Nghiên cứu đề xuất phương án phân loại tại nguồn và cải thiện hoạt động thu hồi tái chế chất thải rắn sinh hoạt đến năm 2030

NGHIÊN CỨU

ỨNG DỤNG

Tóm tắt: Việc phân loại chất thải rắn tại nguồn
là một việc làm có ý nghĩa rất lớn, mục đích cơ bản
là tách chất thải hữu cơ, tách thành phần nguy hại,
phần còn lại đưa đi chôn lấp. Chất thải hữu cơ có
thành phần chủ yếu là các chất dễ phân hủy và là
những chất có độ ẩm cao, tạo lượng nước rác lớn
cùng với mùi hôi gây ô nhiễm môi trường, chúng có
thể xử lý làm phân bón hoặc đốt thu hồi năng lượng,
nên không chỉ có ý nghĩa về mặt kinh tế mà còn giải
quyết nhiều vấn đề về môi trường. Bài báo đề xuất
các nguyên tắc, lộ trình phân loại chất thải rắn sinh
hoạt đô thị và phương án cải thiện hoạt động thu
hồi, tái chế chất thải rắn sinh hoạt nhằm giúp cho
tỉnh Quảng Ninh có thể đạt được các mục tiêu theo
quy hoạch quản lý chất thải rắn đến năm 2030, tầm
nhìn đến năm 2050 của tỉnh đã đặt ra.
Từ khóa: Chất thải rắn sinh hoạt, phân loại tại
nguồn, thu hồi, tái chế.
Summary: The classification of solid waste at
the source is of great significance. Its fundamental
aims are to separate organic waste, hazardous
elements, the rest is dumped. Organic waste has
a major component of biodegradable substances
and is a high humidity substance that produces
large quantities of garbage water and bad odors
polluting the environment, which can be treated
to be fertilizers or can be heated to collect energy.

This is not only economically meaningful but also
solves environmental problems. The article proposes
principles, routes to classify urban domestic solid
waste and solutions to improve the activities of
collecting, recycling domestic waste so as to help
Quang Ninh province to achieve its aims of planning
the solid waste management up to the year 2030,
vision 2050.
Key words: Domestic solid waste, classify at
source, collect, recycle
Nhận ngày 10/7/2017, chỉnh sửa ngày 20/7/2017,
chấp nhận đăng ngày 27/7/2017

* ĐH Kiến Trúc Hà Nội

NGHIÊN CỨU ĐỀ XUẤT
PHƯƠNG ÁN PHÂN LOẠI
TẠI NGUỒN VÀ CẢI THIỆN
HOẠT ĐỘNG THU HỒI
TÁI CHẾ CHẤT THẢI RẮN
SINH HOẠT
ĐẾN NĂM 2030
(Khảo sát tại tỉnh Quảng Ninh)

TS. Nghiêm Vân Khanh*
Tại Quảng Ninh, chất thải rắn được quản lý theo
cách tiếp cận “Quản lý tổng hợp chất thải rắn”, ưu tiên
theo thứ tự: Phòng ngừa, giảm thiểu, tái sử dụng, thu
hồi vật liệu, thu hồi năng lượng trước khi đến bước
xử lý cuối là chôn lấp hợp vệ sinh. Đến năm 2030, để

giảm bớt khối lượng chất thải rắn phải chôn lấp nhằm
kéo dài tuổi thọ của khu xử lý, tăng cường tỷ lệ tái chế
Số 55.2017

XÂY DỰNG & ĐÔ THỊ

83


NGHIÊN CỨU

ỨNG DỤNG

và sản xuất phân hữu cơ, đốt thu hồi năng lượng, chất

vị thu gom chất thải rắn. Phương thức thu gom chung đối

thải rắn sinh hoạt cần được thực hiện phân loại tại nguồn

với chất thải rắn đô thị áp dụng như sau:

theo 2 giai đoạn, giai đoạn 1 từ 2017 đến 2020 và giai

Chất thải rắn sinh hoạt từ hộ gia đình: Trong mỗi gia

đoạn 2 từ 2020 đến 2030. Đây là một trong những giải

đình có hai thùng đựng rác, một loại đựng rác thải hữu

pháp quan trọng để nâng cao hiệu quả quản lý chất thải

cơ (hoa, rau, quả, thức ăn thừa, bã chè, cà phê, lá cây, cây

rắn. Dưới đây là các nguyên tắc, lộ trình cần xây dựng kế

thân cỏ…) và một loại đựng rác thải vô cơ (xương, cành

hoạch để tổ chức tuyên truyền, hướng dẫn người dân về

cây, vỏ sò, hến, sành sứ, vải, than tổ ong, mẩu thuốc lá,

phân loại chất thải rắn ngay tại nguồn phát sinh cũng

tã bỉm…). Thùng đựng rác phải có nắp đậy kín, đảm bảo

như các phương án cần xem xét để cải thiện tốt hơn hiệu

vệ sinh mỹ quan. Mỗi gia đình có thế sử dụng túi lót bên

quả của hoạt động thu hồi, tái chế chất thải rắn trên địa

trong thùng đựng rác, là loại túi đựng rác không thu hồi

bàn tỉnh.

(túi được làm bằng giấy hoặc bằng chất dẻo), kích thước
màu sắc của túi được tiêu chuẩn hóa để tránh sử dụng túi
vào mục đích khác, túi màu xanh đựng chất thải hữu cơ,
túi màu vàng đựng chất thải vô cơ.
Hệ thống lưu chứa, thu gom chung cho các khu dân cư

được quy hoạch ở những nơi thuận tiện trên toàn bộ khu
vực có dịch vụ thu gom, các loại thùng lưu chứa rác thải
có bánh xe được đặt cố định tại các vị trí quy hoạch. Tại
vị trí cố định thu gom rác sẽ được đặt hai thùng rác màu
sắc khác nhau, thùng rác màu xanh đựng rác thải hữu cơ,
thùng rác màu vàng đựng rác thải vô cơ. Do các thùng
này được đặt tại các vị trí cố định nên các hộ gia đình có
thể đổ rác thải vào bất kỳ thời gian nào trong ngày.

