Thiết kế bài giảng địa lí lớp 12 trung học phổ thông theo hướng nghiên cứu bài học

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

ĐÀO THỊ THÀNH

THIẾT KẾ BÀI GIẢNG ĐỊA LÍ LỚP 12
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
THEO HƯỚNG NGHIÊN CỨU BÀI HỌC

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2019


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

ĐÀO THỊ THÀNH

THIẾT KẾ BÀI GIẢNG ĐỊA LÍ LỚP 12
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
THEO HƯỚNG NGHIÊN CỨU BÀI HỌC
Ngành: LL&PP DẠY HỌC ĐỊA LÍ
Mã số: 8 14 01 11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN PHƯƠNG LIÊN

THÁI NGUYÊN - 2019

LỜI CAM ĐOAN
Em xin cam đoan đề tài “Thiết kế bài giảng Địa lí 12 theo hướng
nghiên cứu bài học” là công trình nghiên cứu được bản thân em tiến hành
trong năm học 2018 - 2019, dưới sự hướng dẫn của PGS.TS. Nguyễn Phương
Liên. Các tài liệu trích dẫn sử dụng trong đề tài có nguồn gốc rõ ràng. Đề tài là
kết quả của quá trình nghiên cứu khoa học, trung thực, khách quan, công khai,
chưa được công bố ở bất cứ công trình nào khác.
Thái Nguyên, ngày 09 tháng 9 năm 2019
Tác giả
Đào Thị Thành


LỜI CẢM ƠN
Qua quá trình học tập và rèn luyện tại trường Đại học Sư phạm Thái
Nguyên, em xin chân thành gửi lời cảm ơn sâu sắc tới các thầy, các cô đã luôn
tạo điều kiện, giúp đỡ cho em trong quá trình học tập, nghiên cứu, thực nghiệm
thực tế tại các cơ sở giáo dục địa phương.
Em xin cảm ơn các thầy, cô giảng dạy lớp Lí luận và phương pháp dạy
học môn Địa lí khóa 25 đã cung cấp cho em cơ sở lí luận, phương pháp nghiên
cứu khoa học thiết thực và bổ ích, giúp em thực hiện tốt đề tài nghiên cứu.
Đặc biệt, em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS Nguyễn Phương
Liên đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ, động viên, khích lệ và tạo cho em những
điều kiện tốt nhất, giúp em đỡ em hoàn thành đề tài nghiên cứu.
Em xin cảm ơn Ban giám hiệu, tổ Xã hội, nhóm Địa lí, các thầy cô giáo
trường THPT Đông Thành, TH-THCS-THPT Văn Lang, THPT Lê Thánh Tông
- Quảng Ninh; tập thể giáo viên môn Địa lí cấp THPT tỉnh Quảng Ninh đã quan
tâm và tạo điều kiện thuận lợi để em thực nghiệm, xây dựng cơ sở thực tiễn
khoa học trong quá trình triển khai nghiên cứu.
Mặc dù đã rất nỗ lực cố gắng nhưng do thời gian có hạn, kinh nghiệm và

trình độ bản thân còn nhiều hạn chế nên bài luận văn này khó tránh khỏi những
thiếu sót, khiếm khuyết nhất định. Vì vây, em kính mong nhận được sự chỉ bảo,
đóng góp của các thầy, cô giáo để đề tài nghiên cứu này được hoàn thiện hơn
nữa.
Em xin trân trọng cảm ơn!
Thái Nguyên, ngày 09 tháng 9 năm 2019
Tác giả
Đào Thị Thành


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN .................................................................................................i
LỜI CẢM ƠN......................................................................................................ii
MỤC LỤC ..........................................................................................................iii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT....................................................................iv
DANH MỤC CÁC BẢNG ..................................................................................v
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, HÌNH ................................................................vi
MỞ ĐẦU.............................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài .............................................................................................1
2. Lịch sử nghiên cứu ..........................................................................................3
3. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài..........................................................................8
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu.......................................................................8
5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu..........................................................8
6. Đóng góp của đề tài .......................................................................................11
7. Cấu trúc đề tài................................................................................................12
NỘI DUNG........................................................................................................13
Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC THIẾT
KẾ
BÀI GIẢNG THEO HƯỚNG NGHIÊN CỨU BÀI HỌC...........................13
1.1. Một số vấn về chung về đổi mới giáo dục phổ thông ................................13

