Ebook Ồ! Đây chính là thứ tôi cần: Phần 2 - NXB Lao động xã hội

CHƯƠNG5
LỜINĨIDỐIVĨĐẠICỦANÃO:
TẠISAOCHÚNGTANHẦMLẪN
MONGMUỐNVỚINIỀMHẠNH
PHÚC?

N

ăm1953,JamesOldsvàPeterMilner,hainhàkhoahọctrẻtạiĐạihọc
McGilltạiMontreal,đãcốgắnglàmrõtrườnghợpthínghiệmgâybối
rốivềmộtconchuột.Hainhàkhoahọcnàycấymộtđiệncựctrongnão
chuột,quađóhọcóthểtruyềncáccơnsốcvàocơthểnó.Họcốgắngkhởiđộng
khuvựcnãomàcácnhàkhoahọckhácđãpháthiệnrarằng,khuvựcđócóthể
tạoraphảnứngsợhãiởchuột.Theocácbáocáotrướcđó,chuộtthínghiệmrất
ghétcáccơnsốc,vìvậychúngthườnglảngtránhmọithứliênquanđếngiây
phútkíchthíchnão.NhưngconchuộtcủaOldsvàMilnerlạihồntồnkhác,nó
liêntụcquaytrởlạigócchuồngnơinóbịgâysốc.Cứnhưthểconchuộtchờđợi
đếncúsốctiếptheo.
Hếtsứclúngtúngtrướchànhvilạlùngcủaconchuột,họquyếtđịnhthử
nghiệmgiảthuyếtrằng,conchuộtmuốnđượcgâysốc.Họthưởngchoconchuột
mộtcơnsốcnhẹmỗikhinótiếnđếngầnphíabênphảivàtránhxagócchuồng.
Conchuộtnhanhchóngbắtđượcdấuhiệuđó,vàchỉtrongvàiphút,nóđãdi
chuyểnsanggócđốidiệncủachuồngnhốt.OldsvàMilnernhậnthấyrằng,con
chuộtsẽdichuyểntheomọihướngnếuhọthưởngchonómộtcơnsốc.Chẳng
lâusau,họcóthểđiềukhiểnconchuộtgiốngnhưmộtchiếccầnđiềukhiển.
Cóphảicácnhàkhoahọckhácmắcsailầmvềhiệuứngkíchthíchkhuvực
nãogiữacủachuộtkhơng?Hayhọđãtìmphảimộtconchuộtưabịhànhhạ?
Trênthựctế,dohơivụngvềtrongqtrìnhcấyghép,nênhọđãcấynhầm
điệncựcvàokhuvựcnãochưađượckhámphá.Oldsđượcđàotạotrởthành
chungiatâmlíhọcxãhội,khơngphảilàmộtnhàkhoahọcthầnkinh,vàvì
vậyanhvẫnchưathuầnthụccáckĩnăngtrongphịngthínghiệm.Anhđãcấy

nhầmđiệncựcvàomộtkhuvựckhác.Vàtìnhcờ,họđãtìmthấymộtkhuvực


trongnãocóvẻnhưsẽsảnsinhraniềmvuilạthườngmỗikhibịkíchthích.Cịn
điềugìkháccóthểgiảithíchngunnhânkhiếnconchuộtdichuyểnđikhắp
chốnchỉđểnhậnđượccơnsốckhác?OldsvàMilnergọipháthiệncủahọlà
trungkhuhânhoancủanãobộ.
NhưngOldsvàMilnervẫnchưahiểu,họđangđốimặtvớivấnđềgì.Con
chuộtđóchưatừngtrảiquaniềmvuisướng–nómớichỉtrảinghiệmcơnthèm
muốn.Điềumàcácnhàkhoahọcthầnkinhhọcđượcvềtrảinghiệmcủacon
chuộtđó,đemđếncánhcửasổthúvịvềtrảinghiệmcủachúngtađốivớicác
cơnthèm,sựcámdỗvàcơnnghiện.Khichúngtanhìnxunquacánhcửasổ
đó,chúngtasẽthấyrằng,khinóiđếnhạnhphúc,chúngtakhơngthểtintưởng
nãobộđểchỉchotathấyhướngđiđúngđắn.Chúngtacũngsẽtìmhiểuxem,
lĩnhvựctiếpthịdựatrênkhoahọcnghiêncứuvềthầnkinh,vậndụngphương
phápkhoahọcnàynhưthếnào,đểđiềukhiểnnãovàsảnsinhmongmuốn,và
chúngtaphảilàmsaođểcưỡnglạimongmuốnđó.

HỨAHẸNTRAOTHƯỞNG
NgaykhiOldsvàMilnerpháthiệnratrungkhu“hânhoan”trongnãochuột,họ
tiếnhànhchứngminhmứcđộphấnkhíchcủakhuvựcnãonàymỗikhibịkích
thích.Trướchết,họbỏđóiconchuộttrong24giờ,sauđóđặtnóvàogiữamột
cáihangcóđểthứcănởcảhaiđầu.Thơngthường,conchuộtsẽchạyđếnmột
đầuhangvàănnhanhphầnthứcănđểsẵn.Nhưngnếuhọgâysốcchoconchuột
trướckhiđưađếnchỗcóthứcăn,nósẽđứngtạiđúngđiểmđóvàkhơngnhúc
nhích.Nóthíchđợicúsốctiếptheohơnlàphầnthứcănkia.
Hainhàkhoahọcnàycũngthínghiệmxem,liệuconchuộtcótựgâysốc
khơngnếunócócơhội.Họdựngmộtcáiđịnbẩy,vàkhiấnđịnbẩy,nósẽtự
độngkíchđiệnvàotrungkhuhânhoancủaconchuột.Ngaykhiconchuộtphát
hiệnracáchhoạtđộngcủađịnbẩy,cứ5giâynólạitựgâysốc.Nhữngcon

chuộtkhácđượctiếpcậntựdovớisựtựkíchthíchkhơngthểhiệnbấtkìdấu
hiệuthỏamãnnào,vàchúngtiếptụcấnđịnbẩychođếnkhimệtlả.Thậmchí
chuộtcũngchấpnhậnhànhvitựtratấnnếuđượckíchthíchnão.Oldsđặtđịn
bẩytựkíchthíchvàođầuđốidiệncủamộtđườngdâynhiễmđiện,vàthiếtlậpcơ
chế,saochoconchuộtchỉnhậnđượcmộtcúsốcvàothờiđiểmnóleolênmỗi
địnbẩy.Đámchuộthồhởichạytớichạyluitrênđườngdâynhiễmđiệnchođến
khibànchâncủachúngbịthươngđếnnỗikhơngthểchạytiếp.Oldscịnbị
thuyếtphụcrằng,niềmvuisướnglàthứduynhấtcóthểsảnsinhrahànhvinày.


Mộtchungiatâmthầnhọckhơngmấtnhiềuthờigianđểnghĩrằng,thí
nghiệmnàylàphươngpháptuyệtvờiđểthửnghiệmvớiconngười.TạiĐạihọc
Tulane,RobertHeathcấyđiệncựcvàonãongườibệnhvàtraochohọhộpđiều
khiểnđểtựkíchthíchtrungkhuhânhoan.Cácbệnhnhânnàyhànhxửrấtgiống
vớinhữngconchuộtcủaOldsvàMilner.Khiđượcchophéptựkíchthíchtheoý
muốn,trungbìnhhọtựkíchthíchkhoảng40cúsốcmỗiphút.Khiđượcphụcvụ
thứcăntronglúcnghỉngơi,cácbệnhnhânnày–họthừanhậnđangđói–khơng
muốndừnghànhvitựkíchthíchđểăn.Mộtbệnhnhâncịnphảnđốikịchliệt,
mỗikhingườilàmthínghiệmkếtthúcchươngtrìnhvàngắtđiệncực.Mộtngười
thamgiakháctiếptụcấnnútđến200lầnsaukhiđiệnngắt,chođếnkhingười
làmthínghiệmphảiucầuơngtangừngviệcđólại.Dùthếnàođinữa,kếtquả
nàycũngthuyếtphụcHeathtinrằng,tựkíchthíchnãolàkĩthuậtchữabệnhđối
vớirấtnhiềubệnhrốiloạntâmtrí(cóvẻnhưhọthíchphươngphápnày),vàơng
quyếtđịnhchorằng,sẽlàýtưởnghaykhiđểnguncáccựcđiệntrongnãocác
bệnhnhânvàtraochohọmáytựkíchthíchcầmtay,đểhọđeovàothắtlưngvà
sửdụngmỗikhihọmuốn.
Lúcnày,chúngtanêncânnhắcbốicảnhcủanghiêncứu.Mơhìnhkhoahọc
vượttrộivàothờiđiểmđóchínhlàngànhtâmlíhọchànhvi.Cácnhànghiên
cứuvềhànhvitinrằng,điềuduynhấtxứngđángđượcđolường–dùcủacon
ngườihayđộngvật–đềulàhànhvi.Ýnghĩư?Cảmgiácư?Chỉlàmlãngphí

thờigianthơi.Nếumộtngườiquansátkháchquankhơngthểthấyđiềuđó,vậy
thìđókhơngphảilàkhoahọc,vàkhơngquantrọng.Cóthểđâylàngunnhân
khiếncácbáocáovềcơngtrìnhcủaHeaththiếucácbáocáochitiếttrựctiếptừ
cácbệnhnhâncủaơngvềcảmgiáckhihọtựkíchthích.GiốngnhưOldsvà
Milner,Heathkếtluậnrằng,bởivìcácđốitượngnghiêncứucủahọliêntụctự
kíchthíchvàhọphớtlờthứcănđểchớplấycơhộiđượctiếptụctựgâysốc,nên
họđược“thưởng”vìhànhviđóbằngniềmvuiphấnkhích.Vàquảthật,các
bệnhnhânnóirằng,cáccơnsốcđókhiếnhọthấythíchthú.Nhưngmứcđộtự
kíchthíchgần-như-liên-tục,kếthợpvớinỗilolắngsợdịngđiệnbịngắt,cho
thấyđiềugìđókháchơnlàsựthỏamãnthựcsự.Chitiếtítỏimàchúngtathu
nhậnđượcvềýnghĩvàcảmgiáccủacácbệnhnhânnàychothấymặtkháccủa
trảinghiệmgiốngnhưniềmhânhoannày.Mộtbệnhnhântừnghứngchịuchứng
ủrũvàđượcgắnmơcấygiúpanhtalntỉnhtáo,đãmơtảcảmgiáctựkích
thíchlàgâykhóchịudữdội.Bấtchấphànhđộng“ấnnútthườngxun,đơilúc
điêncuồng”,anhtachưabaogiờđạtđếnmứcđộthỏamãnmàanhtanghĩmình
sắpđượctrảinghiệm.Hànhđộngtựkíchthíchnàykhiếnanhtacảmthấylolắng
thayvìvuivẻ.Hànhvicủaanhtagiốngvớisựépbuộchơnlàmộtngườiđang
trảinghiệmniềmvui.