Tổ chức tuyên truyền, hướng dẫn người dân về phân loại chất thải rắn
ngay tại nguồn phát sinh

Chất thải rắn sinh hoạt của các cơ quan, trường học, cơ
sở dịch vụ: Tuỳ theo tính chất các cơ quan, trường học, cơ

NGUYÊN TẮC PHÂN LOẠI TẠI NGUỒN

sở dịch vụ và khối lượng rác tích luỹ hàng ngày mà chọn

Chất thải rắn sinh hoạt cần được phân loại tại nguồn

thời gian thu gom và thùng chứa thích hợp. Đối với nhà

thành 3 loại sau:
- Chất thải hữu cơ: Các loại rau, củ quả, trái cây, thức
ăn thừa... đựng bằng túi nylon màu xanh, thể tích túi trên
10 lít (chứa từ 3,5 - 4kg). Các loại chất thải này sẽ được
chuyển tới nhà máy chế biến phân hữu cơ.

hàng, khách sạn lớn, khối lượng rác nhiều có thể đặt cả

xe đẩy để đổ rác trực tiếp vào đó, sau 1 ngày rác đầy sẽ
đổi xe.
Chất thải rắn sinh hoạt của các khu vực công cộng như
chợ, đường phố, công viên, các khu vui chơi giải trí…:

- Chất thải có thể tái chế: Giấy, nhựa, kim loại, thuỷ

Rác thường chiếm một tỷ trọng khá lớn và gặp nhiều khó

tinh... sử dụng túi nylon màu tối. Sau khi qua phân tách

khăn. Tuỳ vị trí và khối lượng cụ thể của từng khu vực mà

cụ thể tại điểm trung chuyển, chất thải tái chế từng loại sẽ

đặt các thùng đựng rác có nắp dung tích 60l, 120l, 200l

được tiếp tục chuyển tới các cơ sở tái chế.

dọc theo các đường phố, với đường phố trung tâm các

- Chất thải khác: Không còn khả năng tái chế, tái sử
dụng bao gồm cao su, xỉ than, đất đá, sành sứ vỡ. Để lưu
giữ chất thải này sẽ vận động nhân dân dùng chính các
túi nylon phế thải hoặc các đồ chứa có sẵn trong dân.
Những thành phần này sẽ được xử lý bằng biện pháp
chôn lấp hợp vệ sinh.
Việc phân loại tại nguồn được thực hiện thông qua
các thiết bị thu gom phân loại tại nguồn với sự phối hợp
chặt chẽ của cộng đồng dân cư, các doanh nghiệp và đơn

84 HỌC VIỆN CÁN BỘ QUẢN LÝ XÂY DỰNG VÀ ĐÔ THỊ

thùng đặt cách nhau 100 - 200m, các đường khác các
thùng đặt cách nhau 300 - 400m.
Tuỳ vị trí và khối lượng cụ thể của từng khu vực mà đặt các
thùng đựng rác có nắp dọc theo các đường phố


NGHIÊN CỨU

ỨNG DỤNG

XÁC ĐỊNH LỘ TRÌNH PHÂN LOẠI TẠI NGUỒN

Bảng 1. Đề xuất lộ trình thực hiện phân loại chất thải rắn tại nguồn

Việc xác định lộ trình thực hiện việc phân loại chất

TT

Nguồn phát sinh chất thải rắn

Lộ trình phân loại tại nguồn

thải rắn tại nguồn đối với từng đô thị phụ thuộc vào các
yếu tố:

1 Nhà ở, hộ gia đình

Từ 2017- 2020

Sau 2020

2 nhóm (1 và 2)

3 nhóm
(1, 2A, 2B)

- Tình hình phát triển kinh tế- xã hội của đô thị
- Tốc độ đô thị hoá

2 nhóm (1 và 2)

2 Trường học, cơ quan, công sở

(1, 2A, 2B)

- Năng lực xử lý chất thải rắn
Hiện nay, tỉnh Quảng Ninh chưa thực hiện phân loại

2 nhóm (1 và 2)

3 Nhà hàng, khách sạn, quán ăn

nhìn đến 2050 đặt ra thì đến năm 2020, tỉnh Quảng Ninh
sẽ phải thực hiện tuyên truyền giáo dục trong cộng đồng
dân cư và các trường học, công sở. Triển khai thí điểm
phân loại rác tại 1 hoặc một số phường của thành phố

2 nhóm (1 và 2)

4 Khu di tích lịch sử văn hóa, khu vui

2 nhóm (1 và 2)

5 Bệnh viện, cơ sở y tế (chỉ tính chất thải

2 nhóm (1 và 2)

6 Chợ

xuất theo mô hình tại hình 1.

2 nhóm
(1 và 2)

2 nhóm (1 và 2)

7 Trung tâm thương mại, siêu thị

3 nhóm
(1, 2A, 2B)

2 nhóm (1 và 2)

8 Các cơ sở dịch vụ, buôn bán

3 nhóm
(1, 2A, 2B)

Bảng 1 thể hiện lộ trình phân loại chất thải rắn tương
ứng với các giai đoạn phát triển của các đô thị được đề

3 nhóm
(1, 2A, 2B)

rắn thông thường)

đồng sau đó nhân rộng ra các địa phương khác. Các đô
thị còn lại sẽ thực hiện sau năm 2020 [2].

3 nhóm
(1, 2A, 2B)

chơi giải trí

Uông Bí theo mô hình 3R, triển khai thí điểm tại một số
trường học, cơ quan để dần hình thành ý thức trong cộng

3 nhóm
(1, 2A, 2B)

tại nguồn. Để đạt được các mục tiêu theo quy hoạch
quản lý chất thải rắn tỉnh Quảng Ninh đến năm 2030, tầm

3 nhóm

2 nhóm (1 và 2)

9 Các cơ sở sản xuất công nghiệp (chỉ

3 nhóm
(1, 2A, 2B)

tính riêng phần chất thải rắn sinh
hoạt)
2 nhóm (1 và 2)

10 Đường phố

2 nhóm
(1 và 2)

Kết hợp với mục tiêu và mức độ ưu tiên về công tác
phân loại chất thải rắn tại nguồn đối với từng đô thị theo
quy hoạch bảo vệ môi trường [1] được thể hiện ở bảng 2.
Bảng 2. Mục tiêu và mức độ ưu tiên về công tác phân loại chất thải rắn
tại nguồn đối với từng đô thị vào năm 2020 và 2030

Khu vực

Hình 1. Sơ đồ tổng quát về mô hình quản lý chất thải rắn sinh hoạt tại
các đô thị trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh [2]

2020

Ghi chú

2030

BCL

3R

BCL

3R

TP Hạ Long

◎

◎

-

-

TP Móng Cái

-

◎

◎

-

TP Cẩm Phả

◎

◎

-

-

TP Uông Bí

-

◎

◎

-

Huyện Bình Liêu

-

◎

◎

-

Huyện Tiên Yên

-

◎

◎

-

Huyện Đầm Hà

-

◎

◎

-

Huyện Hải Hà

◎

◎

-

-

Huyện Ba Chẽ

-

◎

◎

-

Huyện Vân Đồn

◎

◎

-

-

Dự án ưu tiên

Huyện Hoành Bồ

◎

◎

-

-

Dự án ưu tiên

Huyện Đông Triều

-

◎

◎

-

T.X Quảng Yên

◎

◎

-

-

Dự án ưu tiên

Huyện Cô Tô

◎

◎

-

-

Dự án ưu tiên

Số 55.2017

Dự án ưu tiên
Dự án ưu tiên

Dự án ưu tiên

XÂY DỰNG & ĐÔ THỊ

85


NGHIÊN CỨU

ỨNG DỤNG

Ghi chú:

Phương án 1: Cải thiện vận hành của ngành thu hồi, tái chế không chính

◎: Hoàn thành dự án; “BCL” bao gồm cả hệ

thống/ quy mô nhỏ

thống xử lý nước rác và thiết bị bãi rác

Sử dụng được nguồn lực hiện có của ngành thu hồi tái chế đang hoạt

PHƯƠNG ÁN CẢI THIỆN HOẠT ĐỘNG THU
HỒI – TÁI CHẾ CHẤT THẢI RẮN SINH HOẠT
Vai trò của ngành tái chế không chính thống,

động trên địa bàn các đô thị của tỉnh Quảng Ninh và đóng vai trò quan
Ưu điểm

Triển vọng mang lại hiệu quả cao hơn vì có ít trở lực hơn so với khối

tự phát các phế liệu thu hồi hiện còn bị hạn chế

doanh nghiệp công ích.

bởi thực tế là hiện có rất ít hộ dân thực hiện phân
loại chất thải rắn thải tại nguồn. Khi hoạt động
phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn được

Dịch vụ còn nằm ngoài tầm kiểm soát trực tiếp của các công ty môi
Nhược điểm

thống.

tách ra từ dòng thải dao động từ 12 – 18% trọng
trị kinh tế thì không thu hồi để tái chế.
Duy trì hoạt động thu hồi các vật liệu tái chế

từ chất thải rắn sinh hoạt theo phương thức hoạt
động không chính thống tập trung chủ yếu tại
các đô thị Hạ Long, Cẩm Phả, Móng Cái, Hoành

Rủi ro về tài chính của dịch vụ được loại trừ hoàn toàn.
Những liên can

Có sự dung hòa khá lớn cho thành phố khi khối tư nhân có trách

tài chính

nhiệm làm tăng thêm vốn đầu tư cần thiết để vận hành dịch vụ. Sẽ có
đòi hỏi về quỹ dành cho giáo dục cộng đồng.

Phương án 2: Mở rộng năng lực hiện có của các công ty môi trường đô thị/công
ty quản lý công trình đô thị bao gồm cả hoạt động thu hồi tái chế
Dịch vụ nằm trong tầm kiểm soát trực tiếp của các công ty môi trường

Bồ, Đông Triều, Quảng Yên.
Xu hướng sau năm 2020, hoạt động này sẽ cần

trường đô thị/công ty quản lý công trình đô thị, dịch vụ do khối này
cung cấp hiện được vận hành theo cách thức hỗn tạp và không chính

thực hiện, tỷ lệ các phế liệu có thể tái chế sẽ được
lượng của chất thải. Các thành phần khác ít có giá

trọng trong việc giảm thiểu khối lượng rác thải tại các bãi chôn lấp.

Ưu điểm

đô thị/công ty quản lý công trình đô thị. Các yếu tố ảnh hưởng bên

được Ủy ban nhân dân của các đô thị tổ chức lại

ngoài được giảm thiểu).

với sự phát triển hoạt động phân loại tại nguồn

Có sự liên quan với các Sở ban ngành khác của thành phố. Các chiến

trên toàn bộ các đô thị thuộc tỉnh.

Nhược điểm

án khác.

Hai cách tiếp cận cơ bản để cải thiện công tác

Dịch vụ sẽ gây ra hậu quả làm mất kế sinh nhai của những người

thu hồi phế liệu từ chất thải tại các đô thị trên địa
bàn tỉnh Quảng Ninh bao gồm:
- Cải thiện vận hành của ngành thu hồi, tái chế

Những liên can

nhặt rác. Điều này gây ra những liên can nghiêm trọng về tài chính và

tài chính

những bất lợi về tài chính và xã hội cho những người trong cộng đồng.
Cần thiết phải có sự bao cấp của UBND Tỉnh để thu hồi chi phí.

không chính thống/quy mô nhỏ với trọng tâm lâu
dài trong việc lồng ghép cùng với hoạt động của
thu gom, xử lý

dịch giảm thiểu /tái chế chất thải được thuận lợi hơn so với phương

Phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn là yếu tố quyết định,
nhằm đảm bảo hiệu quả cho các khâu thu gom, vận chuyển, trung

- Phần lớn các hoạt động thu hồi và tái chế phế chuyển, thu hồi, tái chế và xử lý đạt được tối ưu nhất. Hiện nay, tại
liệu từ chất thải được thực hiện bởi khối tư nhân. tỉnh Quảng Ninh việc phân loại chất thải rắn tại nguồn chưa được
Các trợ giúp tài chính và kỹ thuật nhằm mục đích thực hiện. Vì vậy, để tạo được sự thành công ngay từ đầu, tỉnh cần
cải thiện điều kiện làm việc.
xây dựng được lộ trình và lựa chọn phương án thực hiện công tác
- Mở rộng năng lực hiện có của các công ty môi phân loại chất thải rắn tại nguồn theo quy hoạch, gắn với đặc thù
trường đô thị/công ty quản lý công trình đô thị cụ thể tại mỗi đô thị trong địa bàn tỉnh.
bao gồm cả hoạt động thu hồi tái chế. Như vậy,

Tài liệu tham khảo

các hoạt động thu hồi và tái chế chất thải của khối

1. Quy hoạch môi trường tỉnh Quảng Ninh đến năm 2020, tầm

tư nhân sẽ được trao cho khối doanh nghiệp công nhìn đến năm 2030.
ích, mở rộng các chức năng của hệ thống quản lý

2. Quy hoạch quản lý chất thải rắn tỉnh Quảng Ninh đến năm
chất thải rắn do công ty môi trường đô thị/công ty 2030, tầm nhìn đến năm 2050.
quản lý công trình đô thị đảm nhiệm.
Việc so sánh hai phương án cải thiện thu hồi
phế liệu từ chất thải rắn được thể hiện ở bảng 3.

