn VQG, vi8c xây dFng, phát tri3n rXng và xây dFng
các b ng xanh c6n lLa v#i nh?ng loài cây có kh6
n ng ch.ng, ch u lLa t.t, cùng v#i vi8c nâng cao kh6
n ng tF b6o v8, ng n chBn cháy rXng t i khu vFc
VQG r5t có ý ngh’a. Nh?ng bi8n pháp này mang l i

hi8u ích c6 v kh6 n ng phòng ch.ng cháy rXng,
kinh t< và b6o v8 môi tr Ung sinh thái, góp ph^n phát
tri3n lâm nghi8p b n v?ng cho $ a ph ng. Mu.n
thFc hi8n $ %c $i u $ó, c^n thit;p $oàn loài cây có kh6 n ng ch.ng, ch u lLa t.t và
phù h%p v#i $i u ki8n l;p $ a. 3 góp ph^n gi6i quyv5n $ nêu trên, nghiên cbu này $ã $ %c thFc hi8n
nhwm lFa ch2n t;p $oàn loài cây rXng có kh6 n ng
phòng ch.ng cháy t.t và xác $ nh $ %c nh?ng loài $i
kèm v#i chúng $3 phKc vK công tác PCCCR cho khu
vFc VQG Hoàng Liên.
2. (A I0M,
2.1.

I T NG VÀ PH NG PHÁP NGHIÊN C U

a $i3m
$i3m và $.i t %ng nghiên cbu

Là các cây gŠ trong rXng gŠ tF nhiên lá r)ng
th Ung xanh phKc h@i núi $5t (TXP) và rXng gŠ tF
nhiên tF nhiên lá r)ng th Ung xanh nghèo núi $5t
(TXN), di8n tích rXng sau vK cháy tháng 2 n m 2010)
t i xã T6 Van và xã San S6 H@ - VQG Hoàng Liên t/nh Lào Cai.

Trường Đại học Hải Dương
Trường Đại học Lâm nghiệp

N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - KỲ 1 - TH¸NG 3/2018

119


KHOA H C CÔNG NGH
2.2. Ph

ng pháp nghiên cbu
cbu

SL dKng tpng h%p các ph ng pháp nghiên cbu
ch" yng Ui dân, $i u tra chuyên ngành, tham kh6o ý kichuyên gia $3 thu th;p và phân tích thông tin có liên
quan $n ng ch.ng, ch u lLa c"a các loài cây. Tu¥ tXng n)i
dung cK th3 mà lFa ch2n ph ng pháp nghiên cbu
cho phù h%p.

2.2.1. Ph

ng pháp thu th;p s. li8u

i u tra bwng b6ng h•i nhwm thu th;p v nh?ng
loài cây dF tuy3n có kh6 n ng ch.ng, ch u lLa tX kithbc c"a ng Ui dân $ a ph ng. Ph•ng v5n 45 ng Ui
dân, trong $ó $Bc bi8t quan tâm t#i các h) gia $ình
có ho t $)ng canh tác trên n ng r9y, nh?ng ng Ui
l#n tupi và nh?ng ng Ui th Ung xuyên $i rXng hoBc
có kinh nghi8m trong ho t $)ng ngh rXng. Sau $ó
ti

cháy và rXng tF nhiên qua cháy vào n m 2010. – mŠi
tr ng thái rXng, $i u tra trên 2-3 ô tiêu chumn (OTC)
$i3n hình có di8n tích 500 m2 (25 x 20 m). Tpng s.
l;p 18 ÔTC, trên $ó $i u tra các ch/ tiêu: loài cây,
$ Ung kính ngang ngFc, chi u cao vút ng2n, chi u
cao d #i cành, $ Ung kính tán, phmm ch5t c"a cây
theo ba c5p $): t.t, trung bình, x5u cùng $) tàn che
và sinh tr Cng c"a t^ng cây cao. Trong mŠi OTC l;p
05 ô d ng b6n có di8n tích 16 m2 (4 m x 4 m), $ %c
b. trí C b.n góc và C gi?a ô. Trên $ó titra cây tái sinh v#i các ch/ tiêu: loài cây, chi u cao,
ngu@n g.c tái sinh, phmm ch5t c"a cây theo ba c5p
$): t.t, trung bình, x5u.
Trong các tr ng thái rXng $ã $i u tra C khu vFc
nghiên cbu, tin ng phòng cháy $ %c ch2n làm trung tâm, $i u tra
5 cây g^n nh5t quanh nó v#i các ch/ tiêu sau: Chi u
cao vút ng2n (Hvn), chi u cao d #i cành (Hdc),
$ Ung kính tán (Dt), $ Ung kính t i v trí 1,3 m
(D1,3), tình hình sinh tr Cng, kho6ng cách gi?a các
cây.
DFa vào knh?ng OTC C các $.i t %ng nghiên cbu, s b) xác
$ nh nh?ng loài cây dF tuy3n có kh6 n ng ch.ng,
ch u lLa t i khu vFc nghiên cbu. L5y m9u lá và v• c"a
chúng $3 phân tích các ch/ tiêu nh : hàm l %ng n #c
tpng s., hàm l %ng tro thô, thUi gian cháy c"a lá và
v• cây. Xác $ nh hàm l %ng n #c c"a lá và v• cây
bwng ph ng pháp cân - s5y. L5y m9u lá sau khi s5y

120

khô ki8t $.t thành tro C nhi8t $) 3000C, cân tr2ng
l %ng tro, $em so v#i tr2ng l %ng m9u $3 xác $ nh
hàm l %ng tro thô trong lá (%). Xác $ nh thUi gian
cháy c"a lá và v• (giây) bwng cách $em $.t m9u t i
có cùng di8n tích C cùng nhi8t $), xác $ nh thUi gian
bén lLa, thUi gian cháy h(µm) bwng kính hi3n vi có $) phóng $ i 10x15. Xác
$ nh $) dày v• cây (mm) bwng th #c k‰p Panme.
MŠi thí nghi8m lBp ít nh5t 3 l^n và l5y kquân. Các ch/ tiêu $ %c phân tích t i Trung tâm thí
nghi8m, thFc hành khoa Qu6n lý TNR&MT - Tr Ung
i h2c Lâm nghi8p. Nh?ng ch/ tiêu $ánh giá v kc5u tán cây, kh6 n ng tái sinh, tính thích bng v#i $i u
ki8n l;p $ a, giá tr kinh t< $ %c xác $ nh thông qua
quan sát trFc tiý kirXng, sinh thái h2c và tr@ng rXng [2].