1.1.1. Định hướng đổi mới chương trình giáo dục phổ thông...........................13
1.1.2. Đổi mới chương trình giáo dục phổ thông theo định hướng phát
triển
năng lực..............................................................................................................14
1.1.3. Đổi mới phương pháp dạy học, phương pháp kiểm tra đánh giá theo
định hướng phát triển năng lực..........................................................................16
1.2. Thiết kế bài giảng .......................................................................................20
1.2.1. Khái niệm thiết kế bài giảng....................................................................20
1.2.2. Một số đặc điểm về thiết kế bài giảng.....................................................20


1.3. Dạy học theo hướng nghiên cứu bài học....................................................24


1.3.1. Khái niệm nghiên cứu bài học.................................................................24
1.3.2. Mục tiêu của nghiên cứu bài học.............................................................26
1.3.3. Qui trình nghiên cứu bài học ...................................................................29
1.3.4.Vai trò, ý nghĩa của nghiên cứu bài học...................................................29
1.3.5. Phương pháp nghiên cứu bài học ............................................................31
1.3.6. Sự khác nhau giữa dạy học theo hướng NCBH với dạy học truyền
thống ..................................................................................................................32
1.4. Đặc điểm tâm sinh lí và năng lực hoạt động của học sinh THPT ..............33
1.5. Đặc điểm chương trình, sách giáo khoa môn Địa lí 12 - THPT.................34
1.5.1. Về chương trình Địa lí 12........................................................................34
1.5.2. Về sách giáo khoa Địa lí 12.....................................................................36
1.6. Thực trạng dạy học địa lí ở trường phổ thông và việc thiết kế bài giảng
theo hướng nghiên cứu “nghiên cứu bài học” trong dạy học môn Địa lí..........37
Tiểu kết chương 1 ..............................................................................................43
Chương 2: THIẾT KẾ BÀI GIẢNG ĐỊA LÍ LỚP 12 THPT THEO
HƯỚNG NGHIÊN CỨU BÀI HỌC NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG

LỰC HỌC SINH..............................................................................................44
2.1. Nguyên tắc cơ bản của việc thiết kế bài giảng theo hướng nghiên cứu
bài học................................................................................................................44
2.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính khách quan......................................................44
2.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính hợp tác và bình đẳng ......................................44
2.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính khoa học .........................................................45
2.1.4. Nguyên ttắc đảm bảo tính sư phạm .........................................................45
2.1.5. Nguyên tắc đảm bảo các nội dung quan trọng của sinh hoạt chuyên
môn trong trường học ........................................................................................45
2.2. Thiết kế các công cụ đánh giá bài giảng theo hướng nghiên cứu bài
học .....................................................................................................................45
2.2.1. Phiếu dự và đánh giá bài học nghiên cứu (Phụ lục…) ............................45


2.2.2. Các công cụ khác.....................................................................................47
2.3. Qui trình thiết kế bài giảng theo hướng nghiên cứu bài học ......................47
2.3.1. Xây dựng kế hoạch bài học thông qua quá trình thảo luận chung ..........47
2.3.2. Dạy minh họa, dự giờ ..............................................................................48
2.3.3. Suy ngẫm, thảo luận, nhận xét, phân tích bài học ...................................49
2.3.4. Chỉnh sửa và áp dụng trong các giờ học khác.........................................51
2.3. Thiết kế một số bài giảng minh hoạ ...........................................................53
2.3.1. Quy trình chung .......................................................................................53
2.3.2. Thiết kế một số bài cụ thể........................................................................54
Tiểu kết chương 2 ..............................................................................................59
Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ......................................................60
3.1. Mục đích, yêu cầu, nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm..................................60
3.1.1. Mục đích ..................................................................................................60
3.1.2. Yêu cầu ....................................................................................................60
3.1.3. Nhiệm vụ .................................................................................................60
3.2. Nguyên tắc thực nghiệm.............................................................................60

