Truyện thơ của các dân tộc (Kinh, Tày, Thái) từ góc nhìn so sánh qua truyện thơ có đề tài dũng sĩ diệt ác thú

No.11_Mar 2019|S 11 – Tháng 3 năm 201 9|p.5-12

T P CHÍ KHOA H C Đ I H C TÂN TRÀO
ISSN: 2354 - 1431
/>
Truy n th c a các dân t c (Kinh, Tày, Thái) t góc nhìn so sánh qua truy n th
có đ tài dũng sĩ di t ác thú
Tr nh Kh c M nh1
Vi n Nghiên c u Hán Nôm

1

Thông tin bài vi t
Ngày nh n bài:
15/02/2019
Ngày duy t đăng:
10/3/2019

T khóa:
Văn h c, truy n th ; dũng
sĩ; ác thú; dân t c Kinh; dân
t c Tày; dân t c Thái.

Tóm t t
M t m ng văn h c đ c s c mà ba dân t c Kinh, Tày và Thái đã s d ng ch vi t
c truy n c a mình đ sáng tác nên nh ng tác ph m b t h truy n l i đ n hôm
nay. Đó là th lo i truy n th : dân t c Kinh có truy n th Nôm vi t theo th song
th t l c bát, dân t c Tày có truy n th Nôm vi t theo th th t ngôn tr ng thiên,
dân t c Thái có truy n th vi t b ng ch Thái c th t do. M ng văn h c này đã
đóng góp nh t đ nh vào l ch s phát tri n văn h c c a m i dân t c nói riêng và
l ch s văn h c Vi t Nam nói chung. Đ có cái nhìn so sánh văn h c Vi t Nam

nói chung và truy n th gi a các dân t c Kinh, Tày và Thái; bài vi t ch n các tác
ph m có cùng đ tài c t truy n v dũng sĩ di t ác thú đ phân tích, t đó đ a ra
m t s nh n xét v s giao thoa văn hóa, văn h c gi a các dân t c Kinh, Tày và
Thái mi n B c Vi t Nam.

Vi t Nam là qu c gia đa dân t c, đa ngôn ng , có
m t n n văn hóa đa d ng và th ng nh t trong c ng
đ ng các dân t c Vi t Nam. Ch vi t là tài s n văn hóa,
đánh d u s phát tri n v văn hóa xã h i c a m i t c
ng i. Ch vi t c a các dân t c trên đ t n c ta, là v n
văn hóa vô cùng quý báu mà m i ng i c n bi t gi gìn
và phát huy. Trong s các dân t c Vi t Nam có ch
vi t c truy n, thì h th ng ch vi t c a các dân t c,
nh : ch Nôm c a dân t c Kinh, ch Nôm c a dân t c
Tày, ch Thái c c a dân t c Thái, v.v… là nh ng ch
vi t đã có l ch s t ng đ i lâu đ i và có tính hành
d ng cao.
1. Vài nét v truy n th c a ba dân t c Kinh,
Tày và Thái

M t m ng văn h c đ c s c mà ba dân t c Kinh, Tày
và Thái đã s d ng ch vi t c truy n c a mình đ sáng
tác nên nh ng tác ph m b t h truy n l i đ n hôm nay.
Đó là th lo i truy n th : dân t c Kinh có truy n th
Nôm vi t theo th song th t l c bát, dân t c Tày có
truy n th Nôm vi t theo th th t ngôn tr ng thiên,
dân t c Thái có truy n th vi t b ng ch Thái c th t
do. M ng văn h c này đã có nh ng đóng góp nh t đ nh

vào l ch s phát tri n văn h c c a m i dân t c nói riêng

và l ch s văn h c Vi t Nam nói chung.

1.1. Ch Nôm và truy n Nôm th l c bát c a dân
t c Kinh
Ch Nôm c a dân t c Kinh ra đ i có ý nghĩa h t s c
l n lao, đánh d u b c phát tri n c a n n văn hóa dân
t c, ý th c t c ng và kh ng đ nh vai trò đ a v c a
ti ng Vi t; đã đáp ng đ c ph n nào nhu c u phát tri n
c a n n văn hóa dân t c, giai đo n n c Đ i Vi t v ng
b c trong k nguyên đ c l p, t ch và th ng nh t. Ch
Nôm ra đ i, th i nhà Lý, ch đ n thu n là nh ng ch
xu t hi n trong các văn b n v i m c đích ghi tên ng i
và tên đ t. Th i nhà Tr n thì phát tri n th nh hành và b t
đ u t o nên văn h c ch Nôm v i các bài phú, nh : C
tr n l c đ o phú 居塵樂 賦 và Đ c thú lâm tuy n
thành đ o ca 得趣林泉成

歌 c a vua Tr n Nhân

Tông (1258 - 1308), t th nh t c a Thi n phái Trúc
Lâm Yên T ; ti p đ n là Hoa Yên t phú 花燕寺賦 c a
Lý Đ o Tái (1254 - 1334), đ o hi u là Huy n Quang, t
th ba c a Thi n phái Trúc Lâm Yên T và Giáo t phú

5


T.K.Manh / No.11_Mar 2019|p.5-12

教子賦 t

ng truy n c a M c Đĩnh Chi (th k XIV).