2.2.2. Ph

ng pháp xL lý s. li8u

- Xác $ nh loài cây và tp thành loài:
+ Xác $ nh tên loài cây qua tham kh6o tài li8u và ý
ki+ Xác $ nh tp thành, áp dKng ph ng pháp c"a
Nguy n H?u Hith3 theo loài; tính s. loài và tpng s. cá th3 c"a loài;

tính s. l %ng cá th3 bình quân cho mŠi loài. Nh?ng
loài có s. l %ng cá th3 l#n h n hoBc bwng s. cá th3
bình quân c"a mŠi loài sJ tham gia vào công thbc tp
thành và $ %c g2i là loài u th<.

- LFa ch2n loài cây có kh6 n ng ch.ng, ch u lLa
£ng dKng ph

ng pháp phân tích $a tiêu chumn
(Multi - Criteria Analysis) [3], [5] $3 lFa ch2n nh?ng
loài cây có kh6 n ng ch.ng, ch u lLa cao t i khu vFc
nghiên cbu. ây là ph ng pháp phân tích $ánh giá
các mô hình ($.i t %ng) dFa vào hàng lo t các tiêu
chumn mà nh?ng tiêu chumn này khi $ %c l %ng hóa
sJ cho ra m)t $) $o nào $ó $3 $ánh giá m)t cách
khách quan, toàn di8n các mô hình nghiên cbu. Các
b #c thFc hi8n bao g@m:
Xác $ nh 11 tiêu chumn $3 $ánh giá bao g@m:
Hàm l %ng n #c trong lá (%), hàm l %ng n #c trong
v• (%), $) dày c"a lá (µm), $) dày c"a v• (mm), thUi
gian cháy c"a lá (phút), thUi gian cháy c"a v• (phút),
hàm l %ng tro thô c"a lá (%), hình thái kkh6 n ng tái sinh, kh6 n ng thích bng v#i $i u ki8n
l;p $ a, giá tr kinh t<.
L %ng hóa các tiêu chumn $ nh tính nh sau:

N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - KỲ 1 - TH¸NG 3/2018


KHOA H C CÔNG NGH

+ Hình thái kbình - 2 $i3m; h‰p - 1 $i3m.
+ Kh6 n ng thích bng v#i $i u ki8n l;p $ a:
Thích bng v#i nhi u lo i $5t - 3 $i3m; a $5t mm,
t^ng dày - 1 $i3m; các tr Ung h%p còn l i - 2 $i3m.
+ Kh6 n ng tái sinh tF nhiên: Tái sinh h t và ch@i
t.t - 3 $i3m; tái sinh h t t.t và ch@i trung bình - 2,5
$i3m; tái sinh h t t.t và ch@i kém - 2 $i3m; tái sinh
h t trung bình và ch@i t.t - 2,5 $i3m; tái sinh h t
trung bình và ch@i kém - 1,5 $i3m; tái sinh h t và
ch@i trung bình - 2 $i3m; tái sinh h t kém và ch@i t.t 2 $i3m; tái sinh h t, ch@i trung bình - 1,5 $i3m; tái
sinh h t, ch@i kém - 1 $i3m.
+ Giá tr c"a cây: GŠ t.t tX nhóm I $$i3m; gŠ x5u tX nhóm VII $gây cho các s6n phmm ngoài gŠ: 1 $i3m.
- Chumn hóa s. li8u quan sát: Chuy3n $pi các
tiêu chumn v#i $ n v khác nhau thành nh?ng $ i
l %ng th.ng nh5t là t ng có l%i hoBc gi6m có l%i cho
mKc tiêu nghiên cbu. Nghiên cbu tihóa theo ph ng pháp $.i l;p [4] v#i tiêu chumn t ng
có l%i sL dKng công thbc: Yij = Xij
(01); v#i
MaxXij
tiêu chumn gi6m có l%i $ %c tính là: Yij = 1 -

Xij
MaxXij

(02).
Trong $ó Xij là ch/ s. quan sát ch a $ %c chumn

hóa.
- Tính $i3m, so sánh và lFa ch2n loài cây: Các
loài cây sJ $ %c x

dFa vào tpng s. $i3m c"a các tiêu chumn. Tr2ng s.
c"a tXng tiêu chumn $ %c xác $ nh theo ph ng pháp
phân tích thành ph^n chính (Pricipal Component
Analysis) trong ph^n m m SPSS - version 16.0 [5].
Vi8c tính $i3m và so sánh các loài cây $ %c titheo hai b #c: ^u tiên lFa ch2n các loài cây có kh6
n ng ch.ng, ch u lLa t.t, sau $ó lFa ch2n các loài cây
vXa có kh6 n ng ch.ng ch u lLa cao nh ng có th3
phát tri3n t.t C $ a ph ng phKc vK cho công tác
PCCCR thông qua các tiêu chumn thích bng v#i $i u
ki8n l;p $ a và giá tr kinh t<.
3. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU!N
3.1. Xác $ nh loài cây dF tuy3n có kh6 n ng
phòng ch.ng
ch.ng cháy rXng t i khu vFc nghiên cbu

ph

3.1.1.
ng

i u tra qua ki
Kcây gŠ có kh6 n ng phòng cháy C $ a ph ng cho
th5y, ng Ui dân khá hi3u bihoBc sau khi b cháy chúng nhanh m2c l i… Các loài

