Ebook Essentials of anatomy and physiology: Phần 2

3957_Ch11_282-305 06/10/14 10:50 AM Page 282

Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor
To remove this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping

CHƯƠNG

Máu


3957_Ch11_282-305 06/10/14 10:50 AM Page 283

Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor
To remove this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping

M C TIÊU H C T P
■

Mô t thành ph n và gi i thích các ch c năng c a huy t tương

■

Bi t tên c a các mô t o máu chính và các lo i s n ph m c a t bào
máu.

■

Nêu ch c năng c a các t bào h ng c u, bao g m c protein và
khoáng ch t c n thi t .

■

Bi t tên c a các ch t dinh dư ng c n thi t cho s s n xu t h ng c u, và
tr ng thái ch c năng c a m i ch t.

CHƯƠNG CHÍNH
Đ c đi m c a
huy t tương
T bào máu
H ng c u
Ch c năng
S n xu t và tu i
th ,trư ng thành
Các lo i máuT
bào b ch c u
Phân lo i ch c
năng
Ti u c u
Ch c năng

Gi i thích làm th nào tình tr ng thi u oxy có th thay đ i t l s n xu t t bào
h ng c u.
■

■

Mô t nh ng đi u gì x y ra v i các t bào h ng c u khi đ n cu i vòng đ i

; Đi u gì x y ra v i hemoglobin?

■

Gi i thích nhóm máu ABO và Rh.

■

Bi t tên c a 5 lo i b ch c u và mô t ch c năng c a t ng lo i.

■

Cho bi t ti u c u là gì và gi i thích cách chúng liên quan đ n c m máu.

■

Mô t 3 giai đo n c a quá trình đông máu hóa h c

Phòng ng a đông
máu b t thư ng

Gi i thích cách c c máu đông b t thư ng đư c ngăn ch n trong h th ng
m ch máu.
■
■

Nêu các giá tr bình thư ng trong công th c máu toàn ph n.

THU T NG

M I

Nhóm ABO (A-B-O GROOP)
Albumin (al-BYOO-min)
Bilirubin (BILL-ee-roo-bin)
Đông máu hóa h c (KEM-ikuhl
KLAH-ting)
S ngh n m ch (EM-boh-lizm)
H ng c u (e-RITH-roh-sight)
Hemoglobin (HEE-moh-GLOW-bin)
S c m máu (HEE-moh-STAY-sis)
Heparin (HEP-ar-in)
S mi n d ch (im-MYOO-ni-tee)
B ch c u (LOO-koh-sight)
Đ i th c bào (MAK-roh-fahj)
Nguyên h ng c u (NOR-mohblast)
H ng c u lư i(re-TIK-yoo-lohsight)
y u t Rh (R-H FAK-ter)
Ti u c u (THROM-boh-sight)
Huy t kh i (THROM-bus)

B NH LÂM SÀNG
LIÊN QUAN
Thi u máu (uh-NEE-mee-yah)
Đ m phân bi t (DIFF-er-EN-shul
KOWNT)
Nguyên h ng c u huy t tr sơ
sinh (e-RITH-roh-blass-TOHsis fee-TAL-is)
Hematocrit (hee-MAT-oh-krit)
Hemophilia (HEE-moh-FILL-ee-ah)

Ch ng vàng da (JAWN-diss)
B nh b ch c u (loo-KEE-mee-ah)
Ch ng tăng b ch c u (LOO-kohsigh-TOHsis)
RhoGAM (ROH-gam)
Tissue typing (TISH-yoo-TIGHping)
Typing H cross-matching (TIGHping H KROSS-match-ing)

Ô 11–1
Thi u máu
Ô 11-2
B nh vàng da
Ô 11–3
B nh Rh c a tr sơ
sinh
Ô 11–4
B nh b ch
c u
Ô 11–5
các ki u t bào b ch c u: HLA
Ô 11–6
Hemophilia
Ô 11–7
Làm tan và ngăn
ng a c c máu đông

Các thu t ng xu t hi n d ng in đ m trong văn b n chương đư c xác đ nh trong
b ng thu t ng , b t đ u t trang 603.