B n bài phú này, hi n còn đ

c ghi chép trong sách

Thi n tông b n h nh 禪宗本行.

Th truy n Nôm l c bát ph i k đ n là Lâm tuy n
vãn 林泉挽 c a Phùng Kh c Khoan (1528 - 1613), g m
ng vãn 臥

崗挽 g m

136 câu và T Dung vãn 思 容 挽 g m 332 câu đ u c a
Đào Duy T (1572 - 1634), Hoán t nh châu dân t c a
Đinh Nho Hoàn 唤省州民詞
X

ng phân kính 樂昌分

k XVI), Song tinh b t d

丁儒環 (1671 -?), Nh c

c a Nguy n Th Nghi (th
星不夜 g m 2000 câu c a

Nguy n H u Hào (? - 1713), S

trình tân truy n

使程新傳 g m 600 câu c a Nguy n Tông Quai (1693 1767). Sau này có nh ng tác ph m truy n th Nôm l c
bát đ c l u hành sâu r ng trong nhân dân và đ c
nhi u ng i h c thu c lòng, nh : Truy n Hoa tiên
傳花箋 c a Nguy n Huy T

6

ng tân thanh 斷

1820), S

新

c a Nguy n Du (1765-

kính tân trang 梳

新妝 c a Ph m Thái

(1777 - 1813), L c Vân Tiên 蓼

T th k XVI đ n đ u th k XX, tr i qua các tri u
đ i phong ki n, t M c - Lê Trung H ng - Tây S n và
đ n Nguy n, tình hình chính tr , văn hóa, xã h i có nhi u
bi n đ i l n lao. Các tri u đ i nhà n c phong ki n
Vi t Nam phát tri n lúc th nh, lúc suy; nh ng văn h c
Vi t Nam nói chung và văn h c ch Nôm nói riêng, l i

có s phát tri n m nh m . Nhi u cái m i trong sáng tác
văn h c ngh thu t đ c hình thành c v giá tr n i dung
và hình th c ngh thu t. Văn h c ch Nôm phát tri n
toàn di n v ch t l ng n i dung và s l ng tác ph m.
Nhi u tác ph m văn th Nôm có t t ng ti n b , th
hi n nh n th c và quan đi m ngoài khuôn kh đ o lý
chính th ng c a nhà n c phong ki n; và vì th nhà n c
phong ki n đã ban hành nh ng ch tr ng c m đoán hay
hu ho i n n văn h c ch Nôm(1). Nh ng vi c sáng tác
văn th Nôm là khuynh h ng t t y u c a phát tri n l ch
s , nh m đáp ng nhu c u văn hóa xã h i. Bên c nh s
ti n b v giá tr n i dung tác ph m, văn h c ch Nôm
còn có s phát tri n v th lo i, nh m góp ph n vào s
hoàn thi n h th ng th lo i văn h c trung đ i Vi t Nam.
Văn h c Vi t Nam giai đo n này, v i s đóng góp c a
văn h c ch Nôm đã xu t hi n nh ng th lo i văn h c
m i, nh : ca trù, di n ca, truy n th l c bát, song th t l c
bát và truy n th lu t Đ ng, v.v…, đây là nh ng th
lo i s d ng ngôn ng thi ca dân t c.

kho ng 200 câu, Ng a Long c

tr

(1743 - 1790), Đo n

仙 c a Nguy n Đình

Chi u (1822 - 1888), v.v... Còn hàng lo t các tác ph m
th Nôm l c bát khuy t danh, nh : Nh đ mai 二度梅,

Ph m T i - Ng c Hoa 笵載玉花, T ng Trân - Cúc Hoa
宋珍菊花, Ph

ng Hoa 芳花, Hoàng Tr u

Tr n 潘 , L u Bình - D

儲, Phan

ng L 劉平揚禮, Th ch

Sanh 石生, v.v…
1.2. Ch Nôm Tày và truy n th Nôm c a dân t c
Tày
Tày và Nùng là hai dân t c có m i quan h m t thi t
v i nhau v huy t th ng, v kinh t , v văn hóa và ch
vi t, v.v… bài vi t này chúng tôi gi i thi u v ch Nôm
Tày và truy n th Nôm dân t c Tày. Ng i Tày có lo i
ch truy n th ng, đ c xây d ng trên c s phái sinh c a
ch Hán đ ghi âm ti ng Tày và theo nh ng nguyên t c
c u t o nh ch Nôm c a ng i Kinh, chúng ta th ng
g i là ch Nôm Tày. Vi c xác đ nh th i đi m xu t hi n
c a ch Nôm Tày c n đ c nghiên c u ti p t c, nh ng
trên th c t là ng i Tày đã dùng ch Nôm c a mình đ
sáng tác văn h c t kho ng th k XVI - th k XVII(2) v i