$ %c th Ung $ %c nh c t#i ch" ya sáng có v• dày, lá dày, v• và lá chba nhi u n #c,
tái sinh ch@i và h t m nh, có kh6 n ng phân b.
r)ng... $i3n hình là: Cây V.i thu.c (50-76%), cây
T.ng quá s" (43,7-68%) và cây Ch p tay (40%), Gipi
(25%), Kháo xanh (25%), Trâm pi (25%), Súm lông
(18%)... Ngoài ra có m)t s. loài cây hi8n $ã $ %c gây
tr@ng phKc vK cho công tác kinh doanh và b6o v8
rXng C khu vFc này nh : V.i thu.c, T.ng quá s",
Súm lông... ây là nh?ng g%i ý giúp cho quá trình
$i u tra, xác $ nh nh?ng loài cây l5y m9u phân tích
$ %c nhanh chóng và t;p trung h n.

3.1.2. i u tra, phát hi8n nh?ng loài cây có kh6
n ng phòng cháy ngoài thFc $ a
TX s. li8u $i u tra trên các ô tiêu chumn, nghiên
cbu $ã xác l;p $ %c công thbc tp thành t^ng cây cao
và cây tái sinh d #i rXng tF nhiên C $ a bàn nghiên
cbu nh C b6ng 1.
T i các ô nghiên cbu khu vFc xã T6 Van $ã xác
$ nh $ %c 31 loài thu)c t^ng cây cao, trong $ó có 19
loài tham gia vào công thbc tp thành; v#i cây tái sinh,
$ã xác $ nh $ %c 27 loài, trong $ó có 13 loài tham gia
vào công thbc tp thành. T i khu vFc xã San S6 H@, $ã
th.ng kê $ %c 47 loài C t^ng cây cao, trong $ó có 17
loài tham gia vào công thbc tp thành; C t^ng cây tái
sinh xác $ nh $ %c 35 loài, trong $ó ch/ có 11 loài
tham gia vào công thbc tp thành. SF có mBt c"a
nhi u loài cây trong công thbc tp thành th3 hi8n
rXng t i khu vFc nghiên cbu t ng $.i $a d ng và

phong phú v thành ph^n loài. Các loài nh : Ch p
tay, V.i thu.c, T.ng quá s", Ho c quang, Kháo, D‡,
S@i, Tô h p… khá php bivFc này. Nhìn chung các loài cây có mBt trong tp
thành t^ng cây cao ch" ym2c nhanh, ít có giá tr kinh t< cao, $i3n hình cho
các loài cây th Ung phân b. C rXng phKc h@i. Nhi u
loài có mBt trong nh?ng công thbc tp thành trên
crng $ã $ %c ng Ui dân C các $ a ph ng cho rwng
chúng có th3 ch.ng $ %c lLa t.t h n nh?ng loài khác
nh : V.i thu.c, Kháo xanh, Ch p tay, T.ng qua s",
Súm lông...

N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - KỲ 1 - TH¸NG 3/2018

121


KHOA H C CÔNG NGH

Xã

T6
Van

San S6
H@

B6ng 1. Công thbc tp thành t^ng cây cao và cây tái sinh rXng tF nhiên t i khu vFc nghiên cbu
S. loài

Công thbc tp thành
* T^ng cây cao:
0,71VT +0,63 LD +0,52DB -0,49CTr -0,45GLM -0,41KC -0,41TH -0,41SP -0,41TLD 31
0,41CT -0,41SOT-0,41SC -0,37TQS -0,37MR -0,34DG -0,34MRX -0,34MCN -0,34Tg 0,34GNC +1,90LK. (01)
* T^ng cây tái sinh:
1,06VT +0,96TQS +0,77 QD +0,72SL + 0,57MR +0,57CTr +0,52DG +0,58GLM
27
+0,58GX -0,43SC -0,38DB -0,38GNC- 0,38TLD + 2,1LK. (02)
* T^ng cây cao:
0,66TQS + 0,66 LD + 0,63KX + 0,60DH + 0,5VT - 0,45CM - 0,42TLD -0,42SP - 0,39CT 47
0,39DN- 0,36GX - 0,3M- 0,3CL- 0,3DB - 0,30 V - 0,24TO - 0,24Tr+ 2,57LK. (03)
* T^ng cây tái sinh:
1,11VT + 1,00KX + 0,72TQS + 0,61GX+ 0,55CT+ 0,5 LD + 0,5TLD - 0,39HL - 0,33CTr 35
0,33Tr - 0,33TO + 3,63LK. (04)

Ghi chú:
Tên cây
Bã $;u
Cà mpi
Cáng lò
Ch p tay
Chè trám
D h%p
D‡ bàn
D‡ gai
D‡ nhím
Š quyên lá dài

Kí hi8u
B

CM
CL
CT
CTr
DH
DB
DG
DN
LD

Tên cây
Gipi xanh
Gipi lá m‚
Gipi núi cao
Kháo cu.ng $•
Kháo xanh
M x a r ng x‡
Máu chó lá nh•
M‚
M‚ rXng
Sang #t cành tía

