Ebook Lời nói dối vĩ đại của não: Phần 1

1


GIỚITHIỆU:
CHÀOMỪNGBẠNĐẾNVỚI101BÍ
QUYẾTÝCHÍ
ấtcứkhinàotôinóirằng,tôiđanggiảngdạymộtkhóahọcvềý
chí,sựphảnứngthườngthấyluônlà:“Ồ,đóchínhlàthứtôicần.”
Hơnbaogiờhết,ngàynayngườitanhậnthấyrằng,ýchí–khả
năngkiểmsoátsựtậptrung,cảmxúcvàướcmuốn–ảnhhưởng
đếnsứckhỏevềmặtthểchất,anninhtàichínhvàsựthànhcông
trongsựnghiệpcủahọ.Tấtcảchúngtađềubiếtrõđiềunày.Rằng,
chúngtatưởngmìnhcóthểkiểmsoátđượctấtcảcáckhíacạnhtrong
cuộcsống,từviệcăngì,đếnlàmgì,nóigìvàmuagì.

B

Vậymà,hầuhếtmọingườiđềucảmnhậnđượcsựthấtbạicủaýchí
-mớiphúttrướctakiểmsoátđược,nhưngchốclátsaulạibịlấnátvà
mấtkiểmsoát.TheoHiệphộiTâmlíhọcHoaKì,ngườiMỹcoisựthiếuý
chílànguyênnhânsốmộtkhiếnhọphảiđấutranhvấtvảđểđạtđược
mụctiêu.Rấtnhiềungườicảmthấycólỗikhikhiếnchínhmìnhvàngười
khácthấtvọng.Nhữngngườikháclạiphómặcchoýnghĩ,cảmxúcvà
khaokhátcủachínhmình,vìcuộcsốngcủahọđượcđưađẩybởisựthôi
thúchơnlànhữnglựachọncóýthức.Ngaycảngườicó-khả-năngkiểm-soát-tốt-nhấtcũngcảmthấykiệtsức,khilúcnàocũngphảikiểm
soátmọithứvàhọtựhỏi,chẳnglẽcuộcsốnglạilàmộtcuộcchiếncam
gođếnvậy.
LàmộtnhàtâmlíhọcsứckhỏevàgiảngviênchươngtrìnhNângcao
SứckhỏecủaTrườngYStandford,nhiệmvụcủatôilàgiúpđỡmọingười
chếngựcăngthẳngvàđưaranhữnglựachọnlànhmạnh.Saunhiều

nămquansátmọingườiphảivấtvảđấutranhđểthayđổisuynghĩ,cảm
xúc,dángdấpvàthóiquen,tôinhậnthấyrấtnhiềungườiđặtniềmtin
vàoýchíđãngầmpháhoạisựthànhcôngcủachínhhọvàtạorasự
căngthẳngkhôngcầnthiết.Mặcdùcácnghiêncứukhoahọcchothấy,
tinvàoýchícóthểgiúpíchchohọ,nhưngrõràng,đaphầnmọingười
chưahiểurõđiềunày.Họtiếptụctrôngcậyvàonhữngchiếnlược
không-hiệu-quảđểcóđượcsựtựchủ.Rấtnhiềulầntôithấyrằng,các
2


chiếnlượcmàmọingườiápdụngkhôngnhữngkhônghiệuquảmàcòn
gâyphảntácdụng,dẫnđếnsựtựhủyhoạivàmấtkiểmsoát.
Đólàlídokhiếntôixâydựngkhóahọc“KhoahọcÝchí”dànhcho
toànbộcôngchúngthôngquachươngtrìnhKhóahọcNângcaocủaĐại
họcStandford.Khóahọcnàycungcấpnhữnghiểubiếtmớinhấtvềsựtự
chủdướiquanđiểmcủatâmlíhọc,kinhtếhọc,khoahọcthầnkinhvày
học,nhằmđưaraphươngphápgiúpchúngtatừbỏthóiquencũvàtạo
dựngthóiquenlànhmạnh,chiếnthắngđượctínhchầnchừ,xâydựng
khảnăngtậptrungvàkiểmsoátcăngthẳng.Khóahọcnàycũnglàm
sángtỏnguyênnhânkhiếnchúngtađầuhàngcámdỗvàphươngpháp
tìmthấynghịlựcđểchốnglạicámdỗ.Khóahọccũngchothấytầmquan
trọngcủasựhiểubiếtvềcácmặthạnchếcủasựtựchủ,vàđưaracác
chiếnlượctốtnhấtnhằmrènluyệnýchí.
Tôirấtvuisướngkhikhóahọc“KhoahọcÝchí”nhanhchóngtrở
thànhmộttrongnhữngkhóahọcphổbiếnnhấtđượcgiảngdạytrong
chươngtrìnhKhóahọcNângcaocủatrườngStandford.Lầnđầutiên
khóahọcdiễnra,chúngtôiphảitổchứctạiphònghọcrộnggấpbốnlần
dựkiếnmớiđủsứcchứasốlượnghọcviênngàycàngđôngđảo.Những
ngườiquảnlítrongtổchức,giáoviên,vậnđộngviên,nhânviênytếvà
rấtnhiềungườivôcùngtòmòkhigiảngđườngrộngnhấttrường

Standfordlạichậtcứnghọcviênthamgiakhóahọcvềýchí.Cáchọc
viêncũngđưatheochồng,convàđồngnghiệpthamgiakhóahọcđể
cùngnhausẻchiakinhnghiệm.
Tôimongkhóahọcsẽhữuíchvớinhómhọcviênđadạngnày,bởi
họđếnđâyvớirấtnhiềumụctiêu,từviệccaithuốclá,giảmcânđếnviệc
thoátkhỏinợnầnvàtrởthànhngườicha,ngườimẹtốthơn.Nhưng
chínhbảnthântôicũngbấtngờvớikếtquảđạtđược.Saubốntuầntổ
chứckhóahọc,mộtcuộckhảosátđượctiếnhànhvàchúngtôipháthiện
rarằng,97%họcviêncảmthấyhọhiểuhơnvềhànhvicủabảnthânvà
84%họcviênnóirằng,cácchiếnlượcđãgiúphọcónhiềuýchíhơn.
Cuốikhóahọc,cáchọcviênkểnhữngcâuchuyệnvềviệchọđãtừbỏ
thóiquennghiệnđồngọtsuốt30năm,rồiviệccuốicùnghọcũngđãtrả
hếtsốthuếtồnđọng,thôikhôngquátmắngconcái,kiêntrìvớichương
trìnhtậpthểdục,vànhìnchung,họcảmthấytốthơnvàcótráchnhiệm
hơnvớinhữnglựachọncủabảnthân.Họgọiđâylàkhóahọcthay-đổicuộc-đời.Sựđồnglòngcủahọcviênđãrấtrõràng:họhiểurằng,khoa
họcýchíđemđếnchohọcácchiếnlượcxâydựngsựtựchủ,cóthêm
sứcmạnhđểtheođuổicácmụctiêuquantrọngtrongcuộcđời.Các
3


chiếnlượctựchủgiúpmọingườicưỡnglạisựcámdỗ,vídụnhưsựcám
dỗcủasô-cô-la,tròchơiđiệntử,muasắmvàthậmchícảsựcámdỗcủa
mộtđồngnghiệpđãcógiađình.Cáchọcviênnàythamgiakhóahọc
nhằmđạtđượccácmụctiêucánhân,vídụnhưthamgiachạyma-ratông,khởinghiệpkinhdoanhkiểmsoátcăngthẳngkhimấtviệc,mâu
thuẫngiađìnhvàthậmchícảbàikiểmtrahọcvầnđángsợmỗisángthứ
Sáu(đólàkhicácbàmẹbắtđầuđưatrẻđihọc).
Hiểnnhiên,tôicũnghọcđượcrấtnhiềuđiềutừcáchọcviênnày.Họ
ngủgậtkhitôinóigiọngđềuđềuquálâuvềsựkìdiệucủamộtpháthiện
khoahọc,màlỡquênkhôngnóiđếnviệcpháthiệnkìdiệuấyliênquan
thếnàođếnnhữngthửtháchýchícủahọ.Họnhanhchóngchotôithấy

chiếnlượcnàohiệuquảvàkhônghiệuquảtrongthựctế(nghiêncứu
trongphòngthínghiệmsẽkhôngbaogiờchobạnthấyđiềunày).Trong
cácbàitậphàngtuần,cáchọcviênđềuđưararấtnhiềuphươngpháp
sángtạovàchotôithấyphươngphápmớiđểbiếnlíthuyếttrừutượng
thànhcácquytắchữuíchtrongcuộcsốngthườngnhật.Cuốnsáchnày
làsựkếthợpcủanhữngpháthiệnkhoahọctốtnhấtvàcácbàihọcthực
tếtừkhóahọc,vậndụngcácnghiêncứumớinhấtvàvốnhiểubiếtthu
nhậnđượctừhàngtrămhọcviênthamgia.