3.3. Tổ chức và phương pháp tiến hành thực nghiệm sư phạm ........................61
3.3.1. Địa bàn, đối tượng thực nghiệm ..............................................................61
3.3.2. Thời gian thực nghiệm.............................................................................61
3.3.3. Phương pháp thực nghiệm.......................................................................61
3.3.4. Xây dựng kế hoạch thực nghiệm.............................................................62
3.3.5. Kiểm tra ...................................................................................................62
3.4. Nội dung thực nghiệm ................................................................................63
3.4.1. Bài 1: Việt Nam trên đường Đổi mới và Hội nhập .................................63
3.4.2. Bài 2. Thực hành kỹ năng địa lí dân cư...................................................72
3.4.3. Bài 3. Vấn đề phát triển ngành Thủy sản và Lâm nghiệp .......................78
3.5. Đánh giá kết quả thực nghiệm....................................................................92
3.5.1. Đối với học sinh.......................................................................................92


3.5.2. Đối với giáo viên .....................................................................................94
Tiểu kết chương 3 ..............................................................................................96
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.........................................................................97
1. Kết luận..........................................................................................................97
2. Kiến nghị .......................................................................................................98
TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................................................100
PHẦN PHỤ LỤC


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
Stt

Viết tắt

Nội dung

1

CNTT

2

ĐC

3

GD&ĐT

4

GV

Giáo viên

5

HS

Học sinh

6

KTĐG

Kiểm tra đánh giá.

7

NCBH

Nghiên cứu bài học

8

NXB

Nhà xuất bản

9

PPDH

Phương pháp dạy học

10

SGK

Sách giáo khoa

11

SHCM

Sinh hoạt chuyên môn

12

THPT

Trung học phổ thông

13

TN

14

TNSP

Công nghệ thông tin
Đối chứng
Giáo dục và Đào tạo

Thực nghiệm
Thực nghiệm sư phạm

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1. So sánh một số đặc trưng cơ bản của chương trình định hướng
nội dung và chương trình định hướng kết quả đầu ra .......................16
Bảng 1.2. Một số điểm khác biệt giữa đánh giá tiếp cận nội dung và đánh

giá tiếp cận năng lực..........................................................................19
Bảng 1.3. Chương trình sách giáo khoa Địa lí 12 (Ban cơ bản) .......................36
Bảng 2.1. Bảng tiêu chí đánh giá giờ dạy..........................................................46
Bảng 2.2. Phiếu ghi chép dự, đánh giá bài học nghiên cứu ..............................51
Bảng 3.1. Kế hoạch thực nghiệm bài dạy NCBH..............................................62
Bảng 3.2. Sự thay đổi trong việc học của học sinh ...........................................92
Bảng 3.3. Kết quả thực nghiệm (Giá trị tuyệt đối)............................................93
Bảng 3.4. Tỉ lệ kết quả điểm học tập của học sinh (Đơn vị: %) .......................94

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, HÌNH
Biểu đồ:
Biểu đồ 1.1. Kết quả khảo sát của giáo viên về mục tiêu, ý nghĩa của việc áp
dụng NCBH trong thiết kế bài giảng Địa lí 12 ...........................39
Biểu đồ 1.2. Mức độ cần thiết vận dụng NCBH trong dạy học Địa lí 12 ......40
Biểu đồ 1.3. Những khó khăn khi áp dụng NCBH trong dạy học Địa lí 12....41
Hình:
Hình 2.1.