Km)t s. loài nh : T.ng quá s", V.i thu.c, Gipi, Kháo,
Š quyên, Trâm pi, Súm lông, Ch p tay, Chè trám...
$ u có mBt C c6 tp thành c"a t^ng cây cao và t^ng cây
tái sinh c"a khu vFc nghiên cbu. i u này $ã ph^n
nào chbng t• chúng có kh6 n ng thích bng t.t v#i
$i u ki8n l;p $ a.
K

cây cao, t^ng cây tái sinh C rXng tF nhiên ch a cháy
và sau khi cháy t i hai $ a $i3m nghiên cbu cho th5y,
mBc dù có sF khác nhau v thành ph^n loài crng nh
v trí các loài tham gia trong công thbc tp thành

TT

Tên Vi8t
Nam

1

Gipi xanh

2

M‚ rXng

3

Ch p tay

122

Kí hi8u
Tên cây
Kí hi8u
GX
S@i ph6ng
SP

GLM
Súm chè
SC
GNC
Thích lá dài
TLD
KC
Tiêng
Tg
KX
Tô h p núi cao
TH
MRX
T.ng quá s"
TQS
MCN
Trâm pi
TO
M
Trmu
Tr
MR
V.i thu.c
VT
SOT
Loài khác
LK
nh ng thành ph^n loài c"a chúng t ng $.i $@ng
nh5t. 52,9% $sinh d #i tán rXng và crng có trên 50% s. loài cây tái

sinh C rXng sau cháy có mBt trong tp thành t^ng cây
cao C các tr ng thái rXng tF nhiên t i khu vFc này.

3.1.3. Xác $ nh nh?ng loài cây có kh6 n ng
ch.ng, ch u lLa t i khu vFc nghiên cbu
TX ý kik$ nh $ %c m)t s. loài cây có kh6 n ng ch.ng, ch u
lLa hi8n phân b. C $ a ph ng. Danh sách nh?ng loài
cây dF tuy3n này $ %c tpng h%p C b6ng 2.

B6ng 2. Nh?ng loài cây dF tuy3n có kh6 n ng ch.ng, ch u lLa
Loài cây
Loài cây
TT
Tên Vi8t
Tên khoa h2c
Tên khoa h2c
Nam

Michelia mediocris Dandy
Liriodendron chinense
(Hemsl.) Sarger

Exbuclandia tonkinensis
(Lecomte) V. Steen.

9

Súm chè

Adinandra glischroloma Hand.Mazz. var. hirta (Gagnep.) Kobyski

10

S n tra

Docynia indica

11

Gipi lá
m‚

Manglietia insignis (Wall.) Blume

N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - KỲ 1 - TH¸NG 3/2018


KHOA H C CÔNG NGH
4
5

V.i thu.c
T.ng quá
s"

6

Kháo xanh

7

Cáng lò

8

Trâm pi

Schima wallichi (DC.) Korth

12

Alnus nepalensis D.Don

13

Cinnamomum tonkinensis
Pitard
Betula alnoides Buch.-Ham. ex
D. Don in DC.
Syzygium vestitum Merr. et
Perry

Nh?ng loài cây trên $ u tham gia vào thành
ph^n loài c"a t^ng cây cao, t^ng cây tái sinh và ph^n
l#n chúng crng là nh?ng loài cây $i kèm có kh6 n ng
sinh tr Cng, phát tri3n t.t.
Có th3 th5y, vi8c lFa ch2n này còn phK thu)c
nhi u vào kinh nghi8m c"a ng Ui dân và k

$i u tra ch" quan c"a ng Ui $i u tra. 3 $ánh giá
chính xác h n v tính ch.ng, ch u lLa c"a các loài
cây dF tuy3n, c^n phân tích m9u v• và lá c"a chúng
$3 $ánh giá tpng h%p các ch/ tiêu ph6n ánh $Bc tính
$ó m)t cách $ nh l %ng.
3.2. LFa
LFa ch2n các loài cây có kh6 n ng
ng ch.ng,
ch.ng,
ch u lLa và có kh6 n ng phát tri3n phKc vK phòng
phòng
ch.ng
ch.ng cháy rXng t i khu vFc nghiên cbu

14
15

Chè trám
Tô h p
vân nam
Kháo
cu.ng $•
D‡ bàn

Camellia sp.
Altingia yunnamensis Rehd. etWils.
Machilus odoratissima Nees
Lithocarpus hemisphaericus

3 có th3 gây tr@ng crng nh b6o t@n và phát

tri3n nhwm phKc vK cho công tác qu6n lý lLa rXng C
$ a ph ng, nh?ng loài cây $ %c lFa ch2n ph6i $6m
b6o 3 nguyên t c sau: (1) Phù h%p v#i $i u ki8n l;p
$ a c"a $ a ph ng, có tính thích bng v#i nhi u lo i
$5t, (2) có kh6 n ng ch.ng, ch u lLa t.t, (3) $áp bng
$ %c m)t s. l%i ích v mBt kinh t< [2], [4]. Nghiên
cbu $ã xác $ nh m)t s. ch/ tiêu liên quan t#i kh6
n ng ch.ng, ch u lLa, kh6 n ng thích bng v#i $i u
ki8n l;p $ a và giá tr kinh t< các loài cây dF tuy3n
cho khu vFc nghiên cbu. S. li8u $ã qua l %ng hóa
$ %c trình bày C b6ng 3.