nh ng tác ph m, nh L n tam nguyên

三元 c a B

Văn Ph ng (th k XVI - XVII) và L n t quí

四季

c a Nông Quỳnh Vân (th k XVI - XVII).
Ch Nôm Tày t ng có m t vai trò nh t đ nh trong
đ i s ng xã h i c dân ng i Tày vùng núi phía B c
n c ta. Ch Nôm Tày ra đ i, đã tr thành công c đ c
l c cho s phát tri n n n văn hóa dân t c Tày nói chung
nhi u đ a
và ngôn ng Tày nói riêng. Hi n t i
ph ng, nh Thái Nguyên, B c C n, Cao B ng, L ng
S n, Tuyên Quang, v.v... còn l u gi khá nhi u văn b n
Nôm Tày. Văn b n Nôm Tày có giá tr v nhi u m t,
nh : văn h c, ngh thu t, phong t c, tín ng ng, l ch
s , đ a lý, y h c c truy n, v.v…; nhi u h n c là các
tác ph m văn h c, nó ch a đ ng nh ng nét đ c đáo
mang đ m b n s c dân t c Tày. Các tác ph m văn h c
có nhi u lo i, có th k nh : Tuy n sli cáu (truy n th ),
Sli l u (hát l c i), L n c i (hát giao duyên), Then
(hát trong bu i l ), v.v...
Truy n th Nôm c a dân t c Tày khá phong phú,
hi n trong kho sách c a Vi n Nghiên c u Hán Nôm có


T.K.Manh / No.11_Mar 2019|p.5-12

các truy n th , nh : To ng T

D o 百教, Bjoóc l 下呂 , Nho h
đ c 昭德 , Nhân Lăng 人

ng仲襄, Pác
ng 儒

, Chiêu

, Lý Th Khanh 李世卿 ,

L u Đài - Hán Xuân 刘台汉春 , Nàng Kim娘
Nàng Ng c Dong 娘玉容 , Nàng Quy n 娘

, Th

- Ng c Hoa

范子玉花 , Lý Lan - Th Dung 李羅氏容 , L u Bình

-D

ng L 刘平揚禮, L ng Nhân 良人, Qu ng Tân -

Ng c L
T

ng 廣珍玉良, L u Bang 刘

ng刘 张 , Pây s

Tr u

- H ng Hóa ký l

,

Đan 氏單 , Nàng Ng c Long 娘玉竜 , T ng Tân Cúc Hoa 宋珍菊花 , Ph m T

cho r ng ch Thái Đen và các d ng ch Thái Tr ng
Tây B c v c b n gi ng nhau. Trong kho sách Hán
Nôm c a Vi n Nghiên c u Hán Nôm, hi n cũng có m t
s tác ph m Hán Nôm ghi chép v ch Thái, nh :

, L u

使 , Đính Quân廷君 , Hoàng

Hóa đ a chí 興化地志) do Ph m Th n Du t biên so n
và vi t t a năm T Đ c Bính Thìn (1856). Tác ph m
ghi chép v đ a chí c a t nh H ng Hóa (g m 4 ph , 6
huy n, 16 châu) th i y, m t d i đ t mi n Tây B c
n c ta t h u ng n sông H ng đ n biên gi i phía nam
Trung Qu c và đông b c Lào. N i dung chính c a
H ng Hóa ký l c g m có 12 m c, trong đó m c 11
ghi Th t (ch Thái) và m c 12 ghi Th ng (ngôn
ng Thái), theo PGS.TS. NG T.Hoàng L ng thì đó là
ch Thái c a đ ng bào Thái Tây B c hi n nay(3)

儲, Th ch Sanh (Th ch Seng) 石生 , v.v…

- Thanh Hóa quan phong 清化觀

Trong s các truy n Nôm Tày nêu trên, chúng ta
th y có m t s truy n trùng tên và trùng c đ tài c t
truy n v i truy n Nôm dân t c Kinh, nh : T ng Tân Cúc Hoa 宋珍菊花, Ph m T - Ng c Hoa 范子玉花 ,
L u Bình - D

ng L 劉平揚禮, Hoàng Tr u

c 興化記略 (còn có tên H ng

儲,

Th ch Sanh 石生, v.v…
1.3. Ch Thái và truy n th dân t c Thái
Di s n ch c c a ng i Thái r t phong phú, có vai
trò khá l n trong sinh ho t văn hóa tinh th n c a đ ng
bào Thái. m t s t nh có đ ng bào Thái c trú nh Lai
Châu, S n La, Lào Cai, Thanh Hóa, Ngh An, v.v… các
ngành văn hóa và m t s cá nhân đã t ch c s u t m,
nghiên c u các văn b n ch Thái c . Theo truy n thuy t
thì Lò L t (th k XIII) là ng i có công làm cho ch vi t
này dùng r ng rãi trong đ ng bào Thái vùng Tây B c.
Theo ý ki n c a các nhà nghiên c u ch Thái c , hi n
n c ta có t i 8 lo i ch Thái c khác nhau: ch c a
ng i Thái Đen Lai Châu, S n La, Yên Bái, Lào Cai;
ch c a ng i Thái Tr ng
huy n Phong Th , Lai
Châu; ch c a ng i Thái Tr ng các huy n M ng
Lay, M ng Tè (Lai Châu) và m t b ph n Quỳnh