ĐỂTỰCHỦTHÀNHCÔNG,BẠNCẦNBIẾT
MÌNHĐÃTHẤTBẠINHƯTHẾNÀO
Hầunhưtấtcảcáccuốnsáchvềthayđổihànhvi–dùlàchươngtrìnhăn
kiêngmớihayhướngdẫnvềtựdotàichính–đềugiúpbạnthiếtlậpmục
tiêu,thậmchícònchỉchobạncáchđạtđượcmụctiêu.Nhưngnếunhư
chỉcầnbiếtmìnhmuốnthayđổinhữnggìlàđủ,thìchắcchắncáccam
kếttrongnămmớisẽlàmộtthànhcôngrựcrỡvàkhóahọccủatôisẽ
vắngtanhvắngngắt.Rấtítcuốnsáchgiúpbạnthấyrõnguyênnhân
khiếnbạnchưasẵnsànglàmmọiviệc,mặcdùbạndưsứcbiếtrằng,bạn
cầnphảilàmnhữngviệcđó.
Bảnthântôitinrằng,cáchtốtnhấtđểnângcaosựtựchủlàphải
thấyrõnguyênnhânvàphươngcáchkhiếnbạnmấtkiểmsoát.Dùnhiều
ngườilosợ,nhưngbiếtrõnguyênnhânkhiếnbạnđầuhàngkhôngphải
làlídokhiếnbạnthấtbại.Thayvàođó,nósẽgiúpbạncổvũchínhmình
vàtránhxanhữngcạmbẫydẫnđếnthấtbạiýchí.Nghiêncứuchỉra
rằng,nhữngngườinghĩhọcóýchícaonhất,chínhlànhữngngườicó
4


khảnăngmấtkiểmsoátcaonhấtmỗikhibịcámdỗ(1).Vídụ,những
ngườinghiệnthuốclácótháiđộlạcquannhấtvềkhảnăngchốnglại

cámdỗlànhữngngườisẽsớmtáihútvàithángsauđó,vànhữngngười
ănkiênglạcquanquámứclànhữngngườikhógiảmcânnhất.Tạisaoư?
Vìhọthấtbạitrongviệcdựđoánthờiđiểm,địađiểmvàlídohọphảitừ
bỏ.Họkhiếnbảnthânphảiđốimặtvớinhiềucámdỗhơn,vídụnhưlang
thangtụtậpvớinhữngngườinghiệnthuốclá,hoặcđểbánhngọtkhắp
nhà.Họcũngchínhlànhữngngườicókhảnăngbịbấtngờcaonhất
trướcthấtbạicủachínhmình,vàhọtừbỏmụctiêukhigặpkhókhăn.
Biếtmìnhbiếtta–đặcbiệtlàphươngpháptìmthấychínhmìnhkhi
gặpphiềnmuộnvềýchí–làcơsởcủasựtựchủ.Đâylàlídokhiếnkhóa
học“KhoahọcÝchí”vàcuốnsáchnàytậptrungvàocácsailầmphổ
biếnvềýchímàchúngtathườnggặp.Mỗichươngsẽxuatanmộtquan
niệmsailầmvềsựtựchủvàtrangbịchobạnphươngphápmớiđểsuy
nghĩvềthửtháchýchí.Đốivớimỗisailầmvềýchí,chúngtôisẽtiến
hànhphântíchthậttỉmỉ:khinàochúngtađầuhàngcámdỗhoặctrì
hoãnviệcmàtabiếttanênlàm,nguyênnhânkhiếntasuysụp?Đâulà
sailầmnghiêmtrọngvàtạisaotagâyrasailầmđó?Quantrọngnhấtlà
chúngtasẽtìmkiếmcơhộibảovệbảnthânkhỏihậuquả.Làmcáchnào
đểbiếnsựhiểubiếtvềphươngthứckhiếntathấtbạithànhchiếnlược
gâydựngthànhcông?
Ítnhất,khiđọcxongcuốnsáchnày,bạnsẽhiểuhơnvềhànhvicòn
thiếusótchứkhôngphảihoànhảocủamộtngười.KhoahọcÝchícho
thấyrõmộtđiều,đólàaiaicũngphảiđấutranhvấtvảtrướccámdỗ,sự
xaolãngvàchầnchừ.Đâykhôngphảilàđiểmyếucánhânthểhiệnsự
thiếusótcủamỗingười,màđólàkinhnghiệmchungvàlàmộtphần
trongmỗingười.Tôisẽrấtvuinếunhưcuốnsáchnàygiúpbạnnhận
thấytínhnhânvăntrongcáccuộcđấutranhvềýchí.Nhưngtôicũng
mongcuốnsáchnàysẽmanglạichobạnnhiềuhơnthếvàmongrằng,
cácchiếnlượchoạchđịnhtrongcuốnsáchsẽtraochobạnquyềnđược
tạoranhữngthayđổithựctếvàlâudàitrongcuộcđời.

SỬDỤNGCUỐNSÁCHNHƯTHẾNÀO?

5


Hãylàmộtnhàkhoahọcvềýchí
Tôitrởthànhnhàkhoahọcnhờđàotạovàmộttrongnhữngđiềuđầu
tiêntôihọcđượclàlíthuyếtrấthay,nhưngdữliệucònhữuíchhơn.Vì
vậy,tôimạnphépđềnghịbạncoicuốnsáchnàynhưmộtcuộcthí
nghiệm.Phươngphápkhoahọccủasựtựchủkhôngbịgiớihạntrong
phòngthínghiệm.Bạncóthể–vànên–biếnbảnthânthànhđềtài
trongcuộcnghiêncứuthếgiớithựccủachínhmình.Khiđọccuốnsách
này,bạnđừngtiênđoánhàmýtronglờinóicủatôi.Bởisaukhiđưara
bằngchứngchứngminhmỗiýtưởng,tôisẽđềnghịbạnthửnghiệmý
tưởngđóvàocuộcsốngcủachínhmình.Hãytựthuthậpdữliệuđểbiết
điềugìđúngvàđiềugìhiệuquảvớibạn.
Trongmỗichươngsẽcóhaibàitậpgiúpbạntrởthànhnhàkhoahọc
vềýchí.Bàitậpthứnhấtcótên“Dướikínhhiểnvi”.Nhữnglờinhắcnhở
nàyyêucầubạntậptrungvàophươngthứcvậndụngýtưởngtrong
cuộcsống.Trướckhithayđổiđiềugìđó,bạncầnphảithấyđượchiện
trạngcủanó.Vídụ,tôisẽđềnghịbạnnhậnbiếtthờiđiểmkhiếnbạnđầu
hàngsựcámdỗ,hoặcsựảnhhưởngđếnchitiêucủabạnkhibạnmong
muốncóđượcthứgìđó.Tôisẽđềnghịbạnchúýđếnphươngcáchbạn
tròchuyệnvớibảnthânvềcácthửtháchýchí,baogồmđiềubạntựnhủ
mỗikhidodựcáchbạnđánhgiáthànhcôngvàthấtbạivềýchí.Thậm
chí,tôicũngsẽyêucầubạntiếnhànhnghiêncứuthựctế,vídụtìmhiểu
xemcáccửahàngbánlẻđượcbốtrínhưthếnàonhằmlàmsuyyếusự
tựchủcủabạn.Trongmỗibàitập,bạnhãyápdụngphươngphápcủa
mộtngườiquansáthiếukì,trunglập–giốngnhưmộtnhàkhoahọc
đangchămchúnhìnkínhhiểnvivớimongmuốnkhámpháđượcđiềugì

đóthúvịvàhữuích.Sẽkhôngcócơhộiđểbạntựtráchbảnthântrước
mỗiđiểmyếuvềýchí,hoặcchỉtríchthếgiớihiệnđạivàbiếtbaocámdỗ
ngoàiđó.(Sẽkhôngcóchỗchotrườnghợpthứnhấtvàtôisẽchịutrách
nhiệmvềtrườnghợpthứhai.)
Trongmỗichươngsẽcóphần“ThínghiệmÝchí”.Đâylàcácchiến
lượcthựctế,nhằmnângcaosựtựchủdựatrênlíthuyếthoặcnghiên
cứukhoahọc.Bạncóthểápdụngngaycáckếtquảnàyvàocácthử
tháchtrongđờisống.Tôicũngkhuyếnkhíchbạncótưtưởngcởimởđối
vớimỗichiếnlược,ngaycảkhichiếnlượcđócóvẻkhácthường(vàsẽ
córấtnhiềuchiếnlượcnhưthế).Đólàcácchiếnlượcdocáchọcviên
thamgiakhóahọccủatôithựchiệnthíđiểm,vàmặcdùkhôngphảitất
cảchiếnlượcđềuhiệuquảđốivớimọingười,nhưngchúngnhậnđược
6


sựtándươngcaonhất.
Cácthửnghiệmnàylàphươngphápthúvịđểthoátkhỏilốimònvà
tìmragiảiphápmớichonhữngvấnđềcũ.Tôikhuyếnkhíchbạnnênthử
nghiệmnhiềuchiếnlượcvàthuthậpdữliệuxemchiếnlượcnàohiệu
quảnhấtvớibạn.Vìđâychỉlàthửnghiệm,khôngphảibàikiểmtra,nên
bạnkhôngthểtrượtđược–ngaycảkhibạnquyếtđịnhthửnghiệm
chiếnlượchoàntoànđốilậpvớichiếnlượcdokhoahọcđưara(nóicho
cùng,khoahọcrấtcầnnhữngngườitheochủnghĩahoàinghi).Hãychia
sẻcácchiếnlượcnàyvớibạnbè,giađình,vàđồngnghiệprồiquansát
xemchiếnlượcnàohiệuquảvớihọ.Bạnsẽluônluônhọcđượcđiềugì
đóvàbạncóthểvậndụngđiềumìnhvừahọcđểtrauchuốtchiếnlược
vềsựtựchủcủabảnthân.