B6ng 3. Nh?ng
Nh?ng ch/ tiêu liên quan t#i tính ch.ng ch u lLa, kh6 n ng thích bng v#i $i
$i u ki8n l;p $ a và giá tr
kinh t<
t< c"a các loài cây dF tuy3n t i VQG Hoàng Liên
Các ch/ tiêu nghiên cbu
STT
Loài cây
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
(8)
(9)
(10) (11)

1
Cáng lò
63,57
62,62 6,54
0,35
7,16
0,35 5,53
2
3
2
2
2
Ch p tay
57,30
50,88 7,34
0,45
6,08
0,57 3,85
2
3
2
2
3
Chè trám
63,25
59,35 6,53
0,30
7,17
0,33 4,44
3

2,5
2
2
4
D‡ bàn
52,70
50,37 6,52
0,37
7,15
0,42 3,50
3
3
2
2
5
Gipi lá m‚
67,32
57,07 5,53
0,34
12,17 0,37 5,57
2
2
2
2
6
Gipi xanh
60,74
59,84
6,7
0,37

5,24
0,32
3,1
3
2,5
2,5
3
7
Kháo cu.ng $•
56,38
57,97 6,52
0,29
4,64
0,32 4,13
2
2
2
2
8
Kháo xanh
63,54
53,41 6,63
0,34
6,06
0,32 4,42
2
2,5
2,5
2
9

M‚ rXng
66,22
54,64 6,02
0,40
10,08 0,42 5,25
2
2
2
2
10 S n tra
59,15
57,82 5,57
0,31
5,45
0,23 5,02
1
3
2,5
2
11 Súm lông
67,89
55,28 6,98
0,26
3,17
0,34 2,37
2
2,5
2
1
12 Tô h p vân nam 65,27

49,17 5,45
0,29
9,02
0,25 3,91
2
3
2
3
13 T.ng quá s"
66,62
62,09 7,41
0,48
9,42
0,34 7,89
3
3
2
2
14 Trâm pi
65,64
56,52 6,67
0,28
2,80
0,19 2,50
1
1,5
2
2
15 V.i thu.c
68,81

59,82 8,21
0,54
7,46
0,31 5,87
2
3
3
2

Ghi chú: (1) và (2) - Hàm l %ng n #c trong lá và v• cây (%), (3) - Hàm l %ng tro trong lá (%), (4) và (5) ThUi gian cháy c"a lá và v• (phút), (6) và (7) - ) dày c"a lá và v• (mm), (8) - Ktái sinh, (10) - Kh6 n ng thích bng v#i $i u ki8n l;p $ a và (11) - Giá tr kinh t<.
S. li8u b6ng 3 cho th5y các ch/ tiêu v hàm
l %ng n #c C trong lá, v• và hàm l %ng tro trong lá

c"a 15 loài cây nghiên cbu có sF biTrong $ó hàm l %ng n #c l#n nh5t xác $ nh $ %c C

N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - KỲ 1 - TH¸NG 3/2018

123


KHOA H C CÔNG NGH
lá cây V.i thu.c (68,81%), giá tr này nh• nh5t C lá
cây D‡ bàn (52,7%). Cây V.i thu.c crng là cây có
hàm l %ng tro trong lá l#n nh5t (8,21%) và thUi gian
cháy lá dài nh5t (0,54 phút). Ch/ tiêu v thUi gian
cháy v• cây crng có sF bim‚ có thUi gian cháy c"a v• trung bình là 12,17 phút,
l#n g5p 4,3 l^n so v#i cây Trâm pi. Có th3 th5y, v#i

$i u ki8n l;p $ a và $i u ki8n l5y m9u phân tích
t ng $.i $@ng nh5t nh ng s. li8u v các ch/ tiêu

ph6n ánh kh6 n ng ch.ng, ch u lLa C các loài cây có
sF chênh l8ch khá rõ.
TX s. li8u phân tích v các ch/ tiêu liên quan, sL
dKng công thbc 01 $3 chumn hóa các tiêu chumn cho
nh?ng loài cây nghiên cbu do t5t c6 các ch/ tiêu sL
dKng $ u là t ng có l%i. Kcác loài cây t i khu vFc nghiên cbu theo ph ng pháp
$.i l;p $ %c trình bày C b6ng 4.

B6ng 4. KCác ch/ tiêu nghiên cbu
TT
Loài cây
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
(8)
(9) (10) (11) (12)
1 Cáng lò
0,924 1,000 0,797 0,648 0,588 0,614 0,701 0,667 1,000 0,667 0,667 0,924
2 Ch p tay
0,833 0,813 0,894 0,833 0,500 1,000 0,488 0,667 1,000 0,667 0,667 0,833
3 Chè trám

0,919 0,948 0,795 0,556 0,589 0,579 0,563 1,000 0,833 0,667 0,667 0,919
4 D‡ bàn
0,766 0,804 0,794 0,685 0,588 0,737 0,444 1,000 1,000 0,667 0,667 0,766
5 Gipi lá m‚
0,978 0,911 0,674 0,630 1,000 0,649 0,706 0,667 0,667 0,667 0,667 0,978
6 Gipi xanh
0,883 0,956 0,816 0,685 0,431 0,561 0,393 1,000 0,833 0,833 1,000 0,883
7 Kháo cu.ng $•
0,819 0,926 0,794 0,537 0,381 0,561 0,523 0,667 0,667 0,667 0,667 0,819
8 Kháo xanh
0,923 0,853 0,808 0,630 0,498 0,561 0,560 0,667 0,833 0,833 0,667 0,923
9 M‚ rXng
0,962 0,873 0,733 0,741 0,828 0,737 0,665 0,667 0,667 0,667 0,667 0,962
10 S n tra
0,860 0,923 0,678 0,574 0,448 0,404 0,636 0,333 1,000 0,833 0,667 0,860
11 Súm lông
0,987 0,883 0,850 0,481 0,260 0,596 0,300 0,667 0,833 0,667 0,333 0,987
12 Tô h p vân nam 0,949 0,785 0,664 0,537 0,741 0,439 0,496 0,667 1,000 0,667 1,000 0,949
13 T.ng quá s"
0,968 0,992 0,903 0,889 0,774 0,596 1,000 1,000 1,000 0,667 0,667 0,968
14 Trâm pi
0,954 0,903 0,812 0,519 0,230 0,333 0,317 0,333 0,500 0,667 0,667 0,954
15 V.i thu.c
1,000 0,955 1,000 1,000 0,613 0,544 0,744 0,667 1,000 1,000 0,667 1,000
TX kxác $ nh tr2ng s. c"a các ch/ tiêu [5], tính $i3m và dF tuy3n nh C b6ng 5.
B6ng 5. Kcbu t i VQG Hoàng Liên
Kh6 n ng ch.ng, ch u lLa
Kh6 n ng ch.ng, ch u lLa

