Vai trò của tòa án trong nhà nước pháp quyền việt nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT

NGUYỄN HUYỀN LY

VAI TRÒ CỦA TÒA ÁN TRONG NHÀ NƯỚC
PHÁP QUYỀN VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI - 2012
1


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT

NGUYỄN HUYỀN LY

VAI TRÒ CỦA TÒA ÁN TRONG NHÀ NƯỚC
PHÁP QUYỀN VIỆT NAM

Chuyên ngành

: Lý luận lịch sử nhà nước và pháp luật

Mã số

: 60 38 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Người hướng dẫn khoa học: GS.TS Nguyễn Đăng Dung

Hà Nội - 2012
2


MỤC LỤC
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1
CHƢƠNG 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ VAI TRÒ CỦA TÒA ÁN TRONG
NHÀ NƢỚC PHÁP QUYỀN VIỆT NAM ............................................................ 7

I. Vị trí của Tòa án trong cơ chế phân công, phối hợp thực hiện quyền lực
Nhà nước ở Việt Nam ...................................................................................... 7
1.Quyền tư pháp trong cơ chế phân công, phối hợp thực hiện quyền lực Nhà
nước ở nước ta ................................................................................................. 7
2. Vai trò của Tòa án trong Nhà nước pháp quyền Việt Nam ....................... 13
3. Yêu cầu của Nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do dân và vì dân đối
với Toà án ...................................................................................................... 33
4. Những yếu tố đảm bảo vị trí, vai trò của Tòa án trong Nhà nước pháp
quyền Việt Nam ............................................................................................. 40
Chƣơng 2. THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO VAI TRÒ CỦA
TÒA ÁN TRONG NHÀ NƢỚC PHÁP QUYỀN VIỆT NAM .............................. 47

I. Đánh giá vai trò của Tòa án trong Nhà nước pháp quyền Việt Nam.......... 47
1. Xét xử hành vi phạm tội ............................................................................ 48
2. Giải quyết tranh chấp, mâu thuẫn trong lĩnh vực dân sự, kinh tế và lao
động ............................................................................................................... 51

3. Kiểm tra, giám sát hoạt động của bộ máy Nhà nước ................................. 55
4. Bảo vệ quyền công dân, quyền con người ................................................. 59
II. Những phương hướng và giải pháp nhằm nâng cao vai trò của Tòa án
trong Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam .............................................. 66
1. Phương hướng cải cách toà án nhằm nâng cao vai trò của toà án trong Nhà
nước pháp quyền XHCN Việt Nam ............................................................... 66
2. Một số giải pháp nhằm nâng cao vai trò của Tòa án trong nhà nước pháp
quyền Việt Nam ............................................................................................. 71
KẾT LUẬN ..................................................................................................... 82
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................ 85
1


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài.
Xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN đảm bảo quyền lực nhà nước
thống nhất có sự phân công phối hợp trong việc thực hiện các quyền lập
pháp, hành pháp, tư pháp là định hướng cơ bản thực hiện công cuộc đổi mới
hệ thống chính trị nhà nước ta trong giai đoạn hiện nay. Trong ba nhánh
quyền lực nói trên, thì nhánh quyền tư pháp là nhánh quyền được tổ chức để
thực hiện họat động xét xử và những họat động phục vụ trực tiếp cho họat
động xét xử như điều tra, công tố, bổ trợ tư pháp. Tòa án nhân dân là nơi biểu
hiện tập trung nhất của quyền tư pháp, họat động xét xử của Tòa án cũng
chính là họat động thể hiện chất lượng họat động và uy tín của hệ thống cơ
quan tư pháp và toàn thể bộ máy nhà nước. Với ý nghĩa đó, việc cải cách Tòa
án ở nước ta phải được xây dựng trên cơ sở những quan điểm đúng đắn và
đầy đủ về vị trí, vai trò của Tòa án trong hệ thống cơ quan nhà nước, trong bộ
máy nhà nước đặc biệt là trong quá trình tổ chức thực hiện quyền lực nhà
nước trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa trong
giai đoạn hiện nay.

Tuy nhiên, so với những yêu cầu đặt ra trong nhà nước pháp quyền xã
hội chủ nghĩa về vị trí, vai trò của Tòa án trong việc tổ chức thực hiện quyền
tư pháp, bảo vệ pháp luật, bảo vệ quyền công dân, Qua thực tiễn họat động
của Tòa án cho thấy rằng, họat động xét xử của Tòa án trong thời gian qua đã
có nhiều chuyển biến tích cực, chất lượng họat động xét xử được nâng cao,
tình trạng xét xử sai, gây oan cho người vô tội đã giảm đi đáng kể; Tòa án đã
xét xử nghiêm minh các vụ án lớn, nghiêm trọng. Vị trí, vai trò của Tòa án
trong nhận thức, tâm thức của người dân đã và đang dần được cải thiện.
Tuy nhiên, so với những yêu cầu đặt ra trong nhà nước pháp quyền xã
hội chủ nghĩa về vị trí, vai trò của Tòa án trong việc tổ chức thực hiện
2


quyền tư pháp, bảo vệ pháp luật, bảo vệ quyền công dân, quyền con người
và bảo đảm quyền tự do, dân chủ xã hội chủ nghĩa thì Tòa án ở nước ta cần
phải tiếp tục được cải cách một cách mạnh mẽ, toàn diện từ nhận thức, vấn
đề pháp lý, đến nguồn lực vật chất để phục vụ cho họat động xét xử.
Từ những vấn đề trên, tác giả mạnh dạn chọn đề tài “Vai trò của Tòa án
trong nhà nước pháp quyền Việt Nam” làm luận văn thạc sỹ của mình với
mong muốn là thông qua việc làm rõ một số vấn đề lý luận và đánh giá vị trí,
vai trò của Toà án ở nước ta trong thời gian qua. Qua đó, luận văn đề xuất
phương hướng và một số giải pháp nhằm góp phần nâng cao vai trò của Toà
án trong nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam của nhân dân, do nhân dân,
vì nhân dân.
2.Tình hình nghiên cứu đề tài.
Từ khi những định hướng cải cách tư pháp mà trung tâm là cải cách
Toà án được đề cập trong các văn kiện chính thức của Đảng, Toà án đã trở
thành đối tượng nghiên cứu của nhiều công trình khoa học ở nước ta, như
đề tài cấp nhà nước do TS. Trịnh Hồng Dương làm chủ nhiệm hoàn thành
năm 1996 “ Vị trí, vai trò và chức năng của Toà án nhân dân trong Bộ

máy nhà nước ta qua các thời kỳ cách mạng Việt Nam” MS: 95-98048/ĐT, đề tài cấp nhà nước do TS. Uông Chu Lưu làm chủ nhiệm hoàn
thành năm 2006, “Cải cách cơ quan tư pháp, hoàn thiện hệ thống các thủ
tục tư pháp, nâng cao hiệu lực xét xử của toà án trong nhà nước pháp
quyền XHCN của dân, do dân, vì dân”; luận án tiến sĩ của TS. Nguyễn
Thanh Bình “Thẩm quyền giải quyết của Toà án nhân dân trong giải quyết
khiếu kiện hành chính”; luận án tiến sĩ của TS Tô Văn Hoà “Tính độc lập
của Toà án- nghiên cứu pháp lý về khía cạnh lý luận, thực tiễn ở Đức, Mỹ,
Pháp, Việt Nam và các kiến nghị đối với Việt Nam”. Toà án còn là đối
tượng trung tâm của nhiều công trình khoa học đề cập đến lĩnh vực đổi
3


mới cải cách bộ máy nhà nước, cải cách tư pháp, như Luận án tiến sĩ của
TS. Trần Huy Liệu “Đổi mới và tổ chức hoạt động của các cơ quan tư
pháp theo hướng xây dựng nhà nước pháp quyền Việt Nam”. Ngoài ra có
rất nhiều bài viết, nhiều ấn phẩm khoa học pháp lý, sách, tạp chí, báo… đã
được xuất bản có nội dung đề cập đến toà án từ nhiều góc độ khác nhau.
So với trước đây, những vấn đề lý luận về quyền tư pháp, thực hiện
quyền tư pháp, vị trí, vai trò của Toà án trong hệ thống các cơ quan tư
pháp, trong bộ máy nhà nước, mô hình tổ chức hệ thống toà án đã được
kiến giải tương đối toàn diện và đầy đủ.
Tuy nhiên, vì nhiều lý do khác nhau, việc nghiên cứu và làm rõ những
vấn đề lý luận về vai trò của Toà án trong nhà nước pháp quyền XHCN
vẫn chưa thật đầy đủ, còn nhiều vấn đề phải bàn luận tiếp. Do đó, trong
thời gian tới cần được tiếp tục nghiên cứu tổng kết thực tiễn nhằm góp
phần tạo nên hệ thống lý luận đầy đủ và toàn diện về tư pháp, bảo đảm cho
quyền tư pháp làm cơ sở phục vụ chiến lược cải cách tư pháp đã được đề
ra trong Nghị quyết 49-NQ/TW, ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị.
3.Mục đích và nhiệm vụ của luận văn.
* Mục đích nghiên cứu:

Luận văn có mục đích là làm rõ một số vấn đề lý luận và đánh giá về
vị trí, vai trò của Toà án ở nước ta kể từ năm 2002 đến nay. Trên cơ sở đó
luận văn đưa ra phương hướng và một số giải pháp nhằm nâng cao vai trò
của toà án trong nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam của nhân dân, do
nhân dân, vì nhân dân.
 Nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn.
Với mục đích nghiên cứu như trên, luận văn phải hoàn thành những
nhiệm vụ cơ bản sau đây:
4


- Xác định nội hàm của quyền tư pháp trong nhà nước pháp quyền,
những đặc điểm của quyền tư pháp, thực hiện quyền tư pháp, cơ quan tư
pháp, vị trí trung tâm của toà án trong việc thực hiện quyền tư pháp.
- Từ những tiền đề lý luận trên, Luận văn khẳng định một số vai trò
quan trọng và nổi bất của toà án trong nhà nước pháp quyền.
- Luận văn đồng thời phân tích một số quy định pháp lý về vị trí, vai
trò của toà án; một số quy định của pháp luật hình sự, pháp luật dân sự,
pháp luật tố tụng toà án và pháp luật liên quan trực tiếp đến tổ chức và
hoạt động xét xử của toà án và thực tiễn hoạt động xét xử của toà án trong
thời gian từ năm 2002 đến nay.
- Trên cơ sở những luận điểm đã nêu ra và những đánh giá vai trò của
toàn án ở nước ta hiện nay, qua đó luân văn đề xuất một số phương hướng
và giải pháp nhằm nâng cao vai trò của toà án trong nhà nước pháp quyền
Việt Nam.
4. Phạm vi nghiên cứu của luận văn.
Luận văn chỉ đánh giá thực tiễn chất lượng, hiệu quả hoạt động của
Toà án từ năm 2002 trở lại đây.
Để có tính thuyết phục cho những quan điểm nêu ra, luận văn có sự so
sánh với một số quan điểm có tính phổ biến ở các nước tư sản phát triển về

vị trí, vai trò của quyền tư pháp, hoạt động xét xử của Toà án trong nhà
nước pháp quyền.
5. Những điểm mới của luận văn.
Luận văn là một đề tài nghiên cứu trực tiếp và có tính chất chuyên biệt
về vai trò cơ bản của Toà án trong nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam.
Đề tài sẽ đánh giá một cách tương đối đầy đủ và toàn diện về thực tiễn
chất lượng, hiệu quả hoạt động của Toà án nước ta từ năm 2002 trở lại đây.
5


Luận văn sẽ đề xuất được một số giải pháp cụ thể nhằm nâng cao vai
trò của toà án trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt
Nam của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân
6.Phƣơng pháp nghiên cứu của luận văn
Phương pháp nghiên cứu chung có tính chất chủ đạo và nền tảng của
luận văn là phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ
nghĩa Mác – Lênin. Ngoài ra để làm rõ những nội dung của quy định pháp
luật, những luận điểm chưa phổ biến ở nước ta, luận văn đã sử dụng
phương pháp nghiên cứu cụ thể là phương pháp mô tả kết hợp với phương
pháp so sánh.
7.Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung
của luận văn gồm có 2 chương:
Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ VAI TRÒ CỦA TOÀ
ÁN TRONG NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN XHCN VIỆT NAM
Chương 2: THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO VAI TRÒ
CỦA TOÀ ÁN TRONG NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN XHCN VIỆT NAM
CHƢƠNG 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ VAI TRÒ CỦA TÒA ÁN TRONG
NHÀ NƢỚC PHÁP QUYỀN VIỆT NAM

I. Vị trí của Tòa án trong cơ chế phân công, phối hợp thực hiện
quyền lực Nhà nƣớc ở Việt Nam.
1. Quyền tƣ pháp trong cơ chế phân công, phối hợp thực hiện
quyền lực Nhà nƣớc ở nƣớc ta.
“Tư pháp” là thuật ngữ Hán Việt có hai nghĩa chính: Thứ nhất là trông
coi bảo vệ pháp luật; thứ hai, tư pháp là pháp đình theo pháp luật mà xét định
6


các việc ở trong phạm vi pháp luật. Trong khoa học pháp lý phương Tây, tư
pháp là xét xử hay là ý tưởng cao đẹp về một nền công lý. Trên phương diện tổ
chức thực hiện quyền lực Nhà nước, tư pháp là một nhánh quyền lực độc lập
với quyền lập pháp, quyền hành pháp và đồng nghĩa với quyền xét xử (tài phán)
do Toà án thực hiện là quan niệm phổ biến ở nhiều nước tư sản phát triển.
Ở Việt Nam, trên cơ sở nguyên tắc hiến định: “quyền lực Nhà nước
là thống nhất, có sự phân công, phối hợp giữa các cơ quan quan Nhà nước
trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp” [1, tr.3]
qua đó cho thấy quyền tư pháp luôn gắn bó chặt chẽ với quyền lập pháp và
quyền hành pháp trong tổng thể của quyền lực Nhà nước thống nhất.
Trong khi hoạt động chủ yếu của hành pháp và lập pháp là Nhà nước
ban hành và tổ chức thực hiện pháp luật để điều chỉnh hành vi của cá nhân
tổ chức trong giới hạn tự do mà pháp luật xác lập. Tuy vậy, vì nhiều
nguyên nhân khách quan và chủ quan, hiện tượng xâm hại trật tư pháp luật
và pháp luật luôn xuất hiện trong đời sống xã hội. Trong tác phẩm Nhà
nước và cách mạng, Lênin khẳng định: “sẽ là không tưởng khi cho rằng
pháp luật đương nhiên được tất cả mọi người tuân thủ”. Bảo vệ pháp luật,
khôi phục trật tự pháp luật bị xâm hại là một đòi hỏi khách quan của Nhà
nước, của xã hội và mọi người dân. Chính nhu cầu này đã hình thành nên
hoạt động bảo vệ pháp luật là nội dung cơ bản của quyền tư pháp.
Hoạt động xét xử của Toà án là lĩnh vực thể hiện tập trung nhất của

quyền tư pháp. Nội dung của hoạt động xét xử của Toà án là so sánh các
hành vi, tranh chấp pháp lý liên quan đến con người với các chuẩn mực pháp
luật, phán xét tính đúng đắn, tính hợp pháp của hành vi, tranh chấp. Trên cơ
sở đó, Toà án nhân danh Nhà nước ra phán quyết bắt buộc mọi người phải thi
hành, khôi phục lại các giá trị pháp luật bị vi phạm, bảo vệ và duy trì các giá
trị văn minh của pháp luật.
7


Thực tế đã chứng minh rằng, trong thực thể quyền lực Nhà nước
thống nhất, quyền tư pháp có vị trí đặc biệt quan trọng. Bởi lẽ quyền tư
pháp vừa là bộ phận cùng với lập pháp và hành pháp hợp thành quyền lực
Nhà nước vừa là thể chế bảo vệ quyền lực Nhà nước. Vị trí và vai trò đặc
biệt của quyền tư pháp được được J.J. Russeau diễn đạt như sau: “luật đã
mất thiêng thì mọi cái đều hết hy vọng. Luật không còn hiệu lực thì không
một cái gì hợp lý có thể duy trì sức mạnh được nữa”
Như vậy, có thể thấy rằng quyền tư pháp có nội dung là bảo vệ pháp
luật. Hoạt động này được thực hiện tập trung nhất tại toà theo phương thức
tài phán.
Với nội hàm trên, quyền tư pháp có những đặc điểm cơ bản sau:
- Quyền tư pháp là hoạt động áp dụng pháp luật của toà án theo
phương thức tài phán.
- Quyền tư pháp là một bộ phận của hệ thống kiểm tra, kiểm soát xã
hội và chỉ được thực hiện khi có vi phạm pháp luật, tranh chấp pháp lý cần
đến phán quyết của Nhà nước
- Quyền tư pháp được thực hiện bằng nhiều hoạt động độc lập với
các chức năng riêng, diễn ra liên tục theo một quy trình chặt chẽ, tuân thủ
các nguyên tắc, thủ tục nghiêm ngặt dựa trên phương thức đặc thù là tài
phán, phục vụ hoạt động trung tâm là xét xử của toà án. [34, tr.26]
Để những đặc trưng của quyền tư pháp được bảo đảm trong quá trình

thực hiện quyền tư pháp, Nhà nước đã trao nhiệm vụ thực hiện quyền tư
pháp cho nhiều cơ quan Nhà nước, tổ chức xã hội khác nhau cùng thực
hiện theo một trình tự thủ tục chặt chẽ, dân chủ và công khai, trong đó Toà
án thực hiện hoạt động xét xử, cơ quan công tố (Viện kiểm sát nhân dân)
thực hiện quyền truy tố, cơ quan điều tra thực hiện hoạt động điều tra, thu
thập chứng cứ chứng minh một hành vi vi phạm pháp luật hình sự, cơ quan
8


thi hành án thực hiện nhiệm vụ thi hành các bản án quyết định đã có hiệu
lực pháp luật của toà án; các cơ quan giám định tư pháp, công chứng, luật
sư thực hiện các hoạt động bổ trợ tư pháp nhằm mục đích phục vụ hoạt
động xét xử khách quan, chính xác, đúng pháp luật, công bằng.
Do đó, hệ thống cơ quan tư pháp bao gồm các cơ quan, thiết chế thực
hiện chức năng chủ yếu là duy trì và bảo vệ công lý bằng các biện pháp và
thủ tục đặc thù dựa trên nguyên tắc tài phán công bằng, công khai, cụ thể
gồm cơ quan tài phán (Toà án) và các cơ quan khác có chức năng chủ yếu là
phục vụ trực tiếp cho hoạt động tài phán.
Như vậy, quyền tư pháp mà trọng tâm là quyền xét xử thực hiện chức
năng bảo vệ pháp luật của Nhà nước. Bằng hoạt động xét xử các hành vi vi
phạm pháp luật, giải quyết các tranh chấp mâu thuẫn trong đời sống xã
hội, hệ thống các cơ quan tư pháp mà trung tâm là toà án ngày càng đóng
vai trò đặc biệt quan trọng trong Nhà nước pháp quyền. Vị trí, vai trò của
Tòa án được thể hiện ở chỗ: Toà án không chỉ là công cụ bảo vệ pháp luật
mà còn là thiết chế bảo vệ, bảo đảm cho quyền con người được tôn trọng
và thực hiện trong thực tiễn cuộc sống.
A.Vị trí của Toà án trong bộ máy Nhà nƣớc Việt Nam.
Trong hệ thống các cơ quan nhà nước thì Toà án có vị trí đặc biệt so
với các cơ quan Nhà nước nói chung và các cơ quan tư pháp khác nói
riêng, thể hiện ở những khía cạnh sau:

Một là, toà án xét xử nhân danh Nhà nước, căn cứ vào pháp luật của
Nhà nước để đưa ra các phán quyết thể hiện trực tiếp thái độ của Nhà nước
đối với từng vụ việc cụ thể.
Hai là, bằng hoạt động xét xử, Toà án thực hiện chức năng kiểm tra
hành vi pháp lý của các cơ quan Nhà nước, quyền công dân, quyền con
người. Xa hơn là Toà án bảo vệ cho trật tự xã hội ổn định, an toàn và có
môi trường phát triển lành mạnh, bền vững.
9


Ở nước ta, việc xác định Toà án có vị trí trung tâm trong việc tổ chức
và thực hiện quyền tư pháp với chức năng tổ chức và tiến hành hoạt động
xét xử là một trong những quan điểm cơ bản định hướng hoạt động cải
cách tư pháp đã được khẳng định trong Nghị quyết số 49/NQ-TW, ngày
02/6/2005 của Bộ Chính Trị về chiến lược cải cách tư pháp nước ta đến
năm 2020. Tuy nhiên, việc luật hoá quan niệm này vào pháp luật vẫn chưa
được thực hiện triệt để. Trong pháp luật Việt Nam, vị trí của toà án trong
bộ máy Nhà nước có những đặc điểm sau:
Theo quy định của Hiến pháp năm 1992 (đã được sửa đổi bổ sung năm
2002) và các văn bản pháp luật hịên hành có liên quan đến tổ chức, hoạt
động của bộ máy Nhà nước thì địa vị pháp lý của toà án Việt Nam chịu sự
tác động của nhóm quan hệ cơ bản sau:
- Thứ nhất, quan hệ giữa Toà án với các cành quyền lực khác.
 Mối quan hệ giữa Tòa án với Quốc hội
Trên cơ sở nguyên tắc hiến định “quyền lực Nhà nước thống nhất và
thuộc về nhân dân” và nguyên tắc “Quốc hội là cơ quan quyền lực Nhà
nước cao nhất” [1, tr.3] thì Toà án ở nước ta có sự phụ thuộc khá nhiều
vào Quốc hội. Tiến sĩ Tô Ngọc Hoà khẳng định: bản chất của mối quan hệ
này là cấp trên và cấp dưới - trong đó Quốc hội là cấp trên và Tòa án là
cấp dưới [27, tr. 419]. Điều này thể hiện rõ ở những điểm sau:

Quốc hội có quyền ban hành tất cả các loại văn bản pháp luật liên
quan đến tổ chức hoạt động của Toà án; các quy tắc tố tụng của Toà án.
Quốc hội có quyền bãi bỏ các văn bản pháp luật của toà án trái với Hiến
Pháp, luật pháp hay Nghị quyết của mình.
Quốc hội bầu và bãi nhiệm chức chánh án TANDTC. Quốc hội có
quyền bỏ phiếu bất tín nhiệm đối với vị trí này. Chánh án TANDTC phải
báo cáo hàng năm trước Quốc hội; phải trả lời chất vấn của đại biểu Quốc
hội nếu có yêu cầu của đại biểu Quốc hội.
10


Quốc hội quyết định ngân sách hoạt động hằng năm của Toà án.
 Mối quan hệ giữa Tòa án với Chủ tịch nước
Hiến pháp xác định rõ Chủ tịch nước là nguyên thủ quốc gia của Việt
Nam. Trong mối quan hệ với Toà án, Chủ tịch nước có quyền giám sát,
kiểm tra chất lượng hoạt động của Toà án thông qua báo cáo của chánh án
TANDTC. Ngoài ra chủ tịch nước còn tham gia vào quá trình ra phán
quyết của toà án thông qua cơ chế xét ân xá trong các vụ việc hình sự có
tuyên án tử hình.
 Mối quan hệ giữa Tòa án với Chính phủ
Theo quy định của pháp luật hiện hành, mối quan hệ giữa toà án và
Chính phủ được xem là mối quan hệ phối hợp có tính điển hình đồng thời
cũng là mối quan hệ mang tính rường cột trong hệ thống quyền lực nhà
nước. Hai thiết chế này khá riêng biệt với nhau. Tuy vậy, do thực trạng toà
án phải áp dụng các văn bản hướng dẫn thi hành luật của Chính phủ trong
quá trình xét xử dẫn đến toà án có sự phụ thuộc nhất định vào Chính phủ.
 Mối quan hệ giữa Tòa án với cơ quan quyền lực Nhà nước ở địa phương,
Để bảo đảm sự thống nhất quyền lực Nhà nước ở địa phương (Hội đồng
nhân dân cấp tỉnh và cấp huyện), toà án được tổ chức theo đơn vị hành
chính và chịu sự giám sát của cơ quan quyền lực Nhà nước ở địa phương.

Chánh án toà án nhân dân các cấp địa phương phải chịu trách nhiệm, báo
cáo công tác trước Hội đồng nhân dân cùng cấp, chịu sự giám sát của Hội
đồng nhân dân cùng cấp.
- Thứ hai, quan hệ giữa toà án với các cơ quan khác trong hệ
thống cơ quan tƣ pháp.
Như đã khẳng định ở trên, trong hệ thống các cơ quan tư pháp, toà án
có vị trí trung tâm. Thông qua hoạt động xét xử toà án sẽ đánh giá tính
đúng đắn các hành vi pháp lý của cơ quan điều tra, phán xử hành vi truy tố
11


của Viện kiểm sát có đúng quy định pháp luật hay không và đưa ra phán
quyết để cơ quan thi hành án thực hiện hoạt động thi hành án. Trong mối
quan hệ bên trong này, xét xử là hoạt động trung tâm, là hoạt động thể hiện
tập trung nhất bản chất của quyền tư pháp.
Mặc khác, pháp luật trao cho Viện kiểm sát nhân dân thực hiện quyền
giám sát hoạt động tuân thủ pháp luật của toà án trong quá trình diễn ra
phiên toà. Chính quy định này đã có ảnh hưởng đến tính chất trung tâm
của toà án trong hệ thống cơ quan tư pháp.
Như vậy, trong pháp luật nước ta, toà án có vị trí độc lập tương đối
trong bộ máy Nhà nước. Qua phân tích cho thấy rằng: sự phụ thuộc của
toà án vào hệ thống cơ quan quyền lực Nhà nước (Quốc hội và Hội đồng
nhân dân) là tương đối lớn.Tính chất trung tâm của toà án trong hệ thống
các cơ quan tư pháp chưa được bảo đảm do sự tác động từ phía Viện kiểm
sát nhân dân thông qua quyền giám sát hoạt động xét xử tại phiên toà.
Chính những đặc điểm này về vị trí của toà án trong bộ máy Nhà nước đã
ảnh hưởng đến hoạt động của toà án, đặc biệt là yêu cầu có tính nguyên tắc
hiến định của hoạt động tài phán- toà án phải độc lập chỉ tuân theo pháp
luật trong quá trình xét xử.
2. Vai trò của Tòa án trong Nhà nƣớc pháp quyền Việt Nam.

a. Nhân danh Nhà nƣớc xét xử hành vi vi phạm pháp luật và giải
quyết tranh chấp trong đời sống xã hội
Kiểm tra, kiểm soát xã hội là một trong những vai trò, chức năng cơ
bản của Nhà nước. Nhà nước thực hiện hoạt động này bằng chuẩn mực
pháp luật thông qua các cơ quan thực hiện quyền lực Nhà nước. Việc phân
công trong việc thực hiện quyền lực nhà nước đã trao cho cơ quan lập
pháp thực hiện giám sát tối cao đối với việc thực thi pháp luật, cơ quan
hành pháp tổ chức thực hiện và kiểm tra việc thực hiện pháp luật trên quy
12


mô toàn xã hội một cách thường xuyên. Khi có những hành vi, tranh chấp
có nguy cơ đe doạ làm sai lệch tính hợp lý, công bằng của pháp luật, xâm
hại đến quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức, xâm hại đến trật
tự, an toàn xã hội thì được thực hiện thông qua hoạt động xét xử của toà
án. Hoạt động kiểm tra, kiểm soát xã hội của toà án có những đặc trưng cơ
bản sau:
- Chỉ diễn ra khi có hành vi vi phạm pháp luật hoặc mâu thuẫn, tranh
chấp màcá nhân, tổ chức cũng như Nhà nước không thể giải quyết được
bằng những cơ chế kiểm tra, giám sát khác.
- Phải được thực hiện thông qua hoạt động tranh luận công khai, dân
chủ và bình đẳng giữa các bên tại toà án.
- Có quyền nhân danh Nhà nước, nhân danh công lý trong các phán
quyết xử lý.
b. Bảo vệ pháp luật
Bảo vệ pháp luật là chức năng cơ bản của bộ máy Nhà nước. Toà án là
thiết chế trung tâm của quyền tư pháp có vị trí và vai trò đặc biệt trong việc
bảo vệ pháp luật. Trong nhà nước pháp quyền, bảo vệ pháp luật chính là bảo
vệ những giá trị công bằng, bình đẳng và dân chủ của xã hội. Pháp luật trong
nhà nước pháp quyền là hệ thống những giá trị cao đẹp của xã hội dân chủ.

Pháp luật trong nhà nước pháp quyền luôn mang trong mình những nguyện
vọng, quyền và lợi ích của mọi tầng lớp nhân dân trong xã hội. Nó là hệ
thống những chuẩn mực để đánh giá hành vi của con người phù hợp với trình
độ văn minh của xã hội, để nhân dân tự điều chỉnh hành vi của mình trong
đời sống sinh họat, trong giao lưu dân sự cũng như trong mối quan hệ với cơ
quan công quyền, đồng thời thể hiện lợi ích và ý chí chung của toàn thể nhân
dân lao động, của toàn thể xã hội và cùng với các quy phạm xã hội khác là
một trong những phương tiện để bảo vệ trật tự xã hội và điều hoà, phối hợp
các lợi ích xã hội khác nhau.
13


Ngoài ra, Pháp luật trong nhà nước pháp quyền XHCN, có ý nghĩa đặc
biệt to lớn đối với sự phát triển, mở rộng, củng cố và phát huy nền dân chủ xã
hội chủ nghĩa, tính tích cực về chính trị, tính sáng tạo và quyền làm chủ của
nhân dân. Ngược lại, việc triển khai và mở rộng dân chủ trong mọi mặt đời
sống xã hội lại củng cố cơ sở pháp luật và trật tự pháp luật, làm phong phú
thêm các quyền tự do của công dân và bảo đảm thực hiện những quyền đó. Do
vậy, dân chủ và pháp luật xã hội chủ nghĩa không thể tồn tại tách rời nhau.
Dân chủ về chính trị và pháp luật chân chính thể hiện bản chất sâu xa của chế
độ xã hội chủ nghĩa- tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân. Những
hành vi xâm hại các chuẩn mực pháp luật trong xã hội pháp quyền bị coi là
những hành vi xâm hại công lý, công bằng, bình đẳng xã hội, dân chủ XHCN.
Vì thế, trong nhà nước pháp quyền, bảo vệ pháp luật không còn đơn thuần là
phục vụ nhu cầu quản lý xã hội của nhà nước mà trở thành họat động quan
trọng nhất, cao nhất và có tính cuối cùng để nhà nước và nhân dân bảo vệ các
giá trị cao đẹp của nhà nước pháp quyền, bảo vệ công bằng, bình đẳng xã hội,
quyền tự do dân chủ của công dân, quyền con người và dân chủ XHCN.
Vai trò bảo vệ pháp luật của toà án được biểu hiện ở các khía cạnh sau:
-Toà án áp dụng pháp luật:

Hoạt động áp dụng pháp luật của toà án là hình thức áp dụng pháp
luật để bảo vệ pháp luật khỏi sự vi phạm. Thông qua hoạt động xét xử, toà
án đưa các hành vi tranh chấp pháp lý liên quan đến những con người cụ
thể áp vào các chuẩn mực pháp luật, đối chiếu làm sáng tỏ mối tương quan
giữa cái cá biệt là hành vi vi phạm, tranh chấp với cái khuôn chung là quy
phạm pháp luật để đánh giá, phán xét bản chất pháp lý, tính hợp pháp, tính
đúng đắn của hành vi, tranh chấp, từ đó đi đến một phán quyết có tính bắt
buộc thi hành đối với những người có quyền và lợi ích liên quan.
14


- Toà án tuân thủ pháp luật:
Một trong những đặc điểm cơ bản nhất của Nhà nước pháp quyền nói
chung và nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam nói riêng là Nhà nước được
tổ chức và hoạt động trên cơ sở Hiến pháp và pháp luật, các cơ quan Nhà nước
phải tôn trọng và bảo vệ Hiến Pháp, pháp luật. Toà án là một bộ phận cấu
thành nên bộ máy Nhà nước nên quyền hạn, nhiệm vụ và chức năng của toà
án được xác định trong Hiến Pháp và các văn bản pháp luật. Vì thế, toà án
tuân thủ Hiến Pháp, pháp luật đặc biệt là tuân thủ các nguyên tắc có tính chất
nền tảng về tổ chức và hoạt động của bộ máy Nhà nước được vận dụng trong
lĩnh vực tư pháp, như: Nguyên tắc tính tối thượng của Hiến Pháp và pháp luật
trong hoạt động của Nhà nước và đời sống xã hội công dân; các quan hệ xã
hội cơ bản phải được điều chỉnh bằng pháp luật; trách nhiệm qua lại giữa Nhà
nước và công dân; bảo đảm quyền con người trong quá trình xét xử; quyền lực
Nhà nước thống nhất và có sự phân công phối hợp trong việc thực hiện quyền
lập pháp, quyền hành pháp và quyền tư pháp; tôn trọng và tận tâm thực hiện
các điều ước quốc tế mà Nhà nước đã ký kết hoặc tham gia…. là những biểu
hiện rõ rệt nhất vai trò bảo vệ pháp luật của Toà án.
c. Giám sát, kiểm tra hoạt động của Bộ máy Nhà nƣớc
Trong Nhà nước dân chủ, quyền lực Nhà nước là quyền lực của dân,

chính quyền không chỉ phải lấy dân làm gốc, mà những công bộc được dân
giao phó phải biết dựa vào dân, phục vụ nhân dân vô điều kiện. Đảm bảo
quan trọng nhất để chính quyền làm tốt trách nhiệm là việc các cử tri kiểm
soát trực tiếp chính quyền của mình thông qua việc quyết định lá phiếu
trong các cuộc bầu cử các cơ quan quyền lực dân cử. Hình thức thứ hai để
người dân có thể giám sát hoạt động của bộ máy Nhà nước là thông qua
chính hoạt động các cơ quan Nhà nước có nhiệm vụ trực tiếp kiểm tra,
giám sát mức độ tuân thủ pháp luật của cán bộ, công chức và cơ quan Nhà
nước trong quá trình thực hiện công vụ.
15


d. Bảo vệ quyền công dân, quyền con ngƣời.
Các quyền và tự do của con người không chỉ là các giá trị tinh thần
cao quý nhất được thừa nhận chung của nền văn minh nhân loại, có cội
nguồn xã hội và tư tưởng từ rất lâu đời trong quá trình phát triển của lịch
sử hàng nghìn năm qua mà chúng còn là khát vọng, ước mơ và lý tưởng
của các dân tộc trong cuộc đấu tranh lâu dài và bền bỉ để chống lại các chế
độ bất công, tàn bạo, chuyên chế và cực quyền. Vì vậy bảo vệ và phát triển
các quyền và tự do của con người trong hoạt động xét xử cũng như việc
đưa ra mục tiêu hoạt động xét xử phải hướng đến bảo vệ các quyền và tự
do của con người là một tất yếu của nền tư pháp, của toà án trong Nhà
nước pháp quyền.
e. Góp phần thực hiện các cam kết quốc tế, xét xử hành vi vi phạm
pháp luật và giải quyết các tranh chấp có yếu tố nƣớc ngoài.
- Góp phần thực hiện các cam kết quốc tế
Tòa án là cơ quan thực hiện hoạt động áp dụng pháp luật nên toà án
là một trong những cơ quan Nhà nước có vai trò quan trọng trong việc
thực hiện các cam kết quốc tế mà quốc gia là thành viên. Hoạt động áp
dụng pháp luật của toà án là hoạt động áp dụng pháp luật có tính đặc thù,

đó là chỉ diễn ra khi có hành vi vi phạm pháp luật hoặc có yêu cầu của một
trong các bên tranh chấp; kết quả của hoạt động xét xử là những phán
quyết có nội dung bắt buộc thi hành những biện pháp cưỡng chế vì thế tác
động trực tiếp đến quyền, lợi ích của cá nhân, tổ chức. Do đó, yêu cầu tuân
thủ và vận dụng các cam kết quốc tế của quốc gia không chỉ đến từ Nhà
nước mà còn đến từ cá nhân tổ chức, đặc biệt cá nhân, tổ chức là người nước
ngoài. Do vậy, thẩm quyền xét xử của Tòa án ngày càng được mở rộng và
trở thành chủ thể có vai trò trung tâm trong việc thực hiện nhiệm vụ kiểm tra,
giám sát hoạt động tuân thủ pháp luật của bộ máy Nhà nước. Đồng thời Tòa
16


án ngày càng đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện chính sách đối
ngoại của một quốc gia. Tòa án vừa là cơ quan trực tiếp áp dụng các cam kết
quốc tế mà quốc gia là thành viên vừa là cơ quan có trách nhiệm giám sát và
trực tiếp phân xử một hành vi pháp lý có vi phạm các cam kết mà quốc gia
đã ký kết hoặc tham gia hay không (điều này được thực hiện khi công dân
có yêu cầu Tòa án phân xử hành vi công quyền của cơ quan Nhà nước khi
công dân cho rằng Nhà nước đã vi phạm các cam kết quốc tế).
- Giải quyết những tranh chấp, mâu thuẫn có yếu tố nước ngoài.
Theo quy của Điều 127, Hiến pháp năm 1992, Điều 405 về "nguyên tắc áp
dụng các quy định của Bộ luật tố tụng dân sự năm 2005", Điều 410 "Quy định
chung về thẩm quyền xét xử toà án Việt Nam giải quyết các vụ việc dân sự có
yếu tố nước ngoài" Điều 411 "Về thẩm quyền riêng biệt của toà án Việt Nam"
thì các tranh chấp, mâu thuẫn có yếu tố nước ngoài diễn ra ở nước ta hoặc đối
tượng tranh chấp ở trên lãnh thổ Việt Nam hoặc bị đơn đang cư trú, làm việc ở
Việt Nam hoặc có trụ sở ở Việt Nam hoặc các bên tranh chấp là người Việt
Nam đều do toà án thực hiện khi có yêu cầu của cá nhân, tổ chức trong nước
hoặc cá nhân, tổ chức nước ngoài. Toà án nước ta không giải quyết tranh chấp
dân sự có yếu tố nước ngoài trong trường hợp được quy định tại Điều 413 của

Bộ luật tố tụng dân sự năm 2005.
- Xét xử hành vi phạm tội có yếu tố nước ngoài.
Theo quy định tại Điều 5 và Điều 6 của Bộ luật Hình sự năm 1999, thì
ngoài những người được hưởng quyền miễn trừ ngoại giao hoặc quyền ưu
đãi và miễn trừ về lãnh sự theo pháp luật Việt Nam mà thực hiện hành vi
phạm tội trên lãnh thổ nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam đều bị
áp dụng Bộ luật hình sự để truy tố và xét xử; và "Công dân Việt Nam
phạm tội ở ngoài lãnh thổ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam có
thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự tại Việt Nam theo Bộ luật này”.
17


3. Yêu cầu của Nhà nƣớc pháp quyền XHCN của dân, do dân và vì
dân đối với Toà án.
Toà án giữ vai trò trung tâm thực hiện quyền tư pháp trong tổng thể
quyền lực Nhà nước thống nhất nên tổ chức và hoạt động xét xử của toà án
trong Nhà nước pháp quyền phải mang đầy đủ bản chất và những nguyên tắc
cơ bản của Nhà nước pháp quyền XHCN, đó là:
- Bảo đảm tính độc lập của toà án.
- Toà án phải thể hiện bản chất của Nhà nước Việt nam là Nhà nước
của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân; bảo đảm thực sự chủ
quyền thuộc về nhân dân.
- Hoạt động của toà án phải đảm bảo nguyên tắc: "Quyền lực Nhà nước
là thống nhất, có sự phân công và phối hợp giữa các cơ quan Nhà
nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp".
- Nhà nước pháp quyền đòi hỏi Toà án phải là cơ quan giữ vị trí trung
tâm thức hiện vai trò đảm bảo pháp luật có địa vị thống trị thực sự
trong đời sống xã hội, Nhà nước quản lý mọi mặt đời sống xã hội chủ
yếu bằng pháp luật
- Toà án trong Nhà nước pháp quyền phải tôn trọng và bảo vệ các

quyền và tự do của con người, các quyền công dân được ghi nhận
trong Hiến Pháp.
- Hoạt động xét xử phải công khai, nghiêm minh, công bằng, nhân đạo,
trách nhiêm trước dân, trước nhà nước.
4. Những yếu tố đảm bảo vị trí, vai trò của Tòa án trong Nhà nƣớc
pháp quyền Việt Nam.
Yếu tố chính trị pháp lý.
-

Quan điểm của Đảng

- Nhận thức của nhân dân
18


Yếu tố pháp luật.
-

Thứ nhất, pháp luật về nội dung phải đồng bộ, thống nhất, minh
bạch, phù hợp với điều kiện kinh tế, xã hội để khi xét xử.

-

Thứ hai, pháp luật về tổ chức và tố tụng Tòa án có tác dụng rất lớn
đến chất lượng xét xử vì thế các chế định pháp lý trong lĩnh vực này
phải cụ thể hóa các nguyên tắc cơ bản của hoạt động xét xử, các
nguyên tắc về tổ chức hoạt động của Tòa án, các nguyên tắc cơ bản
của tổ chức bộ máy Nhà nước.
Yếu tố con ngƣời.
Yếu tố vật chất.

Yếu tố khoa học kỹ thuật và hợp tác quốc tế.
Chƣơng 2

THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO VAI TRÒ CỦA
TÒA ÁN TRONG NHÀ NƢỚC PHÁP QUYỀN VIỆT NAM
I. Đánh giá vai trò của Tòa án trong Nhà nƣớc pháp quyền Việt Nam.
1. Xét xử hành vi phạm tội
Theo Điều 127 Hiến pháp năm 1992 đã được sửa đổi, bổ sung năm
2001 “Tòa án nhân dân tối cao, các Tòa án nhân dân địa phương, các Tòa
án quân sự và các Tòa án khác do luật định là những cơ quan xét xử của
nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam”, và Điều 26 Bộ luật hình sự
năm 1999 nêu rõ "Hình phạt là biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc nhất
của Nhà nước nhằm tước bỏ hoặc hạn chế quyền, lợi ích của người phạm
tội. Hình phạt được quy định trong Bộ luật hình sự và do Tòa án quyết
định". Như vậy, Tòa án Việt Nam là cơ quan có quyền nhân danh Nhà
nước xét xử một hành vi vi phạm pháp luật hình sự là tội phạm và có
quyền nhân danh Nhà nước áp dụng các hình phạt nhằm trừng trị, giáo dục
người phạm tội.
19


2. Giải quyết tranh chấp, mâu thuẫn trong lĩnh vực dân sự,
kinh tế và lao động
- Điều 132, Hiến pháp 1992 sửa đổi, bổ sung năm 2001 quy định Tòa
án nhân dân là cơ quan duy nhất có quyền xét xử [1, tr.47]. Để cụ thể hóa
quy định của Hiến pháp, Bộ luật tố tụng dân sự và Bộ luật tố tụng hình sự
đã quy định thẩm quyền xét xử cụ thể của từng loại Tòa án trong hệ thống
các cơ quan Tòa án, cụ thể: Thẩm quyền về việc dân sự, kinh tế và lao
động được quy định từ Điều 25 đến Điều 32 Bộ luật Tố tụng dân sự. Sơ bộ
có thể phân biệt ba loại thẩm quyền đó như sau:

- Thẩm quyền về dân sự.
- Thẩm quyền của tòa kinh tế.
- Thẩm quyền của tòa lao động.
3.Kiểm tra, giám sát hoạt động của bộ máy Nhà nƣớc.
Căn cứ vào đối tượng kiểm tra, giám sát thì hoạt động giám sát, kiểm
tra hoạt động thực hiện quyền lực Nhà nước ở nước ta có hai loại:
- Kiểm tra, giám sát lập pháp và hành pháp.
- Hoạt động kiểm tra, giám sát quyết định hành chính, hành vi hành
chính của cán bộ, công chức và cơ quan Nhà nước.
4. Bảo vệ quyền công dân, quyền con ngƣời.
Như đã phân tích ở chương 1, Tòa án thực hiện vai trò bảo vệ quyền
con người thông qua ba nội dung cơ bản, gồm: kiểm soát quyền lực của
lập pháp và hành pháp nhằm đảm bảo hai cành quyền lực này tôn trọng và
không xâm hại quyền con người và các quyền công dân đã được hiến định;
Tòa án nhân danh Nhà nước áp dụng các biện pháp cưỡng chế pháp lý
nhằm trừng trị, ngăn ngừa hành vi vi phạm quyền con người, quyền công
dân và khôi phục lại những quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức
và nhà nước bị xâm hại; Tòa án tuân thủ pháp luật đặc biệt là tuân thủ các
20


nguyên tắc cơ bản trong quá trình xét xử.Bảo vệ quyền công dân thông qua
hoạt động Tòa án nhân danh Nhà nước áp dụng các biện pháp cưỡng chế
pháp lý nhằm trừng phạt người thực hiện hành vi xâm hại quyền con
người, quyền công dân và khôi phục, duy trì bảo vệ quyền con người,
quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức và nhà nước.
II. Những phƣơng hƣớng và giải pháp nhằm nâng cao vai trò của
Tòa án trong Nhà nƣớc pháp quyền XHCN Việt Nam
1. Phƣơng hƣớng cải cách toà án nhằm nâng cao vai trò của
toà án trong Nhà nƣớc pháp quyền XHCN Việt Nam.

- Tiếp tục hoàn thiện pháp luật hình sự, dân sự phù hợp với nền kinh tế thị
trường định hướng XHCN và chủ động hội nhập kinh tế quốc tế.
- Hoàn thiện pháp luật về thủ tục tố tụng toà án bảo đảm dân chủ, công
khai, minh bạch và bảo vệ quyền con người, quyền công dân.
- Tổ chức hệ thống toà án hợp lý, khoa học bảo đảm toà án có vị trí trung tâm,
xét xử là trọng tâm của hoạt động thực hiện quyền tư pháp.
- Nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ, phẩm chất đạo đức, bản lĩnh chính
trị cho cán bộ, công chức ngành toà án đặc biệt là thẩm phán.
- Tăng cường sự giám sát của cơ quan dân cử, công luận và nhân dân đối
với hoạt động xét xử của toà án.
2. Một số giải pháp nhằm nâng cao vai trò của Tòa án trong
nhà nƣớc pháp quyền Việt Nam.
Thứ nhất: Xây dựng một hệ thống các quan điểm lý luận hoàn chỉnh và
đầy đủ về tư pháp, quyền tư pháp, thực hiện quyền tư pháp và hệ thống
các nguyên tắc, thiết chế thực hiện quyền tư pháp mà trung tâm là
quyền xét xử của Tòa án.
Thứ 2: Nâng cao nhận thức của cán bộ, đảng viên, người dân và tòan
xã hội về vị trí và vai trò đặc biệt quan trọng của Tòa án trong việc bảo
21


vệ pháp luật, bảo vệ công lý, công bằng, bình đẳng xã hội, bảo vệ quyền
lợi ích hợp pháp của người dân, quyền con người và củng cố phát triển
tự do dân chủ trong xã hội.
Thứ 3: Hoàn thiện pháp luật hình sự, pháp luật dân sự và pháp luật tố
tụng Tòa án.
Thứ 4: Cải cách mô hình tổ chức hệ thống Tòa án theo hai cấp xét xử
Thứ 5: Xây dựng đội ngủ thẩm phán chất lượng cao, đáp ứng đòi hỏi
của nhiệm vụ xét xử trong tình hình mới.
Thứ 6: Bỏ quyền giám sát họat động xét xử của Viện Kiểm sát trong

phiên tòa.
Thứ 7: Phải công khai hóa hồ sơ các bản án của Tòa án đã có hiệu lực
pháp luật.
KẾT LUẬN
Cải cách Toà án trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền
XHCN của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân là quá trình đổi mới nhằm
mục tiêu làm cho tổ chức và hoạt động của Toà án ngày càng thể hiện đầy
đủ, đúng đắn bản chất dân chủ, của dân, do dân, vì dân của hoạt động xét
xử, phù hợp với nguyên tắc, yêu cầu của nhà nước pháp quyền XHCN
trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, đáp ứng ngày một tốt hơn,
hiệu quả hơn yêu cầu bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, bảo vệ
quyền và lợi ích hợp pháp của người dân và nhà nước ta trong bối cảnh
công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước và hội nhập kinh tế quốc tế.
Mục đích của luận văn này là xác định một số quan điểm lý luận về vị
trí, vai trò của Toà án trong nhà nước pháp quyền XHCN và những biểu hiện
trong thực tiễn các vai trò của Toà án. Luận văn còn hướng đến phân tích một
số yếu tố tác động trực tiếp đến vị trí, vai trò của Toà án nhằm xác định những
22


nguyên nhân hạn chế. Qua đó đưa ra những phương hướng nâng cao vai trò
của Toà án phù hợp với các yêu cầu, đòi hỏi của Nhà nước pháp quyền
XHCN của dân, do dân, vì dân.
Kết quả của luận văn là đưa ra một số giải pháp hướng đến mục đích
đảm bảo tính độc lập, dân chủ và công khai trong quá trình xét xử nhằm
nâng cao chất lượng, hiệu quả của hoạt động xét xử - yếu tố tác động trực
tiếp đến khả năng, hiệu quả thực hiện các vai trò của Toà án. Để hoạt
động xét xử của Toà án có chất lượng, hiệu quả cao, đảm bảo công lý,
công bằng, công khai, dân chủ, bình đẳng xã hội và bảo vệ quyền công
dân, quyền con người, cần có những yếu tố bảo đảm chung, đó là:

1. Xây dựng hệ thống lý luận hoàn chỉnh, đầy đủ về vị trí, vai trò của các
thiết chế thực hiện quyền lực tư pháp đặc biệt là vị trí, vai trò của Toà án theo
nguyên tắc phân công và phối hợp giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực
hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp phù hợp với đặc điểm của nước ta
trong thời kỳ đổi mới, trong điều kiện một Đảng lãnh đạo và "đậm tính nhân dân
trong toàn bộ tổ chức và hoạt động của hệ thống tư pháp". [34, tr318].
2. Xây dựng và hoàn thiện chính sách, pháp luật hình sự, pháp luật
dân sự và pháp luật tố tụng Tòa án, tạo cơ sở pháp lý đồng bộ, thống nhất
cho việc tổ chức và hoạt động xét xử của toà án và đảm bảo cho Toà án
độc lập.
- Hoạt động xét xử là hoạt động áp dụng pháp luật để xử lý các hành
vi vi phạm pháp luật và giải quyết tranh chấp phát sinh trong các lĩnh vực
khác nhau của đời sống xã hội. Pháp luật vừa là cơ sở, là công cụ, là
phương tiện vừa là mục tiêu bảo vệ của hoạt động xét xử. [34, tr.318] Đảm
bảo toà án thực hiện các vai trò trong nhà nước pháp quyền XHCN thì yếu
tố đầu tiên là phải xây dựng và hoạt thiện chính sách, pháp luật hình sự,
dân sự và tố tụng toà án đồng bộ, thống nhất, khả thi, công khai, minh
23