Sơ đồ tóm tắt sự khác nhau của sinh hoạt chuyên môn truyền
thống và sinh hoạt chuyên môn NCBH ......................................52

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




Ngày nay trong bối cảnh xã hội ngày càng phát triển, xu thế quốc tế hóa
đang là xu thế chủ đạo trên thế giới, việc giáo dục kiến thức địa lí càng được
quan tâm đẩy mạnh hơn nữa nhằm phát triển nền kinh tế, xã hội Việt Nam bắt
kịp xu thế chung của thế giới. Trong chương trình giáo dục phổ thông, môn Địa
lí là một môn học cung cấp cho học sinh những kiến thức khoa học về tự nhiên,
về dân cư, về chế độ xã hội và về các hoạt động kinh tế của con người ở Việt
Nam nói riêng và thế giới nói chung. Qua bức tranh toàn cảnh về tự nhiên và
kinh tế - xã hội của các lãnh thổ khác nhau, học sinh sẽ nắm được và biết cách
giải thích các hiện tượng, các mối quan hệ đã tạo nên những sự thay đổi và phát
triển trong môi trường tự nhiên cũng như trong nền kinh tế, xã hội, đặc biệt là
trong giai đoạn chuyển hướng kinh tế của đất nước ta hiện nay. Môn Địa lí cũng
trang bị cho học sinh một số kĩ năng, kĩ xảo để học sinh vận dụng các kiến thức
của khoa học địa lí vào thực tiễn, làm quen với các phương pháp nghiên cứu,
quan sát, điều tra, làm việc với bản đồ, với các số liệu thống kê kinh tế. Trên cơ
sở đó góp phần hình thành ở học sinh thế giới quan khoa học, giáo dục lòng yêu
quê hương, đất nước, niềm tự hào dân tộc, tinh thần đoàn kết quốc tế. Đồng thời
còn bồi dưỡng năng lực tư duy, hành động, thái độ ứng xử đúng đắn trong cuộc
sống.
Trong sự nghiệp đổi mới giáo dục hiện nay, việc phát huy tính tích cực,
chủ động, độc lập, sáng tạo của học sinh nhằm nâng cao chất lượng học tập bộ
môn đang là mối quan tâm hàng đầu. Riêng với bộ môn Địa lí, người giáo viên

cũng không ngừng tìm kiếm, vận dụng những phương pháp dạy học để phát huy
vai trò chủ thể của học sinh và nâng cao chất lượng giáo dục.
Trong những năm gần đây đổi mới chương trình giáo dục phổ thông hiện
hành đang thực sự là một cuộc cải cách, căn bản, toàn diện nền giáo dục nước
nhà, giữ vai trò quyết định trong chiến lược phát triển con người Việt Nam của

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




thời đại mới, bởi vậy nội dung này được toàn Đảng, toàn dân, toàn xã hội quan
tâm. Những quan điểm và đường lối chỉ đạo của nhà nước về đổi mới giáo dục
nói chung và giáo dục trung học nói riêng được thể hiện trong nhiều văn bản,
đặc biệt trong các văn bản sau đây: Báo cáo chính trị Đại hội Đảng toàn quốc
lần thứ XI của Đảng Cộng Sản Việt Nam; Luật Giáo dục số 38/2005/ QH11;
Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo
dục và đào tạo của Đảng Cộng sản Việt Nam; Chiến lược phát triển giáo dục
giai đoạn 2011
- 2020 ban hành kèm theo Quyết định 711/QĐ-TTg ngày 13/6/2012 của Thủ
tướng Chính phủ; gần đây nhất là chương trình Giáo dục phổ thông môn Địa lí
(Ban hành kèm theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT ngày 26 tháng 12 năm
2018 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo).
Trong dạy học nói chung, dạy học Địa lí nói riêng, nghiên cứu bài học
(NCBH) được coi như một biện pháp để nâng cao năng lực nghề nghiệp của
giáo viên, bởi thông qua nghiên cứu cải tiến các hoạt động dạy học và học các
bài học cụ thể. Cho đến nay, NCBH được xem như một mô hình, một cách tiếp
cận nghề nghiệp của giáo viên và được yêu cầu được sử dụng rộng rãi tại các
trường học phổ thông.
Ở nước ta hiện nay, sinh hoạt chuyên môn tại trường là một hoạt động bồi