STT
Loài cây
Loài cây
TT
i3m
X

i3m
X

1
T.ng quá s"
0,892
1
9
Gipi xanh
0,655
9
2
V.i thu.c
0,819
2
10
Kháo xanh
0,643
10
3
Ch p tay
0,753
3
11 Tô h p vân nam
0,621

11
4
M‚ rXng
0,725
4
12
S n tra
0,593
12
5
D‡ bàn
0,711
5
13
Kháo cu.ng $•
0,583
13
6
Cáng lò
0,711
5
14
Súm lông
0,538
14
7
Gipi lá m‚
0,710
7
15

Trâm pi
0,446
15
8
Chè trám
0,673
8
Kcây: T.ng quá s", V.i thu.c và Ch p tay có tpng h p. Nh?ng loài có nhi u nh %c $i3m, $ %c x$i3m cao nh5t, $ %c x

h ng th5p nh5t bao g@m: S n tra, Kháo cu.ng $•,
kh6 n ng ch.ng, ch u lLa do chúng có nh?ng u Súm lông và Trâm pi do lá và v• c"a chúng th Ung
$i3m npi b;t nh hàm l %ng n #c trong lá và v• m•ng h n, hàm l %ng n #c không cao, thUi gian
nhi u, v• và lá dày, thUi gian cháy là lâu nh5t. Ti

sau $ó là nh?ng loài: M‚ rXng, D‡ bàn, Cáng lò, tán tX h‰p $
124

N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - KỲ 1 - TH¸NG 3/2018


KHOA H C CÔNG NGH
Sau khi $ã so sánh, lFa ch2n $ %c các loài cây có
kh6 n ng ch.ng, ch u lLa t.t C mŠi $ a ph ng, kh%p v#i giá tr v kh6 n ng thích bng v#i $i u ki8n
l;p $ a và giá tr kinh t< c"a các loài cây $ó $3 tính
$i3m tpng h%p. Theo ý kitr2ng s. $ %c xác $ nh cho tiêu chí v kh6 n ng
ch.ng, ch u lLa là 0,5, cho kh6 n ng thích bng v#i
$i u ki8n l;p $ a là 0,3 và tr2ng s. cho tiêu chí v giá

tr kinh t< là 0,2. Nh?ng loài cây nào có s. $i3m cao
nh5t là nh?ng loài có th3 $áp bng $ %c yêu c^u tpng
h%p v c6 ba tiêu chumn này và là c sC $3 $ xu5t sL
dKng chúng phKc vK công tác PCCCR cho $ a
ph ng. Kphát tri3n phKc vK công tác phòng ch.ng cháy rXng
c"a 15 loài cây nghiên cbu t i khu vFc VQG Hoàng
Liên $ %c tpng h%p C b6ng 6.

B6ng 6. Kphòng
òng ch.ng
ch.ng cháy rXng c"a các loài cây nghiên cbu
t i VQG Hoàng Liên
Kh6 n ng phát tri3n phKc
Kh6 n ng phát tri3n phKc
TT
Loài cây
TT
Loài cây
vK PCCCR
vK PCCCR
i3m
X

i3m
X

1
V.i thu.c
0,843

1
9
D‡ bàn
0,689
8
2
T.ng quá s"
0,779
2
10
Gipi lá m‚
0,688
10
3
Gipi xanh
0,777
3
11
S n tra
0,680
11
4
Ch p tay
0,710
4
12
Chè trám
0,670
12
5

Tô h p vân nam
0,710
4
13
Kháo cu.ng $•
0,625
13
6
Kháo xanh
0,705
6
14
Trâm pi
0,556
14
7
M‚ rXng
0,696
7
15
Súm lông
0,536
15
8
Cáng lò
0,689
8
Kchênh l8ch thb tF x

lLa và kh6 n ng phát tri3n phKc vK công tác PCCCR bàn (Lithocarpus hemisphaericus), Gipi lá m‚

c"a m)t s. loài cây nh : V.i thu.c, T.ng quá s", (Manglietia insignis (Wall.) Blume).
Ch p tay. Tuy nhiên, v#i m)t s. loài cây nh : M‚
rXng, D‡ bàn và Gipi lá m‚ thb tF x

l i kém h n so v#i $ánh giá kh6 n ng ch.ng ch u lLa
do chúng có th3 yêu c^u $5t còn khá t.t. M)t s. loài
cây nh : Gipi xanh và Tô H p, tuy kh6 n ng ch.ng
ch u lLa không $ %c x

dày lá và v• không cao, thUi gian cháy khá dài...
nh ng chúng có kh6 n ng tái sinh t.t và giá tr kinh
t< nên chúng crng $ %c x

danh sách nh?ng loài cây có kh6 n ng phát tri3n $3
phKc vK công tác phòng cháy t i khu vFc VQG
Hoàng Liên.
V#i ph ng pháp nh trên, $ã xác $ nh m)t s.
loài cây có kh6 n ng phòng cháy t ng $.i t.t, thích
h%p v#i $i u ki8n l;p $ a, $áp bng mbc $) nh5t $ nh
v mBt kinh t< và có th3 phát tri3n $3 phKc vK công
tác phòng ch.ng cháy rXng C $ a ph ng nh sau:
V.i thu.c (Schima Dandy), Ch p tay (Exbuclandia
tonkinensis (Lecomte) V. Steen), Tô h p Vân Nam
(Altingia yunnamensis Rehd. etWils.), Kháo xanh
(Cinnamomum tonkinensis Pitard), M‚ rXng