NếunhưđànchuộtcủaOldsvàMilnertựkíchthíchchođếnkhikiệtsức
khơngphảibởivìchúngcảmthấythúvịđếnmứckhơngthểdừnglạithìsao?
Nếunhưkhuvựcnãomàchúngkíchthíchkhơngtraochochúngtrảinghiệm
đượcvuisướnghếtsức,màchỉđơngiảnlàhứahẹnrằng,chúngsẽđượctrải
nghiệmniềmhânhoanthìsao?Liệuđànchuộtcóthểtựkíchthíchbởinãonói
vớichúngrằng,nếuchúngnhấnđịnbẩythêmmộtlầnnữa,điềukìdiệusẽxảy
rathìsao?
OldsvàMilnerkhơnghềkhámpháratrungkhuhânhoan–thayvàođó,họ
pháthiệnrakhuvựcmàcácnhàkhoahọcthầnkinhngàynaygọilàhệtrao
thưởng.Khuvựcmàhọkíchthíchlàhệđộnglựcngunthủynhấtcủanãobộ,

vàhệnàytiếnhóanhằmthúcđẩychúngtahướngtớihànhđộngvàtiêuthụ.Đó
làlídokhiếnconchuộtđầutiêncủaOldsvàMilnercứdichuyểnquanhgóc
chuồngnơinóđượckíchthíchlầnđầutiên,vàlídokhiếnnhữngconchuộtkhác
sẵnsàngbỏthứcănvàchođiệnchạyvàochânđểcócơhộiđượcgâysốcnão.
Mỗikhikhuvựcnàyđượckhởiđộng,nãochuộtsẽnói:“Làmlạiđi!Việcnàysẽ
khiếnmàythíchđấy!”Mỗisựkíchthíchđềukhuyếnkhíchconchuộttìmđếnsự
kíchthíchthêmnữa,nhưngbảnthânsựkíchthíchkhơngbaogiờđemđếncảm
giácthỏamãn.
Nhưbạnsẽthấy,khơngchỉcáccựcđiệntrongnãomớicóthểkíchhoạthệ
thầnkinhnày.Thếgiớicủachúngtađầyrẫycáctácnhânkíchthích–từthực
đơnnhàhàngvàsáchbáothờitrangđếnvésốvàquảngcáotruyềnhình–cóthể
biếnchúngtathànhphiênbảnchuộtcủaOldsvàMilnerchạytheosựhứahẹnvề
niềmvui.Khiviệcđóxảyra,nãochúngtabịámảnhbởi“Tơimuốn”vàgặpkhó
khănkhiphảinói“Tơisẽkhơng”.


Hệ'hứahẹntraothưởng'trongnãogiữa

SINHHỌCTHẦNKINHCỦA“TƠI
MUỐN”
Hệthầnkinhtraothưởngthúcépchúngtahànhđộngnhưthếnào?Khinãonhận
thấycơhộiđượctraothưởng,nósảnsinhrachấtdẫntruyềnthầnkinhđượcgọi
làđơ-pa-min.Đơ-pa-minnóivớiphầnnãocịnlạivềthứphảitậptrungchúývà
thứđểchúngtanhúngđơitaynhỏbéthamlamcủamìnhvào.Bảnthânsựxuất
hiệnđơ-pa-minồạtkhơngtạoraniềmvui–cảmgiácnàygiốngvớicảmgiác
thíchthúhơn.Chúngtacảmthấytỉnhtáovàmêđắm.Chúngtanhậnthấycóthể
cócảmnhậntốtđẹpvàsẵnsànglàmviệcvìcảmnhậnđó.
Mộtvàinămqua,cácnhàkhoahọcthầnkinhgọihiệuứngsảnsinhđơ-paminbằngrấtnhiềucáitên,baogồmtìmkiếm,mongmuốn,khaokhátvàkhát
vọng.Nhưngcómộtđiềurõràng:đókhơngphảilàtrảinghiệmvềsựthíchthú,
thỏamãn,hânhoan,hoặcphầnthưởngthựcsự.Cácnghiêncứuchỉrarằng,bạn

cóthểhủydiệttồnbộhệđơ-pa-mintrongnãochuột,vànóvẫnsẽnởnụcười
ngungốcnếubạnchonóănđường.Điềumànósẽkhơnglàmchínhlàvềphần
thưởng.Nóthíchđường;chỉlànókhơngmuốnđườngtrướckhinócóđường.
Năm2001,nhànghiêncứuvềsinhhọcthầnkinhBrianKnutsontạiĐạihọc
Standfordcơngbốthínghiệmđángtincậy,thểhiệnvaitrịcủađơ-pa-mintrong
việcdựđốn,chứkhơngphảitrongtrảinghiệm,phầnthưởng.Ơngphỏngtheo
phươngphápmộtnghiêncứunổitiếngvềtâmlíhànhvicủaIvanPavlovvề
phảnxạcóđiềukiệncủachó.Năm1927,Pavlovquansátthấyrằng,nếuơng
rungchngtrướckhichochóăn,chúngsẽtiếtnướcdãikhinghethấytiếng
chng,ngaycảkhitrướcmắtchúngkhơngcóthứcăn.Chúnghọcđượccách
liênhệtiếngchngvớilờihứađượcăntối.Knutsoncólinhcảmrằng,nãocũng
códạngthứctiếtnướcbọttươngtựkhinókìvọngđượcthưởng–vàphảnứng
nàycủanãokhơnggiốngnhưlúcnhậnđượcphầnthưởng.
Trongcuộcnghiêncứu,Knutsonđểnhữngngườithamgiadướimáyqt
nãovàrađiềukiệnvớihọrằng,họnênmongchờcơhộinhậnđượctiềnkhinhìn
thấymộtbiểutượngđặcbiệttrênmànhình.Đểgiànhđượctiền,họphảinhấn
nútgiànhphầnthưởng.Ngaykhibiểutượngxuấthiện,trungtâmphầnthưởng
sảnsinhđơ-pa-mintrongnãotrởnênphấnkhích,vàngườithamgianhấnnútđể
nhậnphầnthưởng.Nhưngkhingườithamgiathựcsựgiànhđượctiền,khuvực
nãonàydịuxuống.Niềmvuichiếnthắngđượcthểhiệnởkhuvựckháctrong
não.Knutsonđãchứngminhrằng,đơ-pa-minphụcvụhànhđộngthayvìniềm
vui.Lờihứahẹnđượcthưởngđảmbảorằng,ngườithamgiasẽkhơngđểvuột
mấtphầnthưởngnếuhọkhơnghànhđộng.Điềuhọcảmnhậnđượckhihệphần
thưởngtrởnênphấnkhíchlàmộtsựđềphịng,khơngphảiniềmhânhoan.
Nhữngđiềukhiếnchúngtacảmthấytốtđẹpsẽkíchhoạthệphầnthưởng–
khinhìnthấymónăncámdỗ,mùicàphê,biểngiảmgiá50%trongcửahàng,nụ
cườicủamộtcơgáixalạnhưngđầyquyếnrũ,chươngtrìnhquảngcáohứahẹn
sẽbiếnbạnthànhtỉphú.Luồngđơ-pa-mincoicácmụctiêumớimẻnàylàmối

khaokhátcótầmquantrọngynhưsựtồntạicủabạn...
Tấtnhiên,cũnggiốngvớirấtnhiềubảnnăngthuởngunthủy,hiệngiờ
chúngtathấymìnhđangởtrongmơitrườnghồntồnkhácvớimơitrườngtiến
hóacủanão.Vídụ,luồngđơ-pa-mintatrảinghiệmmỗikhichúngtanhìn,ngửi,
hoặcnếmthứcăncóhàmlượngđườngcaohoặcnhiềuchấtbéo.Đâylàbản
năngtuyệtvờinếubạnsốngtrongmơitrườngkhanhiếmthứcăn.Nhưngnếu
bạnsốngtrongmộtthếgiớingậptrànthứcănvàđượcthiếtkếriêngnhằmtốiđa
hóaphảnứngđơ-pa-min,thìviệctheođuổitừngcơnsảnsinhđơ-pa-minchínhlà


cơngthứccủabệnhbéophì,thayvìkéodàituổithọ.
DƯỚIKÍNHHIỂNVI:ĐIỀUGÌĐỐTCHÁYCÁCNƠ-RON
ĐƠ-PA-MINCỦABẠN?
Bạncóbiếtcácnútbấmsảnsinhđơ-pa-mincủamìnhlàgìkhơng?Thức
ănư?Hayrượu?Haymuasắm?Facebook?Hayđiềugìkhácnữa?Tuần
này,hãychúýxemđiềugìkhiếnbạnphảichúý.Điềugìhứahẹntrao
thưởngbuộcbạnphảitìmkiếmsựthỏamãn?Điềugìkhiếnbạnbịám
ảnhnhưnhữngconchuộtcủaOldsvàMilner?