dưỡng giáo viên tại chỗ, từ thực tế nhằm nâng cao năng lực chuyên môn của
giáo viên. Sinh hoạt chuyên môn dựa trên NCBH đang được coi là công cụ để
chuẩn đoán, phát hiện rõ ràng, cụ thể từng vấn đề trong việc học tập của học
sinh, từ đó giúp giáo viên thiết kế, tiến hành bài học thu hút học sinh. Đó là một
tiếp cận, một mô hình nghiên cứu mới nhằm đảm bảo cơ hội học tập thực sự có
chất lượng cho học sinh trong việc học tập môn Địa lí ở trường THPT nói
chung và Địa lí lớp 12 nói riêng.
Nhận định đây là một phương pháp đem lại hiệu quả giảng dạy ưu việt
hơn phương pháp truyền thống, nên tôi chọn đề tài “Thiết kế bài giảng Địa lí
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




lớp 12 THPT theo hướng nghiên cứu bài học” làm hướng nghiên cứu luận văn
này.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




2. Lịch sử nghiên cứu
2.1. Trên thế giới
Thuật ngữ “Nghiên cứu bài học” có nguồn gốc trong lịch sử giáo dục
Nhật Bản, như một biện pháp để nâng cao năng lực nghề nghiệp của giáo viên
thông qua nghiên cứu cải tiến các hoạt động dạy học các bài học cụ thể, qua đó
cải tiến chất lượng học của học sinh. Cho đến nay nghiên cứu bài học được xem
như một mô hình, một cách tiếp cận nghề nghiệp của giáo viên và vẫn được sử
dụng rộng rãi tại các trường học ở Nhật Bản, hình thức này đã được áp dụng

nhiều nước và vùng lãnh thổ trên thế giới như Mĩ, Đức, Úc, Trung Quốc, Hồng
Kông, Hàn Quốc, Singapo. Thái Lan, Indonesia…và là một chủ đề giáo dục
được quan tâm trên thế giới.
Từ thế kỷ thứ XIX, nghiên cứu bài học được phát triển lại Nhật Bản như
một chỉ dẫn cho phương pháp giảng dạy nâng cao. Theo truyền thống, có hai
loại nghiên cứu bài học: phương pháp nghiên cứu từ chung tới riêng (nó phổ
biến những thông tin giáo dục và phương pháp nền tảng, nó cải cách những kỹ
năng sư phạm bởi xem xét lại phương pháp dạy) và nghiên cứu bài học thông
qua những thảo luận và quan sát của giáo viên (Inagaki 1995, Inagaki và Sato
1996, Nakano 2008). Cuối những năm 1990, Sato và những đồng nghiệp phát
triển nghiên cứu bài học cho cộng đồng học, một phương pháp để nghiên cứu
bài học là thu hút những học viên và những nhà nghiên cứu ở Nhật (Ose và
Sato 2000,
2003, Sato 1996, 2006, 2007; Sato và Sato 2003) với hy vọng rằng giáo dục tốt
hơn sẽ mang đến những người lao động tốt hơn. Tuy nhiên, trong thời điểm đó
đã vấp phải những nhân tố làm gián đoạn quá trình nghiên cứu đó là thời điểm
cuối thời kì bùng nổ kinh tế và bắt đầu sự suy thoái kinh tế. Suy thoái kinh tế ở
Nhật Bản khi đó đã dẫn đến nhiều nhân viên bị sa thải, từ đó rất nhiều học sinh
mất đi niềm yêu thích với việc học, nhiều vấn đề tồn tại trong các lớp học của
những giáo viên độc đoán, những bài giảng của họ dựa trên những bài giảng
truyền thống, một chiều (Sato, 2000). Để thay đổi hoàn cảnh đó, Sato và những
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