283

3957_Ch11_282-305 06/10/14 10:50 AM Page 284

Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor
To remove this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping

284 Máu

M

t trong nh ng th thu t y t ph bi n và đơn
gi n nh t là truy n máu. Tuy nhiên,như b n bi t,
truy n máu c a m t cá nhân không ph i là
luôn tương thích v i ngư i khác. Nhóm máu ABO đư c
phát hi n vào đ u nh ng năm 1900 b i Karl LHsteiner,
1 ngư i M g c Australia . Ông cũng đóng góp vào vi c
khám phá y u t Rh năm 1940. Vào năm 1940s, Charles
Drew, 1 ngư i M g c Phi, phát tri n k thu t đ ch bi n
và b o qu n huy t tương, cái mà sau đó có th đư c
dùng trong truy n máu cho ngư i thu c bât k nhóm
máu nào. Ngày nay khi chúng ta hi n máu , máu c a
chúng ta có th đư c trao cho ngư i nh n như máu
nguyên ch t, ho c nó có th đư c tách ra thành t ng
ph n c u thành c a nó, và ngư i nh n s ch nh n
nh ng ph n h c n, ch ng h n như h ng c u, huy t
tương, y u t 8, ho c ti u c u. M i ph n có m t ch c
năng c th , và t t c các ch c năng c a máu là r t c n
thi t cho s s ng c a chúng ta.

Các ch c năng chính c a máu là v n chuy n, đi u
hòa và b o v . Nh ng ch t đư c v n chuy n b ng máu
bao g m ch t dinh dư ng, ch t th i, khí và hormone.
Máu góp ph n vào vi c đi u ch nh cân b ng ch t l ng đi n gi i, cân b ng acid-base và nhi t đ cơ th . B o v
ch ng l i tác nhân gây b nh b i t bào b ch c u, và cơ
ch đông máu ngăn ng a m t máu quá m c sau khi b
thương. M i ch c năng đư c đ c p chi ti t hơn trong
chương này.

Đ c đi m c a máu
Máu có đ c đi m sinh lý đ c bi t:
S lư ng —m t ngư i có 4 đ n 6 lít máu, tùy thu c
vào kích thư c c a h . Trong t ng th tích máu c a
cơ th con ngư i, 38% đ n 48% g m các t bào máu
khác nhau, còn đư c g i là các y u t hình thành.
Ph n còn l i 52% đ n 62% th tích máu là huy t
tương, ph n l ng c a máu (Hình 11-1).
Màu s c—có th b n đang nói v i chính mình, “T t
nhiên, nó là màu đ !” Tuy nhiên, s chú ý đư c t o
nên t chính s hi n nhiên này, b i vì màu s c có
s khác bi t. Máu đ ng m ch có màu đ tươi vì nó
ch a hàm lư ng oxy cao. Máu tĩnh m ch đã th i ra
nhi u oxy trong các mô, và có màu đ s m. Đi u
này có th quan tr ng trong vi c đánh giá ngu n
g c c a ch y máu. N u máu có màu đ tươi, nó có
l là t m t đ ng m ch b c t đ t, và máu đ s m có
th là máu tĩnh m ch.

pH—m c pH máu bình thư ng là 7,35-7,45, đó là hơi ki m.
Máu tĩnh m ch thư ng có pH th p hơn m t chút so v i

máu đ ng m ch vì ch a nhi u carbon dioxide hơn. Nh c
l i t Chương 2 r ng máu ch a các h th ng đ m, các
c p hóa ch t (như axit cacbonic và natri bicarbonate)
s ph n ng

trong vòng chưa đ y m t giây đ thay đ i m t axit
m nh ho c bazơ m nh thành các phân t không làm
thay đ i đ pH c a máu.
Đ nh t — đi u này có nghĩa là đ đ m đ c ho c kh
năng ngăn c n dòng ch y. Máu đ c hơn nư c t 3
đ n 5 l n. Đ nh t đư c tăng lên nh s có m t c a
các t bào máu và protein huy t tương, và đ đ m
đ c này góp ph n t o huy t áp bình thư ng.

Huy t Tương
Huy t tương là ph n l ng c a máu và ch a kho ng 91%
nư c. Kh năng dung môi c a nư c cho phép huy t
tương v n chuy n nhi u lo i ch t. Các ch t dinh dư ng
đư c h p th
đư ng tiêu hóa, ch ng h n như glucose,
axit amin, vitamin và khoáng ch t, đư c tu n hoàn máu đ n
t t c các mô c a cơ th . Các ch t th i c a các mô,
ch ng h n như urê và creatinine, qua th n và đư c bài
ti t qua nư c ti u. Hormon đư c t o ra b i các tuy n
n i ti t đư c mang trong huy t tương đ n các cơ quan
đích c a chúng, và các kháng th đư c t o ra b i các t
bào lympho cũng đư c v n chuy n trong huy t tương.
H u h t cácbon điôxít do các t bào t o ra đ u đư c
mang trong huy t tương dư i d ng các ion bicarbonate
(HCO3–).Khi máu đ n ph i, CO2 đư c tái t o thành,