Thửtháchýchícủabạn
Đểsửdụngcuốnsáchnàymộtcáchhiệuquảnhất,đốivớimỗiýtưởng,

tôikhuyênbạnnênlựachọnmộtthửtháchýchícụthểnhằmmụcđích
thửnghiệm.Chúngtaaicũngcónhữngthửtháchýchí.Mộtsốthử
tháchrấtphổbiến,chẳnghạnnhư,vìbảnnăngsinhhọcnêntathèm
đườngvàchấtbéo,vìvậytacầnphảikiềmchếsựthôithúcgiúpcửa
hàngbánhgầnnhàănnênlàmgia.Nhưngrấtnhiềuthửtháchýchílà
độcnhấtvônhị.Cóthểngườikhácsẽcựtuyệtthứmàbạnthèmthuồng.
Hoặclàhọthấyđiềukhiếnbạnmêtítquảlànhàmchán.Hoặcngười
khácsẵnsàngbỏtiềnramuathứbạnvừavứtbỏ.Bấtkểthửtháchlàgì,
chúngvẫnsẽhiểnhiệntheođúngmộtcách.Cơnthèmsô-cô-lacủabạn
khôngkhácgìcơnthèmthuốccủamộtngườinghiệnthuốcláhaycơn
thèmtiêutiềncủamộtngườinghiệnmuasắm.Cáchbạnnóivớibản
thânvềviệcthôikhôngrènluyệnthânthểcũngkhôngkháclàmấyso
vớicáchngườikhácbiệnminhvềviệckhôngmởnhữnghóađơnquá
hạn,hayaiđótrìhoãnhọcbàithêmmộtbuổitốinữa.
Thửtháchýchícủabạncóthểlàđiềubạnvẫnluôncốlẩntránh
(chúngtasẽgọithửtháchnàylàthửthách“Tôisẽ”),hoặcthóiquenmà
bạnmuốntừbỏ(thửthách“Tôisẽkhông”).Bạncũngcóthểlựachọn
mộtmụctiêuquantrọngtrongcuộcsốngmàbạnvẫnmuốntậptrung
nhiềuhơnvàođó(thửthách“Tôimuốn”)–bấtkểđólàthửtháchnhằm
nângcaosứckhỏe,chếngựcăngthẳng,nângcaokĩnănglàmchamẹ,
haypháttriểnsựnghiệp.Doviệckiểmsoátsựxaolãng,cámdỗ,tínhbốc
7


đồngvàsựdodựlànhữngthửtháchphổbiếncủaconngười,nêncác
chiếnlượctrongcuốnsáchnàysẽhữuíchđốivớimọimụctiêu.Khiđọc
xongcuốnsách,bạnsẽhiểuhơnvềtháchthứccủabảnthânvàtrợthủ
đắclựccủabạnsẽlàmộtloạtcácchiếnlượctựchủ.

Hãybắtđầuthôi

Đâylàbàitậpđầutiêncủabạn:Chọnmộtthửtháchchochuyếnhành
trìnhkhoahọcvềýchí.Sauđó,hãygặptôitrongChương1,ởđóchúng
tasẽdungoạnngượcthờigianđểnghiêncứunơikhởinguồncủaýchí
vàphươngthứcgiúpchúngtagặtháiđượcnhiềuthànhcônghơntừý
chí.

DƯỚIKÍNHHIỂNVI:
HÃYCHỌNTHỬTHÁCHÝCHÍCỦABẠN
Nếuchưachọnđượcthìđâylàlúcbạnlựachọnmộtthửthách
màcóthểbạnsẽápdụngcácýtưởngvàchiếnlượcnêutrong
cuốnsáchnày.Cáccâuhỏidướiđâysẽgiúpbạnnhậnđịnhthử
tháchmàbạnsẽchọn:
•Thửthách“Tôisẽ”:Điềubạnmuốnlàmnhiềuhơnhoặcthôi
khôngtrìhoãnlàgì,vìbạnbiếtrằng,làmđiềuđósẽgiúpcải
thiệnchấtlượngcuộcsốngcủabảnthân?
•Thửthách“Tôisẽkhông”:Thóiquen“cốkếtnhất”củabạnlà
gì?Bạnsẽlàmgìđểtừbỏhoặcgiảmbớtthóiquenđóvìnóhủy
hoạisứckhỏe,hạnhphúchoặcthànhcôngcủabạn?
•Tháchthức“Tôimuốn”:Mụctiêudàihạnquantrọngnhấtmà
bạnmuốntậptrungvàolàgì?“Mongmuốn”trướcmắtnàocó
thểkhiếnbạnxaolãngnhấthoặckhiếnbạnkhôngmuốntheo
đuổimụctiêunữa.

8


CHƯƠNG1
TÔISẼ,TÔISẼKHÔNG,TÔIMUỐN:
ÝCHÍLÀGÌVÀTẠISAOÝCHÍ
QUANTRỌNGĐẾNVẬY?

hibạnnghĩvềđiềugìđócầnđếnýchí,điềuđầutiênxuấthiện
trongtâmtríbạnlàgì?Đốivớihầuhếtchúngta,thửtháchvềý
chítheokiểutruyềnthốngchínhlàviệckhángcựlạicámdỗ,dù
cámdỗđólàmộtchiếcbánhnướng,mộtđiếuthuốc,mộtmón
hànghạgiáhaymốiquanhệmộtđêm.Khiaiđónói:“Tôikhông
cóýchí,”điềuhọthựcsựmuốnnóilà:“Tôigặprắcrốikhiphảinói
khôngtrongkhimiệng,dạdày,contim,hoặc(hãyđiềnthêmcácbộ
phậncơthểkhácvàođây)muốnnóicó.”Hãycoiđólàquyềnnăng“Tôi
sẽkhông.”

K

Nhưngnóikhôngchỉlàmộtphầncủaýchívàthứmàýchícầnđến.
Suychocùng,“chỉcầnnóikhông”làbốntừđượcưachuộngnhấtcủa
nhữngngườihaychầnchừvànhữngngườisuốtngàyxemtivi.Đôilúc,
nóicóquantrọnghơnrấtnhiều.Tấtcảnhữngviệcbạnđợingàymai
mớilàm(hoặclàtrìhoãnmãimãi)ư?Ýchígiúpbạnđưanhữngviệcđó
vàodanhsáchviệc-cần-làm-hôm-nay,ngaycảkhisựlolắng,đãngtrí,
hoặcchươngtrìnhchạyma-ra-tôngthựctếlàmốiđedọa,ngăncảnbạn
làmnhữngviệcđó.Hãycoiđólàquyềnnăng“Tôisẽ”–khảnănglàm
việcbạncầnlàm,ngaycảkhimộtphầntrongbạnkhôngmuốn.
Quyềnnăng“Tôisẽ”và“Tôisẽkhông”làhaimặtcủasựtựchủ,
nhưngchỉriênghaiyếutốnàykhôngthểtạonênýchí.Đểnóikhôngkhi
bạnphảinóikhông,vànóicókhibạnphảinóicó,bạncầnđếnquyền
năngthứba:khảnăngnhớđếnmongmuốnthựcsựcủabảnthân.Tôi
biết,bạnnghĩrằng,thứbạnthựcsựmuốnlàbánhsô-cô-lahạnhnhân,là
limartinithứba,hoặcmộtngàynghỉngơi.Nhưngkhibạnđốimặtvới
cámdỗhoặctháiđộchầnchừ,bạncầnnhớđiềubạnthựcsựmuốnlà
mặcvừavặnchiếcquầnjeanốngbó,đượcthăngchức,thoátkhỏitình
9

trạngnợnần,duytrìhạnhphúcgiađìnhhoặctránhxanhàlao.Nếu
không,điềugìsẽngănbạnchạytheonhữngmongmuốnnhấtthờiđây?
Đểcósựtựchủ,bạncầntìmthấyđộnglựckhicầnthiết.Đólàquyền
năng“Tôimuốn”.
Ýchíliênquanđếnviệcvậndụngbaquyềnnăng“Tôisẽ”,“Tôisẽ
không”và“Tôimuốn”nhằmgiúpbạnđạtmụctiêuđềra(vàtrútbỏâu
lo).Nhưchúngtasẽthấy,chúngta,nhữngconngườibằngxươngbằng
thịt,lànhữngkẻtiếpnhậnmaymắncủanãobộ–nơinuôidưỡngcảba
khảnăngnày.Trênthựctế,sựpháttriểncủabaquyềnnăngcóthểxác
địnhrõconngườicóýnghĩathếnào.Trướckhibắttayvàophântích
nguyênnhânkhiếnchúngtathấtbạikhivậndụngcácquyềnnăngnày,
hãybắtđầubằngviệctrântrọngsựmaymắncủabảnthânkhicóba
quyềnnăngđó.Chúngtasẽtìmhiểukháiquátvềnãobộđểxemđiềukì
diệunằmởđâu,vàkhámpháphươngphápgiúpchúngtarènluyệnnão
bộnhằmcóthêmýchí.Trướchết,chúngtasẽtìmhiểutạisaoýchílại
khótìmđếnthế,vàphươngthứcvậndụngđặcđiểmđộcnhấtvônhị
kháccủaconngười–tựnhậnthức–nhằmtránhthấtbạiýchí.