đồng nghiệp giới thiệu nghiên cứu bài học cho các nhóm học. Trong nghiên cứu
bài học cho nhóm học thì không chỉ có vài bộ môn mà tất cả các giáo viên cần
tham gia và họ cần tập trung nhiều hơn việc quan sát và phản ánh hoạt động học
của học sinh. Theo Sato (2009), ước tính có 2000 trường tiểu học và gần 1000

trường cấp hai đang làm việc với phương pháp đó.
Ở Hoa Kỳ, xem xét những điểm số thấp của học sinh trong những xu
hướng nghiên cứu Toán học và khoa học quốc tế so sánh với những điểm số cao
của học sinh Đông Á, Hiebert and Stigler (2000) đã đề cập tới vấn đề liên quan
tới sự rèn luyện sư phạm ở Hoa Kì. Họ khẳng định rằng, mặc dù đã có những
hoạt động nhóm và giảng viên đều tin tưởng vào hướng đi theo xu hướng xã hội
của giáo dục, sự thật thì không nhiều thay đổi được chú ý trong cách học cho
những đứa trẻ. Thêm vào đó, họ cũng tìm ra được rất ít thay đổi trong việc
hướng học sinh đến những kiến thức toán học sâu rộng hơn. Trong những hoàn
cảnh đó, kết hợp với sự kêu gọi phát triển chuyên môn, thứ mà lấy nền tảng từ
trường học nhiều hơn trong thực tại hàng ngày, những học giả đã giới thiệu
nghiên cứu bài học như một phương pháp phát triển chuyên môn.
Tại Nhật nhiều học giả đã phản đối những hoạt động phát triển chuyên
môn ngắn hạn thông thường và khẳng định tầm quan trọng của một phương
pháp
được duy trì và luyện tập (Lewis and Tsuchida 1998, Stigler and Hiebert 1999).
Nghiên cứu bài học được miêu tả như một quá trình bao gồm những bước sau:
cùng nhau lên kế hoạch nghiên cứu bài học, thực hiện nghiên cứu bài học, thảo
luận về nghiên cứu bài học, xem xét lại kế hoạch đã đề ra (không bắt buộc),
giảng dạy theo bài học mẫu (không bắt buộc), và chia sẻ những đánh giá về
mẫu bài học ôn tập (Fernandez and Yoshida, 2004). Sự phát triển chuyên môn
của giáo viên là một hoạt động đại diện của đổi mới giáo dục trong thời đại hiện
nay.
Gần đây trong lĩnh vực phát triển chuyên môn, NCBH đã thu hút sự quan
tâm của các nhà giáo dục và học giả trên toàn thế giới, trong đó có Hoa Kỳ
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

(Fernandez và Yoshida, 2004; Lewis và cộng sự, 2004; Stigler và Hiebert,
1999),

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




Vương quốc Anh (Dudley, 2007; Ruthven, 2005), và Úc (White và Southwell,
2003). NCBH là một hoạt động phát triển chuyên môn có nguồn gốc ở Nhật
Bản đã và đang được áp dụng sâu rộng trong quá trình phát triển giáo dục toàn
cầu. Ghi nhận từ nhiều tài liệu quốc tế, NCBH được xác định là một quá trình
bao gồm các bước sau:
(1) Hợp tác lập kế hoạch một bài học.
(2) Quan sát việc thực hiện bài học.
(3) Thảo luận về bài học.
(4) Sửa đổi kế hoạch bài học (tùy chọn).
(5) Dạy các phiên bản sửa đổi của bài học (tùy chọn).
(6) Chia sẻ ý kiến và quan điểm về các phiên bản sửa đổi của bài học
(Fernandez và Yoshida, 2004).
Qua quá trình áp dụng 6 bước trong NCBH trên, nhiều nhà giáo dục nhận
định rằng NCBH dần dần sẽ giúp thay đổi thực tiễn giảng dạy của giáo viên,
việc học tập của trẻ em và văn hóa trường học. Ví dụ: giáo viên có thể nâng cao
kiến thức và cách dạy học của một vấn đề (Lewis et al, 2004; Stigler và
Hiebert,1999; White và Southwell, 2003), trẻ em có thể nâng cao kết quả học
tập của mình (Dudley, 2007; White và Southwell, 2003) và hỗ trợ tổ chức đoàn
thể được phát triển vững mạnh (Fernandez và Yoshida, 2004; White và
Southwell, 2003).
Ở Đông Nam Á, nghiên cứu bài học đã được giới thiệu ở nhiều nước
như Brunei (Wood và Mohd Tuah, 2008), Indonesia (Saito et al 2006a, b,