khu ch tán vào ph nang, và đư c th ra
Cũng trong huy t tương là các protein huy t tương. Các
y u t đông máu prothrombin, fibrinogen, và nh ng ch t
khác đư c t ng h p b i gan và tu n hoàn máu cho đ n khi kích
ho t đ t o thành m t c c máu đông trong m t m ch máu
b v ho c b đ t. Albumin là protein huy t tương nhi u
nh t. Nó cũng đư c t ng h p b i gan. Albumin góp ph n
t o áp l c keo c a máu, kéo d ch mô vào các mao
m ch. Đi u này quan tr ng đ duy trì th tích máu và huy t
áp bình thư ng. Lo i protein huy t tương khác đư c g i
là globulin. Alpha và beta globulins đư c t ng h p b i gan
và ho t đ ng như ch t mang ch t béo. Các globulin
gamma (còn g i là globulin mi n d ch) là các kháng th
đư c t o ra b i các t bào lympho. Kháng th đư c gán
cho vi c b t đ u tiêu di t các tác nhân gây b nh và cung
c p cho chúng ta kh năng mi n d ch.
Huy t tương cũng mang nhi t đ cơ th . Nhi t là m t
trong nh ng s n ph m ph c a hô h p t bào (s n xu t
ATP trong t bào). Máu tr nên m hơn khi nó ch y qua
các cơ quan ho t đ ng như gan và cơ b p (máu ch y ch m
trong mao m ch, vì v y có th i gian đ làm m). Nhi t này
đư c phân ph i cho các b ph n l nh c a cơ th khi máu
ti p t c lưu thông.

CÁC T

BÀO MÁU

Có 3 lo i t bào máu: h ng c u,b ch c u và ti u c u.
Các t bào máu là s n ph m t t bào g c c a mô sinh

máu.Sau khi sinh


3957_Ch11_282-305 06/10/14 10:50 AM Page 285

Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor
To remove this notice, visit:

www.foxitsoftware.com/shopping
Máu
285

Các mô và d ch cơ th khác 92%

Huy t tương 52–62%

Nư c 91.5%

Máu
8%

Các t bào máu 38–48%

T ng cân n ng

Th tích máu

H ng c u4.5–6.0 tri u
Ti u c u 150,000 – 300,000

Các ch t khác
1.5%

Ch t dinh
dư ng

Hormones

B ch c u 5,000–10,000

Protein
7%

Fibrinogen 7%

Globulin
38%

Ch t th i
nitơ
Khí hô h p
Ch t đi n
gi i

Nh ng ch t khác

B ch c u ưa base
0.5–1.0%
B ch c u ái toan

1–3%
B ch c u mono
3–8%
B ch c u
lympho 20–
35%

Albumin
55%

Proteins

B ch c u
trung tính
55–70%

B ch c u

Hình 11–1 Các thành ph n c a máu và m i quan h c a máu v i các mô cơ th khác.

Câu h i: Huy t tương ch a ch t gì là ch y u? T bào máu nào có s lư ng nhi u nh t?

Các t bào
máu (m i
microlit)


3957_Ch11_282-305 06/10/14 10:50 AM Page 286

Edited with the trial version of

Foxit Advanced PDF Editor
To remove this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping

286 Máu
ch y u là t y xương đ , đư c tìm th y trong các
xương ph ng và xương ng n như xương c, xương
hông và đ t s ng. Lympho bào trư ng thành và phân
chia trong mô b ch huy t, tìm th y trong lách, h ch
b ch huy t, và tuy n c. Tuy n c ch a các t bào g c
t o ra các lympho bào T, và các t bào g c trong các
mô b ch huy t khác cũng t o ra các t bào lympho.

H NG C U
Còn đư c g i là các t bào máu đ ,h ng c u (RBCs)
có hình đĩa lõm hai m t, có nghĩa là trung tâm c a nó
m ng hơn các dìa c a nó. B n có th nh l i t Chương
3 r ng ch có t bào h ng c u ngư i không có nhân. H t
nhân c a chúng tan rã khi các t bào h ng c u trư ng
thành và không c n thi t cho ho t đ ng bình thư ng.
S lư ng h ng c u bình thư ng dao đ ng t 4,5 đ n
6,0 tri u t bào trên m i microliter ( L) máu (1 microliter
= 1 mm3 = m t ph n tri u c a m t lít, m t th tích r t
nh ). S lư ng h ng c u c a nam gi i thư ng hư ng
t i m c cao nh t trong ph m vi này; Đ i v i ph n ch
s này thư ng hư ng t i m c th p. M t cách khác đ
đo lư ng h ng c u là hematocrit. Xét nghi m này liên
quan đ n vi c hút máu vào m t ng th y tinh m ng g i
là ng mao d n và ly tâm ng đ các t bào l ng xu ng
đáy ng. T l ph n trăm c a các t bào và huy t tương

sau đó có th đư c xác đ nh. B i vì h ng c u chi m đa
s trong các t bào máu, m c đ hematocrit bình
thư ng tương t t ng s t bào máu: 38% đ n 48%. C
s lư ng h ng c u và hematocrit (Hct) là m t ph n c a
s lư ng máu toàn ph n (CBC).