Nh?ng loài cây $ %c lFa ch2n crng là nh?ng loài
$ %c ng Ui dân $ a ph ng cho rwng có kh6 n ng
phòng cháy t.t và hi8n nay chúng khá php bitp thành t^ng cây cao và t^ng cây tái sinh C các tr ng
thái rXng $ %c $i u tra.
3.3. Xác $ nh loài cây th Ung $i kèm v#i cây có
kh6

kh6 n ng phòng
phòng cháy t i VQG Hoàng Liên
Trong rXng tF nhiên th Ung có nhi u loài cây
cùng t@n t i và phát tri3n trong m)t thUi gian ng n
hoBc trong su.t c6 cu)c $Ui c"a chúng. Vi8c nghiên
cbu m.i quan h8 gi?a các loài trong rXng tF nhiên, $Bc
bi8t là m.i quan h8 gi?a cây có kh6 n ng ch.ng ch u
lLa v#i cây $i kèm có m)t ý ngh’a $Bc bi8t quan tr2ng
trong $ nh h #ng lFa ch2n nh?ng loài cây hŠn giao
phKc vK cho vi8c xây dFng các b ng và $ai xanh
phòng cháy hoBc các bi8n pháp nâng cao kh6 n ng
ch.ng ch u lLa c"a rXng. Kph^n c"a nh?ng loài cây th Ung s.ng cùng (cây $i
kèm) v#i nh?ng loài $ %c cho là có kh6 n ng PCCCR
t i khu vFc nghiên cbu $ %c trình bày C b6ng 7.

N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - KỲ 1 - TH¸NG 3/2018

125


KHOA H C CÔNG NGH
B6ng 7. M)t s. loài cây th Ung $i kèm v#i cây có kh6
kh6 n ng phòng
phòng cháy t i VQG Hoàng Liên
Loài cây trung
STT
Loài cây $i kèm (chi<m tP l8 >10%)
tâm
1

Gipi xanh
V.i thu.c, Chè trám, T.ng quá s", Gipi lá m‚, Š quyên lá dài, Súm lông, Tô h p
2
Ch p tay
M;n rXng, Sa m)c, D‡ gai, T.ng quá s", Súm lông
3
V.i thu.c
L2ng bàng, T.ng quá s", Gipi lá m‚, M;n rXng, Súm lông
4
T.ng quá s"
Gipi xanh, Kháo xanh, M x a r ng c a, M;n rXng
5
Cáng lò
S@i ph6ng, Thích lá dài, T.ng quá s", Tô h p núi cao, V.i thu.c, Kháo xanh, Mý
6
Kháo xanh
Súm lông, Gipi lá b c, Gipi lá m‚, Chè trám, Š quyên, Tô h p núi cao
7
Súm lông
S@i ph6ng, T.ng quá s", Gipi lá m‚, Gipi xanh
8
Kháo cu.ng $•
T.ng quá s", Tô h p núi cao, Trâm pi
9
Chè trám
Súm chè, Š quyên lá dài, Kháo cu.ng $•, Chè trám, Tô h p núi cao
10
D‡ bàn
T.ng quá s", Tô h p núi cao, V.i thu.c, Khá xanh, M x a r ng x‡
11

D‡ gai
Gipi lá m‚, T.ng quá s", V.i thu.c, Súm lông, M;n rXng, Bách xanh
Kcrng $ %c cho là loài cây có kh6 n ng ch.ng ch u lLa (Schima wallichii Choisy.), T.ng quá s" (Alnus
t.t. Nhìn chung các loài cây trung tâm và $i kèm $ u nepalensis D. Don), Gipi xanh (Michelia mediocris
có kh6 n ng sinh tr Cng C mbc trung bình $ây là yRehd.
etWils.),
Kháo
xanh
hŠn giao trên b ng và $ai xanh phòng cháy. TP l8 cây yunnamensis
$i kèm là ch/ tiêu quan tr2ng c^n quan tâm khi lFa (Cinnamomum tonkinensis Pitard), M‚ rXng
ch2n các loài cây tr@ng hŠn giao trên các b ng xanh (Liriodendron chinense (Hemsl.) Sarger), Cáng lò
phòng cháy hoBc áp dKng nh?ng bi8n pháp nâng cao (Betula anoides Buch-Ham.), D‡ bàn (Lithocarpus
hemisphaericus), Gipi lá m‚ (Manglietia insignis
kh6 n ng ch.ng ch u lLa c"a rXng.
(Wall.) Blume).
4. K T LU!N VÀ KI N NGH(
- T i khu vFc VQG Hoàng Liên, nhi u loài cây $i
- 3 lFa ch2n loài cây có kh6 n ng phòng cháy,
kèm crng $ %c cho là loài cây có kh6 n ng ch.ng
có th3 sL dKng nhi u ph ng pháp: Ph•ng v5n ng Ui
ch u lLa t.t. Nhìn chung các loài cây trung tâm và $i
dân, $i u tra C rXng tF nhiên và rXng sau cháy, phân
kèm $ u có kh6 n ng sinh tr Cng C mbc trung bình
tích các ch/ tiêu ph6n ánh kh6 n ng ch.ng, ch u lLa
$c"a cây trong phòng thí nghi8m, tham kh6o ý kicây tr@ng hŠn giao trên b ng và $ai xanh phòng cháy