2007), Malaysia (Lim et al, 2005.), Thái Lan (Inprasitha, 2008), và Việt Nam
(Saito et al, 2010; Saito và Tsukui, 2008; Wheeler et al 2007, 2011), Thúc đẩy
học tập cộng tác ở Việt Nam (Masaaki Sato, 2014) [ 23]. Qua các đề tài nghiên
cứu đã khẳng định thêm vai trò quan trọng của NCBH trong quá trình dạy học
hiện nay.
2.2. Ở Việt Nam
Thực hiện Nghị quyết Trung ương số 29-NQ/TW ngày 04 tháng 11 năm

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




2013 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công
nghiệp hoá, hiện đại hoá trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội
chủ nghĩa và hội nhập quốc tế, giáo dục phổ thông trong phạm vi cả nước đang
thực hiện đổi mới đồng bộ về mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức tổ
chức, thiết bị và đánh giá chất lượng giáo dục: từ mục tiêu chủ yếu trang bị kiến
thức sang phát triển năng lực và phẩm chất của học sinh; từ nội dung nặng tính
hàn lâm sang nội dung có tính thực tiễn cao; từ phương pháp truyền thụ một
chiều sang phương pháp dạy học tích cực; từ hình thức dạy học trên lớp là chủ
yếu sang kết hợp đa dạng các hình thức dạy học trong và ngoài lớp học, trong
và ngoài nhà trường, trực tiếp và qua mạng; từ hình thức đánh giá tổng kết là
chủ yếu sang coi trọng đánh giá trên lớp và đánh giá quá trình; từ giáo viên
đánh giá học sinh là chủ yếu sang tăng cường việc tự đáng giá và đánh giá lẫn
nhau của học sinh. Như vậy, khác với dạy học định hướng nội dung, dạy học
theo định
hướng phát triển năng lực học sinh là tổ chức cho học sinh hoạt động học.
Trong quá trình dạy học, học sinh là chủ thể nhận thức, giáo viên có vai trò tổ
chức, kiểm tra, hỗ trợ hoạt động học tập của học sinh một cách hợp lý sao cho

học sinh tự chủ chiếm lĩnh, xây dựng tri thức. Quá trình dạy học là quá trình
hoạt động của giáo viên và của học sinh trong sự tương tác thống nhất giữa
giáo viên, học sinh và tư liệu hoạt động dạy học.
Như vậy, có thể nói đổi mới phương pháp dạy học được xác định là khâu
tiên phong trong quá trình đổi mới giáo dục. Trong những năm qua, trong sự
phát triển chung của giáo dục phổ thông, hoạt động đổi mới phương pháp dạy
học, kiểm tra đánh giá đã được quan tâm tổ chức và thu được những kết quả
nhất định. NCBH được xác định là một phương pháp dạy học quan trọng trong
quá trình đổi mới hoạt động dạy và học. Từ đầu năm 2000, hình thức NCBH đã
được vận dụng ở Việt Nam nhưng còn ít và rải rác. Tháng 3 năm 2013, Vụ Giáo
dục Trung học - Bộ GD&ĐT đã mời các chuyên gia của tổ chức JICA Nhật
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




Bản, các giảng viên của một số trường đại học, các chuyên viên của Vụ tham dự
Hội nghị về đổi