NÃOBẠNĐANGCĨNHIỀUĐƠ-PAMIN:SỰGIATĂNGCỦAHOẠTĐỘNG
NGHIÊNCỨUMARKETINGBẰNG
THẦNKINHHỌC
Khiđơ-pa-minđượcsảnsinhnhờlờihứahẹnvềphầnthưởng,nócũngsẽkhiến
bạndễbịảnhhưởngbởiloạihìnhcámdỗkhác.Vídụ,khitưởngtượngvềtấm
vésốđộcđắc,ngườitamuốnănnhiềuhơn–mơmộngvềnhữngphầnthưởng
khơngthểcóđượccóthểkhiếnbạnlâmvàocảnhrắcrối.Hàmlượngđơ-pa-min
caonângcámdỗvềsựthỏamãnlênngaylậptức,trongkhikhiếnchobạnítbận
tâmhơnvềhậuquảlâudài.
Bạncóbiếtaiđãpháthiệnrađiềunàykhơng?Lànhữngngườimuốncótiền
củabạn.Rấtnhiềukhíacạnhtrongmơitrườngbánlẻngàynayđượcthiếtkế

nhằmkhiếnchúngtalnlnmongmuốnhơnnữa,từcáccơngtythựcphẩm
lớnvớiphươngthứcsảnxuấtsảnphẩmkếthợptrọnvẹnđường,muốivàchất
béo,khiếncácnơronđơ-pa-mincủabạnphátcuồng,chođếncáccơngtybánxổ
sốkhuyếnkhíchbạnhìnhdungraviễncảnhbạnsẽlàmgìvớimộttriệuđơla
nếunhưbạntrúnggiảiđộcđắc.
Cáccửahàngtạphóacũngkhơnghềngốcnghếch.Họmuốnbạnđimuasắm
dướisựảnhhưởngcủahàmlượngđơ-pa-mintốiđa,vìvậyhọđặtcácsảnphẩm
cámdỗnhấtởngayphíatrướcvàtrungtâmquầy.Khitơibướcvàocửahàngtạp


phẩmgầnnhà,điềuđầutiêntơinhìnthấychínhlàcácmónbánhmiễnphítại
quầybánh.Khơngphảitìnhcờđâunhé.Cácnhànghiêncứuvềthịtrườngtại
ĐạihọcStandfordđãchothấyrằng,cácsảnphẩmđồuốngvàthựcphẩmmẫu
khiếnngườimuasắmcảmthấykháthơnvàđóibụnghơn,khiếntâmtríhọởvào
trạngtháitìmkiếmphầnthưởng.Tạisaoư?Bởivìcácsảnphẩmmẫunàykết
hợphailờihứaphầnthưởnglớnnhất:MiễnphívàĐồăn.Theomộtnghiêncứu,
nhữngngườithamgiađượcmờiănthửđồngọtthườngmuacácthựcphẩmtheo
ýthíchnhưthịtnướnghoặcbánhngọt,vàcácsảnphẩmhạgiá.Cácmẫuthực
phẩmvàđồuốngđãthổiphồngsựhấpdẫncủasảnphẩmvàkíchhoạthệkhen
thưởng.(Khơnggìcóthểkíchhoạtlờihứavềphầnthưởngcủamộtbàmẹln
nghĩđếncáckhoảnchitiêuhơnlàcơhộiđượctiếtkiệmtiền!)Tuynhiên,ngay
cảkhihàmlượngđơ-pa-minlênđỉnhđiểmcũngkhơngthểkhiếngiấyvệsinhtrở
nênvơcùnghấpdẫnđốivớimộtngườitiêudùngtrungbình.Nhưngchỉcầncắn
mộtmiếngbánhngọthươngquếvàcóthểbạnsẽthấytrongxeđẩycóthêmvài
mónđồmàbạnkhơngđịnhmua.Vàngaycảkhibạncưỡnglạisựcámdỗcủa
mónbánhănthửđó,nãobạn–khiđangchứađầyđơ-pa-min–sẽtìmkiếmcáigì
đókhácđểthỏamãnlờihứavềphầnthưởng.
CácnhànghiêncứutạiĐạihọcStanfordtiếnhànhnghiêncứunàyđãđềnghị
21chungiathựcphẩmvàdinhdưỡngdựđốnkếtquả,vàthậtngạcnhiênkhi
81%tinrằng,kếtquảđốilậpmớilàđúng–cácsảnphẩmănthửlàmgiảmcơn

đóivàcơnkhátcủangườimuasắm,làmthỏamãntháiđộtìmkiếmphầnthưởng
củahọ.Điềunàychothấysựkhơngcóýthứccủahầuhếtchúngta–baogồmcả
cácchungianày–vềcácyếutốmơitrườngcóthểgâyảnhhưởngđếnhànhvi
vàmongmuốnnộitạicủachúngta.Vídụ,hầuhếtmọingườiđềutinrằng,họ
miễndịchvớicácchươngtrìnhquảngcáo,bấtchấpminhchứngchothấyrằng,
quảngcáotruyềnhìnhvềđồănnhanhkhiếnbạnmuốnmởcửatủlạnhhơn–
nhấtlàkhibạnlàngườiănkiêngđangmuốncắtcácsảnphẩmđồănnhanhra
khỏithựcđơn.
Hệkhenthưởngtrongnãocũnghưởngứngsựmớilạvàđadạng.Cuốicùng,
cácnơ-ronđơ-pa-miníthưởngứnghơnđốivớicácphầnthưởngquenthuộc,dù
đólàphầnthưởngbạnthựcsựthích,nhưmóncàphêsữahàngngàyhoặcbữa
trưađặcbiệtnhưmọikhi.Khơngphảingẫunhiênmàcáccửahàngcủa
StarbucksvàJackintheBoxliêntụcgiớithiệucácsảnphẩmmới,vàcáccửa
hàngbánlẻquầnáogiớithiệuthêmnhiềumàumới.Mộtcốctrànhưmọikhiư?
Córồiđấy,cứgọimónđóthơi.À,nhưngtrongthựcđơncóthêmmóngìđâynhỉ
–càphêsơ-cơ-latrắngư?Niềmhưngphấntrởlạirồi!Chiếcáolenmaymáycó
trongtạpchíthờitrangưathíchcủabạnư?Nhàmrồi.Nhưngđợiđã,hiệnđang


cóchiếcáotươngtựmàunâunhạtvàvàngbơsao?Đơ-pa-minlạixuấthiệnrồi!
Kếđếnlànhữngmánhlớivềgiáđượcđảmbảonhằmgiúpphầnnãongun
thủycủabạnmuốnđượctíchtrữcácsảnphẩmkhanhiếm.Nhữngthứkhiếnbạn
cảmthấynhưthểmìnhđangmuavớigiáhờinhưquảngcáo“Mua1tặng1”đến
cácbiểnhiệughi“Giảm60%”.Cóhiệulựcđặcbiệtchínhlànhãngiátạicáccửa
hànggiảmgiácóghi“giábánlẻ”caovọtbêncạnhmứcgiábánlẻthấphơn.
NhưtrangAmazon.combiếtrõvàtànnhẫnlợidụng,nãobạnnhanhchóngước
tínhkhoảntiềntiếtkiệmđượcvà(mộtcáchphilí)coikhoảnchênhlệchgiáđó
làkhoảntiềnbạnkiếmđược.Từ999đơlagiảmxuốngcịn44,99đơlaư?Đúng
làmónhời!Dùtơikhơngbiếtdùngsảnphẩmđóđểlàmgì,nhưngphảichongay
vàoxeđẩyhàngmớiđược!Chỉcầnápdụngmơhìnhchươngtrìnhtrongthời

giancóhạnhoặcsảnphẩmđangkhanhiếm(Chươngtrìnhgiảmgiákếtthúcvào
buổitrưa,giảmgiá1ngàyduynhất)vàbạnsẽsănlùngthugomnhưthểbạnvừa
tìmthấynguồncungcấpthựcphẩmcuốicùngtrênthảongun.
Cáchãngkinhdoanhcũngvậndụnghươngvịđểkhơidậymongmuốn.Một
mùithơmtạocảmgiácngonmiệnglàcáchnhanhnhấtđểgợiralờihứaphần
thưởng,vàngaykhicácphântửthơmphứchạcánhxuốngthụquankhứugiác,
nãosẽbắtđầutìmkiếmthựcphẩmđó.Lầntới,khibạnđingangquamộtnhà
hàngbánđồănnhanhvàbịcámdỗtrướcmùikhoaitâychiênvàbánhmìkẹp
thơmlừng,tơidámcálàbạnsẽkhơngngửimùithơmbêntrongcửahàng,thay
vàođó,mùithơmđượctỏaravỉahèbằngnhữnglỗthơngđặcbiệt.Trangweb
ScentAir–hãngđiđầutronglĩnhvựctiếpthịmùithơm(1),khoekhoangvề
phươngthứcmàhãngnàylơicuốnkháchhàngbướcvàocửahàngkemtạitầng
thấphơncủamộtkháchsạn.Vớihệthốngtỏa-mùi-thơmđượcsắpđặtmộtcách
cóchiếnlược,họđểmùibánhquyđườngphảngphấttrênđỉnhcầuthangvàmùi
quếphảngphấtdướichâncầuthang.Kháchquađườngsẽnghĩ,họđangngửi
thấymùivịđíchthựccủamónbánhngọt.Nhưngthayvàođó,họđanghítcác
hóachấttăngcườngđượctạoranhằmtốiđahóaqtrìnhđốtcháynơ-ronđơpa-minvàdẫndắthọ–vàvítiềncủahọ–xuốngthẳngtầngdưới.Cơngty
Bloomingdalethayđổimùithơmtheocácphânkhubánhàng:Phấnthơmcho
embégợilêncảmgiácấmáptrongkhubánhàngchomẹvàbé,mùiquảdừa
trongkhubánđồbơinhằmgợihìnhdungvềnhữnglicocktailtrênbiển,và“mùi
hoatửđinhhươngnhènhẹ”trongkhubánđồlót,nhằmlàmlắngdịunhững
ngườiphụnữthayđồdướiđènhuỳnhquangtrướctấmgươngbachiềutrong
phịngthayđồ.Cóthểbạnkhơngnhậnthấymùithơmnàymộtcáchcóýthức,
nhưngchúngvẫngâyảnhhưởnglênnãovàbuổimuasắmcủabạn.