Nhai, S n La; ch c a ng i Thái Tr ng huy n Phù
Yên t nh S n La; ch c a ng i Thái Tr ng M c Châu
(S n La), Mai Châu, Đà B c (Hòa Bình). Ch c a ng i
Thái Đen Tây Thanh Hoá, Ngh An; ch Thái Quì
Châu (Ngh An); ch Lai Pao T ng D ng (Ngh
An); ch c a ng i Thái Thanh Tây Thanh Hoá, Ngh
An. So sánh các ki u ch Thái n c ta, nhi u ng i

do V

ng

Duy Trinh so n năm Thành Thá i 15 (1903). N i
dung tác ph m ghi các bài dân ca ph n ánh phong
t c, t p quán c a nhân dân Thanh Hóa. Trong đó có
m t s bài hát c a dân t c mi n núi ghi b ng ch dân
t c, đ c phiên âm b ng ch Hán và ch Nôm, theo
Phan Anh Dũng thì đây th c ch t là m t trong 8 d ng
ch Thái Vi t Nam, ph bi n vùng núi Thanh Hóa
và Ngh An(4)
Ch Thái đã đ c ng i Thái s d ng trong sáng tác
văn h c ngh thu t và nhi u t li u ghi chép hàng ngày,
hay văn kh cùng th t trao đ i, v.v... Kho tàng truy n
th c a dân t c Thái h t s c phong phú, có th k nh :
X ng ch xon xao ,sG uC soN saV (Ti n d n ng
yêu), Khun Lú - Nàng

a uqN ul NaG o< , Ch

Quám Kén K o KVaM ekN ekV

Truy n

Mãng

Quám Ngu Háu

xà),

T ng

(Tr ng Nguyên), T ng T
Quám tô m

ng

Cáng
Phanh m

ng

(Tr ng T ),
(Ng

, Pha

, Náng C ng C m Đanh
(Yêu d u b n M

(S

tích b n M

b n

i Thái đánh

ng - In Lái

ng

Nguyên

(Truy n k

ng), Táy pú x c

gi c), Sam L

m

ng

Quám Khun Tinh KVaM qN tiG ,

Han

M

i

,
ng), Péc

ng), Kham Panh

, v.v…Theo Ngô Th Ph ng thì Th vi n t nh
S n La đang l u gi kho ng 300 truy n th vi t b ng
ch Thái c (5). G n đây, Vi n Nghiên c u Hán Nôm có
t ch c m t l p h c ch Thái c S n La và xu t b n
cu n Tuy n t p văn h c Thái v i s tuy n ch n, gi i

7


T.K.Manh / No.11_Mar 2019|p.5-12

thi u 2 tác ph m là Quám tô m

ng

và

Nhá váng xia l
(L i
truy n x a đ ng b phí), đã góp ph n vào vi c gi i
thi u và nghiên c u khai thác v n di s n văn hóa giá tr
c a dân t c Thái.

Trong s các truy n th c a dân t c Thái có m t

s truy n có cùng c t truy n v i truy n th Nôm dân
t c Kinh, nh : Th ch Sanh 石生và Quám Ngu Háu
KVaM uG HaV , T m Cám
X a

, T

và Ý N i - Náng

Th c 徐式 và U Thêm

#wM , T ng Trân - Cúc Hoa 宋珍菊花 và T ng
nguyên T

, Hoàng Tr u

儲và T ng T

TaG TU , Nh đ Mai二度梅và Phung l u p ng on
upG ELa poG ooN , Truy n Ki u 傳 翹 và Quam
Th C u KVaM Uw EKa , v.v...

Qua s mô t
trên, chúng ta th y có s giao thoa
truy n th , tr c h t là đ tài c t truy n gi a các dân t c
Kinh, Tày và Thái. Theo chúng tôi, s giao thoa này đ c
th c hi n trên c s tái t o, ti p nh n và c i biên truy n th
c a dân t c Kinh, mà tr c h t và ph n nhi u là các truy n
th không đ tên tác gi . Đó là ba truy n có cùng đ tài c t

ph bi n trong văn h c các n c Đông Nam Á và
n Đ v i mô típ c t lõi và h t nhân là “dũng sĩ di t
đ i bàng ho c di t r n c u ng i đ p”(6). Trong
chuyên kh o Th ch Sanh và ki u truy n dũng sĩ trong
truy n c Vi t Nam và Đông Nam Á, Nguy n Bích Hà
đã th ng kê Vi t Nam có 80 truy n c tích cùng ki u
truy n (type) v i truy n Th ch Sanh và Đông Nam
Á có 16 truy n c tích cùng ki u truy n này(7). Còn
truy n th Nôm có tên Th ch Sanh c a dân t c Kinh
b t ngu n t truy n c tích cùng tên Th ch Sanh và
n i dung c a hai lo i truy n này v căn b n th ng
nh t, nh ng truy n th ra đ i mu n h n(8). Sau đây
xin gi i thi u n i dung truy n th dũng sĩ di t ác thú
c u công chúa c a các dân t c Kinh, Tày và Thái.
2.1. Truy n Th ch Sanh ch
Kinh

Nôm c a dân t c

T i Vi n Nghiên c u Hán Nôm hi n l u gi có 1
b n in năm Duy Tân Nhâm Tý (1912) v i tiêu đ Th ch
Sanh tân truy n, ký hi u AB. 221, nh 1.

truy n, nh : T ng Trân - Cúc Hoa 宋珍菊花 (dân t c
Kinh, Tày) và T ng nguyên TaG uG#N (dân t c Thái),
Hoàng Tr u

儲 (dân t c Kinh, Tày) và T ng T

TaG TU (dân t c Thái), Th ch Sanh 石生(dân t c Kinh,

Tày) và Quám Ngu Háu KVaM uG HaV (dân t c Thái).
Đ có cái nhìn so sánh văn h c Vi t Nam nói chung
và truy n th gi a các dân t c Kinh, Tày và Thái nói
riêng; chúng tôi ch n các tác ph m có cùng đ tài c t
truy n v dũng sĩ di t ác thú đ phân tích, t đó đ a ra
m t s nh n xét v s giao thoa văn hóa, văn h c gi a
các dân t c Kinh, Tày và Thái mi n B c Vi t Nam.

nh 1
T i Th vi n Qu c gia còn l u gi 5 b n Th ch
Sanh tân truy n, v i các ký hi u: R.51, Kh i Đ nh Đinh
T (1917, nh 2); R.1815, Kh i Đ nh M u Ng (1918);
R.1523, Kh i Đ nh Giáp Tý (1924); R.1527, Kh i Đ nh
Giáp Tý (1924); R.1882, không ghi năm.

2. Truy n th có đ tài dũng sĩ di t ác thú c u
công chúa c a ba dân t c Kinh, Tày và Thái d i
góc nhìn so sánh văn h c
Truy n th có đ tài dũng sĩ di t ác thú c u công
chúa, dân t c Kinh có truy n Nôm vi t theo th l c bát
có tiêu đ Th ch Sanh, dân t c Tày có truy n Nôm
vi t theo th th t ngôn có tiêu đ Th ch Sanh, dân t c
Thái có truy n th vi t theo th th t do có tiêu đ
Quám Ngu háu. C t truy n dũng sĩ di t ác thú c u
công chúa, không nh ng ph bi n Vi t Nam mà còn

8

nh 2

T.K.Manh / No.11_Mar 2019|p.5-12

Hi n có nhi u b n phiên âm Truy n Th ch Sanh,
nh ng ph

bi n là hai b n phiên: Truy n Th ch

Sanh, Huỳnh Lý và Nguy n Xuân Lan gi i thi u,
phiên âm và chú thích, Nxb. Văn h c, 1971. Truy n

Th ch Sanh, Mai Xuân H i và Nguy n Tá Nhí gi i
thi u, phiên âm và chú thích, Nxb. Văn h c, 1987.
N i dung c t Truy n Th ch Sanh nh
đ u: Có gia đình Th ch Nghĩa quê

sau: 1/ M

Cao Bình, làm

ngh ki m c i, tu i cao mà không có con. Ng c
Hoàng sai Thái t xu ng đ u thai và v ch ng Th ch
Nghĩa sinh ra Th ch Sanh. Ông bà Th ch nghĩa m t

s m, Th ch Sanh m côi, s ng

g c đa ki m c i

nuôi thân. Ng c Hoàng sai Tiên Ông (có b n ghi là
Lý Tĩnh, có b n ghi là Lã Đ ng Tân) xu ng d y phép

thu t cho Th ch Sanh. 2/ Di n bi n: Th ch Sanh k t
nghĩa anh em v i Lý Thông, Th ch Sanh chém xà

tinh c u Lý Thông, Lý Thông c
và đ
V

p công Th ch Sanh

c phong làm Đô đ c. Công chúa con vua Vi n
ng kén ch ng b đ i bàng b t đ a xu ng hang,

Th ch Sanh gi t đ i bàng c u công chúa, Lý Thông
đ a công chúa lên, l p hang gi t Th ch Sanh và l i
c

p công Th ch Sanh. Th ch Sanh d

i hang gi t

trăn tinh, c u Hoàng T , thăm th y cung, di t H

tinh. Th ch Sanh tr l i tr n gian và đ

c t ng cây

đàn th n, h n xà tinh và trăn tinh báo thù Th ch

Sanh, Th ch Sanh b giam vào ng c, Th ch Sanh

bu n r u mang đàn th n ra g y, Công chúa nghe
ti ng đàn đòi g p Th ch Sanh. Th ch Sanh k t duyên
cùng Công chúa, Lý Thông b tr t i. 3/ Đo n k t:
Khi đ t n

c b gi c ngo i xâm, Th ch Sanh dùng

nh 3. Trang đ u Truy n Th ch Sanh ch Nôm Tà.
N i dung Truy n Th ch Sanh c a dân t c Tày v c
b n hoàn toàn gi ng n i dung c t truy n c a dân t c
Kinh, t tên nhân v t và đ a danh, đ n nh ng s ki n và
các tình ti t, v.v...
2.3. Truy n Ngu háu (Truy n mãng xà) ch Thái
c a dân t c Thái (S n La)
Văn b n tác ph m hi n đang l u gi t i kho sách
Đ a chí Th vi n t nh S n La. H i văn ngh t nh S n
La đã chép l i và gi i thi u trong cu n Truy n th và
tr ng ca dân gian Thái, H i Văn ngh - S Văn hóa
Thông tin S n La, 1997. Truy n Ngu háu mà chúng tôi
tham kh o trong bài vi t này đ c công b trong ph n
Ph l c lu n án Ti n sĩ c a Ngô Th Ph ng v Nghiên
c u m t s truy n th c a dân t c Thái Vi t Nam
có cùng đ tài v i truy n th Nôm dân t c Kinh,
Lu n án Ti n sĩ, Tr ng Đ i h c S ph m Hà N i,
2013, cùng nh ch p trang đ u Truy n Ngu háu do
ch cung c p ( nh 4).

đàn th n và niêu c m th n đ y lui quân đ ch. Th ch

Sanh lên làm vua tr n

c.

2.2. Truy n Th ch Sanh ch
Tày (có ng

Nôm c a dân t c

i phiên là Th ch Seng)

Có ý ki n cho r ng Truy n Th ch Sanh b t ngu n

t

dân t c Tày

Cao B ng(8). Trong bài vi t này,

chúng tôi không đ c p đ n v n đ này, mà t p trung
nghiên c u gi i thi u n i dung c t truy n. Hi n
chúng tôi có b n Truy n Th ch Sanh duy nh t do nhà
nghiên c u Hoàng Tri u Ân cung c p và công b

trong T ng t p truy n th Nôm các dân t c thi u s
Vi t Nam, t p 9, Nxb. KHXH, 2010, nh 3.

nh 4. Trang đ u Truy n Ngu háu

9

T.K.Manh / No.11_Mar 2019|p.5-12

N i dung Truy n Ngu háu g m các tình ti t nh
sau: 1/ M đ u: N c Trung V ng có v Công T n,
sinh đ c ng i con trai tên là L u Vĩnh, L u Vĩnh l n
lên thông minh, tìm th y h c văn và thi đ th khoa,
nh ng r i chàng tr v quê h ng s ng cùng cha m
ch u c nh nghèo khó. L u Vĩnh đ c cha truy n phép
thu t và chàng đi u khi n đ c đá, bi n thành ng a đá
đ t Ngô có m t
ph c v chàng. 2/ Di n bi n: B y gi
công chúa r c r nh ng c, nh ng bu n thay, đ t n c
xu t hi n mãng xà và đ c thiên nhiên phù tr . Mãng
xà hung t n và quái ác, dân n c Ngô luân phiên n p
m ng, m t đ n n a dân lành. R i mãng xà đòi vua n p
công chúa, vua không đ ng ý. Mãng xà g i gió hô m a,
h ng th y p t i, kh p n i n c tràn đ đ c. Th ng
dân, vua đành h a n p công chúa sau 7 ngày và m t
chi u g i kh p b n m ng tìm ng i c u công chúa.
Đ n ngày, mãng xà đ a công chúa vào r ng sâu và L u
Vĩnh cũng nh n đ c chi u th . L u Vĩnh c i ng a
đá vào r ng, đánh nhau và gi t ch t mãng xà, chàng
đ a công chúa v cung và xin tr v quê. 3/ Đo n k t:
Vua m h i và cúng vía cho công chúa, L u Vĩnh g p
l i công chúa và hai ng i k t hôn. L u Vĩnh lên làm
vua tr n c và đón cha m v cùng h ng thái bình.
3. M t s nh n xét
C t truy n th dũng sĩ gi t ác thú c u công chúa đã
đ c các dân t c là Kinh, Tày và Thái có nh ng đi m

gi ng nhau, nh ng cũng có nhi u đi m khác nhau v
hình th c ngh thu t và tình ti t n i dung truy n, chúng
tôi xin nêu m t s v n đ sau:
3.1. V hình th c ngh thu t
C ba truy n đ u đ c th hi n theo hình th c
th t s , nh ng có đ dài ng n khác nhau liên quan
đ n c t truy n và tình ti t s ki n. Truy n Th ch
Sanh c a dân t c Kinh theo th th Nôm l c bá t v i
1872 câu(9). Truy n Th ch Sanh (Th ch Seng) theo
th th Nôm th t ngôn tr ng thiên v i 2015 câu(10).
Truy n Ngu háu c a dân t c Thái theo th th t do
v i 515 câu ng n dài xen k (11).

c a dân t c Kinh và dân t c Tày có nhi u tình ti t
gi ng nhau v i nh ng chu i s ki n: Th ch Sanh
s ng khó khăn + Th ch Sanh di t xà tinh, di t đ i
bàng và c u công chúa, r i di t trăn tinh và h tinh +
Th ch Sanh k t hôn v i công chúa, đánh đu i gi c và
lên ngôi vua. Đi vào chi ti t Truy n Th ch Sanh c a
dân t c Kinh và dân t c Tày cũng có ch khác nhau,
nh : Truy n Th ch Sanh c a dân t c Kinh vi t khi
đ i bàng c p thì “Th ch Sanh đang lúc th n th ,

Th y chim c p m t ng i mà bay; Gi ng cung
chàng m i b n ngay, trúng bên cánh t chim rày li n
r i”; còn Truy n Th ch Sanh c a dân t c Tày vi t:
“Th ch Sanh đang d o b
chím c p ng

c r ng hoang, Nhác th y

i s l ; Đ i ng i ch a h th y bao

gi , chàng gi ng cung b n ngay trúng đích”.
Truy n Ngu háu dân t c Thái cũng motip nh Truy n
Th ch Sanh c a dân t c Kinh và dân t c Tày, nh ng
ng n g n và đ n gi n, ít chu i s ki n, ch có: L u
Vĩnh s ng khó khăn + L u Vĩnh di t mãng xà và c u
công chúa + L u Vĩnh k t hôn v i công chúa và lên
ngôi vua. Các chi ti t v L u Vĩnh và Th ch Sanh có

nhi u đi m khác nhau, nh : L u Vĩnh không m côi
cha m , còn Th ch Sanh m côi cha m ; phép thu t
c a L u Vĩnh do cha truy n l i, còn phép thu t c a
Th ch Sanh do Tiên giúp; L u Vĩnh không b b n
h i, Th ch Sanh b Lý Thông h i, v.v… Tuy có
nh ng khác nhau nh v y, nh ng v đ tài, n i dung
c t truy n đ u chung motip là “dũng sĩ di t ác thú
c

i công chúa và lên ngôi vua”; nh m khuyên răn

con ng

i chăm ch h c t p, s ng l

ng thi n, luôn

khao khát chính ph thiên nhiên, tích c c bi n đ i xã

h i và h

ng đ n m t xã h i “qu c thái dân an”.

Motip này khác v i motip lo i truy n th mà chúng
ta th

ng g p c a ba dân t c Kinh, Tày và Thái là
“g p g + tai bi n + đoàn t ”.
3.3. V ngh thu t ngôn t
Đ c k ba tuy t tác truy n th c a dân t c Kinh, Tày
và Thái, chúng tôi cho r ng: ngôn t trong m i truy n đã

3.2. V k t c u n i dung truy n

th hi n tri th c, tâm h n và không gian sinh s ng c a m i

K t c u truy n th dũng sĩ di t ác thú c u công

dân t c. Theo chúng tôi Truy n Th ch Sanh c a dân t c

chúa c a ba dân t c Kinh, Tày, Thái có chung m t

Kinh, ngôn t uyên thâm và nho nhã; Truy n Th ch Sanh

motip chung là: dũng sĩ sinh s ng trong hoàn c nh

c a dân t c Tày ngôn t sinh đ ng và chân th c; còn

khó khăn + dũng sĩ di t thú d và c u công chúa +

Truy n Ngu háu c a dân t c Thái, ngôn t phóng khoáng

k t hôn v i công chúa và lên ngôi vua. Nh ng đi sâu

và lãng m n. Trong ph m vi bài vi t, chúng tôi không có

vào t ng chi ti t s ki n t ng truy n c a m i dân t c

đi u ki n bàn sâu, xin trích đo n cu i c a ba truy n đ

thì có khác nhau. Tr

chúng ta cùng tham kh o và đánh giá.

10

c h t là, Truy n Th ch Sanh


T.K.Manh / No.11_Mar 2019|p.5-12

Truy n Th ch Sanh c a dân t c Kinh vi t:
“M i hay ng

i

Tr i kia ch ng ph

th c thà,
t là thanh tao;

C trong tích cũ chép sao,
Vi n tri u yên m i Nam giao v ng vàng;
Bút hoa ghi chép t t

ng,

Truy n này thông th th đ

ng mà xem”.

Truy n Th ch Sanh c a dân t c Tày vi t:
“M

i tám n

c c y nh vua m i,

Thu n thiên th i đ a l i bình an,
Vi c đ ng ru ng nông trang yên trí,
Minh v

ng coi sông núi hòa bình,

M y n ti c linh đình hoan h ,
L p đài văn vui thú hát ca” .
Truy n Ngu háu c a dân t c Thái vi t:
“Chàng sai m trâu c m t đ ng t i cao,

Th y mo th y lang c u cho b t di t,

L i hát yêu th

ng c a chúng dân dâng tràn kh p núi,

Chúc phúc cho cu c s ng thái bình,

M ng cho đ t n
Và đèn m i th

c ph n vinh,

ng dân luôn lung linh b ng sáng”.

Di s n truy n th c a các dân t c Vi t Nam r t phong
phú, hi n còn hàng ngàn tác ph m đ c l u gi
các th
vi n và các đ a ph ng cũng nh nhi u c quan khác.
Bài vi t này, nh ng mong có th đóng góp m t ph n nh
bé vào vi c gi i thi u truy n th c a ba dân t c Kinh,
Tày và Thái d i góc nhìn so sánh văn h c qua truy n
th cùng đ tài c t truy n “dũng sĩ di t ác thú c u công
chúa”, góp ph n vào s nghi p b o t n và phát huy
truy n th ng văn hóa các dân t c Vi t Nam.
-----------------------------------------------------Chú thích:
1. Các chúa Tr nh, nh Tr nh T c, Tr nh C ng và
Tr nh Doanh; đã ban hành nh ng l vào các năm 1663,
1718 và 1760; đ thu h i, tiêu hu sách ch Nôm đã in
và không cho ti p t c in sách ch Nôm.
2. Hoàng Tri u Ân: Ch Nôm Tày và th lo i truy n th ,
Nxb. Văn h c, 2003, tr.11.

3. Hoàng L ng: “V quan tri u Nguy n nghiên c u ch
Thái c Vi t Nam” trong Ng i Tày - Thái c Vi t Nam,
Nxb. Đ i h c Qu c gia Hà N i, 2015, tr. 325 - 329.

4. Phan Anh Dũng: “V ch Thái Vi t Nam trong tác
ph m Thanh Hóa quan phong” T p chí Hán Nôm , s 2
(99) năm 2010, tr. 24 - 30.
5. Ngô Th Ph ng: Nghiên c u m t s truy n th
c a dân t c Thái
Vi t Nam có cùng đ tài v i
truy n th Nôm dân t c Kinh, Lu n án Ti n sĩ,
Tr ng Đ i h c S ph m Hà N i, 2013, tr.39

5. Ki u Thu Ho ch: Văn h c dân gian ng i Vi t Góc nhìn th lo i, Nxb. KHXH, 2006, tr. 326.
6. Nguy n Bích Hà: Th ch Sanh và ki u truy n dũng sĩ
trong truy n c Vi t Nam và Đông Nam Á, Nxb. Giáo
d c, 1998, tr.158
7. T đi n văn h c (B m i), Nxb. Th gi i, 2004,
tr.1622.
8. Phan Đăng Nh t: “Tìm hi u Th ch Sanh Cao Bình Hòa An - Cao B ng”, T p chí Văn h c, s 6 năm 1972.
Hoàng Tri u Ân: “L i gi i thi u Truy n Th ch Sanh”, in
trong T ng t p truy n th Nôm các dân t c thi u s Vi t
Nam, t p 9, Nxb. KHXH, 2010, tr.162.

9. Truy n Th ch Sanh, Mai Xuân H i và Nguy n Tá
Nhí gi i thi u, phiên âm và chú thích, Nxb. Văn h c,
1987.
10. T ng t p truy n th Nôm các dân t c thi u s
Vi t Nam, t p 9 (Truy n Th ch Sanh do Hoàng Tri u
Ân phiên d ch), Nxb. KHXH, 2010.

11. Ngô Th Ph ng: Nghiên c u m t s truy n th
c a dân t c Thái
Vi t Nam có cùng đ tài v i
truy n th Nôm dân t c Kinh, Lu n án Ti n sĩ, tlđd.
TÀI LI U THAM KH O
1. Hoàng Tri u Ân (2003), Ch Nôm Tày và th lo i
truy n th , Nxb. Văn h c.

2. B ng tra ch Thái - Vi t (2016), Vũ Xuân Hi n và
Nguy n Minh Tuân s u t p, biên so n, Nxb. KHXH.
3. Phan Anh Dũng (2010), “V ch Thái Vi t Nam
trong tác ph m Thanh Hóa quan phong” T p chí Hán
Nôm , s 2 (99).

4. Nguy n Bích Hà (1998), Th ch Sanh và ki u truy n
dũng sĩ trong truy n c Vi t Nam và Đông Nam Á, Nxb.
Giáo d c.
5. Ki u Thu Ho ch (2006), Văn h c dân gian ng
Góc nhìn th lo i, Nxb. KHXH.

i Vi t -

5. Hoàng L ng (2015), “V quan tri u Nguy n nghiên
c u ch Thái c Vi t Nam” trong Ng i Tày - Thái c
Vi t Nam, Nxb. Đ i h c Qu c gia Hà N i.

11


T.K.Manh / No.11_Mar 2019|p.5-12

7. Tr nh Kh c M nh ch biên, 3 t p, Th m c sách Hán
Nôm c a các dân t c thi u s Vi t Nam (2008, 2009,
2013), Nxb. KHXH.

9. T ng t p truy n th Nôm các dân t c thi u s Vi t Nam
(2010), t p 9, Nxb. KHXH.

8. Phan Đăng Nh t (1972), “Tìm hi u Th ch Sanh
Cao Bình - Hòa An - Cao B ng”, T p chí Văn h c,
s 6.

11. Truy n Th ch Sanh (1987), Mai Xuân H i và
Nguy n Tá Nhí gi i thi u, phiên âm và chú thích, Nxb.
Văn h c.

10. T đi n văn h c, B m i, (2004) Nxb. Th gi i.

Narrative poetry of the ethnicites Kinh, Tay and Thai through the comparative
perspective of the poem Brave man kills beasts
Trinh Khac Manh
Article info
Recieved:
15/02/2019
Accepted:
10/3/2019
Keywords:
Literature;
Narrative
poetry; Brave man;

Beast; Kinh ethnicity;
Tay ethnicity; Thai
ethnicity.

12

Abstract
Ethnicities Kinh, Tay, Thai used their traditional script to write immortal literary
works that have remained so far. It is poetic genre: Kinh ethnic community
composed Nom narrative poetries in seven-seven-six-eight-versed, Tay ethnicity
made Nom narrative poetries in seven-word-versed saga, and Thai ethnicity used
their own old script to create narrative poetries in free verses. Such special literary
part certainly contributed to literary increasing history of each community in
particular, and to Vietnamese literature history in general. In order to examine
Vietnamese general literature of Kinh, Tay, Thai narrative poetries, the writing
selects stories that are similar plot on the brave man kills beasts, to analyse and
make some comments on the cultural and literary interaction between Kinh, Tay
and Thai ethnicities in the North of Vietnam.