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




mới sinh hoạt chuyên môn theo NCBH. Tháng 8 năm 2013, Bộ GD&ĐT tiến
hành tập huấn cho các cán bộ quản lí và các tổ trưởng, nhóm trưởng chuyên
môn của các Sở GD&ĐT về hướng dẫn sinh hoạt chuyên môn theo NCBH.
Việc triển khai NCBH đã được Bộ GD&ĐT tiếp tục chỉ đạo trong nhiệm vụ
năm học 20132014 đặc biệt trong nội dung đổi mới sinh hoạt chuyên môn của tổ nhóm
chuyên

môn.
Trong giai đoạn đầu áp dụng NCBH ở Việt Nam đã đem lại một kết quả
khả quan, đã chứng minh được tính khả thi của nó trong việc bồi dưỡng và phát
triển năng lực chuyên môn của giáo viên, phát huy năng lực của người học so
với các phương pháp truyền thống khác. Có thể kể đến một số tác giả với những
công bố sau:
- Đặng Thị Hồng Doan (2011), Bồi dưỡng năng lực dạy học cho giáo
viên tiểu học qua “Nghiên cứu bài học”, Tạp chí Giáo dục Số 268 tr. 32 - 33.
- Nguyễn Mậu Đức - Hoàng Thị Chiên (2014), Đổi mới sinh hoạt chuyên
môn của giáo viên thông qua mô hình Nghiên cứu bài học ở Việt Nam, Tạp chí
Giáo dục Số 335 tr. 36 - 39.
- Vũ Thị Sơn (2011), Đổi mới sinh hoạt chuyên môn theo hướng xây
dựng văn hóa học tập ở nhà trường thông qua “nghiên cứu bài học”, Tạp chí
Giáo dục Số 269 tr. 20 - 23.
- Vũ Hạnh (2012), Sinh hoạt chuyên môn trong nhà trường phổ thông Thực trạng và giải pháp, Tạp chí Giáo dục Số 279 tr.57 - 58.
Thông qua những nghiên cứu của mình, nhìn chung các tác giả đã đề cập
đến những khía cạnh khác nhau của NCBH như: khái niệm NCBH, các bước
triển khai NCBH, những lợi ích của NCBH... Đây là nguồn tài liệu tham khảo
quý giá để tôi tiếp thu và thực hiện nghiên cứu này.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




3. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài
3.1. Mục tiêu
Trên cơ sở vận dụng lí luận và thực tiễn của dạy học môn Địa lí, đề tài
tập trung thiết kế bài giảng một số bài học trong chương trình Địa lí 12 theo
hướng nghiên cứu bài học nhằm phát triển năng lực học sinh, đáp ứng đổi mới

giáo dục phổ thông mới.
3.2. Nhiệm vụ
- Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn về dạy học nghiên cứu bài học
trong môn Địa lí lớp 12 THPT theo định hướng phát triển năng lực học sinh.
- Xây dựng các yêu cầu, nguyên tắc thiết kế bài giảng theo hướng nghiên
cứu bài học.
- Đề xuất qui trình thiết kế bài giảng Địa lí lớp 12 THPT theo hướng
nghiên cứu bài học.
- Thiết kế một số bài giảng Địa lí lớp 12 THPT theo hướng nghiên cứu bài

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




học.
- Thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả thực nghiệm.
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Cách thức thiết kế bài giảng Địa lí lớp 12 THPT theo hướng nghiên cứu
bài học.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
- Thời gian: năm học 2018 - 2019.
- Địa bàn nghiên cứu: Đề tài được nghiên cứu tại trường ĐHSP Thái
Nguyên và thực nghiệm sự phạm tại khối 12 trường THPT Đông Thành, THTHCS- THPT Văn Lang, THPT Lê Thánh Tông tỉnh Quảng Ninh.
5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu khoa học giáo dục là quá trình phát hiện ra các qui luật và
những giải pháp của thực tiễn giáo dục nhắm thúc đẩy sự hình thành và phát
triển

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN