Mona lisa

Mona Lisa
Mona Lisa
tiếng Ý: La Gioconda, tiếng Pháp: La Joconde
Leonardo da Vinci, c. 1503–1506
Tranh sơn dầu, 77 × 53 cm, 30 × 21 in
Bảo tàng Louvre, Paris
Mona Lisa (tiếng Ý của "Bà Lisa"; tiếng Tây Ban Nha: La Gioconda; tiếng Pháp: La Joconde) là
bức tranh sơn dầu nổi tiếng của hoạ sĩ người Ý Leonardo da Vinci, một trong những hoạ sĩ nổi tiếng
nhất trong lịch sử hội hoạ thế giới. Hiện bức tranh này được lưu giữ tại bảo tàng Louvre, Pháp.
Bí ẩn nụ cười Mona Lisa
Bức tranh nàng Mona Lisa của Leonardo da Vinci đã tạo cảm hứng cho rất nhiều nhà phân tích, từ
nghệ thuật tới khoa học, từ phân tích quang học tới phân tích tâm lý học, hình thành hình ảnh "nụ
cười Mona Lisa" trong văn học, đại diện cho một cái gì đó rất bí ẩn.
Khuôn mặt nàng Mona Lisa trong tranh khiến người ta không thể đoán định rằng nàng có đang cười
hay không. Nhìn riêng đôi mắt, bạn sẽ thấy ánh lên rất nhiều ý vui, ý lạc quan, yêu đời. Nhưng nhìn
thấp xuống khoé miệng, đôi môi, ta lại thấy nàng nghiêm nghị đến kỳ lạ. Trong cái miệng đó, ta lại
thấy rõ sự hồi hộp, lo lắng trong cái nhếch mép cười. Bộ mặt Mona vừa cười, vừa nghiêm nghị đã trở
thành đề tài bàn cãi trong rất nhiều các cuộc khẩu chiến và bút chiến.
Nhà sinh học thần kinh Margaret Livingstone của Đại học Harvard (Hoa Kỳ) cho rằng đó là do bản
thân cảm xúc thị giác người xem: "Mỗi khi nhìn, bạn nhìn những chấm riêng rẽ, nhưng thị giác ngoại
biên thì tập hợp chúng lại với nhau và trộn lẫn màu sắc, vì thế bạn chuyển động mắt chung quanh và
tạo nên những thay đổi trong khi nhìn".
Christopher Tyler và Leonid Kontsevich của Viện nghiên cứu mắt Smith-Kettlewell ở San Francisco
(Hoa Kỳ) đã điều chỉnh một bức ảnh kỹ thuật số được chụp lại từ bức tranh này, bằng cách bổ sung
vào đó các nhiễu loạn thị giác – giống như những vết nhiễu trên một kênh tivi kém. Sau đó, họ yêu
cầu 12 người quan sát đánh giá cảm xúc của nhân vật trên tranh, phân theo 4 bậc, từ buồn rầu tới
hạnh phúc. Kết luận: hệ thống thị giác của chúng ta bị nhiễu bởi nhiều nguồn, như: số lượng photon ít
nhiều đập vào các tế bào cảm nhận ánh sáng trong mắt, hoạt động sai lệch ngẫu nhiên của các sắc tố
hấp thụ photon, và sự loé sáng ngẫu nhiên của các nơron có nhiệm vụ mang tín hiệu thị giác tới não.
Còn một điều nữa mà bây giờ ta vẫn chưa lý giải được đó là Lisa trong bức tranh không có lông mày.
Danh tính

Mona Lisa (Lisa del Giocondo), vợ của thương gia Francesco del Giocondo ở thành phố Firenze, Ý là
những ghi chú bên lề cuốn sách của một người bạn của Leonardo de Vinci khi danh họa này đang vẽ
bức tranh. Nhân vật trong tranh xác định lần đầu tiên bởi nhà văn Ý Giorgio Vasari vào năm 1550, và
bức tranh được vẽ trong khoảng thời gian từ năm 1503 đến năm 1505 [1].
Tiết lộ 25 bí mật mới nhất về Mona Lisa
Những bức hình mới chụp đã làm hé lộ 25 điều chưa từng biết về
nàng Mona Lisa, bao gồm bằng chứng cho thấy Leonardo da Vinci có
vẽ lông mày cho nàng, giải quyết một tranh cãi từ lâu là người đẹp
không có lông mày.