Trởthànhthanhtrađơ-pa-min
Cólầntơigiớithiệucácmánhkhóekinhdoanhvàtiếpthịnàychohọcviên,và
nóđãkhơimàochomộtcuộcsăntìmminhchứng.Họbắtđầutìmxembao
nhiêuthấtbạiýchícủamìnhbịthơithúcbởiđơ-pa-mintrongcáchoạtđộng

thườngngày.Tuầnkếtiếp,cáchọcviênnàytrởlạilớphọcvớivơsốcâuchuyện
vềphươngcáchmàcáccửahiệuquenthuộclơikéohọ,từánhnếnthơmsáng
lunglinhtronggianhàngbánđồnhàbếp,đếnthẻgiảmgiácào-và-trúngđược
đưađếntậntaykháchhàng.Họnhậnrađượctạisaomộtcơngtythờitranglại
treohìnhcáccơngườimẫukhơngmảnhvảichethân,vàtạisaonhữngngười
phụtráchcáccuộcđấugiálạimởđầuvớimứcgiárấthời.Mộtkhibạnbắtđầu
tìmkiếm,khơngthểnàokhơngnhìnthấyrấtnhiềucạmbẫyđượcgiăngsẵnđể
bạn,cácnơronđơ-pa-minvàtúitiềncủabạn,sậpbẫy.
Gầnnhưhọcviênnàocũngnóiđếncảmgiácđượctraoquyềnnhờsựquan
sátnày.Đitìmkiếmmánhkhóekhiếnhọcảmthấythúvị.Việcnàycũnggiúphọ
hiểurõmộtsốbíẩnmuasắm,chẳnghạnnhưtạisaomónđồtrơngcóvẻkhơng
thểcưỡnglạitrongcửahiệulạigâythấtvọngđếnvậykhimuavềnhà,khác
hồntồnvớikhiđơ-pa-minchemờnhậnđịnhcủabạn.Rútcuộc,mộtngười
phụnữđãhiểurõtạisaochịlạihướngthẳngđếncửahàngđồănngonmỗikhi
buồnchán–chịđếnđókhơngphảivìđồăn,chỉbởivìchịmuốnđilangthangvà
nhìnngắmmọithứ.Nãohướngchịđếnvớiluồngđơ-pa-minđángtincậy.Mặc
dùchúngtasốngtrongmộtthếgiớiđượcthiếtkếđểkhiếnchúngtamongmuốn,
chúngtacóthểchỉnhờviệctậptrungchúý–nhìnthấumộtsốchiếnlượcđó.
Biếtrõviệcđangxảyrasẽkhơngxóabỏtồnbộướcmuốncủabạn,thayvào
đó,nósẽđemđếnchobạncơhộitậpluyệnquyềnnăng“Tơisẽkhơng”,ítnhất
làvậy.
DƯỚIKÍNHHIỂNVI:AIĐIỀUKHIỂNCÁCNƠ-RONĐƠ-PAMINCỦABẠN?
Tìmkiếmphươngthứcmàcáccửahàngbánlẻvàcácnhàtiếpthịkhơi
gợilờihứavềphầnthưởng.Hãytựtổchứctrịchơikhibạnbướcvào
mộtcửahàngtạphóahoặcxemcácquảngcáo.Bạnngửithấymùigì?
Bạnnhìnthấygì?Bạnnghethấygì?Biếtrõrằng,cácdấuhiệuđóđược
lựachọnkĩlưỡngnhằmcámdỗbạn,bạnsẽhiểurõbảnchấtvàcưỡnglại
chúng.

ĐƯAĐƠ-PA-MINVÀOCHẾĐỘLÀM
VIỆC
Khitơithảoluậnvềphươngthứcmarketingthơngquanghiêncứuvềnơron
thầnkinh,mộtsốhọcviênđềxuấtchúngtanêntiếnhànhmộtsốloạihìnhquảng
cáonhấtđịnhvàcơngkhaisựlơikéocủacáccơngtybánlẻlàbấthợppháp.Sự
thơithúcnàycóthểhiểuđược,nhưngchắcchắnlàkhơngthểápdụng.Sốlượng
củacácgiớihạnphảiđượcđưavàomộtnơinàođóđểtạoramơitrường“an
tồn”khơngchỉbấthợplímàcịnkhơnghấpdẫnđốivớiđạiđasốmọingười.
Chúngtamuốncảmnhậnđượckhaokhátcủamình,và–dùtốthơnhayxấuhơn
–chúngtavẫnthíchthúvớimộtthếgiớilnsẵnsàngtrưngbàyđểchúngtatha
hồmơmộng.Đólàlídokhiếnconngườithíchxemhànghóatrongtủkính,lật
xemthậtnhanhnhữngtrangtạpchíxaxỉ,vàđidulịchquanhữngngơinhàmở
cửa.Thậtkhócóthểhìnhdungmộtthếgiớimàcácnơ-ronđơ-pa-mincủachúng
takhơngđượcchàođón.Vàngaycảkhichúngtađược“bảovệ”trướccáctác
nhânkíchthíchđơ-pa-min,chúngtavẫnsẽtìmkiếmđiềugìđókháckíchthích
niềmkhaokhátcủamình.
Vìchúngtakhơngthểngăncấmlờihứavềphầnthưởng,nêntốthơnhết
chúngtanêntậndụngnó.Chúngtacóthểrútrabàihọckinhnghiệmtừcácnhà
khoahọcvềthầnkinhmarketingvàthử“đơ-pa-minhóa”cácnhiệmvụítđược
ưathíchnhất.Mộtviệcvặtnhàmcháncóthểhấpdẫnhơnbằngcáchtrao
thưởng.Vàkhiphầnthưởngchohànhđộngcủachúngtaởmãitậntươnglaixa,
chúngtacóthểthửvắtthêmmộtchútđơ-pa-minrakhỏicácnơ-ronthầnkinh
thơngquaviệctưởngtượngvềphầnthưởngcuốicùngđó(giốngvớicáccơngty
bánxổsố.)
Thậmchí,mộtsốnhàkinhtếhọccịnđềxuấtđơ-pa-minhóanhữngthứ
“nhàmchán”nhưtiếtkiệmtiềnđểnghỉhưuvàđóngthuếđúnghạn.Vídụ,hãy
hìnhdungtàikhoảntiếtkiệm–nơitiềnbạccủabạnđượcbảovệ,vàbạncóthể
rúttiềnbấtcứkhinàobạnmuốn–nhưngthayvìnhậnmứclãisuấtthấpđược
đảmbảo,bạnlạimuavésốvớimơướcđượcgiảithưởnglớn.Nhữngngườimua
vésốnhưngkhơngcónổimộtđơlagửingânhàngcóthểsẽnhiệttìnhtiếtkiệm

hơn,nếumỗikhoảntiềngửigiúphọcócơhộicóđược100.000đơla.
Lờihứavềphầnthưởngcũngđượcápdụngnhằmgiúpnhữngngườicai
nghiện.Mộttrongnhữngchiếnlượccanthiệphiệuquảnhấtđểcairượuvàthuốc
phiệnđượcgọilàphươngthức“bểcá”.Cácbệnhnhânvượtquađợtxétnghiệm


cócơhộirútmộtmẩugiấyrakhỏibể.Khoảngmộtnửacácmẩugiấynàycóin
phầnthưởnghọnhậnđược,daođộngtừ1đến20đơla.Chỉcómộtmẩugiấycó
phầnthưởng100đơla.Mộtnửasốgiấycịnlạikhơngcóphầnthưởngnào–
thayvàođólàcáccâunhư“Tiếptụclàmviệctốtnhé”.Điềunàynghĩalàkhi
bạnthịtayvàobểcá,rấtcóthểbạnsẽbắtđượcphầnthưởngchỉđánggiá1đơ
lahoặcchỉvàitừngữdễnghe.Việcnàykhơngtạođộnglựcđâu–nhưngmàlại
cóđấy.Theomộtnghiêncứu,83%bệnhnhântiếpcậnvớiphầnthưởngtrongbể
cátiếptụcđiềutrịtrongsuốt12tuần,sovớichỉ20%bệnhnhânđồngýđiềutrị
theochươngtrìnhmàkhơngnhậnđượclờihứavềphầnthưởng.80%bệnhnhân
thamgiabốcthămtheohìnhthứcbểcávượtquatồnbộcáccuộcxétnghiệm,
sovớichỉ40%ởnhómchữatrịthơngthường.Khisựcanthiệpnàyhết,nhómbể
cácũngíttáinghiệnhơnsovớinhómđiềutrịthơngthường–mặcdùhọkhơng
hềđượchứahẹntiếpvềphầnthưởng.
Quảlàthúvị,khiphươngphápbểcáhoạtđộnghiệuquảhơnlàviệctrảtiền
chocácbệnhnhânvượtquacáccuộcxétnghiệm–bấtchấpthựctếrằng,cuối
cùng,cácbệnhnhânnàynhậnđược“phầnthưởng”íthơnnhiềutừbểcásovới
mứchọnhậnđượctừcáckhoảnthanhtốnđượcđảmbảo.Điềunàychothấy
sứcmạnhcủamộtphầnthưởngkhơng-thể-dự-đốn-trước.Hệkhenthưởngphấn
khíchhơntrướcmộtphầnthưởnglớntrongtươnglaisovớimộtphầnthưởng
đượcđảmbảonhưngnhỏhơn,vànósẽthơithúcchúngtalàmmọiviệcđểchớp
lấycơhộichiếnthắng.Đâylàlídokhiếnmọingườithàchơivésốcịnhơnnhận
2%lãisuấttrongtàikhoảntiếtkiệm,vàtạisaongaycảnhânviêncócấpbậc
thấpnhấttrongmộtcơngtycũngđượctạoniềmtinrằng,mộtngàynàođóanhta
sẽlàmộtCEOthứthiệt.

THÍNGHIỆMÝCHÍ:ĐƠ-PA-MINHĨATHÁCHTHỨC
QUYỀNNĂNG“TƠISẼ”CỦABẠN
Cáchọcviêncủatơiđãđơ-pa-minhóacácnhiệmvụhọthườnghaytrì
hỗn,bằngcáchvậndụngâmnhạc,tạpchíthờitrangvàtruyềnhình
nhằmgiúphọlàmviệc;đemsốgiấytờđángnảnchíđếnmộtqncàphê
uthíchvàlàmchoxongviệcnhờmónsơ-cơ-lanónghổi;và,vớiđiệu
bộthựcsựsángtạo,muamộtlốvésốcàovàđặtngaycạnhcácdựán,
cơngviệcbịtrìhỗnquanhnhà.Nhiềuhọcviênkháchìnhdungkếtquả
tốtnhấtnhờtháiđộlàmviệcchămchỉcủamình,đểbiếncácphầnthưởng
xalắcxalơkiacóvẻthựctếhơn.Nếubạntrìhỗnviệcgìđóvìnó
khơngthúvị,liệubạncóthểtựtạođộnglựcchomìnhbằngcáchkếtnối
việcđóvớimộtviệccóthểgiúpđốtcháynơronđơ-pa-mincủabạn


khơng?

Ngườihaytrìhỗnđơ-pa-minhóatháchthứcquyềnnăng
“tơisẽ”
Nancycócontraiúttốtnghiệptrườngcaođẳnggầnnhàcảchụcnămtrướcvà
chịgặprắcrốivớicănnhàtrốngtrảicủamình.Chịbiếnphịngngủcũcủacon
traithànhphịng“thừa”vàsaunhiềunăm,cănphịngtrởthànhkhođựngđồphế
thải.Mỗikhichịkhơngbiếtnêncấtmónđồnàođóởđâu,chắcchắnmónđồđó
lạiđượcđưavàocănphịngkia.Chịmuốndọndẹpsạchsẽvàbiếnnóthành
phịngkhách,thayvìlàmộtcănphịngmàchịphảigiấugiếmkháchkhứa.Thế
nhưngmỗilầnmởcửaphịng,chịlạicảmthấychốngváng.Dọndẹpsạchcăn
phịngtrởthànhtháchthứcýchícủachịkhithamgiakhóahọc,nhưngmãiđến
khichúngtơinóiđếnlờihứavềphầnthưởng,Nancymớitìmđượclốithốt.Chị
đượctruyềncảmhứngbởimộtnghiêncứukếthợpnhạcGiángsinhvớihương
thơmcủakìnghỉ,nhằmgiatăngniềmvuithíchvàkhaokhátcủangườimuasắm
đểđượcđứngmãibêntrongcửahiệu.Đốivớinhiềungười,mộtchútnhạcvui

nhộncộngvớimùithơmtươimớicủalinhsamcũngđủgợiđếnkỉniệmvề“lời
hứaphầnthưởng”kìdiệunhấtmàchúngtatừngtrảiqua:tỉnhdậyvàobuổisáng
Giángsinhvớimộtđốngq.Nancyquyếtđịnhvậndụngnhạcnghỉlễvànếnđể
giúpchịhồnthànhnhiệmvụlaudọn.Mặcdùvốnrấtsợhãi,nhưngchịthựcsự
thíchlàmviệctrongphịngdướitiếngnhạcdudương.Khichịbắttayvàodọn,
cảmgiáchoangmangcịntồitệhơn,nhưngđơ-pa-minvuivẻkiađãgiúpchịtìm
thấyđộnglựcđểlàmviệc.

MẶTTRÁICỦAĐƠ-PA-MIN
Đơ-pa-mincóthểlànhântốthúcđẩyvĩđại,vàngaycảkhinólơicuốnchúngta
gọimóntrángmiệnghoặctiêuhếttiềntrongthẻtíndụng,vẫnkhócóthểmơtả
chấtdẫntruyềnthầnkinhnhỏbénàylàmộtkẻácquỷ.Nhưngđơ-pa-minquảlà
cómặttrái,vàsẽkhơngkhónhậnthấymặttráiđónếuchúngtachúýcẩnthận
đếnnó.Nếuchúngtadừnglạivànhậnthấysựviệcđangthựcsựdiễnratrong
nãovàcơthể,khichúngtaởtrongtrạngtháimongmuốn,chúngtasẽnhậnthấy
rằng,lờihứavềphầnthưởngvừacăngthẳng,vừathúvị.Khơngphảilúcnào
niềmkhaokhátcũngkhiếntacảmthấyhayho–đơilúcnókhiếntacảmthấy
cựckìkhóchịu.Đólàbởivìchứcnănghàngđầucủađơ-pa-minlàbuộcchúng


tatheođuổiniềmvui,thayvìkhiếnchúngtavuivẻ.Nókhơngmảymaynghĩ
đếnviệcđặtthêmmộtchútáplựclênvaichúngta–ngaycảkhiđiềuđócó
nghĩalàkhiếnchúngtakhơngvuithúgìtrongsuốtqtrình.
Đểthơithúcbạntìmkiếmđốitượngcủacơnthèm,hệkhenthưởngcóhaivũ
khí:mộtcủcàrốtvàmộtcâygậy.Hiểnnhiên,vũkhíđầutiênlàphầnthưởng.
Cácnơ-ronsảnsinhrađơ-pa-mintạoracảmgiácnàybằngcáchucầucác
phânkhutrongnãotiênđốnniềmvuithíchvàlậpkếhoạchhànhđộng.Khicác
phânkhunàythấmđẫmđơ-pa-min,kếtquảchínhlàkhaokhát–củcàrốtkhiến
conngựaphinhanhvềphíatrước.Nhưnghệkhenthưởngcóthêmvũkhíthứhai
cóchứcnănggiốngnhưcâygậymàaicũngbiết.Khitrungtâmkhenthưởngsản

sinhđơ-pa-min,nócũnggửithơngđiệpđếntrungtâmcăngthẳngtrongnão.
Trongphânkhunày,đơ-pa-minkíchthíchsảnsinhracáchcmơngâycăng
thẳng.Kếtquả:bạncảmthấylolắngtrongkhitiênđốnvềkhaokhátcủamình.
Sựcầnthiếtphảicóđượcthứbạnmongmuốntạocảmgiácnhưthểđólàsựcấp
báchsống-hoặc-chết–mộtvấnđềvềsựsinhtồn.
DƯỚIKÍNHHIỂNVI:
SỰCĂNGTHẲNGCỦAMONGMUỐN
Hầuhếtchúngtađềuchúýnhiềuhơnđếnlờihứavềcảmgiácthíchthú
sovớicảmgiáctồitệthựcsựđikèmvớimongmuốndođơ-pa-minthơi
thúc.Tuầnnày,hãychúýxembạncónhậnthấyniềmmongmuốnkhơi
gợicăngthẳngvàlolắngkhơng.Nếubạnđầuhàngsựcámdỗ,bạncó
cảmthấymìnhđanghưởngứnglờihứavềphầnthưởngkhơng?Haylà
bạnđangcốgắnggiảmnhẹsựlolắng?

Mộtngườithíchmuasắmcảmthấylolắng,nhưngkiên
quyếtgiữlờihứa
MỗikhiYvonnemuốncảmthấythoảimái,chịtìmđếnkhuphốmuasắm.Chị
chắcchắnrằng,muasắmgiúpchịcảmthấyvuivẻ,bởivìmỗikhichánnảnhoặc
buồnlịng,chịchỉmuốnđimuasắm.Chịchưabaogiờnhậnthấynhữngcảm
giácphứctạpđikèmvớinhữngbuổimuasắm,nhưngchịvẫnquyếttâmđón
nhậnnhiệmvụquantâmsâusắcđếnnhữngcảmgiácđó.Chịpháthiệnrarằng,
chịcảmthấyvuivẻnhấtlàkhiđangtrênđườngđếnkhuphốmuasắm.Trong


lúcláixeđếnđó,chịcảmthấytràntrềhivọngvàrấtphấnkhích.Đếnnơirồi,
trongkhiđingónghiêngquacáccửahiệutrongtrungtâmkhuphố,chịthấyvui
vui.Nhưngkhivàođếnbêntronggianhàng,cảmgiáccủachịthayđổi.Chịthấy
căngthẳng,nhấtlàkhicửahiệuđơngđúc.Chịcảmnhậnđượcmộtsựthơithúc
phảirờikhỏicửahiệu,vàkếđếnlàcảmgiácgấpgápvềthờigian.Khichịđứng
xếphàngđợimuagìđó,chịnhậnthấymìnhmấtkiênnhẫnvàlolắng.Nếuvị

kháchđứngtrướcchịcóqnhiềuđồhoặcđiđổihàng,chịthấyrấtkhóchịu.
Chịthấynhẹnhõmkhiđếnđượcquầyđăngkívàđưathẻtíndụngchohọ,nhưng
đókhơngphảilàcảmgiácvuivẻmàchịcảmnhậnđượctrướckhimuahàng.
Yvonnenhậnrarằng,niềmhivọngvàsựphấnkhíchmàchịcóđượctrongkhi
láixeđếnkhuphốchínhlàcủcàrốtthơithúcchịđếnđó;nỗilolắngvàsựtức
giậnlàcâygậybuộcchịphảixếphàng.Trênđườngvềnhà,chịchưabaogiờ
cảmthấyvuivẻnhưkhiláixerờikhỏinhà.
Đốivớinhiềungười,sựnhậnthứcnàykhiếnhọquaylưngkhỏiphầnthưởng
khơngđemlạisựthỏamãnkia.NhưngYvonnelựachọnphươngánkhác:nhìn
ngócácmặthàngtrongtủkínhđểcóđượcniềmvuitốiđa.Cảmgiácđứngtrong
khuphốđemđếnchochịcảmnhậnmàchịthíchnhất;chitiêuquảlàgâycăng
thẳng.Thậtngạcnhiên,khichịquyếttâmvớiýnghĩsẽkhơngmuasắmgìnữa,
vàcấtthẻtíndụngởnhàđểkhơngcócơhộichitiêuqnhiều,chịtrởvềnhà
trongtâmtrạngvuivẻhơnlàkhichitiêunhiềutiền.
Khibạnhiểurõcáchmàcái-gọi-làphầnthưởngkhiếnbạncảmnhận,
thìđólàlúctốtnhấtđểbạnđưaracácquyếtđịnhkhơnngoanvềviệc
phảilàmthếnàovàliệubạncómuốnvà“khenthưởng”bảnthân
khơng.

THÍNGHIỆMÝCHÍ:
THỬNGHIỆMLỜIHỨAVỀPHẦNTHƯỞNG
Hãythửnghiệmlờihứavềphầnthưởngvớisựcámdỗmàbạnvẫn
thườngxitheobởinãonóivớibạnrằng,bạnsẽvuivẻ.Nhữnglựa
chọnphổbiếnnhấttrongkhóahọccủatơilàđồănnhanh,đimuasắm,
xemtruyềnhìnhvàlãngphíthờigiantrênmạnginternetđểkiểmtrathư
điệntửhoặcchơibài.Bạnhãytựthỏamãnmộtcáchcóýthức,nhưng
đừngvộivãkhiđangtrảinghiệmnhé.Hãychúýđếnnhữngcảmnhận
màlờihứavềphầnthưởngmanglại:sựướcđốn,niềmhivọng,sựphấn

khích,nỗilolắng,chảynướcmiếng–bấtkểlàgì,miễnlànóđangdiễn
ratrongnãovàcơthể.Sauđó,hãychophépbảnthânđầuhàng.Trải
nghiệmđósovớisựkìvọngcósựkhácbiệtnàokhơng?Cảmnhậnvềlời
hứavềphầnthưởngcótanbiếnkhơng–haynótiếptụcthơithúcbạnăn
nhiềuhơn,tiêunhiềutiềnhơn,hoặcởlạilâuhơn?Bạncóthấythỏamãn
khơng?Haybạnchỉđơngiảnđếnđượccáiđíchlàkhơngthểtiếptục,bởi
vìbạnđãăncăngbụng,kiệtsức,tứcgiận,hếtthờigian,hoặchết“phần
thưởng”?
Nhữngngườithửphươngphápnàythườngcómộttronghaikếtquảnhư
sau.Mộtsốngườinhậnthấyrằng,khihọthựcsựchúýđếntrảinghiệm
tựthỏamãn,họcầnítthứhơnlàhọtưởngđểcảmthấythỏamãn.Những
ngườikhácthấyrằng,trảinghiệmđóhồntồnkhơngkhiếnhọthỏa
mãn,vàchothấysựkhácbiệtrõrệtgiữalờihứavềphầnthưởngvàtrải
nghiệmthựctế.Cảhainhậnđịnhnàyđềucóthểtraochobạnsựtựchủ
lớnhơnđốivớithứcócảmgiácgiốngnhưhànhvimấtkiểmsốt.

TẦMQUANTRỌNGCỦAMONG
MUỐN
Trongkhichúngtagặprắcrốikhinhầmlẫnmongmuốnvớiniềmvui,thìgiải
pháplàkhơngnênxóabỏmongmuốn.Cuộcsốngthiếuđimongmuốncóthể
khơngcầnđếnnhiềusựtựchủ–nhưngđólàcuộcsốngkhơngđángsống.

Ngườinghiệncắtcơnthèm
Adamkhơngphảilàngườibiếttựkiềmchế.33tuổi,mộtngàyđiểnhìnhcủaanh
làuống10lirượu,hútcơ-ca-inmộtlầnvàđơilúcanhcịntựthưởngchomình
mộtliềuthuốckíchthíchEcstasy.Anhlạmdụngchấtgâynghiệntừlâu,banđầu
làuốngrượulúc9tuổivàhútcơ-ca-inlúc13tuổivàđếnkhitrưởngthành,anh
nghiệncầnsa,cơ-ca-in,thuốccóchứachấtgâynghiệnvàEcstasy.
Mọithứthayđổikểtừngàyanhđượcđưatừmộtbữatiệcđếnphịngcấp
cứu,vìđãvộivàngnuốttồnbộsốthuốccótrongngườiđểtránhbịbắtvìtàng

trữthuốctráiphép(khơngphảihànhđộngkhơnngoan,nhưngcơngbằngmà
nói,lúcđóanhtacũngkhơngởtrongtrạngtháiminhmẫn).Sựkếthợpcủabạch


phiến,Ecstasy,oxycodonevàthuốcngủgâytêkhiếnhuyếtáptụtmạnhvàgiảm
lượngơ-xytrongnão,ảnhhưởngđếntínhmạng.
Cuốicùng,mặcdùanhđãtỉnhlạivàkhơngcầnđếnsựchămsócđặcbiệt,
nhưngsựthiếuhụtơ-xytạmthờichothấysẽcịncónhiềuhậuquảkhólường.
Adamkhơngcịnthèmthuốcvàrượunữa.Việcdùngthuốchàngngàygiảm
xuốngmứckiêngkhemhồntồn,vàđiềunàyđượcxácnhậnthơngquacácđợt
xétnghiệmsáuthángsauđó.Sựthayđổikìdiệuđókhơngphảilàmộtbíẩnvề
mặttinhthần,hoặcsựthứctỉnhnàođósaukhianhchạmtránthầnchết.Theo
Adam,chỉđơngiảnlàvìanhkhơngcịnmongmuốnsửdụngcácchấtđónữa.
Việcnàycóvẻgiốngvớimộtsựkiệntíchcực,nhưngviệcmấtđimong
muốnđókhơngliênquanđếncơ-ca-invàrượu.Anhkhơngthểhìnhdungliệucó
gìkháccóthểgiúpanhthấyvuivẻhaykhơng.Sứclựcvềmặtthểchấtvàkhả
năngtậptrungcủaanhbiếnmất,vàcàngngàyanhcàngtrởnêntáchbiệtvới
mọingười.Mấtđikhảnăngmongđợiniềmvui,anhmấthếthivọngvàngày
càngrơivàotuyệtvọng.
Điềugìgâynênsựmấtmongmuốncủaanh?Chungiatâmthầnhọcthuộc
ĐạihọcColumbia,ngườiđiềutrịchoAdam,pháthiệnracâutrảlờikhiơng
chụpcắtlớpnãocủaanh.Sựthiếuhụtơ-xytrongkhianhqlạmdụngthuốcđể
lạimộtvếtthươngtronghệphầnthưởngtrongnãoAdam.
TheotờTâmthầnhọccủaHoaKì,trườnghợpcủaAdamlàkhácthường,do
sựthayđổimạnhmẽtừviệcnghiệnthuốcđếnviệcmấthồntồnquyềnnăng
“Tơimuốn.”Nhưngvẫncórấtnhiềutrườnghợpkhác,khingườitamấtđimong
muốnvàkhảnăngmongđợiniềmvui.Cácchungiatâmlígọiđólàchứng
anhedonia–theonghĩađen,đólàhiệntượng“khơngvui”.Nhữngngườimắc
chứnganhedoniamơtảcuộcsốngcủahọlàmộtchuỗinhữngthóiquenmà
khơngcósựkìvọngvềsựthỏamãn.Họăn,đimuasắm,giaolưuxãhội,vàcó

quanhệphứctạp,nhưnghọkhơngdựliệuniềmvuitừcáchoạtđộngnày.Khơng
cóniềmvui,họcũngmấtđiđộnglực.Quảlàkhóbướcrakhỏigiường,khibạn
hìnhdungthấykhơnggìcóthểkhiếnbạncảmthấyvuivẻ.
Khihệkhenthưởngkhơnghoạtđộng,kếtquảkhơngđángmãnnguyệnnhư
khinólãnhđạm.ĐólàlídokhiếnrấtnhiềubệnhnhânmắcchứngParkinson–
nãohọkhơngsảnsinhđủchấtđơ-pa-min–tuyệtvọng,thayvìthấynbình.
Trênthựctế,cácnhàkhoahọcthầnkinhhiệnđangnghingờrằng,hệkhen
thưởngkémhoạtđộnggópphầnvàocơsởsinhhọccủanỗituyệtvọng.Khicác
nhàkhoahọcquansáthoạtđộngnãocủanhữngngườituyệtvọng,họnhậnthấy


rằng,hệkhenthưởngkhơngthểduytrìhoạtđộng,ngaycảkhiđốimặtvớiphần
thưởngtrướcmắt.Đúnglàcómộtchúthoạtđộng,nhưngkhơngđủđểtạoracảm
giáctrọnvẹncủa“Tơimuốn”và“Tơisẵnsànglàmviệcvìphầnthưởngđó”.
Điềunàygâyrasựmấtmátmongmuốnvàđộnglựcmàrấtnhiềungườituyệt
vọngđangphảitrảiqua.

Lờicuối
Mongmuốnkhơngphảilàchiếnlượchànhđộngcủanão.Nhưchúngtađãthấy,
mongmuốncóthểlàsựđedọađốivớisựtựchủvàcũnglànguồncủaýchí.
Khiđơ-pa-minkhiếntađốimặtvớicámdỗ,chúngtaphảiphânbiệtđượcmong
muốnvớiniềmvui.Nhưngchúngtacũngcóthểvậndụngđơ-pa-minvàlờihứa
vềphầnthưởngđểtạođộnglựcchobảnthânvànhữngngườikhác.Saucùng,
mongmuốnkhơngtốtvàcũngkhơngxấu–vấnđềquantrọnglàchúngtacho
phépnóđưatađếnđâuvàliệutacóđủkhơnngoanđểbiếtkhinàonêntheođuổi
nóhaykhơng.


CHƯƠNG6
CẢMGIÁCTỒITỆDẪNĐẾNSỰ

ĐẦUHÀNG

M

ỗikhithấtvọng,bạnlàmgìđểcảmthấykháhơn?Nếugiốngnhưhầu
hếtnhữngngườikhác,bạnsẽchiềutheolờihứavềphầnthưởng.Theo
HiệphộiTâmlíHoaKì(APA),phươngphápxửlícăngthẳngphổbiến
nhấtlàcácchiếnlượckíchhoạthệkhenthưởngcủanão:ănuống,đimuasắm,
xemtruyềnhình,lướtwebvàchơiđiệntử.Vàtạisaokhơngnhỉ?Đơ-pa-minhứa
hẹnvớitarằng,tasẽcảmthấythúvị.Cũnglàtựnhiênkhichúngtatìmđến
cơngcụgiảiphóngđơ-pa-minlớnnhấtmỗikhitamuốncảmthấytốtđẹphơn.
Chúngtahãygọiđólàlờihứakhykhỏa.
Mongmuốncảmthấytốtđẹplàcơchếsinhtồnlànhmạnh,nóđượcgây
dựngtrongbảnnăngcủaconngườiynhưbảnnăngchạytrốnhiểmhọa.Nhưng
nơichúngtatìmđếnsựkhykhỏamớithựcsựquantrọng.Lờihứavềphần
thưởng–nhưchúngtađãthấy–khơngphảilúcnàocũngcónghĩalàchúngtasẽ
cảmthấythúvị.Thơngthường,nhữngviệcmàchúngtatìmđếnlạiđốinghịch
vớibảnthânchúngta.
Khitìmhiểuthêmvềtácđộngcủasựcăngthẳng,lolắngvàcảmgiáccólỗi
vềsựtựchủ,chúngtasẽnhậnthấyrằng,cảmgiáctồitệdẫnđếnsựđầuhàng
theocáchđángngạcnhiên.Nhữnglờicảnhbáohútthuốcđángsợkhiếnngười
nghiệnthuốcthèmthuốc,khủnghoảngkinhtếkhiếnngườitamuasắmvàtintức
buổitốicóthểkhiếnbạntăngcân.Khơng,vơlíq,nhưngconngườilàthếđấy.
Nếuchúngtamuốntránhnhữngthấtbạiýchícóliênquanđếncăngthẳng,
chúngtacầnphảitìmcáchcảmthấytốthơnmàkhơngcầntìmđếnsựcámdỗ.
Chúngtacũngsẽcầnphảitừbỏcácchiếnlượctựchủ–vídụcảmgiáccólỗivà
tựchỉtríchbảnthân–chúngchỉkhiếntacảmthấytồitệhơnmàthơi.

TẠISAOSỰCĂNGTHẲNGKHIẾN
CHÚNGTAMONGMUỐN?

Hóara,nãodễbịảnhhưởngnhấtbởicámdỗkhichúngtacảmthấytồitệ.Các
nhàkhoahọcđãnghĩracáchthứcthơngminhđểgâycăngthẳngchocácđối
tượngthamgiathínghiệm,vàkếtquảlnlngiốngnhau.Khingườinghiện
thuốchìnhdungđếnbuổikhámnhasĩ,họtrảiquacơnthèmthuốcngồi-mongmuốn.Khinhữngngườiănuốngvơđộđượcnóirằng,họsẽdiễnthuyếttrước
cơngchúng,họthèmthứcăncónhiềuđườngvớihàmlượngchấtbéocao.
Nhữngconchuộtthínghiệmbịcăngthẳngvớinhữngcúsốcđiệnkhơngđốn
trướcđược(đốivớicơthể,khơngphảiđốivớitrungtâmkhenthưởng!)sẽkhiến
chúngtìmđếnđường,rượu,hê-rơ-in,hoặcbấtcứphầnthưởngnàomàcácnhà
nghiêncứuđặtsẵntronglồng.Bênngồiphịngthínghiệm,sựcăngthẳngcủa
thếgiớithựclàmgiatăngnguycơtáinghiệnthuốc,nghiệnrượu,vàkhiếnngười
ănkiêngtừbỏchếđộ.
Tạisaocăngthẳnglạidẫnđếncáccơnthèm?Đólàmộtphầnnhiệmvụgiải
cứucủanão.Chúngtađãthấysựcăngthẳngtạoraphảnứngchiếnđấu-hoặc-bỏ
chạy,đólàmộtloạtthayđổicótổchứctrongcơthể,giúpbạnbảovệbảnthân
trướchiểmnguy.Nhưngnãokhơngchỉđượcthúcđẩyđểbảovệsựsống–nó
muốnbảovệtâmtrạngcủabạnnữa.Vìvậy,mỗikhibạncăngthẳng,nãosẽchỉ
chobạnhướngtớithứmànónghĩsẽgiúpbạnvuivẻ.Cácnhàkhoahọcvềthần
kinhchobiếtsựcăngthẳng–baogồmcáccảmxúctiêucựcnhưsựtứcgiận,
buồnchán,tựngờvựcvàlolắng–khiếnnãochuyểnsangtrạngtháitìmkiếm
phầnthưởng.Saucùng,bạnsẽthèmmónănhoặchoạtđộngmànãoliêntưởng
đếncùng,vớilờihứavềphầnthưởngvàbạnbịthuyếtphụcrằng,“phầnthưởng”
làcáchduynhấtgiúpbạncảmthấytốthơn.Vídụ,khingườinghiệncơ-ca-in
nhớđếncuộccãivãvớithànhviêntronggiađìnhhoặckhibịchỉtríchtrong
cơngviệc,hệkhenthưởngcủaanhtasẽđượckíchhoạt,vàanhtatrảiquacơn
thèmcơ-ca-inmãnhliệt.Hcmơncăngthẳngsảnsinhtrongqtrìnhxảyra
phảnứngchiếnđấu-hoặc-bỏchạy,cũnggiatăngsựkíchđộngcủacácnơ-ron
đơ-pa-min.Điềuđónghĩalàbạnđangbịcăngthẳng,vàmọicámdỗxuấthiện
trướcbạnsẽtrởnêncámdỗhơn.Vídụ,mộtnghiêncứusosánhsựhấpdẫncủa

bánhsơ-cơ-lavớinhữngngườithamgiatrướcvàsaukhihọbịbuộcphảicảm
thấytồitệvềbảnthân,bằngcáchnghĩvềnhữngthấtbạicánhân.Cảmgiáctồi
tệkhiếnchiếcbánhtrơngngonhơnvớitấtcảmọingười,nhưngngaycảnhững
ngườitừngnói,họkhơnghềthíchănbánhsơ-cơ-lavẫnđộtnhiênkìvọngrằng,
chiếcbánhsẽkhiếnhọthấyvuivẻ.
Trongnhữnggiâyphútkhơngcăngthẳng,cóthểchúngtabiếtrằng,thứcăn
khơngthựcsựkhiếnchúngtacảmthấytốtđẹphơn,nhưngsựminhmẫnnàytiêu
tantheogiókhichúngtabịcăngthẳng.Sựcăngthẳngđưachúngtađisai


hướng,khơngtntheosựkhơnngoannhạybénvàhướngtớibảnnăngíthữu
íchnhấtcủachúngta.Đólàsứcmạnhcủasựcăngthẳngvàđơ-pa-min:chúngta
bịlơikéoliêntụcđểđốimặtvớicácphươngánchiếnlượckhơnghiệuquả,
nhưngbộnãongunthủyvẫnkiênquyếttinrằng,cácchiếnlượcnàylàcánh
cổngdẫntớithiênđường.
DƯỚIKÍNHHIỂNVI:LỜIHỨACỦASỰKHYKHỎA
Bạntìmđếnđiềugìmỗikhithấycăngthẳng,lolắnghoặcphiềnmuộn?
Khibuồnchán,bạncódễdàngbịkíchđộnghơnbởisựcámdỗkhơng?
Bạncódễdàngbịxaolãnghơn,haychầnchừlâuhơnkhơng?Cảmgiác
tồitệảnhhưởngnhưthếnàođếntháchthứcýchícủabạn?
THÍNGHIỆMÝCHÍ:THỬNGHIỆMCHIẾNLƯỢCGIẢI
TỎACĂNGTHẲNGHIỆUQUẢ
Trongkhirấtnhiềuchiếnlượcgiảitỏacăngthẳngphổbiếnkhơngthể
khiếnchúngtacảmthấydễchịuhơn,thìmộtsốchiếnlượcvẫntỏrarất
hiệuquả.TheoHiệphộiTâmlíhọcHoaKì,phươngphápgiảitỏacăng
thẳnghiệuquảnhấtlàtậpluyệnhoặcchơithểthao,cầunguyệnhoặc
thamgiahoạtđộngtínngưỡng,đọcsách,nghenhạc,dànhthờigianởbên
bạnbèhoặcgiađình,đimát-xa,đidạo,ngồitĩnhtâmhoặctậpyogavà
dànhthờigianchomộtsởthíchsángtạonàođó.(Chiếnlượcíthiệuquả
nhấtlàđánhbạc,muasắm,hútthuốc,uốngrượu,ănuống,chơiđiệntử,

lướtinternetvàxemtruyềnhìnhhoặcxemphimhơnhaigiờ.)
Lầnsau,khibạncảmthấycăngthẳngvàchuẩnbịtìmđếnlờihứakhy
khỏa,hãycânnhắcviệcthửápdụngyếutốgiảmcăngthẳnghiệuquả
hơn.

Sựgiúpđỡnhonhỏgiúptanhớđếnphươngánhiệuquả
MỗikhiDenise–ngườiphụtráchpháttriểndựánkhởiđộngchươngtrìnhcơng
nghệcao–gặpmộtngàykhókhăntrongcơngviệc,cơtựthưởngchomìnhmột
chairượuvàghéthămtrangwebưathíchvềbấtđộngsản.Cơnhấpchuộttớitấp
vàocáclựachọnvơtậnvànhạtnhẽovềcácphịngkhách,bếpăn,sânvườn.
Khơnggiớihạnbảnthântạikhuvựclánggiềng,cơthườnggõtêncácthànhphố


ởxatíttắpđểxemởPortland,RaleighhoặcMiamicócănhộhoặcmảnhđấtnào
giảmgiákhơng.Sauchừngkhoảngmộtgiờ,cơcảmthấyvơvịvàkhơngđược
thưthái(chưanóiđếncảmgiáchơithấtvọngvềchiềudàikhunhàgiápbốnphố
gầnnhàvàmặttrướccáccửahiệukhơnglátđágranite).
Vàinămtrướcđó,khiDeniselàmcơngviệcítkhắtkhehơn,cơthíchđitập
yogasaugiờlàmviệc.Tậpluyệngiúpcơthưtháivàtỉnhtáo.Cơbiếtyogasẽ
giúpcơcảmthấytốthơnlànhữngbuổiuốngrượuvàghéthămtrangwebbất
độngsản,nhưngmỗikhinghĩđếnviệcphảiđếnlớptập,cơlạithấylỉnhkỉnh
q!Sựthơithúcphảivềnhàvàbậtnắpchaitrởnênmạnhmẽhơn.Denisecam
kếttậpyogatốithiểumộtlầnnhưmộtphầntrongthínghiệm.Khitậpluyện,cơ
cảmthấytốthơnvàcơkhơngtincơđãngănbảnthânkhơngtậpyogasuốtba
nămqua.Biếtrằng,bảnthâncóthểqnlầnnữavàrơivàothóiquencũ,một
buổitối,saukhitậpxong,cơghiâmlờimơtảvềcảmgiáctươiđẹpcơcóđược
saukhitậpyoga.Khibịcámdỗbỏtập,cơlạinghebảnghiâmđóđểtựnhắcnhở
bảnthân,vàcơbiếtrằng,mìnhkhơngthểtintưởngvàosựthơithúccủabảnthân
mỗikhicăngthẳng.
Cócáchnàonhắcnhởcáitơibịcăngthẳngcủabạnvềviệcthựcsự

khiếnbạncảmthấytốthơnkhơng?Bạncóthểtạosựkhuyếnkhíchnào
chobảnthântrướckhibịcăngthẳngkhơng?

TẠISAOCẢMGIÁCCĨLỖIKHƠNG
ĐEMLẠIHIỆUQUẢ?
TrướckhigọimộtcốcbiaGuinness,mộtngườiđànơng40tuổilấysổtayra.
Cốcbiađầutiên:9:04tối.Ýđịnhcủaơngtasao?Haicốcbia,nhiềunhấtrồi.
Cáchđóvàidặm,mộtphụnữtrẻbướcvàongơinhàcủahiệphội.Mườiphút
sau,chịviếtvàosổtay:Mộtlivodka.Bữatiệcmớichỉbắtđầuthơi!
Haingườiuốngrượunàythamgiamộtnghiêncứucủacácnhàtâmlíhọcvà
cácnhànghiêncứuvềchứngnghiệntạiĐạihọcbangNewYorkvàĐạihọc
Pittsburgh.Mộtnhómgồm144ngườiởđộtuổitừ18đến50,đượctraochocác
máytínhcánhâncầmtayđểghilạinhữnglầnhọuốngrượu.Mỗisáng,vàolúc
8giờ,họsẽđăngnhậpđểbáocáoxemhọcảmthấythếnàosaubuổiuốngrượu
tốihơmtrước.Cácnhànghiêncứumuốnbiết:Chuyệngìxảyrakhinhữngngười


uốngrượuuốngnhiềuhơndựđịnh?
Khơngcógìngạcnhiênkhinhữngngườiuốngqnhiềuvàotốihơmtrước,
cảmthấytồitệhơnvàosánghơmsau–họđauđầu,buồnnơn,mệtmỏi.Nhưng
nỗikhổđócủahọkhơngchỉdochấttàndưcủarượu.Rấtnhiềungườicảmthấy
cólỗivàxấuhổ.Càngcảmthấybảnthântồitệhơnvìđãuốngnhiềuvàobuổi
tốihơmtrước,họcàngmuốnuốngnhiềuhơnvàobuổitốihơmđó,vàtốihơm
saunữa.Cảmgiáctộilỗiđẩyhọtrởlạivớichairượu.
Chàomừngbạnđếnvớimộttrongnhữngmốiđedọalớnnhấtđốivớiýchí
trêntồncầu:“tácđộngtệhại”.Đượcđặtralầnđầutiênbởicácnhànghiêncứu
vềchếđộănkiêngtênlàJanetPolivyvàC.PeterHerman,tácđộngtệhạimơtả
chukìtựchiềutheoýmuốncủabảnthân,hốitiếc,vàđammêvơđộhơn.Các
nhànghiêncứunàynhậnthấyrằng,rấtnhiềungườiănkiêngcảmthấyvơcùng
tồitệmỗikhihọănqquyđịnh–mộtmiếngpizza,mộtmiếngbánh–đếnmức

họcảmthấynhưthểcảchếđộănkiêngcủahọđãxơihỏngbỏngkhơng.Thayvì
tốithiểuhóatácđộngxấubằngviệckhơngănthêmmiếngbánhnữa,họlạinói,
“Mìnhpháhỏngchếđộănkiêngrồi.Giờănhếtbánhcũngvậythơi.”
Khơngchỉviệcănnhầmmónmớitạoratácđộngtệhạichongườiănkiêng.
Ănnhiềuhơnngườikháccũngtạoracảmgiáccólỗi,vàcóthểkhiếnhọăn
nhiềuhơn(hoặcsauđóănuốngvơđộmộtmình).Theomộtnghiêncứukhơnghay-lắm,PolivyvàHermanđiềuchỉnhcânđểkhiếnnhữngngườiănkiêngtin
rằng,họđãtăng2kg.Họcảmthấythấtvọng,cólỗivàchánnảnvớichínhmình
–nhưngthayvìtìmcáchgiảmcân,họnhanhchóngtìmđếnthứcănđểổnđịnh
nhữngcảmgiácnày.
Khơngchỉnhữngngườiănkiêngmớichịuảnhhưởngcủatácđộngtệhại.
Chukìnàycóthểlặplạivớimọitháchthứcýchí.Tácđộngnàyđãđượctheo
dõiởnhữngngườicốbỏthuốc,ngườinghiệnrượucốgiữtỉnhtáo,ngườimua
sắmcốgắngtnthủđịnhmứcchitiêu...Dùtháchthứcýchílàgì,mơhìnhhoạt
độngvẫnchỉcómột.Sựđầuhàngkhiếnbạncảmthấymìnhthậttồitệ,vàcảm
giácđóthơithúcbạnlàmđiềuđóđểcảmthấytốthơn.Vàcịnchiếnlượcnào
nhanhnhất,rẻnhấtđểgiúpbạncảmthấytốtđẹphơnđây?Thơngthường,đó
chínhlàchiếnlượckhiếnbạncảmthấymìnhtồitệ.Bạntựnhủ,“Mìnhđãtrót
pháhỏng[chếđộănkiêng,địnhmứcchitiêu,sựtỉnhtáo,quyếttâm]rồi,đúnglà
tệhại.Thếthìmìnhđượctựdohưởngthụrồi.”Điềuquantrọngnữalà,khơng
phảilàsựđầuhàngđầutiênđảmbảosựtáinghiệnnghiêmtrọnghơn.Thayvào
đó,chínhlàcảmgiáccólỗi,xấuhổ,mấtkiểmsốtvàmấthivọngxuấthiệnsau
lầntáinghiệnđầutiên.Mộtkhiđãvướngvàochukìđórồi,dườngnhưkhơngcó


cáchnàođểthốtra,trừviệctiếptụcthựchiệnchukìđó.Việcnàydẫnđếnthất
bạiýchílớnhơnnữa,vànỗikhổsởsâuđậmhơnvìsauđó,bạnsẽ(lại)tiếptục
mắngnhiếcbảnthânvì(lại)đầuhàng.Nhưngthứmàbạntìmđếnđểđượclắng
dịukhơngthểchấmdứtchutrìnhđó,bởivìnóchỉtạoranhiềucảmgiáccólỗi
hơnmàthơi.
DƯỚIKÍNHHIỂNVI:KHIBẠNLÙIMỘTBƯỚC

Tuầnnày,hãychúýđặcbiệtđếncáchbạnxửlíthấtbạiýchí.Bạncóchỉ
tríchbảnthânvàtựnhủrằng,sẽkhơngbaogiờthayđổikhơng?Bạncó
cảmgiácnhưthểbướclùiđóchothấysailầmcủabạnkhơng–rằng,bạn
lườibiếng,ngungốc,thamlam,hoặckémcỏikhơng?Bạncócảmthấy
thấtvọng,cólỗi,xấuhổ,tứcgiậnvàmệtmỏikhơng?Bạncócoibướclùi
đólàsựbiệnminhđểtựchiềutheoýmìnhthêmkhơng?

PHÁVỠCHUKỲTỆHẠI
HainhàtâmlíhọcClaireAdamstạiĐạihọcbangLouisianavàMarkLearytại
ĐạihọcDukethiếtlậpmộtnghiêncứuđảmbảosẽkhơigợitácđộngtệhại.Họ
mờinhữngphụnữtrẻlnphảicanh-chừng-cân-nặngvàophịngthínghiệm,sau
đókhuyếnkhíchhọănbánhnướngvàkẹovìlợiíchcủangànhkhoahọc.Các
nhànghiêncứunàyđưaragiảthuyếthấpdẫnvềcáchphávỡchukỳtệhại.Họ
chorằng,nếucảmgiáccólỗihủyhoạisựtựchủ,rấtcóthểmặtđốilậpcủacảm
giáccólỗisẽhỗtrợsựtựchủ.Chiếnlượckhơngchắcthànhcơngcủahọlà:
khiếnchomộtnửanhữngngườiănkiêngbánhnướngnàycảmthấytốthơnvề
việcđầuhàng.
Nhữngngườithamgiađượcnghenóirằng,họsẽthamgiahaicuộcnghiên
cứutáchbiệt:mộtnghiêncứuvềtácđộngcủathựcphẩmđốivớitâmtrạng,và
mộtcuộcnếmthửhươngvịcủacácloạiđồngọtkhácnhau.Trongnghiêncứu
đầutiên,tấtcảnhữngngườinàyđượcđềnghịchọnbánhnướngphủsơ-cơ-la
hoặcbánhnướngphủkem,vàănhếtchiếcbánhtrongvịngbốnphút.Họcũng
đượcđềnghịuốnghếtmộtcốcnước–bíquyếtcủacácnhànghiêncứunhằm
đảmbảohọcảmthấykhóchịuvìnobụng.Sauđó,họđiềnthơngtinvềcảmgiác
củabảnthânvàogiấykhảosát.
Trướccuộcnếmthửđồngọt,mộtnửasốphụnữnàynhậnđượcthơngđiệp


đặcbiệt,đượcthiếtkếnhằmgiảmbớtcảmgiáccólỗicủahọ.Ngườithínghiệm
nóirằng,đơikhinhữngngườithamgiacảmthấycólỗikhiănhếtcảchiếcbánh

nướng.Sauđó,khuyếnkhíchnhữngngườinàykhơngnênqkhắtkhevớibản
thân,vàlưuýrằng,conngườiaiaicũngcólúctựchiềutheoýmình.Những
ngườiphụnữcịnlạikhơngnhậnđượctinnhắnnào.
Sauđóđếncuộcthửnghiệmxemliệusựtựthathứcóphávỡchukìtệhại
haykhơng.Ngườithínghiệmmờimỗingườiănkiêngănbabátkẹolớn–kẹo
sơ-cơ-la,bơvàđậuphộnghiệuReese’sPoppers,kẹohoaquảhiệuSkittles,và
kẹoviêndẹthiệuYorkPeppermint–đượclựachọnkĩlưỡngnhằmhấpdẫn
nhữngchiếcrănghảongọt.Họđượcucầuchọnvàđánhgiácácloạikẹo,và
đượcmờiănchừngnàotùythích.Nếuhọvẫncảmthấycólỗivìđãănchiếc
bánhnướng,họsẽtựnhủ:“Mìnhphávỡchếđộănkiêngrồi,vậynênnếuăn
mấycáikẹoSkittlesnàycũngcókhácgìđâu?”
Saucuộcnếmhươngvịkẹo,ngườithínghiệmcâncácbátkẹođểxemmỗi
ngườithamgiađãănbaonhiêuviênkẹo.Sựcanthiệpnhằmtạocảmgiáctựtha
thứquảlàthànhcơngrõrệt:nhữngphụnữnhậnđượctinnhắnchỉăn28gam
kẹo,sovới70gamcủanhữngngườikhơngđượckhuyếnkhíchđểthathứcho
bảnthân.Hầuhếtmọingườiđềubấtngờtrướcpháthiệnnày.Thơngthườngai
cũngnghĩrằng,tinnhắn“Conngườiaiaicũngcólúctựchiềutheoýmình;
đừngqkhắtkhevớibảnthân”sẽchỉcótácdụngchophépnhữngngườiăn
kiêngănnhiềuhơnmàthơi.Nhưng,việcthốtkhỏicảmgiáccólỗiđãngăncản
nhữngngườiphụnữkiaănqnhiềutrongcuộcthửnếmvịkẹo.Cóthểchúng
tanghĩrằng,cảmgiáccólỗithơithúcchúngtasửasai,nhưngđóchỉlàcáchnữa
khiếncảmgiáctồitệdẫnđếnsựđầuhàng.

Khơngđượctựthathứ!
Ngaykhitơiđềcậpđếnsựtựthathứtrongkhóahọc,cuộctranhluậnbắtđầusơi
nổi.“Nếutơikhơngnghiêmkhắcvớibảnthân,tơisẽkhơngbaogiờhồnthành
việcgìhết”,“Nếutơithalỗichomình,tơisẽchỉlàmvậynữamàthơi”,“Vấnđề
củatơikhơngphảilàtơiđãqnghiêmkhắcmàlàchưađủnghiêmkhắcvớibản
thân!”Đốivớinhiềungười,tựthathứgiốngnhưlờibiệnhộvàsẽchỉdẫnđếnsự
tựbngthảnghiêmtrọnghơn.Cáchọcviêncủatơilậpluậnrằng,nếuhọdễdãi

vớibảnthân–tứclànếuhọkhơngtậptrungvàothấtbại,chỉtríchbảnthânkhi
khơngđápứngcáctiêuchuẩncaochótvótcủamình,hoặcđedọabảnthânvới
cáchậuquảkinhkhủngnếuhọkhơngcảithiện–họsẽtrượtvàocáibẫycủasự