TẠISAOCHÚNGTACÓÝCHÍ?
Bạnhãyhìnhdungthếnày:Cáchđây100.000năm,bạnlàngườiđứng
đầucủamộtbộlạcngườicổvừatiếnhóa.Hãydànhmộtgiâyđểtỏra
phấnkhíchtrướchaingóntaycái,xươngsốngthẳngvàxươngmóng
hìnhchữU.Bạncũngnênhồhởitrướckhảnăngbiếtsửdụnglửavàkĩ
nănglạngthịttrâuvàhàmãnhờcáccôngcụmàinhọnbằngđá.
Chỉvàithếhệtrước,tráchnhiệmcủabạnđơngiảnlắm:1.Kiếmthực
phẩmchobữatối.2.Sinhcon.3.TránhgặpphảiCrocodylus
anthropophagus(ngônngữLa-tinh,nghĩalà“cásấuănthịtngười”).Bạn
sốngtrongmộtbộlạcliênkếtchặtchẽvớinhau,mọingườicùngdựa

vàonhauđểtồntại.Lốisốngcộngđồngđòihỏisựhợptácchungvà
cùngchiasẻ–bạnkhôngthểlấythứbạnmuốn.Lấytrộmbánhnhânthịt
trâuhoặcănnằmvớivợ/chồngcủangườikhác,cóthểkhiếnbạnbịđuổi
khỏicộngđồng,thậmchícóthểbịgiết.(Bạnhãynhớ,nhữngngườikhác
cũngcócáccôngcụmàinhọnlàmbằngđá,còndabạnmỏnghơndahà
mãnhiều.)Hơnthếnữa,bạncũngcầnbộlạcchămsócmỗikhibạnbị
ốmhoặcbịthương–lúcđóbạnkhôngthểsănbắnvàháilượmđược.
Ngaycảtrongthờikìđồđá,quytắclấylòngtincủacộngđồngvàchi
phốingườikháccũngrấtgiốngngàynay:Hợptáckhihàngxómcầnnơi
10


nươngthân,chiasẻđồăntốichodùbạnvẫnđói,vàuốnlưỡibảylần
trướckhinói“Mặckhốtrôngcậubéoú.”Nóicáchkhác,hãyvuilòngtỏ
rabiếtkìmchếmộtchút.
Cuộcsốngcủabạnkhôngchỉnhưvậythôiđâu.Sựsinhtồncủabộ
lạcphụthuộcvàokhảnăngcủabạntrongviệclựachọnngườichiếnđấu
bêncạnh(ngườikhôngthuộcbộlạc)vàbạnđời(khôngphảingườihọ
hànggầngũiđâunhé–bạncầnmởrộngsựđadạngvềgen,cónhưvậy
cảbộlạcsẽkhôngbịxóasổkhidịchbệnhquétqua).Vànếubạnmay
mắntìmđượcmộtngườibạnđời,ngườiđómuốnbạngắnbósuốtđời
vớihọ,thayvìchỉqualạibỡncợtđôilần.Đúngvậy,vớibạn,conngười
(gầnnhưhoàntoàn)hiệnđại,cóvôsốcáchđâmđầuvàorắcrốivới
nhữngbảnnăngcần-thời-gian-thử-thách:hammuốn,sựhiếuchiếnvà
tìnhdục.
Đóchỉlàkhởiđầucủasựcầnthiếtmàngàynaychúngtagọilàýchí.
Từthờitiềnsửđếnnay,sựphứctạpngàycànggiatăngcủaxãhộicần
đếnsựgiatăngtươngxứngcủasựtựchủ.Việccầnthiếtphảiliênkết,
cộngtácvàduytrìcácmốiquanhệlâudàigâyáplựcchobộnãocổxưa
củachúngta,buộcnãobộphảiđưaracácchiếnlượcxâydựngsựtự

chủ.Conngườichúngtahiệnnaychínhlàsựđáptrảtrướcnhữngnhu
cầuđó.Nãobộcủachúngtabắtkịpnhucầu,vậylàchúngtacóýchí:
khảnăngkiểmsoátnhữngcơnbốcđồnggiúpchúngtatrởthànhnhững
conngườihoànthiện.

Tạisaogiờđâyýchílạiquantrọngđến
vậy?
Quaytrởlạivớicuộcsốnghiệnđạingàynay(bạnvẫncònnguyênhai
ngóntaycái,đươngnhiênlàvậy,nhưngcólẽbạnmuốnmặcthêmítvải
nữachokínđáo).Thờixưa,ýchígiúpphânbiệtconngườivớiđộngvật,
vàthờinay,ýchígiúpphânbiệtconngườivớiconngười.Cóthểtấtcả
chúngtasinhrađềucónănglựcýchí,nhưngmộtsốngườivậndụngý
chíthườngxuyênhơnnhữngngườikhác.Nhữngngườicókhảnăng
kiểmsoátsựtậptrung,cảmxúcvàhànhđộngtốthơnlànhữngngườicó
ýchítốthơn.Họsốngvuivẻvàlànhmạnhhơn,cácmốiquanhệcủahọ
lâubềnhơnvàđemlạikếtquảvừaýhơn.Họkiếmđượcnhiềutiềnhơn
vàtiếnxahơntrongsựnghiệp.Họcókhảnăngtốthơntrongviệcchế
ngựcăngthẳng,xửlímâuthuẫnvàvượtquanghịchcảnh.Thậmchí,họ
11


cũngsốngthọhơn.Nếusovớicácđứctínhkhác,thìýchíluônđứng
đầu.Sựtựchủlàcôngcụdựđoánthànhcôngvềhọcvấnthayvìdự
đoántríthôngminh,làyếutốquyếtđịnhmạnhmẽhơnvềkhảnăng
lãnhđạohiệuquảthayvìkhảnănggâydựnglòngtin,vàcóvaitròquan
trọnghơnđốivớihạnhphúchônnhânthayvìsựcảmthông(bíquyết
củamộtcuộchônnhânbềnlâucólẽlànênhọccáchimlặng).Nếuchúng
tamuốncảithiệncuộcsống,ýchísẽkhôngphảilàmộtđiểmxuấtphát
tồiđâu.Đểlàmđượcđiềunày,chúngtacầnhỏithêmchútthôngtintừ
nãobộđược-trang-bị-chuẩn-mựccủamình.Trướchết,chúngtasẽbắt

đầutìmhiểuthứmàchúngtađangphốihợplàmviệccùng.

KHOAHỌCTHẦNKINHCỦA“TÔISẼ”,
“TÔISẼKHÔNG”VÀ“TÔIMUỐN”
Nănglựccủachúngtavềsựtựchủhiệnđạilàsảnphẩmcủanhữngáp
lựctừthờixaxưavềviệcchúngtaphảitrởthànhhàngxómtốt,chamẹ
tốt,vợ/chồngtốt.Nhưngchínhxácthìbộnãocủaconngườibắtkịp
mongmuốnkianhưthếnào?Câutrảlờichínhlàsựpháttriểncủavỏ
nãotrước–đólàmộtbúidâythầnkinhnằmsautránvàmắt.Vớiquá
trìnhtiếnhóa,vỏnãotrướcchủyếukiểmsoátcáchànhvivềmặtthể
chất:đi,chạy,với,đẩy–loạihìnhtựchủsơkhainhất.Cùngvớisựtiến
hóacủaconngười,vỏnãotrướcngàycànglớnhơnvàgắnkếthơnvới
cácphânkhukháctrongnãobộ.Vỏnãotrướccủaconngườichiếmtỉlệ
lớnhơnsovớivỏnãotrướccủacácloàikhác–đólàlídokhiếnbạn
khôngbaogiờthấychúcúncưngtiếtkiệmthứcănphòngkhivềgià.Khi
vỏnãotrướcpháttriển,nócũngđảmnhậnthêmchứcnăngkiểmsoát:
kiểmsoátmốiquantâm,ýnghĩvàcảmgiáccủabạn.Điềunàygiúpvỏ
nãotrướckiểmsoáthànhđộngcủabạnhiệuquảhơn.
RobertSapolsky,nhàthầnkinhhọctạiĐạihọcStandford,đãlậpluận
rằng,chứcnăngchínhcủavỏnãotrướcngàynaycóxuhướngđưađẩy
nãobộtheohướnglàm“việckhóhơn”.Vỏnãotrướcsẽkhiếnbạnmuốn
đứnglênvàtậpluyện,mặcdùnằmlìtrêngiườngđemlạicảmgiácthoải
máihơn.Vỏnãotrướccũngsẽnhớđếnlídokhiếnbạngọitràthayvìgọi
móntrángmiệng.Vàvỏnãotrướccũngsẽgiúpbạnmởtàiliệuvàbắt
taylàmviệcthayvìhoãnviệcđếnhômsau.