Các hình ảnh nằm trong cuộc triển lãm Mona Lisa Secrets Revealed, là kết quả cuộc nghiên cứ mới
nhất của kỹ sư Pascal Cotte người Pháp, và hiện được trưng bày tại Trung tâm Metreon, San
Francisco, Mỹ.
Cotte, người sáng lập ra Viện công nghệ Lumiere, đã scan bức tranh bằng máy ảnh Multi-spectral
240-megapixel do ông tự thiết kế, trong đó sử dụng 13 dải sóng từ tia tử ngoại cho tới hồng ngoại.
Các bức ảnh chụp được đã bóc dần những lớp sơn màu và sự biến đổi của hàng thế kỷ, làm hé lộ tia
sáng về quá trình danh họa đưa người đẹp vào trong tranh.
"Khuôn mặt của Mona Lisa trở nên to hơn một chút và nụ cười thì khác, đôi mắt cũng khác", Cotte
nói. "Nụ cười trông có vẻ nổi bật hơn cả".
Ảnh: Livescience.
Bức ảnh cận cảnh về đôi mắt trái của Mona Lisa làm lộ ra một nét bút lông trên vùng lông mày của
nàng. "Tôi là một kỹ sư và một nhà khoa học, vì vậy đối với tôi mọi thứ phải logic. Và hoàn toàn phi
logic khi Mona Lisa lại không có lông mày hay lông mi", Cotte nói. "Tôi đã phát hiện thấy một sợi
lông mày".
Một câu hỏi hóc búa khác nữa là vị trí của cánh tay phải, nằm ngang dưới bụng nàng. Đây là lần đầu
tiên có một họa sĩ đặt cánh tay và cổ tay của người mẫu ở vị trí như vậy. Mặc dù các họa sĩ khác
không hiểu dụng ý của da Vinci, nhưng họ vẫn bắt chước.
Cotte phát hiện thấy màu vẽ ở ngay dưới cổ tay phải hoàn toàn khớp với màu lớp vải phủ đầu gối
nàng. Vì vậy điều này hoàn toàn có nghĩa: cánh tay và cổ tay nàng đỡ một tấm chăn.
"Cổ của cánh tay phải ở ngay trên bụng. Nhưng nếu bạn nhìn kỹ trong ánh sáng hồng ngoại, bạn sẽ
hiểu rằng nàng đã đỡ một tấm chăn phủ bằng cổ tay mình", Cotte nói.

Các bức ảnh hồng ngoại còn tiết lộ những nét vẽ mở đầu của họa sĩ nằm ở tận dưới các lớp sơn màu,
điều này cho thấy người đàn ông thời Phục hưng này cũng là một con người. "Nếu bạn nhìn vào bàn
tay trái sẽ thấy vị trí đầu tiên của một ngón tay, nhưng sau đó ông đã đổi thành vị trí khác", Cotte nói.
"Kể cả Leonardo da Vinci cũng đã do dự khi vẽ".
Những tiết lộ khác bao gồm:
• Dải đăng ten trên váy của Mona Lisa
• Sự trong suốt của mạng che mặt cho thấy họa sĩ đầu tiên vẽ một phong cảnh,
sau đó đã sử dụng kỹ thuật vẽ trong suốt để đắp tấm mạng che mặt lên đó.
• Sự thay đổi trong vị trí của ngón trỏ và ngón giữa của tay trái.
• Khuỷu tay bị sửa do bị một hòn đá ném vào, vào năm 1956.
• Tấm chăn phủ đầu gối Mona Lisa cũng phủ lên bụng.
• Ngón tay trái chưa được hoàn thiện hết.
• Một vết bẩn tình cờ ở trên góc mắt và cằm, đi ngược quan điểm rằng Mona
Lisa bị ốm.
• Mona Lisa được vẽ trên tấm bảng gỗ dương chưa mài nhẵn, ngược lại với các
phỏng đoán.
Trong bức hình lớn hơn, Cotte cho biết ông đã đứng lùi lại và nhìn vào bức ảnh hồng ngoại được
phóng to của nàng Mona Lisa, khi đó vẻ đẹp và sự bí ẩn của nàng nổi bật lên rõ nét.
"Nếu bạn đứng trước một hình ảnh to lớn của Mona Lisa, bạn sẽ hiểu tức thì vì sao nàng lại nổi tiếng
như vậy. Đó là thứ mà bạn phải nhìn tận mắt", Cotte nói.
M.T. (theo Livescience)
Vì sao nụ cười của Mona Lisa bí ẩn?