86 HỌC VIỆN CÁN BỘ QUẢN LÝ XÂY DỰNG VÀ ĐÔ THỊ


XÂY DỰNG

THẾ GIỚI

Thanh Loan
Thành phố Melbourne của bang Victoria - Australia đã
phá kỷ lục với danh hiệu “Thành phố đáng sống nhất thế
giới” tới năm thứ 6 liên tục trong bảng xếp hạng những
thành phố đáng sống nhất trên toàn cầu do Economist
Intelligence Unit bình chọn. Melbourne có không khí
trong lành, an ninh tốt, nhiều công viên, công trình cổ
được bảo tồn bên cạnh những tòa nhà hiện đại; Nền văn
hóa đa dạng, phong phú nhưng có sự thống nhất; Người
dân thân thiện, thú vị; Các công trình nghệ thuật khắp
nơi; Phương tiện đi lại độc đáo và thuận lợi; Những con
hẻm sôi động với nhiều nơi để nghỉ ngơi vào cuối tuần…
Đặc biệt là chiến lược dài hạn về quy hoạch và phát triển
đô thị bền vững đã góp phần giúp cho thành phố được
đánh giá cao nhất thế giới về giá trị cuộc sống ở đây.
Các nhà quy hoạch và kiến trúc sư thành phố
Melbourne đã có kế hoạch mở rộng thành phố để kịp thời

đáp ứng được số dân đang tăng lên nhanh chóng cũng
như bắt kịp xu hướng và sự thay đổi cách sống của người
dân. Một số dự án lớn như mở rộng trung tâm thương
mại của nội đô và xây dựng quận thương mại trung tâm
(CBD) của toàn vùng đô thị Melbourne. Thành phố này
còn đóng vai trò là trung tâm tài chính lớn của nước Úc
và khu vực Châu Á-Thái Bình Dương. Thành phố nổi tiếng
với nhiều hẻm và khu mua sắm có tiếng, những tòa nhà
kiến trúc thời Victoria đến đương đại cũng như nhiều
công viên cây xanh rộng lớn. Năm trong số sáu tòa nhà
cao nhất nước Úc cũng đang tọa lại tại thành phố này.
Trong những năm gần đây, khu vực này đã nổi lên thành
một thiên đường cho nghệ thuật đường phố.

THÀNH PHỐ MELBOURNE VỚI CÔNG TÁC QUY HOẠCH
VÀ PHÁT TRIỂN ĐÔ THỊ
Thành Phố Melbourne là thành phố trung tâm về phát
triển kinh tế và là đô thị hiện đại của Bang Victoria – nước
Úc. Thành phố này đã có nhiều chiến lược trong công tác
quy hoạch và đổi mới nhằm đáp ứng nhu cầu của người
dân, doanh nghiệp và du khách. Chiến lược quy hoạch
thành phố bắt đầu từ việc ban hành các văn bản pháp luật
quy định những chính sách, điều khoản về sử dụng, phát
triển và bảo vệ đất đai. Những quy định về quy hoạch
phát triển thành phố đề cập đến một phạm vi rộng lớn
về các mặt như: Giới hạn về độ cao của tòa nhà, đảm bảo
việc sử dụng đất có trật tự và bền vững. Mỗi thành phố
của Bang Victoria đều có một Chương trình quy hoạch
riêng để quản lý việc sử dụng, phát triển và bảo vệ đất ở
địa phương mình dựa trên nhu cầu về sử dụng đất ở thời

điểm hiện tại và tương lai. Một số dự án quy hoạch và xây
dựng cơ sở hạ tầng quan trọng của thành phố Melbourne
được điều hành bởi chính quyền bang Victoria và Chính
phủ, một số cơ quan quản lý quốc gia và doanh nghiệp
tư nhân. Thành Phố Melbourne là thành phần chủ chốt
của các dự án và đóng vai trò đại diện cho người dân của
thành phố.
Vào tháng 5 năm 2014, Chính quyền Bang Victoria
đã công bố Chiến lược Melbourne, một chiến lược quy
hoạch đô thị để hướng sự phát triển của thành phố đến
năm 2026. Chiến lược này được xây dựng trên một quá
trình tham vấn rộng rãi sau khi công bố bản báo cáo thảo
luận có tên ‘Melbourne, chúng ta hãy nói về tương lai’.
Số 55.2017

XÂY DỰNG & ĐÔ THỊ

87


XÂY DỰNG

THẾ GIỚI

Các buổi họp lấy ý kiến đóng góp từ cộng đồng về bản
Chiến lược Melbourne đã được tổ chức tại các địa điểm
chính trong thành phố. Chiến lược này đã phản ánh tầm
nhìn dài hạn về các mặt: Nhà ở, tạo việc làm và ổn định
cuộc sống, tích hợp giao thông công cộng và cơ sở hạ
tầng cũng như giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu. Chiến

lược nhằm giải quyết những thách thức về tăng trưởng
dân số và thúc đẩy sự thịnh vượng kinh tế đồng thời bảo
vệ môi trường và di sản của đô thị Melbourne. Chiến lược
có các cách tiếp cận tổng hợp trong quy hoạch và phát
triển bao gồm các mặt:
- Sử dụng đất đai
- Giao thông
- Cơ sở hạ tầng xã hội và cộng đồng
Quy hoạch khu dân cư để quản lý phát triển nhà ở
Năm 2011 có hơn 3,848 triệu người chuyển đến sinh
sống và làm việc ở Melbourne. 5 năm sau (năm 2016) dân
cư ở đây đã tăng lên 5,200 triệu người và thực tế là ngày
càng có nhiều người coi thành phố này là nhà của họ.
Chính vì vậy, năm 2013, Melbourne đã tiến hành công tác
quy hoạch các khu dân cư mới. Bộ trưởng Bộ Quy hoạch
Richard Wynne MP, đã chỉ định Ban Tư vấn Quản lý Phát
triển Nhà ở (MRDAC) để xem xét quy trình phân bổ các
khu dân cư mới; thực hiện nhiệm vụ tư vấn điều chỉnh các
dự án quy hoạch, đề xuất các phương án nâng cấp các
khu dân cư cũng như lắng nghe các ý kiến đóng góp từ
các hội đồng, người dân và các doanh nghiệp đóng trên
địa bàn thành phố. MRDAC sẽ mời các hội đồng, các tổ
chức xã hội và người dân đưa ra ý kiến đóng góp và kinh
nghiệm về việc quy hoạch các khu vực dân cư cho hiện
tại và tương lai nhằm đáp ứng được yêu cầu của cả thành
phố và người dân.
Chiến lược phát triển thành phố Melbourne dựa trên
quy hoạch khu dân cư trong tương lai của Melbourne, cho
thấy mức gia tăng về dân số sẽ được đáp ứng như thông
qua sự mở rộng phát triển các khu vực đô thị và toàn bộ

khu vực ngoại ô rộng lớn của thành phố. Bên cạnh chiến
lược về quy hoạch khu dân cư, sự kết hợp đồng bộ với các
dịch vụ vận tải, dịch vụ cộng đồng và cơ sở hạ tầng đô

88 HỌC VIỆN CÁN BỘ QUẢN LÝ XÂY DỰNG VÀ ĐÔ THỊ

thị tốt nhất dựa trên bản sắc văn hoá và lịch sử của thành
phố Melbourne sẽ góp phần tạo nên một đô thị hiện đại,
văn minh gắn liền cùng bản sắc văn hóa dân tộc.
Chiến lược nhà ở cho người dân
Chiến lược xây dựng nhà ở nhằm đáp ứng khả năng
chi trả và đáp ứng nhu cầu đa dạng của người dân thành
phố. Thành phố Melbourne là một trong những thành
phố phát triển nhanh nhất ở Úc, chính vì vậy thành phố
đã chuẩn bị kế hoạch cho sự tăng trưởng này. Chiến lược
nhà ở cho người dân nhằm thực hiện 3 mục đích chính:
- Cung cấp nhà ở giá cả phải chăng hơn cho người có
thu nhập thấp và trung bình
- Cải thiện thiết kế và tiêu chuẩn về môi trường của
căn hộ mới
- Đảm bảo cho người dân được trang bị kiến thức và
thông tin cần thiết về nhà ở chất lượng tốt.
Phát triển thành phố là nơi phục vụ cuộc sống của
người dân
Vào năm 2015, thành phố Melbourne đã tiến hành
công tác điều tra, nghiên cứu, phân tích khả năng đáp ứng
của thành phố. Công tác điều tra về khả năng đáp ứng của
thành phố - một khía cạnh quan trọng của tất cả các đô
thị đó là thành phố đã và đang đáp ứng, phục vụ được
nhu cầu hàng ngày của người dân hay chưa?

Đây là một quá trình nghiên cứu lâu dài nhằm tìm ra
những giải pháp và tìm hiểu xem môi trường đô thị của
thành phố đang thay đổi như thế nào? Các nghiên cứu tập
trung vào cách thức người dân sử dụng thành phố trong
cuộc sống hàng ngày từ các tòa nhà, lối đi bộ, đường phố
đến các quảng trường, công viên và cây xanh… từ đó
đem đến những dữ liệu cơ bản mới nhất nhằm nâng cao
hiểu biết của người dân và của cơ quan quản lý về thành
phố. Nghiên cứu khả năng đáp ứng cuộc sống của thành
phố Melbourne là cách tiếp cận tích hợp và năng động để
tìm ra vai trò của thành phố ở hiện tại và tương lai, giúp
thành phố trở nên khả thi và dễ tiếp cận hơn với người
dân từ đó nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân
thành phố.

Melbourne thực hiện quy hoạch khu dân cư để quản lý phát triển nhà ở


XÂY DỰNG

THẾ GIỚI

Xây dựng khung phát triển cơ sở
hạ tầng công cộng
Thành phố Melbourne cần có một
khuôn khổ vững chắc dựa trên những
bằng chứng, nghiên cứu và thực tiễn
tốt nhất để đưa ra các quyết định về
việc sẽ tài trợ và đưa ra các dự án xây
dựng cơ sở hạ tầng công cộng trong

tương lai. Khung phát triển cơ sở hạ
tầng công cộng được xây dựng nhằm
đảm bảo các khu vực tăng trưởng của
đô thị có cơ sở hạ tầng công cộng
đầy đủ được phân bổ một cách công
bằng và hiệu quả. Khung quy định
này nhằm xem xét vai trò và trách
nhiệm của công tác lập quy hoạch
và cung cấp cơ sở hạ tầng công cộng
cũng như các nguyên tắc để thành
phố Melbourne có thể đưa ra quyết
định về cơ sở hạ tầng công cộng
trong tương lai. Quan trọng nhất là
khung này phải có các cách tiếp cận
sáng tạo về các cơ chế và mô hình tài
trợ, bao gồm cơ hội hợp tác với Chính
phủ, các tổ chức công hoặc các nhà
phát triển để đáp ứng nhu cầu về các
dịch vụ công cộng và cơ sở hạ tầng
trong tương lai.
MỘT SỐ DỰ ÁN QUY HOẠCH
THÀNH PHỐ MELBOURNE
Cấu trúc lại khu vực ArdenMacaulay
Vào năm 2012, thành phố
Melbourne tiến hành Kế hoạch Cấu
trúc, quy hoạch lại khu vực ArdenMacaulay để khu vực này trở thành
một khu đô thị mới hiện đại, nơi tập
trung nhiều cư dân và tăng trưởng
việc làm trong vòng 30 năm tới. Kế
hoạch cấu trúc Arden-Macaulay cung

cấp một tầm nhìn dài hạn nhằm quản
lý bền vững sự đổi mới của khu vực
này. Khu đô thị lớn này đã được thiết
kế quy hoạch bài bản từ việc sử dụng
đất hợp lý như: Quy hoạch mới các
không gian mở, cải tiến và xây dựng
những tuyến phố an toàn và hấp dẫn,
phát triển cơ sở hạ tầng bền vững kết
hợp với các phương tiện giao thông
đồng bộ. Thành Phố Melbourne đã

đưa ra một bản Dự thảo Chiến lược mới của Thành phố (MSS) trong đó nêu lên
tầm nhìn dài hạn và chiến lược cho sự tăng trưởng và phát triển đô thị trong
đó xác định Arden-Macaulay là một khu vực luôn luôn đổi mới, giúp thành phố
đạt được mục tăng trưởng bền vững từ cộng đồng. Điều này đã đảm bảo cho
thành phố Melbourne được thiết kế và quản lý tốt, tiếp tục giữ vững là một nơi
tuyệt vời để sống và làm việc.
Những hướng quy hoạch chính khu vực Arden-Macaulay:
- Phát triển, mở rộng Trung tâm Arden trở thành trung tâm thành phố
Melbourne.
- Phát triển ba trung tâm lõi của khu vực này hài hòa với các khu vực lân cận
- Mở rộng kết nối giao thông với các tuyến đường nội và ngoại tuyến trong
Arden-Macaulay
- Nâng cấp hành lang công viên Moonee Ponds Creek và thành lập 5 công
viên mới trong khu vực này.
- Làm cho năng lượng, nước và chất thải của Arden-Macaulay trở nên
hiệu quả

Quy họach lại khu vực Arden-Macaulay

Quy hoạch lại phía Bắc và Tây thành phố Melbourne
Phục vụ sự gia tăng dân số cũng như việc làm tăng lên đáng kể của thành
phố trong 30 năm tới, việc quy hoạch lại phía Bắc và Tây của Melbourne là yêu
cầu cần thiết đặt ra đối với chính quyền thành phố. Vào đầu năm 2000, Thành
phố Melbourne đã xem xét việc cải tiến các không gian mở công cộng ở Bắc và
Tây Melbourne. Khu vực phía Bắc có diện tích 130 ha bao gồm các đường phố
Grattan, Swanston, Victoria, Peel, Capel, Courtney và Harcourt. Khu vực này có
sự đa dạng để phát triển kinh tế như: Công nghiệp, thương mại, bán lẻ và đông
dân cư cùng với nhiều các tổ chức y tế, giáo dục và trung tâm nghiên cứu lớn
và chợ Queen Victoria.
Phía Tây là các khu phố có ít công viên lớn nhưng còn nhiều đất trống ở
gần các nút giao thông của các tuyến phố. Những khu đất trống này hứa hẹn
sẽ cung cấp nhiều cây xanh hấp dẫn trong khu vực dày đặc các tòa nhà chung
cư cao tầng. Thành phố Melbourne đã đề xuất thiết kế các khu không gian mở
nhỏ và đề xuất 9 địa điểm hứa hẹn nhất đưa ra lấy ý kiến của cộng đồng về mặt
quy mô, vị trí của không gian và khả năng của thành phố Melbourne để thay
đổi từng vị trí trong khung thời gian ngắn đến trung bình cũng như việc thay
đổi sang các vị trí khác xung quanh.
Số 55.2017

XÂY DỰNG & ĐÔ THỊ

89


XÂY DỰNG

THẾ GIỚI

Các chiến lược và hành động trong

kế hoạch cơ cấu khu vực phía Bắc và
Tây thành phố gồm:
- Các hoạt động lồng nghép để sử
dụng đất phong phú và đa dạng.
- Cấu trúc đô thị theo chiều cao
các công trình xây dựng, kiểu dáng và
mật độ các công trình.
- Giao thông và kết nối các phương
tiện nhằm đảm bảo sự liên thông và
quản lý được lưu lượng xe tham gia
lưu thông, bãi đậu xe, đi bộ, xe đạp,
phương tiện giao thông công cộng,
phương tiện cá nhân và các tuyến vận
tải khác.
- Thiết kế nhiều khu vực không
gian mở công cộng mới để đường
phố trở nên hấp dẫn và an toàn.
- Phát triển cơ sở hạ tầng công
cộng để cung cấp các dịch vụ cộng
đồng
- Phát triển cơ sở hạ tầng bền vững
để đảm bảo rằng khu vực phía Bắc
thành phố là một khu vực tự duy trì
có hiệu quả.
Xây dựng khu vực không gian
công cộng tại Docklands
Các tổ chức công và tư nhân đều
được mời tham gia các ý tưởng thiết
kế xây dựng khu vực không gian công
cộng tại Docklands. Thành phố đã

kêu gọi sự kết nối giữa các tổ chức,

cá nhân nhằm có được kinh nghiệm tốt nhất trong việc tạo ra các khu vực
không gian công cộng tại Docklands và các khu vực xung quanh. Kế hoạch
này thể hiện sự cam kết của thành phố Melbourne trong việc tạo ra không
gian và kết nối công cộng tuyệt vời trong toàn thành phố.
Các công trình công cộng tại đây cũng đặt ra các yêu cầu về tiêu chuẩn
thiết kế kỹ thuật đối với tất cả các công trình dân dụng, cảnh quan và cơ sở
hạ tầng công cộng.
Quảng trường Lincoln
Carlton Square của Lincoln là một trong những công viên lâu đời nhất của
Melbourne và là nơi có sân chơi công cộng đầu tiên của thành phố.
Một trong những nhóm dân số phát triển nhanh nhất tại Melbourne là
các hộ gia đình và sinh viên sống trong những căn hộ trên cao và ít được tiếp
cận với không gian mở, thì Lincoln Square là một điểm đến phổ biến. Giờ đây
khu vực quảng trường đã được tu sửa, xây dựng hồ chứa nước mưa, chỉnh
trang lại cảnh quan để bảo đảm Lincoln Square đáp ứng được những mong
đợi của cộng đồng trong tương lai.
Thành phố cũng kêu gọi sự tham vấn của cộng đồng cùng chung tay xây
dựng quảng trường Lincoln Square.
Nâng cấp khu chợ Queen Victoria và Đại lộ Southbank
Bên cạnh việc giữ lại và khôi phục di sản của khu chợ Queen Victoria đồng
thời thành phố đã nâng cấp cơ sở vật chất cho thương nhân, khách hàng
và khách tham quan nhằm đảm bảo tính khả thi đối với các thế hệ doanh
nghiệp nhỏ tương lai. Thành phố Melbourne nâng cấp khu chợ di sản dưới
sự quản lý nghiêm ngặt. Đối với khu vực xung quanh khu chợ, thành phố
Melbourne dự định biến khu vực này thành trung tâm phía bắc của thành
phố với một loạt những tiện ích như: Không gian công cộng mới xây dựng,
bãi đậu xe đại, các căn hộ, các trung tâm chăm sóc trẻ em, phòng trưng bày,
trung tâm cộng đồng và khách sạn.