chuyên gia và sL dKng các mô hình toán $3 $ánh giá
hoBc áp dKng các bi8n pháp nhwm nâng cao kh6
tpng h%p v kh6 n ng phát tri3n các loài cây phKc vK
n ng ch.ng ch u lLa c"a rXng.
cho công tác phòng ch.ng cháy rXng. Nh?ng
- Tùy $i u ki8n cK th3 c"a $ a ph ng, có th3 lFa
ph ng pháp này giúp rút ng n thUi gian nghiên cbu
ch2n
nh?ng loài cây nghiên cbu $3 xây dFng b ng
nh ng crng $6m b6o $ %c yêu c^u c^n thivi8c lFa ch2n loài cây phòng cháy có c sC khoa h2c xanh c6n lLa, tr@ng rXng hŠn giao theo d6i hoBc theo
$ám hoBc xúc tivà thFc ti n.
có nh?ng nghiên cbu sâu h n v $Bc $i3m sinh h2c
- Vi8c lFa ch2n các loài cây có kh6 n ng ch.ng,
và sinh thái h2c c"a các loài cây tiêu bi3u v kh6
ch u lLa c^n ph6i c n cb vào nhi u tiêu chumn, vì v;y
n ng phòng cháy, tX $ó có nh?ng $ xu5t v cách sL
có th3 áp dKng ph ng pháp phân tích $a tiêu chumn
dKng cho phù h%p, hi8u qu6 và $áp bng yêu c^u ky
(Multi- criteria analyis) $3 thFc hi8n.
thu;t.
- Nghiên cbu $ã xác $ nh 15 loài cây có th3 phKc
TÀI LI#U THAM KH O
vK công tác phòng ch.ng cháy rXng, trong $ó có 10
1. Lê M)ng Chân, Vr Th Huyên (2002). ThFc
loài là có kh6 n ng phòng cháy t ng $.i t.t, thích
v;t
rXng.
Nxb Nông nghi8p - Hà N)i.

h%p v#i $i u ki8n l;p $ a, $áp bng mbc $) nh5t $ nh
2. B< Minh Châu và các c)ng sF (2009). Nghiên
v mBt kinh t< và có th3 phát tri3n $3 phKc vK cho
cbu
c sC khoa h2c và thFc ti n $3 lFa ch2n loài cây
mKc $ích phòng ch.ng cháy rXng C khu vFc VQG

126

N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - KỲ 1 - TH¸NG 3/2018


KHOA H C CÔNG NGH
có kh6 n ng phòng cháy hi8u qu6 cho các t/nh phía
B c. Báo cáo kc5p B) n m 2008 — Hà N)i.

5. Nguy n H6i Tu5t (2009). Các ph ng pháp
nghiên cbu sinh thái $ nh l %ng, Giáo trình gi6ng
d y Cao h2c tr Ung i h2c Lâm nghi8p - Hà N)i.

3. B< Minh Châu và các c)ng sF (2015). Nghiên
cbu xây dFng các gi6i pháp qu6n lý lLa rXng và kh c
phKc h;u qu6 c"a cháy rXng t i V Un Qu.c gia
Hoàng Liên - t/nh Lào Cai. Báo cáo kkhoa h2c công ngh8 c5p B) n m 2015 — Hà N)i.

6. V Un Qu.c gia Hoàng Liên (2011). Báo cáo

7. Gromovist R., Juvelius M., Heikkila T. (2007).

Wildland Fire Management. Helsinki.

4. Ph m Ng2c H ng (2001). Thiên tai khô h n
cháy rXng và các gi6i pháp PCCCR C Vi8t Nam. Nxb
Nông nghi8p - Hà N)i.

8. Laslo Pancel (Ed) (1993). Tropical forestry
handbook - Volum 2. Springer - Verlag Berlin
Heidelberg.

tình hình cháy rXng t i V Un Qu.c gia Hoàng Liên
các n m vXa qua.

9. Website: www.kiemlam.org.vn.
IDENTIFYING PLANT SPECIES WITH FIREFIRE-RESISTANT ABILITIES IN HOANG LIEN NATIONAL PARK
Tran Minh Canh, Le Thai Son
Summary
This study applied an integrated research method, including references of the published materials, local
people interviewings, intensive field investigation on 18 sample plots (500 m2) representative for natural
forest types which were burnt and non-burnt in Ta Van and San Sa Ho villages in Sapa district, Lao Cai
province, implementation was also conducted by making expert consultancies, collecting research samples
and analyzing 11 indicators related to the fire resistance, fire adaptation and development of 15 candidate
species, using Multi-Criteria Analysis (MCA) method to select superior species in the study area. As a
result, the study selected 10 species which can well grow and develop that contribute to forest fire
prevention and extinguishment work in Hoang Lien National Park, including: Schima wallichii Choisy.,
Alnus nepalensis D.Don, Michelia mediocris Dandy, Exbuclandia tonkinensis (Lecomte) V. Steen., Altingia
yunnamensis Rehd. etWils., Cinnamomum tonkinensis Pitard, Liriodendron chinense (Hemsl.) Sarger,
Betula anoides Buch-Ham., Lithocarpus hemisphaericus, Manglietia insignis (Wall.) Blume. This study
identified several neighbouring plants, which usually live near fire-resistant plant species, in Hoang Lien
National Park.

Keywords:
Keywords fire-resistant plant species, neighbouring plant, forest fire, multi-criteria analysis, forest fire

prevention and suppression , Hoang Lien National Park.

Ng Ui ph6n bi8n: TS. Ph m Th Kim Thoa
Ngày nh;n
nh;n bài: 5/12/2017
Ngày thông qua ph6n
ph6n bi8n: 05/01/2018
Ngày duy8t
duy8t $ ng: 12/01/2018

N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - KỲ 1 - TH¸NG 3/2018

127