Trong nhiều thế kỷ, các họa sĩ, sử gia và khách du lịch bị hút hồn bởi nụ cười
mỉm hư ảo của nàng Mona Lisa. Giờ đây, dường như sức mạnh thôi miên
trong kiệt tác của Leonardo da Vinci lại nằm ở một điều không ai ngờ tới:
những rối nhiễu ngẫu nhiên trong hệ thống thị giác của con người.
Christopher Tyler và Leonid Kontsevich tại Viện nghiên cứu mắt Smith-Kettlewell ở San Francisco
(Mỹ) đã điều chỉnh một bức ảnh kỹ thuật số được chụp lại từ bức tranh này, bằng cách bổ sung vào
đó các nhiễu loạn thị giác - giống như những vết nhiễu trên một kênh tivi kém. Sau đó, họ yêu cầu 12
người quan sát đánh giá cảm xúc của nhân vật trên tranh, phân theo 4 bậc, từ buồn rầu tới hạnh phúc.

Đúng như dự đoán, các vết nhiễu làm rìa môi của Mona Lisa nhếch lên khiến nàng trông hạnh phúc
hơn, còn những vết nhiễu kéo phẳng đôi môi lại tạo cho nàng một vẻ buồn bã.
Tyler cho biết, hệ thống thị giác của chúng ta bị nhiễu bởi nhiều nguồn, như: số lượng photon ít nhiều
đập vào các tế bào cảm nhận ánh sáng trong mắt, hoạt động sai lệch ngẫu nhiên của các sắc tố hấp thụ
photon, và sự loé sáng ngẫu nhiên của các nơron có nhiệm vụ mang tín hiệu thị giác tới não.
Những nguồn nhiễu tự nhiên này khiến cho người quan sát tin rằng sắc thái tình cảm của nhân vật
trên tranh đang thay đổi phảng phất, mà không nghĩ rằng thực sự cái mà họ nhìn thấy chỉ là một dạng
biểu lộ song mơ hồ.
"Đó có thể là một phần tạo nên sức mạnh huyền bí của bức tranh" -ông nói - điều mà Leonardo chắc
phải nhận ra theo bản năng.
B.H. (theo NewScientist)
Bí mật về hiện tượng ảo giác (phần II)
Nụ cười của Mona Lisa cũng gây ảo giác. Càng nhìn lâu vào khuôn mặt nàng, bạn càng
thấy đôi mắt ấy đang cười, rất kiêu sa và rất mãn nguyện. Nhưng chỉ cần nhìn xuống
khoé miệng một chút, bạn sẽ thấy khuôn mặt người thiếu nữ nghiêm nghị kỳ lạ. Đột
nhiên, bạn không hiểu nàng đang vui hay buồn, thanh thản hay lo lắng.
Trong phần trước chúng tôi đã đề cập tới hiện tượng “mù chớp nhoáng”, giải thích vì sao cặp mắt
thường bỏ sót một số chi tiết nhất định khi ta quan sát một khung cảnh nào đó. Hoạ sĩ, triết gia, nhà
khoa học thiên tài người Italia Leonardo DaVinci đã “vô tình” lợi dụng hiện tượng này để sáng tạo ra
nụ cười bí hiểm có một không hai trên khoé miệng Mona Lisa.
Nhà khoa học thần kinh Margaret Livingstone (Mỹ) giải thích, khi chăm chú nhìn vào đôi mắt của
Mona Lisa, bạn chỉ “khoanh” được một khu vực rất nhỏ bên lông mày và gò má. Vì vậy, bạn không
nhìn thấy toàn bộ khuôn mặt và không gian đằng sau bức tranh. Khi đó, các nét mờ trên gò má Mona
Lisa sẽ hiện lên khá rõ, khiến bạn có cảm giác khoé môi của người phụ nữ cũng được kéo nhếch lên
và tô đậm hơn. Kết quả, bạn thấy người phụ nữ cười. Ngược lại, khi bạn nhìn vào miệng nàng thì
hiệu ứng này cũng lập tức biến mất cùng với nụ cười ấy. Thì ra, nụ cười này vừa thật, vừa ảo. Người
xem tranh Mona Lisa rất khó nhận thấy khi nào nàng cười thật và khi nào nàng cười ảo. Đây chính là
bí mật lớn nhất về Mona Lisa, nó giải thích vì sao mấy trăm năm nay, người xem luôn có cảm xúc rất
Những sắc thái tình cảm
khác nhau trên mặt nàng

Mona Lisa khi có các nhiễu
thị giác.
Mona Lisa, nỗi
buồn lo ẩn dưới
nụ cười.
trái ngược khi đứng trước bức tranh này. Có điều, khi sử dụng “mẹo” này, Leonardo DaVinci có lẽ đã
không vận dụng đến kiến thức khoa học mà dựa vào kinh nghiệm của một nghệ sĩ nhiều hơn.
“Mắt thần”
Bài nghiên cứu của Giáo sư Itzhak Fried, Đại học California (Mỹ) đăng trên tạp chí khoa học The
Lancet năm 1992 khẳng định: "Để nhận biết hình ảnh, con người cần rất ít thực tế". Đây là một kết
luận thật khó hiểu. Để tìm hiểu xem Fried nói gì, một lần nữa, chúng ta lại phải quay lại… Mona
Lisa.
Fried cho mời 100 người đàn ông tới một cuộc thử nghiệm. Ông chia họ làm hai nhóm. Nhóm thứ
nhất được nhìn thấy bản sao của Mona Lisa treo trên tường, còn nhóm thứ hai tới một căn phòng
trống trơn để nghe một người kể về bức tranh. Sau đó ông mời hai nhóm tới một căn phòng khác và
đề nghị họ miêu tả lại bức tranh. Trong khi những người này miêu tả, Fried dùng một phương pháp
đặc biệt để đo các hoạt động trong não bộ của họ. Kết quả thật kỳ lạ: Não bộ của những người này
đều vận động các tế bào giống hệt nhau và “bức tranh” mà họ kể lại khá giống nhau: Chúng đều là
sản phẩm của rất ít thực tế và rất nhiều tưởng tượng.
“Điều quan trọng không phải là chúng ta nhìn thấy bức tranh thật hay chỉ ngồi tưởng tượng. Mỗi
người đều có một con mắt thần - bộ phận lưu giữ các hình ảnh tưởng tượng - giúp chúng ta có thể
tổng hợp hình ảnh và trình bày một khung cảnh nhất định”, Fried nói.
Thực tế và ảo giác
Tại sao bạn luôn có cảm giác rằng bạn có một bức tranh đầy đủ và thực tế về cuộc hiện sinh này?.
“Bởi vì rất hiếm khi bạn gặp được ai đó chỉ cho thấy điều ngược lại!”, các nhà nghiên cứu hành vi
giải thích.
Não bộ của bạn luôn thu nạp và xử lý một số hình ảnh mà mắt bạn “quét” được từ thực tế, nhưng nó
còn thu nhận một khối lượng lớn hơn nhiều các hình ảnh từ kho kinh nghiệm và trí tưởng tượng của
bạn. Mặt khác, việc não bộ của bạn lựa chọn “thực tế” nào lại do trí tưởng tượng quyết định. Ví dụ,
mắt bạn “quét” được toàn cảnh một cánh đồng gồm nhiều bươm bướm và chuột, nhưng nếu trí tưởng

tượng của bạn chỉ “thích” bươm bướm thôi chẳng hạn, thì não bộ sẽ tự động xoá những con chuột ra
khỏi bức tranh. Kết quả là bạn chỉ nhớ được một bức tranh toàn bươm bướm. Tóm lại, bức tranh
tổng thể về thế giới của bạn phần nhiều là tưởng tượng chứ không phải thực tế. Nói cách khác, thế
giới chỉ do ảo giác mà có.
Các nghiên cứu mới nhất về khoa học thần kinh cho biết, không ai có thể cùng một lúc nhìn thấy tất
cả những chi tiết của một bức tranh. Mỗi vật thể, dưới con mắt của người khác sẽ có một hình thù
khác hẳn. “Nhìn và lựa chọn hình ảnh là một quá trình sáng tạo, y hệt như vẽ một bức tranh vậy. Sản
phẩm của nó chỉ vô tình trùng lặp với thế giới của những hiện tượng vật lý mà thôi”, các nhà khoa
học giả thuyết.
Chuyện chọn áo nhầm màu trong siêu thị
Nếu giả thuyết trên được ủng hộ hoặc kiểm chứng thì đó sẽ là một tin mừng lớn với nhà vật lý thiên
tài Isaac Newton. Cuối thế kỷ 17, Newton đã có ý tưởng cho rằng, mọi vật tự nó đều không có màu
Ảo giác "Hoa
thủy tiên" của
Salvador Dali.