Thành phố cho quy hoạch lại hệ thống giao thông giữa hai tuyến đường
của đại lộ Southbank Boulevard và Dodds Street để tạo ra 2,5 ha khu không
gian công cộng cho Southbank - Ngôi nhà nghệ thuật của Melbourne, khu
vực kinh doanh thịnh vượng và nằm ngay phía trước trung tâm của thành

Quy họach lại khu chợ Queen Victoria

90 HỌC VIỆN CÁN BỘ QUẢN LÝ XÂY DỰNG VÀ ĐÔ THỊ


XÂY DỰNG

THẾ GIỚI

Mở rộng khu không gian công cộng tại Southbank

phố. Hiện tại, có hơn 18.000 cư dân sinh sống tại
đại lộ Southbank và con số này dự kiến sẽ tăng lên
45.000 người vào năm 2035. Có khoảng 80.000 người
khách tham quan Southbank mỗi ngày. Đây cũng
là một trong những vùng ngoại ô đông dân nhất
ở Melbourne nhưng khu vực này lại không có đủ
không gian công cộng cho người dân. Tại Southbank,
mỗi cư dân hiện có 3m2 không gian công cộng, vì vậy
Chiến lược Không gian mở của Thành phố Melbourne
khuyến khích mỗi cư dân sẽ có 20m2 không gian mở
công cộng.
Năm 1988, Đại lộ Southbank vận chuyển 40.000 xe
một ngày. Hiện tại lưu lượng xe ở đây đã giảm xuống
còn 13.000 xe một ngày sau khi thành phố cho xây

dựng Queensbridge Square năm 2001. Thành phố
tiến hành quy hoạch lại Đại lộ Southbank và Đường
Dodds để tạo không gian công cộng mới, trong khi
vẫn đáp ứng nhu cầu giao thông hiện tại của thành
phố. Dự án này là một cơ hội nhằm đáp ứng nhu
cầu về không gian công cộng của người dân đang
gia tăng nhanh chóng về số lượng và tạo ra một loạt
không gian công cộng độc đáo.
MELBOURNE ĐỀ RA MỤC TIÊU PHÁT TRIỂN
THÀNH PHỐ ĐẾN NĂM 2026
Thành phố Melbourne đã xây dựng mục tiêu phát
triển thành phố đến năm 2026 với 9 mục tiêu cơ bản
tạo nền tảng cho những cá nhân và tổ chức quan
tâm đến tương lai của thành phố cùng làm việc theo
mục tiêu chung đó. Khuôn khổ của các mục tiêu và
ưu tiên dựa trên những điểm mạnh giúp cho thành
phố Melbourne trở thành thành phố đáng sống nhất
ở thời điểm hiện tại và cho thế hệ tương lai.
Mục tiêu đã xác định rõ Melbourne tự hào là một
thành phố có nền văn hoá, tri thức và di sản Thổ dân.
Melbourne vinh danh những người dân mở cõi đầu
tiên đã chia sẻ đất của họ cho những người đến sau.
Cùng nhau, hậu duệ của những người đầu tiên định
cư ở Melbourne đã chia sẻ những hiểu biết truyền

thống và cập nhật những tri thức mới để có thể đạt được
một tầm nhìn về một thành phố bền vững, sáng tạo, hòa
quyện sôi động và hưng thịnh.
Mục tiêu 1: Thành phố quan tâm đến môi trường.
Tính bền vững là cơ sở của tất cả các mục tiêu trong

tương lai của Melbourne. Mục tiêu này đòi hỏi các thế hệ
người dân lựa chọn cách thức đáp ứng nhu cầu của họ
mà không ảnh hưởng đến khả năng đáp ứng các nhu cầu
của những thế hệ trong tương lai.
Ưu tiên 1.1: Duy trì sinh quyển đô thị
Ưu tiên 1.2: Thích ứng với biến đổi khí hậu
Ưu tiên 1.3: Không thải ra khí nhà kính
Ưu tiên 1.4: Lưu trữ và tái sử dụng nước mưa
Ưu tiên 1.5: Sử dụng nguồn lực hiệu quả
Ưu tiên 1.6: Ghi nhận các lợi ích bền vững của mật độ
đô thị
Mục tiêu 2: Thành phố vì người dân
Một thành phố luôn luôn chào đón tất cả mọi người.
Một thành phố mọi người có thể dễ dàng tiếp cận, giá cả
phải chăng, an toàn và hấp dẫn. Quan tâm đến sức khoẻ
của người dân, phúc lợi xã hội, lôi kéo được sự tham gia
của cộng đồng và công bằng xã hội. Một thành phố mà
ở đó người dân có quyền tự do chính trị, tôn giáo và trí
tuệ, nuôi dưỡng một nền văn hoá phong phú và đa dạng.
Thành phố tôn trọng, tôn vinh và chấp nhận sự đa
dạng của con người. Mọi người ở mọi lứa tuổi và khả
năng đều cảm thấy an toàn và được trao quyền. Đưa yếu
tố thân thiện của gia đình trong thiết kế quy hoạch thành
phố, đặt con người là trọng tâm.
Ưu tiên 2.1: Một nơi tuyệt vời để sống
Ưu tiên 2.2: Một cộng đồng lành mạnh
Ưu tiên 2.3: Thiết kế bởi người dân và cho người dân.
Ưu tiên 2.4: Giá cả phải chăng cho tất cả mọi người
Ưu tiên 2.5: Không gian công cộng có chất lượng
Ưu tiên 2.6: Các cơ sở và dịch vụ cộng đồng giá cả

phải chăng
Ưu tiên 2.7: Một thành phố toàn diện
Ưu tiên 2.8: Thành phố thân thiện của gia đình
Ưu tiên 2.9: Hỗ trợ người vô gia cư
Mục tiêu 3: Thành phố sáng tạo
Melbourne khuyến khích sự đổi mới và sáng tạo.
Thành phố cổ vũ và đánh giá sự sáng tạo từ cộng đồng.
Thành phố sẽ đầu tư cho các ý tưởng sáng tạo của người
dân thuộc mọi nguồn gốc và khả năng trong tất cả các
mục đích mà họ theo đuổi. Danh tiếng của thành phố
Melbourne sẽ thu hút và giữ chân những người tiên
phong trong nghệ thuật sáng tạo và đổi mới, giúp họ
đóng góp vào sự thịnh vượng của thành phố.
Ưu tiên 3.1: Tăng cường sự sáng tạo
Ưu tiên 3.2: Đánh giá có sự sáng tạo của cộng đồng
Số 55.2017