12


Ýchítrongnão

Vỏnãotrướckhôngphảilànơihợpnhấtcủachấtxám;nógồmba
phânkhuphụtráchnhiệmvụcủaTôisẽ,TôisẽkhôngvàTôimuốn.Phân
khunằmphíatrên,bêntráicủavỏnãotrướcchuyênvềquyềnnăngTôi
sẽ.Phânkhunàygiúpbạnkhởiđộngvàgắnbóvớicáccôngviệcnhàm
chán,khókhănhoặccăngthẳng,vídụ:bạnmảimiếtlàmcáccôngviệc
đơnđiệutrongkhibạnnênđitắmchosảngkhoái.Phânkhuđốidiện
nằmbênphảiphụtráchquyềnnăngTôisẽkhông,nhằmngăncảnbạn
bámriếtlấymọithôithúc.Bạnnêncảmơnphânkhunàyvìcólầnbạn
rấtmuốnđọctinnhắntronglúcláixe,nhưngnóđãgiúpbạntiếptụctập
trungnhìnđường.Cảhaiphânkhunàykiểmsoáthànhđộngcủabạn.
Phânkhuthứbanằmngaybêndướivàgiữavỏnãotrước,phụtrách
13


theodõimụctiêuvàmongmuốncủabạn.Nóquyếtđịnhđiềubạnmuốn.
Cáctếbàocủaphânkhunàyđốtcháycàngnhanh,bạnsẽcàngcóđộng
lựcđểhànhđộnghoặcchốnglạisựcámdỗ.Phânkhunàygợinhớđến
điềubạnthựcsựmuốn,ngaycảkhiphầncònlạicủanãobộđanggào
thét:“Ănmónđó!Uốngthứđó!Hútđiếuthuốcđó!Muamónđồđó!”
DƯỚIKÍNHHIỂNVI:CÁIGÌKHÓHƠN?
Mọitháchthứcvềýchíđềuđòihỏiphảilàmđiềugìđókhó
khăn,dùđólàviệctránhxacámdỗhaykhônglẩntránhtình
huốngcăngthẳng.Hãyhìnhdungbạnđangphảiđốimặtvới
mộttháchthứcýchínàođó.Phầnkhóhơnlàgì?Điềugìkhiến
nókhóđếnvậy?Bạncảmthấythếnàokhinghĩđếnviệcphải
làmviệcđó?

Trườnghợpgâyảogiáckhikhôngcóýchí
Vỏnãotrướcđóngvaitròquantrọngthếnàođốivớisựtựchủ?Cómột

cáchđểtrảlờicâuhỏinày,đólànhìnvàonhữnggìxảyrakhibạnmấttự
chủ.Trườnghợpnổitiếngnhấtvềsựhưhạicủavỏnãotrướcchínhlà
câuchuyệnvềPhineasGage.Vàcảnhbáobạnnhé,đâylàmộtcâu
chuyệnhãihùngđấy.Cólẽ,bạnsẽmuốnđặtmónbánhsandwichxuống.
Năm1848,PhineasGage25tuổivàlàđốccôngcủamộtnhómcông
nhânngànhđườngsắt.Cáccôngnhânnàycoicậulàđốccôngtốtnhất
bấylâunay.Họnểtrọngvàrấtmếncậu.Bạnbèvàgiađìnhchorằng,
cậuítnóivàbiếttôntrọngngườikhác.JohnMartynHarlow,bácsĩcủa
cậu,môtảcậulàngườimạnhmẽphithườngvềcảlítrílẫnthểchất,
“Cậutacóýchísắtđávàdathịtsănchắcnhưthép.”
Nhưngvàohồi4h30chiềuthứTưngày13/9,tấtcảđềuthayđổi.
Gagevàtoáncôngnhânđangdùngchấtgâynổpháđoạnđườngtại
Vermont,đểlàmđườngsắtchotàuRutlandvàBurlington.Nhiệmvụcủa
Gagelàchâmngòinổ.Cậuđãlàmviệcnàycảnghìnlầnvàlầnnàocũng
trơntru,nhưnglầnnàylạicósaisót.Ngòiphátnổquásớm,vàtiếngnổ
đinhtaikhiếnmộtthanhsắtdàihơn1mbaythẳngvàođầuGage.Thanh
sắtxuyênvàomátrái,đâmthủngvỏnãotrướcvàrơicáchcậukhoảng
14


30m.
CóthểbạnđangmườngtượnghìnhảnhGagenằmngãngửarasau
vàcậubỏmạngtrongtíchtắc.Nhưngcậukhôngchết.Theocácnhân
chứng,thậmchícậucònkhôngbịbấttỉnh.Toáncôngnhânđặtcậulên
xebòvàkéokhoảngmộtkilôméttrởlạiquántrọ.Bácsĩkhâuvếtthương
chocậuvàđắpphầnsọđượcđưavềtừhiệntrườngvụtainạnvàochỗ
cũ,vàôngcũngkéocăngdađầuđểchekínphầnbịthương.
Gagemấthơnhaithángđểphụchồithểchất(thờigianbịchậmcólẽ
doảnhhưởngphầnnhiềubởisựsốtsắngcủaTiếnsĩHarlowtrongviệc
kêloạithuốcbơmthụtkhicácnốtsùicứmọclồiradaidẳngtrênphần

nãohởcủaGage).Đếnngày17/11,cậuđủbìnhphụcđểtrởlạivớicuộc
sốngthườngngày.ChínhGagenói,cậu“cảmthấykhỏehơntrênmọi
phươngdiện”vàcậukhôngcònđauđớngì.
Cóvẻcâuchuyệnkếtthúccóhậu.NhưngkhôngmaychoGage,câu
chuyệnchưakếtthúctạiđây.Cácvếtthươngbênngoàicủacậucóthể
đãlànhhết,nhưngcógìđórấtlạđangdiễnrabêntrongnãobộcủa
Gage.Bạnbèvàđồngnghiệpcủacậuchobiết,tínhcáchcủacậuđãthay
đổi.TiếnsĩHarlowmôtảnhữngthayđổinàytrongbáocáoyhọcvềvụ
tainạnnhưsau:
Sựcânbằnggiữatrítuệvàxuhướngcáugiậndườngnhưđãbịphá
hủy.Bệnhnhânrấtthấtthường,thiếutôntrọngmọingười,hànhđộng
tựý,đôilúcsửdụnglờilẽthôtục(trướcđâybệnhnhânkhônghềnhư
vậy),íttôntrọngđồngnghiệp,khôngkiênnhẫnhoặckhôngchịulắng
nghelờikhuyênnếuđiềuđómâuthuẫnvớimongmuốncủabệnhnhân,
vẽrarấtnhiềuhoạchđịnhtrongtươnglainhưngkếhoạchvừaxâydựng
đãbịbỏ…Vềmặtnày,lítrícủabệnhnhânđãthayđổihoàntoàn,đến
mứcbạnbèvàngườithânđềunóirằng,bệnhnhân“khôngcònlàGage
nữa.”
Nóicáchkhác,khiGagebịmấtphầnvỏnãotrước,cậumấtluôn
quyềnnăngsẽ,sẽkhông,vàmuốn.Ýchísắtđácủacậu–đặctínhkhông
thểlaychuyểntrongtínhcách–đãbịhủyhoạibởithanhsắtđâmxuyên
quađầu.
Hầuhếttấtcảchúngtađềukhôngphảilolắngvềthanhsắtđường
rayđenđủicóthểcướpđisựtựchủcủabảnthân,nhưngtrongmỗi
chúngtađềucómộtchútPhineasGage.Khôngphảilúcnàovỏnão
15


trướccũngđángtincậynhưtamongmuốn.Rấtnhiềutrạngtháinhất
thời–nhưsayrượu,mấtngủhoặcđãngtrí–gâyứcchếchovỏnão

trước,giốngtrườnghợptổnthươngnãocủaGage.Lúcđó,chúngtacóít
khảnăngkiểmsoátsựthôithúchơn,mặcdùchấtxámvẫnnằmantoàn
bêntronghộpsọ.Ngaycảkhinãobộcủachúngtađượcnghỉngơithoải
máivàtỉnhtáo,chúngtacũngchưahoàntoànthoátkhỏinguycơ.Đólà
dotrongkhichúngtađềucónănglựclàmviệckhóhơn,chúngtavẫn
mongmuốnlàmđiềuđốilập.Sựthôithúcnàycầnphảiđượcnénlại,và
nhưchúngtasẽthấy,nócũngcólítríriêng.

VẤNĐỀCỦAHAITRÍÓC
Khichúngtathấyýchícủamìnhbịsuyyếu–tiêuquánhiềutiền,ănquá
nhiều,lãngphíthờigianvàmấtbìnhtĩnh–nócóthểkhiếnchúngta
phảitựhỏi,liệumìnhcóvỏnãotrướckhông.Chắcchắnrồi,tacóthể
khángcựcámdỗ,nhưngkhôngchắcchắnchúngtasẽlàmđiềuđó.Có
thểhiểuđượcrằng,chúngtahoàntoàncóthểlàmngaynhữngviệcbị
hoãnđếnngàymai,nhưngthôngthường,ngàymailạichiếmthếthượng
phong.Vềthựctếđángnảnlòngnày,bạnnênbiếtcảmơnquátrìnhtiến
hóa.Khiconngườitiếnhóa,nãobộkhôngthayđổinhiều.Quátrìnhtiến
hóathiênvềbổsungthêmvàonhữnggìđãcó,thayvìbắtđầutừđầu.Vì
vậy,khiconngườicầnkĩnăngmới,bộnãonguyênthủycủachúngta
khôngbịthaythếbởimộtbộnãohoàntoànmới–hệthốngtựchủđược
gắnthêmvàophíatrêncùngcủahệthốngcũ:sựthôithúcvàbảnnăng.
Điềuđónghĩalà,đốivớimỗibảnnăngtừngphụcvụchúngtarất
tốt,quátrìnhtiếnhóavẫngiữnguyênbảnnăngđó–ngaycảkhihiện
giờbảnnăngấyđangkhiếntarơivàorắcrối.Tintốtlànhlàquátrình
tiếnhóacũngtraochochúngtaphươngphápxửlínhữngrắcrốimàta
vướngphải.
Mộtsốnhàkhoahọcchuyênsâuvềthầnkinhchorằng,chúngtacó
mộtbộnão,nhưngcóđếnhaitríóc–thậmchí,họcònnóirằng,cóhai
conngườisốngbêntrongtâmtríchúngta.Mộtngườitheođuổisựthôi
thúcvàtìmkiếmsựthỏamãnngaytứckhắc,mộtngườikiểmsoátsự

thôithúcvàtrìhoãnsựthỏamãnnhằmbảovệmụctiêulâudàicủa
chúngta.Cảhaingườiđóđềulàbảnthânchúngta,nhưngchúngtaliên
tụcđổivaicủamình.Đôilúctaủnghộconngườimuốngiảmcân,đôilúc
talạiủnghộconngườichỉmuốnănbánhquy.Đâylàđiềuchothấy
tháchthứcýchí:Mộtphầntrongbạnmuốnthứnày,nhưngphầnlại
16


muốnthứkhác.Hoặcbạncủahiệntạimuốncómộtthứ,nhưngbạncủa
tươnglaisẽgiàucóhơnnếubạnđãlàmmộtviệckhác.Khihaingườinày
trongbạnbấtđồngvớinhau,mộtngườiphảichiếmưuthế.Ngườimuốn
đầuhàngkhôngxấu–chỉđơngiảnlàcóquanđiểmkhácvềviệccáigìlà
quantrọngnhất.

Vấnđềcủahaitríóc

DƯỚIKÍNHHIỂNVI:GẶPGỠHAITRÍÓC
Mọithửtháchýchíđềulàmâuthuẫngiữahaiphầncủamột
conngười.Phầnbịthôithúctrongbạnmuốngì?Phầnkhôn
ngoanhơntrongbạnmuốngì?Mộtsốngườithấyhữuíchkhi
đặttênchohaiphầnnày,vídụnhư“conquỷbánhngọt”làtên
củaphầntríóclúcnàocũngmuốnđượcthỏamãnngaylậptức,
hay“nhàphêbình”làtêncủaphầntríóchayphànnànvềmọi
ngườivàmọiviệc,hay“kẻchầnchừ”làngườikhôngbaogiờ
muốnbắttayvàoviệc.Đặttênchophầntríócnàysẽgiúpbạn
17


nhậnbiếtthờiđiểmnóđanglấnátvàcũnggiúpbạnthứctỉnh
phầntríócthôngtháihơnđểđượctrợgiúpvềýchí.

Quytắcýchíđầutiên:biếtmìnhbiếtta
Tựchủlàmộttrongnhữngtiếnbộvượtbậccủaloàingười,nhưngđó
khôngphảilànétđặctrưngduynhấtcủachúngta.Chúngtacònsởhữu
sựtựnhậnthức:khảnăngnhậnbiếtmìnhđanglàmgìvàhiểurõtạisao
talạihànhđộngnhưvậy.Nếumaymắn,chúngtacòncóthểdựđoán
mìnhcóthểlàmgìtrướckhihànhđộng.Điềuđótạochochúngtavôsố
cơhộiđểcânnhắcmọiviệc.Mứcđộtựnhậnthứcnàychỉcóduynhấtở
conngười.Đúnglàcáheovàvoicóthểnhậnrabảnthânchúngtrong
gương,nhưngcórấtítbằngchứngchothấy,chúngtựnhậnthứcvềbản
thânmình.
Thiếuđikhảnăngtựnhậnthức,hệthốngtựchủsẽtrởnênvôdụng.
Bạncầnnhậnbiếtthờiđiểmđưaramộtquyếtđịnhcầnđếnýchí,nếu
không,nãosẽmặcđịnhthựchiệnviệcđótheocáchdễdàngnhất.Hãy
cùngxemxéttrườnghợpmộtngườinghiệnthuốclámuốnbỏthuốc.Cô
ấycầnnhậnbiếtdấuhiệuthèmthuốcđầutiên,vàyếutốcókhảnăng
khiếncôấytáihút(đangởbênngoài,trờilạnh,taycầmbậtlửa).Côấy
cũngcầnbiếtrằng,nếuđầuhàngcơnthèmthuốclầnnày,rấtcóthể
ngàymaicôấysẽtáihút.Vànếucứtiếptụchútthuốc,côsẽmắcphảivô
sốnhữngcănbệnhkhủngkhiếp.Đểtránhtrườnghợpnày,côcầnđưara
mộtlựachọncóýthức,rằng,khôngđượchútthuốcnữa.Côấysẽthất
bạinếukhôngcósựtựnhậnthức.
Việcnàynghecóvẻđơngiản,nhưngcácchuyêngiatâmlíhọcbiết
rằng,hầuhếtcáclựachọncủachúngtađềuđượcđưaramộtcáchtự
động,khônghềýthứcxemđiềugìthúcđẩylựachọnđó,vàchắcchắn
cũngkhôngcósựxemxétnghiêmtúcvềhậuquả.Vậymà,hầunhư
chúngtavẫnthườngxuyênkhôngnhậnrarằng,mìnhđangđưaramột
lựachọn.Vídụ,mộtnghiêncứuđềnghịngườithamgiachobiếtmỗi
ngàyhọđưarabaonhiêuquyếtđịnhliênquanđếnthựcphẩm.Bạnsẽ
trảlờisaonào?Mọingườichorằng,tínhtrungbình,mỗingàyhọđưara

khoảng14quyếtđịnh.Thựctế,khihọcẩnthậnnhớlạicácquyếtđịnh
củamình,consốtrungbìnhlà227.Hơn200lựachọnmàbanđầuhọ
khôngýthứcđến–vàđólànhữngquyếtđịnhliênquanđếnviệcăn
18


uống.Làmsaobạncóthểkiểmsoátbảnthânnếunhưchínhbạncũng
khôngýthứcđượcrằng,bạnphảikiểmsoátđiềuđó?
Vớiquánhiềutròtiêukhiển,xãhộihiệnđạikhônggiúpíchchoviệc
này.GiáosưBabaShiv,chuyênvềlĩnhvựcmarketingtạitrườngKinh
doanhStandfordchobiết,nhữngngườibịphântâmcókhảnăngđầu
hàngcaohơn.Vídụ,nhữngsinhviênnàophảirấtcốgắngmớinhớđược
mộtsốđiệnthoạithìsẽcó50%khảnănglàchọnbánhsô-cô-lathayvì
chọnhoaquảtrongquánănnhanh.Nhữngngườimuasắmhaybịphân
tâmcũngdễbịảnhhưởnghơnbởicácchươngtrìnhkhuyếnmạitrong
cửahàng,vàhọthườngtrởvềnhàvớinhữngmónđồkhôngnằmtrong
danhmụcmuasắm(1).
Khibạnlolắng,sựthôithúc–khôngphảimụctiêulâudàicủabạn–
sẽdẫndắtbạnđưaralựachọn.Bạnsoạntinnhắntrongkhiđứngxếp
hàngđợigọimóntrongquáncàphêư?Cóthểbạnsẽthấymìnhgọicà
phêsữamochathayvìgọicàphêđá.(Tinnhắnđến:“Tớdámcálàcậu
khôngmuốnbiếtđồuốngđócóbaonhiêuca-lođâu.”)Bạnkhôngthể
khôngnghĩtớicôngviệcư?Cóthểbạnsẽthấymìnhnhấttrívớinhân
viênkinhdoanhrằng,bạncầnnângcấpgóidịchvụkhônggiớihạn.