XÂY DỰNG & ĐÔ THỊ

91


XÂY DỰNG

THẾ GIỚI

Ưu tiên 3.3: Tôn vinh sự đa dạng sáng tạo
Ưu tiên 3.4: Thúc đẩy sự thịnh vượng bằng cách đầu
tư vào sự sáng tạo
Mục tiêu 4: Một thành phố thịnh vượng

Ưu tiên 4.1: Một thành phố an toàn và linh hoạt
Ưu tiên 4.2: Thu hút và hỗ trợ các ngành nghề kinh
doanh hiện có và mới
Ưu tiên 4.3: Một thành phố của các sự kiện
Ưu tiên 4.4: Một nơi tuyệt vời để tham quan
Ưu tiên 4.5: Một xã hội từ thiện
Mục tiêu 5: Thành phố của tri thức
Trong một thành phố tri thức, sức mạnh tập thể của
trí tuệ và kinh nghiệm thúc đẩy sự thịnh vượng của thành
phố, khả năng cạnh tranh trên toàn cầu và nâng cao chất
lượng cuộc sống của người dân. Thành phố sẽ hỗ trợ một
hệ thống nghiên cứu giáo dục có nguồn lực tốt hợp tác
với doanh nghiệp nhằm tạo ra một lực lượng lao động có
tay nghề cao và có năng lực. Xây dựng một nền văn hoá
sống động và hợp tác.
Ưu tiên 5.1: Duy trì việc giáo dục sớm
Ưu tiên 5.2: Quan tâm đến giáo dục Tiểu học và
Trung học
Ưu tiên 5.3: Đi đầu trong giáo dục Đại học, nghiên cứu
sinh và đổi mới
Ưu tiên 5.4: Hỗ trợ học tập suốt đời
Mục tiêu 6: Một thành phố được kết nối
Trong một thành phố được kết nối, mọi người và
hàng hoá có thể di chuyển đến và vào thành phố một
cách hiệu quả. Để thành phố phát triển và hướng đến sự
thịnh vượng, đòi hỏi thành phố phải có kế hoạch cho một
mạng lưới vận tải hiệu quả và bền vững. Công nghệ và
các hình thức chuyển đổi phương tiện giao thông sáng
tạo sẽ đóng một vai trò quan trọng trong việc thay đổi
cách thức di chuyển của con người và hàng hoá. Các cơ

quan quản lý sẽ hợp tác với các đơn vị có liên quan để
thực hiện các biện pháp giúp người dân dễ dàng lựa chọn
các phương tiện khi đi du lịch đến và quanh thành phố
như: xe đạp, xe điện, xe buýt, xe lửa hay xe hơi… để giúp
thành phố phát triển bền vững và thông minh hơn.
Ưu tiên 6.1: Một thành phố tuyệt vời để đi bộ
Ưu tiên 6.2: Thành phố thuận tiện để đi xe đạp
Ưu tiên 6.3: Cung cấp phương tiện giao thông công
cộng hợp nhất và hiệu quả
Ưu tiên 6.4: Thực hiện vận chuyển đô thị sáng tạo và
có hiệu quả
Ưu tiên 6.5: Chuyển tiếp sang các công nghệ vận tải
trong tương lai
Ưu tiên 6.6: Kết nối khu vực và toàn cầu

92 HỌC VIỆN CÁN BỘ QUẢN LÝ XÂY DỰNG VÀ ĐÔ THỊ

Mục tiêu 7: Thành phố thảo luận
Melbourne sẽ thực hiện chính sách khuyến khích sự
dân chủ cùng tham gia vào các quyết sách quan trọng.
Melbourne lắng nghe ý kiến từ cộng đồng: Sẽ có những
cuộc đối thoại, thảo luận và hành động có trách nhiệm.
Khai thác công nghệ thông tin mới cho phép công dân
tham gia sâu vào các quy trình quản trị địa phương.
Ưu tiên 7.1: Chủ trì dân chủ
Ưu tiên 7.2: Trao quyền cho cộng đồng địa phương
Ưu tiên 7.3: Một thành phố hợp tác
Ưu tiên 7.4: Đảm bảo cam kết của công dân với các
công nghệ mới
Ưu tiên 7.5: Mở dữ liệu của chính phủ

Mục tiêu 8: Thành phố quản lý sự thay đổi
Ưu tiên 8.1: Quản lý mật độ gia tăng
Ưu tiên 8.2: Một thành phố trực tuyến
Ưu tiên 8.3: Lập kế hoạch cho cơ sở hạ tầng dài hạn
Ưu tiên 8.4: Đổi mới công nghệ đô thị
Ưu tiên 8.5: Sử dụng dữ liệu để tạo ra một thành phố
tốt hơn
Ưu tiên 8.6: Hỗ trợ mọi người chuyển đổi sang công
nghệ mới
Mục tiêu 9: Thành phố của những người Thổ dân
Văn hoá, tri thức và di sản của thổ dân sẽ làm phong
phú thêm sự phát triển của thành phố. Melbourne sẽ
luôn là nơi tổ chức các sự kiện quan trọng có ý nghĩa xã
hội, giáo dục, thể thao và văn hóa.
Ưu tiên 9.1: Nhận thức về bản sắc thổ dân của mình
Ưu tiên 9.2: Được giáo dục về nền văn hoá thổ dân
Ưu tiên 9.3: Thịnh vượng từ sự tập trung của người
thổ dân
Ưu tiên 9.4: Thu hút người thổ dân trong quản lý đất
đô thị
Phát triển đô thị bền vững trên thế giới nói chung và ở
nước ta nói riêng là một nhiệm vụ hết sức cấp bách hiện nay,
cần có sự quan tâm tham gia của tất cả các cấp chính quyền
và mọi thành phần xã hội. Kinh nghiệm trong các chiến lược
quy hoạch và xây dựng thành phố Melbourne (Úc) – Một
thành phố đáng sống nhất thế giới đã phần nào giúp nước
ta học tập nhằm nâng cao hiệu quả, hiệu lực cho công tác
xây dựng và phát triển đô thị.
Tài liệu tham khảo
- />- - Melbourne

- />vnp