THÍNGHIỆMÝCHÍ:
THEOSÁTCÁCLỰACHỌNLIÊNQUANĐẾNÝCHÍ
Đểtựchủhơn,trướchếtbạncầnbiếttựýthứchơn.Bướcđầu
tiênlàbạnphảinhậnbiếtthờiđiểmđểđưaralựachọnliên
quanđếntháchthứcýchí.Mộtsốlựachọnrấtrõràng,vídụ:

“Tansởmìnhcóđitậpthểdụckhông?”Tácđộngcủacácquyết
địnhkháccóthểsẽhiểnhiệnrõràngsauđó,khibạnnhìnthấy
hậuquả.Vídụ,bạncóquyếtđịnhchuẩnbịsẵndụngcụtậpđể
khỏiphảivềnhàkhông?(Thôngminhlắm!Bạnsẽcóítkhảnăng
việncớđểởnhà).Bạncóbậnngheđiệnthoạiđếnmứcđóiquá
khôngthểđithẳngđếnphòngtậpkhông?(Úitrời!Bạnsẽcóít
khảnăngtậpthểdụchơnnếubạnphảighévàoăntốitrước.)
Hãytheosátcáclựachọncủabạn,ítnhấtlàtrongmộtngày.
Đếncuốingày,hãynhìnlạinhữnglựachọnđóvàphântíchxem
nếuquyếtđịnhđóđượclựachọn,nósẽhỗtrợhayhủyhoại
mụctiêucủabạn.Cốgắngtheosátlựachọncủabảnthâncũng
gópphầngiảmbớtsốlượngquyếtđịnhbạnđưaratrongkhibị
19


phântâm–phươngphápđảmbảonângcaoýchícủabạn.

Ngườinghiệnthưđiệntửbắtđầucai
nghiện
Michele31tuổi,làđạodiễnchươngtrìnhphátthanh,liêntụckiểmtra
thưđiệntửbằngmáytínhhoặcđiệnthoại.Việcnàycảntrởnăngsuất
làmviệccủacôvàkhiếnbạntraicôkhóchịu–anhchàngchưabaogiờ
nhậnđượcsựchúýtrọnvẹncủaMichele.Tháchthứcýchícủacôtrong
khithamgiakhóahọclàkiểmtrathưđiệntửíthơn,vàcôđặtmụctiêu
đầythamvọnglàkiểmtramộtgiờmộtlần.Sautuầnđầutiên,côthông
báorằng,thậmchícôcònchưađếngầnđượcmụctiêu.Vấnđềnằmở
chỗ,nhiềukhicôcũngkhôngnhậnramìnhđangkiểmtrathư,chođến
khicôrêchuộtxuốngmụcthưmới.Côcóthểdừngviệcđóngaykhibiết
rõmìnhđanglàmgì,nhưngđộnglựcthôithúccôngóđămđămvào
điệnthoạivànhấpchuộtvàohòmthưlạinằmngoàiphầnnhậnthứccó

ýthứccủacô.Micheleđặtmụctiêusẽtựýthứcđượcbảnthântrongkhi
kiểmtrathư.
Trongtuầnkếtiếp,côđãcóthểnhậnbiếtđượcthờiđiểmcôđưatay
cầmđiệnthoạihoặcmởhòmthư.Điềuđógiúpcôcócơhộiluyệnkĩ
năngngừnglạitrướckhiđắmchìmvàohòmthư.Sựthôithúcphảikiểm
trathưcònkhóhiểuhơn.Michelegặpkhókhăntrongviệctìmra
nguyênnhânkhiếncôphảikiểmtrathưtrướckhicôlàmviệcđó.Dù
vậy,dầndầncôcũngnhậnthấymộtcảmgiácrấtgiốngvớibệnhngứa–
sựcăngthẳngtrongnãobộvàcơthểđượcgiảitỏakhicôkiểmtrathư.
PháthiệnđókhiếnMichelerấtthíchthú;côchưabaogiờcoiviệckiểm
trathưlàmộtcáchgiảitỏacăngthẳng.Côchỉnghĩrằngcôđangtìm
kiếmthôngtin.KhiMichelechúýđếncảmgiáccủabảnthânsaukhi
kiểmtrathư,cônhậnthấyrằng,giốngnhưgãingứa,kiểmtrathưcũng
khôngmanglạihiệuquảgì–nóchỉkhiếncôngứangáyhơn.Khiýthức
đượcsựthôithúcvàphảnứngcủabảnthân,côcókhảnăngkiểmsoát
tốthơnđốivớihànhvicủamìnhvàthậmchícôcònvượtmụctiêuban
đầuvàthậmchílàchỉkiểmtrathưngoàigiờlàmviệc.
Tuầnnày,bạnhãycamkếtquansátquátrìnhbạnđầuhàngsự
thôithúc.Bạnchưacầnđặtmụctiêunângcaotínhtựchủ.
20


Hãyquansátxemliệubạncóthểnhậnthứcđượcsựviệcsớm
hơnhaykhông;hãychúýđếnýnghĩ,cảmnhậnvàtìnhhuống
cókhảnăngcaonhấtdẫnđếnsựthôithúc.Bạnnghĩrằngbản
thânmìnhnghĩhoặcnóigìsẽkhiếnbạnđầuhàngsựthôithúc
đó?

TẬPLUYỆNCHONÃOĐỂCÓÝCHÍ
Quátrìnhtiếnhóamấthàngtriệunămmớicóthểcungcấpchovỏnão

trướckhảnăngđảmnhậnmọiviệcmàconngườichúngtacầnđến.Vì
vậy,cólẽhơithamlamkhitôiđặtracâuhỏinày,nhưngliệucócáchnào
giúpnãotựchủtốthơn,màkhôngcầnđếncảtriệunămtiếnhóanữa
haykhông?Nếubộnãocơbảncủaconngườihiệnđangtựchủrấttốt
rồi,thìliệuchúngtacóthểlàmgìkhácngaylúcnàyđểnângcấpmô
hìnhtiêuchuẩnđókhông?
Từthuởsơkhai,hoặcítnhấtlàtừkhicácnhànghiêncứubắttay
vàonghiêncứunãobộ,ngườitavẫnchorằng,nãolàmộtkếtcấucố
định.Nãongườilàmộttácphẩmvẹntoàn,thayvìlàmộtcôngtrìnhphát
triểntheoquátrình.Sựthayđổiduynhấtcủanãolàkhitavềgià.Nhưng
hơnmộtthậpkỉqua,cácnhàkhoahọcvềthầnkinhpháthiệnrarằng,
nãocũnggiốngnhưmộtsinhviênhăngháihọctập,nóbiếtđúckếttừ
kinhnghiệm.Bạnhãysiênglàmtoánmỗingày,vàcàngngàynãosẽ
cànggiỏitoánhơn.Bạnhãyđểnãololắngvàcànglúcnócànglolắng
nhiềuhơn.Hãyđểnãotậptrungvànósẽtậptrungtốthơn.
Nãokhôngchỉnhậnthấynhữngviệcđóngàycàngdễdànghơn,mà
trênthựctế,nósẽtựtổchứcchứcnăng,dựatrênviệcbạnmuốnnó
thựchiện.Mộtsốphầncủanãongàycàngnặnghơn,vànơiđóchứa
đựngngàycàngnhiềuchấtxám–giốngnhưcơbắpvạmvỡnhờtập
luyệnthểthao.Vídụ,đốivớinhữngngườihọccáchchơitròtunghứng,
sẽpháttriểnchấtxámnhiềuhơntạinhữngkhuvựcnãođảmnhận
nhiệmvụtruytìmcácvậtthểdiđộng.Cácphânkhubêntrongnãocũng
kếtnốichặtchẽhơnvớinhau,nhằmchiasẻthôngtinnhanhchónghơn.
Vídụ,nếunhữngngườithamgiatròchơicầnđếnkhảnăngghinhớ25
phútmỗingày,cácphânkhunãophụtráchnhiệmvụtậptrungvàghi
nhớsẽgắnkếtchặtchẽvớinhauhơn.
Nhưngtậpluyệnchonãokhôngchỉnhằmchơitròtunghứng,hoặc
21

nhớxembạnđểquênkínhởđâu–ngàycàngnhiềubằngchứngkhoa
họcchothấy,bạncóthểtậpluyệnchonãonhằmtựchủtốthơn.Vậy
chươngtrìnhtậpluyệnnãođểcóýchísẽnhưthếnào?Ừm,bạncóthể
thửtháchquyềnnăng“Tôisẽkhông”bằngviệcđặtthậtnhiềucámdỗ
quanhnhà–hộpbánhsô-cô-latrongngănkéođựngvớ,mộtchairượu
mactinicạnhchiếcxeđạpthểthao,dántấmhìnhcôngườiyêucũtừ
thờihọcphổthôngngoàicửatủlạnh.
Hoặcbạncóthểlàmviệcgìđóđơngiảnhơnvàítgâyđauđớnhơn:
chẳnghạnnhưngồithiền.Cácnhàkhoahọcvềthầnkinhpháthiệnra
rằng,khibạnbắtnãophảithiền,nósẽkhôngchỉgiỏithiềnhơnmàcòn
giỏirấtnhiềukĩnăngtựchủkhác,baogồm:khảnăngtậptrung,chúý,
kiểmsoátcăngthẳng,kiểmsoátsựthôithúcvàtựnhậnthức.Những
ngườingồithiềnthườngxuyênkhôngchỉgiỏicáckĩnăngnày.Theothời
gian,nãohọtrởthànhbộmáyýchí.Nhữngngườithiềnthườngxuyên
cónhiềuchấtxámhơntrongvỏnãotrước,cũngnhưcácphânkhucủa
nãobộcóchứcnănghỗtrợsựtựýthức.
Bạnsẽkhôngmấtcảđờingồithiềnđểthayđổinãobộ.Mộtsốnhà
nghiêncứutiếnhànhtìmhiểucácđốitượngchưatừngngồithiền–bao
gồmcảnhữngngườihoàinghivềthiền–vàhướngdẫnhọcáckĩthuật
thiềnđơngiản,giốngnhưkĩthuậtbạnsẽthấydướiđây.Nghiêncứucho
thấy,chỉsaubagiờngồithiền,khảnăngtậptrungvàtựchủcủacon
ngườiđượctănglên.Sau11giờ,cácnhànghiêncứucóthểthấyrõ
nhữngthayđổitrongnão.Nhữngngườinàycósựgiatănggắnkếtgiữa
cácphânkhunãophụtráchnhiệmvụtậptrung,phớtlờsựxaolãngvà
kiểmsoátsựthôithúc.Mộtnghiêncứukhácchothấy,támtuầntậpngồi
thiềngiúpgiatăngkhảnăngtựnhậnthứctrongcuộcsốngthườngngày,
cũngnhưgiatăngchấtxámtrongcácphânkhutươngứngcủanão.
Cóvẻkhótinkhinãocóthểtáiđịnhhìnhnhanhchóngđếnvậy,
nhưngngồithiềngiúptănglưuthôngmáuđếnvỏnãotrước,rấtgiống
vớiviệcnângcácvậtnặngsẽtănglưuthôngmáuđếncơbắp.Tươngtự

nhưcơbắp,nãonhanhchóngthíchnghivớiviệctậpluyệnvàkhiđó,
nãosẽpháttriểnvàhoạtđộngnhanhhơn,nhằmđápứngtốthơnnhu
cầucủabạn.Vìvậy,nếubạnđãsẵnsàngtậpluyệnchonão,phương
phápthiềndướiđâysẽgiúpmáulưuthôngmạnhvềvỏnãotrước–
phươngphápgầngũinhấtchúngtacóthểthựchiện,đểthúcđẩyquá
trìnhtiếnhóa,vàtậndụngtriệtđểtiềmnăngcủanãobộ.

22


THÍNGHIỆMÝCHÍ:
NGỒITHIỀNNĂMPHÚTĐỂRÈNLUYỆNNÃOBỘ
Tậptrunghítthởlàkĩthuậtthiềnđơngiản,nhưngrấtcótác
dụngchoviệcrènluyệnnãobộvàtăngýchí.Nógiúpgiảmbớt
căngthẳngvàdạytríócphươngphápxửlísựxaolãngnộitại
(cơnthèm,mốilolắng,khaokhát)vàcáccámdỗbênngoài(âm
thanh,hìnhảnhvàmùivị).Mộtnghiêncứumớiđâychothấy,
việctậpthiềnthườngxuyêngiúpchúngtabỏđượcthuốc,giảm
cânvàluôntỉnhtáo.Bấtkểtháchthức“Tôisẽ”và“Tôisẽ
không”củabạnlàgì,thìviệcngồithiềnnămphútvẫnlàbài
luyệntậphiệuquảchonãođểnângcaoýchí.

Dướiđâylàcácbướctậpluyện:
1.Ngồiim
Bạnhãyngồitrênghế,haichânđặtdướiđất,hoặcngồitrên
đệmvàkhoanhchânlại.Ngồithẳnglưng,đặthaitaylênđùi.
Quantrọnglàbạnkhôngđượccựaquậytrongkhithiền–đólà
nềntảngthểchấtcủasựtựchủ.Nếubạnnhậnthấycầnphảigãi
ngứa,hãyđiềuchỉnhtay,bắtchéohoặcbuônglỏnghaichân
nhưngbạnkhônghànhđộngtheosựthúcgiụcđó.Ngồiimlà

mộtphầntậpluyệnbiếnviệcthiềnthànhphươngpháprèn
luyệnýchíhiệuquả.Bạnđanghọccáchkhôngđượctựđộng
làmtheomọisựthôithúcmànãovàcơthểđòihỏi.
2.Tậptrungvàohítthở
Bạnhãynhắmmắtlại,hoặcnếubạnlomìnhsẽngủgật,hãytập
trungnhìnvàomộtđiểm(vídụbứctườngtrống).Hãybắtđầu
chúýđếnmỗinhịphítthở.Hãytựnhủ“hítvào”khibạnhítvào
và“thởra”khibạnthởra.Khibạnthấytâmtríđanglơđễnh,
hãytrởlạivớiviệchítthở.Luyệnhítvàothởrakhiếnvỏnão
trướcphảicócôngsuấtlàmviệccao,xoadịucăngthẳngvàlàm
dịucácphânkhuphụtráchcơnthèmtrongnãobộ.
3.Nhậnbiếtcảmgiáchítthởvàtâmtrílơđễnhrasao

23


Sauvàiphút,bạnhãythôithầmnhủ“hítvào/thởra.”Hãychỉ
tậptrungvàocảmgiáchítthở.Cóthểbạnsẽnhậnthấycảm
giáchơithởđivàovàđirakhỏimiệng,mũi.Cóthểbạnsẽcảm
thấybụnghoặcngựcphồnglênkhibạnhítvào,vàxẹpxuống
khibạnthởra.Cóthểtâmtríbạnsẽlơđễnhhơnsaukhibạn
thôithầmnhủ“hítvào/thởra.”Nhưlúctrước,khibạnnhận
thấymìnhđangnghĩvềviệckhác,hãytậptrungnghĩđếnquy
trìnhhítthở.Nếubạncầnphảitậptrunglại,hãytậptrunghít
thởvàthầmnhủ“hítvào/thởra”thêmvàilầnnữa.Phương
phápnàyvừagiúprènluyệnsựtựnhậnthức,vừagiúprèn
luyệnsựtựchủ.Bạnhãybắtđầuvớinămphútmỗingày.Saukhi
việcnàythànhthóiquen,hãynânglên10hoặc15phútmỗi
ngày.Nếuviệcgiatăngthờilượngkhiếnbạnthấynặngnề,hãy
giảmxuốngcòn5phút.Tậpluyệnngắnmỗingàytốthơnlàtập

luyệndàinhưngbịbỏgiữachừng.Sẽhữuíchnếubạnchọnthời
giantậpluyệncụthểtrongngày,vídụtrướckhitắmbuổisáng.
Nếukhông,hãylinhhoạtlựachọnthờigiantậpluyện.

Ngồithiềnkémtốtchosựtựchủ
Andrewthấymìnhlàmộtngườingồithiềncựckìkém.Viênkĩsưđiện51
tuổinàytinchắcrằng,mụcđíchcủathiềnlàtrútbỏtoànbộýnghĩvà
khiếntâmtrítrốngrỗng.Ngaycảkhiôngtậptrungvàoviệchítthở,các
ýnghĩkhácvẫnlenlỏivàotâmtrí.Chẳngmấychốc,ôngtừbỏviệctập
luyện,vìôngkhôngtiếnbộnhanhchóngnhưmongđợivàôngchorằng,
nếukhôngthểtậptrungvàoviệchítthở,ôngchỉlãngphíthờigianmà
thôi.
Hầuhếtnhữngngườimớithiềnđềumắcsailầmnày,nhưngsựthật
làviệcngồithiền“kém”chínhlàyếutốgiúpviệctậpluyệnhiệuquả.Tôi
khuyếnkhíchAndrewvàtấtcảnhữngngườimớithiềnkháctronglớp
học,khôngnênchỉchúývàoviệchọtậptrungtốtnhưthếnàotrongkhi
thiền,màcònnênquantâmtớisựảnhhưởngcủaviệcngồithiềnđốivới
khảnăngtậptrungvàđưaralựachọntrongthờigiancònlạitrong
ngày.
Andrewnhậnthấyrằng,ngaycảkhiôngbịxaolãngtrongkhithiền,
nhưngsovớiviệcbỏthiền,ôngcảmthấymìnhtậptrunghơnsaukhitập
24