Ch c năng
Các t bào h ng c u ch a protein hemoglobin
(Hb), th giúp h ng c u có kh năng mang oxy. M i
h ng c u ch a kho ng 300 tri u phân t
hemoglobin, m i phân t có th liên k t v i b n phân
t oxy (xem Hình 3.B trong Ô 3–2 c a Chương 3
v c u trúc c a hemoglobin). Trong các mao m ch
ph i, h ng c u nh n oxy và oxyhemoglobin đư c
hình thành. Máu này tu n hoàn máu t ph i tr l i tim
và sau đó đư c đưa đ n toàn cơ th . Trong h
th ng mao m ch , hemoglobin th i nhi u oxy và tr
thành hemoglobin kh .Vi c xác đ nh n ng đ
hemoglobin cũng là m t ph n c a CBC; ph m vi bình
thư ng là 12 đ n 18 gram trên 100 mL máu. C n
thi t cho s hình thành hemoglobin là s t vô cơ; có
b n nguyên t s t trong m i phân t hemoglobin.
Đó là s t th c s liên k t v i oxy và cũng làm cho h ng
c u có màu đ .Hemoglobin cũng có th
liên
k t v i carbon dioxide (CO2) và v n chuy n
m t s
CO2 t
các mô đ n ph i .Nhưng
hemoglobin ch chi m kho ng 10% t ng lư ng v n

chuy n CO2 (ph n l n đư c mang trong huy t
tương dư i d ng các ion bicarbonate).

S s n xu t và trư ng thành
Trong quá trình phát tri n phôi thai và bào thai, vi c s n
xu t h ng c u có th đư c so sánh v i m t cu c ch y
ti p s c, v i “chi c g y” c a quá trình s n xu t đư c
truy n t cơ quan này sang mô khác. Trong phôi thai (8
tu n đ u sau khi th tinh) h ng c u đư c t o ra b i màng
ngoài đư c g i là túi noãn hoàng (xem hình 21–3 trong
Chương 21). Gan c a thai nhi sau đó m t th i gian, và lá
lách c a thai nhi cũng đóng góp cho s n xu t h ng c u
sau này trong thai k . T y xương đ b t đ u ho t đ ng
trong tháng th năm c a thai k , tr nên quan tr ng hơn
bao gi h t, và ngay sau khi sinh là nơi duy nh t c a s
hình thành h ng c u
tr l n và ngư i l n, các t bào h ng c u đư c
hình thành trong t y xương đ (RBM)
xương d t và
xương ng n. Trong t y xương đ là nh ng t bào ti n
thân đư c g i là t bào g c. Nh l i t Chương 3
r ng các t bào g c là các t bào không bi t hóa có
th phát tri n, ho c phân bi t, theo nhi u hư ng. Các
t bào g c c a t y xương đ cũng có th đư c g i là
nguyên bào t o t bào máu và chúng liên t c tr i qua
nguyên phân đ t o ra các t bào g c m i và t t c
các lo i t bào máu , đa s
trong đó là h ng c u
(Hình 11–2 và 11–3). T c đ s n xu t r t nhanh (ư c
tính kho ng vài tri u h ng c u m i m i giây), và m t

y u t đi u ti t chính là oxy. N u cơ th đang trong
tình tr ng gi m oxy, ho c thi u oxy, th n s n sinh
ra m t lo i hooc-môn g i là erythropoietin, kích
thích t y xương đ đ tăng t l s n xu t h ng c u
(t c là, t l gi m phân t bào g c). Đi u này s x y
ra sau xu t huy t ho c n u m t ngư i
vùng
cao trong m t th i gian. K t qu ho t đ ng c a
erythropoietin, t o nhi u h ng c u đ mang oxy và
đi u ch nh tr ng thái thi u oxy.
Các t bào g c s tr thành h ng c u qua m t s giai
đo n phát tri n, ch có hai trong s đó chúng ta s đ c p
đ n: nguyên m u h ng c u có nhân k t đ c và h ng c u
lư i (xem hình 11-2). Các nguyên m u h ng c u là giai
đo n cu i cùng còn h t nhân, mà sau đó tiêu bi n.
Hemoglobin đã đư c t o ra, và các nhi m s c th v i mã
ADN cho hemoglobin không còn c n thi t n a. Các t bào
h ng c u lư i có các m nh c a lư i n i ch t (cũng không
còn c n thi t), mà có th nhìn th y l m đ m tím khi lam
kính máu đư c nhu m màu đ đánh giá vi mô. Nh ng t
bào chưa trư ng thành này thư ng đư c tìm th y trong
t y xương đ , m c dù m t s lư ng nh các t bào h ng
c u lư i trong tu n hoàn ngo i vi đư c coi là bình thư ng
(lên đ n 1,5% t ng s h ng c u). S lư ng l n h ng c u
lư i ho c nguyên m u h ng c u trong máu tu n hoàn có
nghĩa là s lư ng


3957_Ch11_282-305 06/10/14 10:50 AM Page 287

Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor
To remove this notice, visit:

www.foxitsoftware.com/shopping
Máu
287

H ng c u

H ng c u lư i
B ch c u trung tính

B ch c u ưa base

Nguyên m u h ng c u
T bào band

T bào nhân kh ng l
b ch c u ưa acid

T bào g c

Nguyên bào lymphô

Ti u c u

T bào
di t
t

nhiên
NK

T bào B
B ch c u mono

T bào T

Tương bào
Đ i th c bào
Hình 11–2 S n xu t các t bào máu. T bào g c đư c tìm th y ch y u trong t y xương đ và
là nh ng t bào ti n ch t cho t t c các lo i t bào máu.

CÂU H I:

đâu có nguyên m u h ng c u và h ng c u lư i, và t i sao?


3957_Ch11_282-305 06/10/14 10:50 AM Page 288

Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor
To remove this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping

288 Máu

A

C

E

B

Hình 11–3 Các t bào máu
(A) T bào h ng c u, ti u c u,
và 1 b ch c u ưa base. (B) B ch
c u lympho (trái) và b ch c u
trung tính (ph i).
(C) B ch c u ưa acid. (D) B ch
c u mono. (E) Nguyên m u ti u
c u v i ti u c u (A–E ×600) (F)
T y xương bình thư ng (×200).
(T Harmening, DM: Clinical
Hematology H Fundamentals
of Hemostasis, ed. 3. FA Davis,
Philadelphia, 1997, pp 14, 17,
19, 26, 48, v i s cho phép.

D

CÂU H I: Nhìn vào các h ng
c u trong hình B. T i sao
chúng l i có tâm sáng màu?

F

h ng c u trư ng thành không đ đ mang oxy c n
thi t cho cơ th . Tình hu ng như v y bao g m xu t huy t,

ho c khi h ng c u trư ng thành b phá h y, như trong
b nh Rh c a tr sơ sinh và s t rét.
S trư ng thành c a các t bào máu đ đòi h i nhi u
ch t dinh dư ng. Protein và s t là c n thi t cho s t ng
h p hemoglobin và tr thành m t ph n c a các phân t
hemoglobin. Đ ng là m t ph n c a m t s enzym tham gia
vào quá trình t ng h p hemoglobin, m c dù nó không tr
thành m t ph n c a hemoglobin (n u có, nó s làm cho
máu có màu xanh dương, gi ng như cua móng ng a).
Các vitamin, acid folic và B12 c n đ t ng h p DNA trong
các t bào g c c a t y xương đ . Khi các t bào này tr i
qua quá trình phân bào, chúng ph i liên t c t o ra các b
nhi m s c th m i. Vitamin B12 ch a khoáng ch t coban
và cũng đư c g i là y u t bên ngoài b i vì ngu n g c
c a nó bên ngoài,l y t th c ph m. Các t bào thành
c a niêm m c d dày t o ra y u t n i, m t hóa ch t k t
h p v i vitamin B12 trong th c ph m đ ngăn c n s
tiêu hóa và thúc đ y s h p th c a nó

trong ru t non. S thi u h t vitamin B12 ho c y u t
n i d n đ n thi u máu ác tính (xem Ô 11–1: Thi u
máu).

Tu i th
Các t bào h ng c u s ng trong kho ng 120 ngày. Khi
nó đ t đ n đ tu i này,nó tr nên d v ; màng c a nó
b t đ u tan rã. Các t bào b hư h ng này đư c lo i
b kh i tu n hoàn b i h th ng đ i th c bào (trư c
đây g i là h th ng lư i n i mô ho c h th ng RE).
Các cơ quan có ch a đ i th c bào (nghĩa đen là “k

ăn to”) là gan, lá lách và t y xương đ . Xem hình 11–
4 khi b n đ c ph n sau. Các h ng c u cũ b th c bào
và tiêu hóa b i đ i th c bào, và s t c a nó đư c đưa
vào máu đ tr l i cho t y xương đ đư c s d ng đ
t ng h p hemoglobin m i. N u m c đích này chưa c n
thi t ngay l p t c, s t dư th a đư c lưu tr trong gan.
S t c a h ng c u đư c th c s tái ch l i nhi u l n.


3957_Ch11_282-305 06/10/14 10:50 AM Page 289

Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor
To remove this notice, visit:

www.foxitsoftware.com/shopping
Máu
289

Ô 11–1

| Thi u máu

Thi u máu là s thi u h t c a các t bào h ng
c u, ho c thi u h t hemoglobin trong các t bào
h ng c u. Có nhi u lo i b nh thi u máu khác
nhau.Thi u máu do thi u s t nguyên nhân
là do thi u s t trong ch đ ăn u ng, khi không có
đ khoáng ch t này đ t o thành hemoglobin. M t
ngư i m c b nh thi u máu lo i này có th có s

lư ng h ng c u và hematocrit bình thư ng, nhưng
m c hemoglobin s luôn dư i m c bình thư ng.S
thi u h t vitamin B12, ch đư c tìm th y trong th c
ph m đ ng v t, d n đ n thi u máu ác tính, trong
đó các h ng c u kh ng l , méo mó và d v . M t
nguyên nhân khác c a d ng thi u máu này là
thi u y u t n i do s phá h y t mi n các t bào
thành c a niêm m c d dày.Thi u máu h ng c u
hình li m đã đư c th o lu n trong Chương 3. Đây
là m t r i lo n di truy n c a

A

B

C

D

hemoglobin, làm cho h ng c u hình li m, khi n
mào m ch b t c ngh n và v .
Thi u máu không tái t o là c ch t y
xương đ và gi m s n xu t h ng c u, b ch c u,
ti u c u. Đây là m t r i lo n r t nghiêm tr ng có th
nguyên nhân b i ti p xúc v i b c x , m t s lo i
hóa ch t như benzen ho c m t s lo i thu c. M t
s thu c kháng sinh ph i s d ng th n tr ng vì
chúng có th có tác d ng ph có kh năng gây t
vong.
Thi u máu tan máu là b t kì r i lo n nào gây

ra v h ng c u trư c khi k t thúc tu i th bình
thư ng c a chúng. Thi u máu h ng c u hình li m
và b nh Rh tr sơ sinh là nh ng ví d . M t ví d
khác là s t rét, trong đó ký sinh trùng đơn bào sinh
s n trong h ng c u và phá h y chúng. B nh thi u
máu tán huy t thư ng đư c đ c trưng b i b nh
vàng da do s gia tăng s n xu t bilirubin.

Hình 11–A Thi u máu. (A) Thi u máu do thi u s t; nh n th y h ng c u nh t màu, hình b u
d c (×400). (B) Thi u máu ác tính, h ng c u kh ng l , méo mó(× 400). (C) Thi u máu h ng c u
hình li m (× 400). (D) Thi u máu không tái t o, t y xương (× 200). (A,B, và C t Nghe, Nhìn, và
Tìm hi u, T p 3, đông máu, Huy t h c. Hi p h i các nhà b nh h c lâm sàng M , Chicago,
1973, v i s cho phép D t Harmening, DM:Clinical Hematology H Fundamentals of
Hemostasis, ed 3. FA Davis, Philadelphia, 1997, p 4, v i s cho phép.)


3957_Ch11_282-305 06/10/14 10:50 AM Page 290

Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor
To remove this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping

290 Máu

H ng c u

Tu n hoàn máu
120 ngày

Đ i th c bào gan,
lá lách, và t y xương
đ th c bào h ng c u
cũ

Các h ng c u
m i hình thành
trong t y xương
đ

T ng h p Protein

Amino acids
T ng h p
h ng c u m i

S t

Nhân hem

Globin

Lưu tr
trong
gan

Th n
Ru t
non
Đ i tràng

Bilirubin
Bilirubin

Urobilin

Vvi khu n đ i
tràng
Nư c ti u
Urobilin

Hình 11–4 Chu kì s ng c a h ng c u. Xem mô t .

Câu h i:Nh ng thành ph n nào c a h ng c u cũ đư c tái ch ? thành ph n nào b bài ti t? (T i
đ i th c bào và theo các mũi tên.)

Ph n globin ho c protein c a phân t hemoglobin cũng
đư c tái ch . Nó đư c phân gi i đ t o các axit amin
c a nó, sau đó có th đư c s d ng đ t ng h p các
protein m i.M t ph n khác c a phân t hemoglobin là
ph n heme, không th tái ch và là m t s n ph m ch t
th i. Heme đư c chuy n đ i thành bilirubin b i các đ i
th c bào.

Gan lo i b bilirubin kh i tu n hoàn và bài ti t nó vào
m t; bilirubin là m t s c t m t. M t đư c ti t ra b i
gan vào tá tràng và đi qua ru t non và đ i tràng, vì v y
bilirubin đư c lo i b trong phân và làm cho phân màu nâu
đ c trưng c a nó. Trong đ i tràng m t ít bilirubin đư c
thay đ i thành urobilinogen b i vi khu n đ i tràng

3957_Ch11_282-305 06/10/14 10:50 AM Page 291

Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor
To remove this notice, visit:

www.foxitsoftware.com/shopping
Máu
291

M t s urobilinogen có th đư c h p thu vào máu,
nhưng nó đư c thay đ i thành urobilin và bài ti t qua th n
trong nư c ti u. N u bilirubin không đư c bài ti t đúng
cách, có th do b nh gan như viêm gan, khi n nó v n
còn trong máu. Đi u này có th gây vàng da, m t đi u
ki n trong đó đôi m t c a ngư i da tr ng xu t hi n màu
vàng. Màu vàng này cũng có th đư c nh n th y trên da
c a nh ng ngư i da sáng (xem Ô 11– 2: Vàng da)

Nhóm máu
Nhóm máu c a chúng ta đư c di truy n; đó là, chúng ta
k th a các gen t cha m đ xác đ nh nhóm máu c a
chúng ta . Có nhi u y u t ho c lo i t bào h ng c u; chúng
ta s th o lu n hai y u t quan tr ng nh t: nhóm ABO và
y u t Rh. (Di truy n c a các nhóm máu đư c th o lu n
trong Chương 21.)

Nhóm máu ABO bao g m 4 nhóm máu: A, B, AB,
và O. Các ch cái A và B đ i di n cho kháng nguyên

(protein-oligosaccharides) trên màng t bào h ng c u. M t
ngư i nhóm máu A có kháng nguyên A trên h ng c u,
và m t ngư i nhóm máu B có kháng nguyên B. Nhóm
máu AB có nghĩa là c hai kháng nguyên A và B đ u có
m t và lo i O có nghĩa là không có kháng nguyên A và
B.
Trong huy t tương c a m i ngư i là các kháng
th t nhiên đ i v i nh ng kháng nguyên không có
trên các h ng c u. Do đó, nhóm máu A có kháng th
kháng B trong huy t tương; m t ngư i nhóm máu B có
kháng th kháng A; nhóm máu AB không có kháng th A
ho c kháng th B; và m t ngư i nhóm O có c kháng
th kháng A và kháng B (xem B ng 11–1 và Hình 11–
5).

Ô 11–2 | Vàng da
Vàng da không là 1 b nh, mà là m t d u hi u gây ra
b i s tích t bilirubin quá m c trong máu. B i vì m t
trong nh ng ch c năng c a gan là bài ti t bilirubin,
vàng da có th là d u hi u c a b nh gan như viêm
gan ho c xơ gan. Đi u này có th đư c g i là vàng
da t i gan do nh ng v n đ
gan.
Các lo i b nh vàng da khác là vàng da trư c gan
và vàng da sau gan: Tên c a m i lo i cho chúng ta
bi t v n đ
đâu. Nh l i r ng bilirubin là ch t th i
c a s n ph m đư c hình thành t ph n heme c a
hemoglobin c a các h ng c u cũ. Vàng da trư c
gan có nghĩa là v n đ

“trư c” gan; đó là s tan
máu c a h ng c u đang di n ra v i t c đ nhanh
hơn. Nhanh chóng tán huy t là đ c trưng c a b nh
thi u máu h ng c u hình li m, s t rét và b nh Rh
tr sơ sinh; đây là b nh thi u máu tan máu.

B ng 11–1

Khi quá nhi u h ng c u b phá h y, bilirubin
đư c hình thành v i t c đ nhanh hơn so v i kh
năng gan có th bài ti t. Bilirubin mà gan không th
bài ti t v n còn trong máu và gây vàng da. M t tên
khác cho lo i này là vàng da tán huy t.
Vàng da sau gan có nghĩa là v n đ
“sau” gan.
Gan bài ti t bilirubin vào m t, đư c lưu tr
trong túi m t và sau đó chuy n đ n ru t non. N u
các ng d n m t b t c ngh n, có l do s i m t ho c
viêm c a túi m t, m t không th đi qua ru t non và
tr v trong gan. Bilirubin sau đó có th đư c tái
h p thu vào máu và gây vàng da. M t tên khác cho
d ng này là vàng da t c ngh n.

| nhóm máu ABO
PH N TRĂM DÂN S

HOA KÌ*

LO I

KHÁNG NGUYÊN
TRÊN H NG C U

KHÁNG TH TRONG
HUY T TƯƠNG

A

A

anti-B

40

27

31

B

B

anti-A

11

20

26

AB

C A và B

không có anti-A nor anti-B

4

4

8

O

Không có c A và B

c anti-A H anti-B

45

49

35

*Trung bình.

TR NG

ĐEN

CHÂU Á


3957_Ch11_282-305 06/10/14 10:50 AM Page 292

Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor

A

Nhóm máu ABO
T bào h ng c u

Nhóm A

Kháng nguyên A

Nhóm B

Kháng nguyên B

B

Huy t tương

Xác đ nh nhóm máu và ph n ng chéo
Kháng huy t thanh A Kháng huy t thanh B

Kháng th B

Nhóm A

Kháng th A

Nhóm B

Nhóm AB Kháng nguyên A và B

Nhóm O

To remove this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping

Không có
kháng nguyên
A và B

Không có kháng th A và B

Nhóm AB

Kháng th A và B

Nhóm O
Nhóm
O

Nhóm chuyên cho

C

Nhóm
A

Nhóm
O

Nhóm
B

Nhóm
A

Nhóm
AB

Nhóm
B

Nhóm
AB

Nhóm chuyên nh n

Hình 11–5 (A)Nhóm máu ABO. Sơ đ bi u di n kháng nguyên trên h ng c u và kháng th trong
huy t tương. (B) Xác đ nh nhóm máu và ph n ng chéo. Kháng nguyên A ho c B gây ngưng k t
h ng c u v i kháng nguyên phù h p. (C) Ch p nh n truy n máu đư c l p sơ đ và gi đ nh các
y u t Rh tương thích.

Câu h i:Trong ph

n C, tìm nhóm máu c a b n. B n có th hi n máu cho ai (t c là, cho nhóm máu nào)?


3957_Ch11_282-305 06/10/14 10:50 AM Page 293

Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor
To remove this notice, visit:

www.foxitsoftware.com/shopping
Máu
293

T i sao chúng ta có nh ng kháng th t nhiên mà
không h hay bi t (chúng b t đ u đư c hình thành vài
tháng sau khi sinh), nhưng chúng ta bi t r ng chúng có
t m quan tr ng l n đ i v i truy n máu. N u có th , m t
ngư i s nh n đư c máu c a ngư i cùng nhóm máu
v i mình; ch khi nhóm máu này không có s n, thì đư c
nh n nhóm máu O- . Ví d , chúng ta hãy nói r ng ngư i
có nhóm máu A c n truy n máu đ thay th máu b m t
trong xu t huy t. N u ngư i này nh n nhóm máu B,
đi u gì s x y ra? Ngư i nh n nhóm máu A có kháng
th kháng B s liên k t v i kháng nguyên lo i B trên
h ng c u c a máu hi n t ng. Các kháng nguyên B trên
h ng c u s l n đ u tiên ngưng k t (k t t ) sau đó v
(tan máu), do đó m c đích truy n máu th t b i. M t h
qu th m chí còn nghiêm tr ng hơn là hemoglobin c a
các h ng c u b v , gi đư c g i là hemoglobin t do,

có th làm t c ngh n các mao m ch c a th n và d n
đ n t n thương th n ho c suy th n. B n có th th y lý
do t i sao s xác đ nh nhóm máu và ph n ng chéo
gi a máu ngư i cho và ngư i nh n trong phòng thí
nghi m b nh vi n là r t quan tr ng trư c khi truy n máu
(xem hình 11–5). Quy trình này giúp đ m b o r ng máu
hi n t ng s không mang l i ph n ng truy n máu tan
máu ngư i nh n.
B n có th đã nghe v khái ni m r ng m t ngư i có
nhóm máu O là m t “nhóm máu chuyên cho.” Thông
thư ng, m t đơn v máu lo i O- có th đư c trao cho
nh ng ngư i thu c nhóm máu b t kì. Đi u này là do h ng
c u nhóm máu O không có kháng nguyên A ho c B và
s không ph n ng v i b t c kháng th ngư i nh n có
th có .

N u ch có m t đơn v (1 pint) máu đư c truy n, kháng
th anti- A và anti-B trong huy t tương lo i O s đư c pha
loãng trong huy t tương c a ngư i nh n và s không có
nh hư ng có h i đ n h ng c u c a ngư i nh n. Thu t
ng âm, trong O-, nhóm máu chuyên cho, đ c p đ n y u
t Rh, y u t mà bây gi chúng ta s xem xét.
Y u t
Rh là m t kháng nguyên khác (thư ng g i
là D)có l
trên h ng c u. Nh ng ngư i h ng c u có
kháng nguyên Rh là Rh+; nh ng ngư i không có kháng
nguyên là Rh-. Ngư i có Rh- không có kháng th t
nhiên v i kháng nguyên Rh, và đ i v i nó ,kháng nguyên
này là ngo i lai.N u m t ngư i Rh- nh n máu Rh+ do

nh m l n, các kháng th s đư c hình thành gi ng như
chúng là vi khu n ho c vi-rút. Truy n máu nh m l n đ u
không gây ra v n đ b i vì s s n xu t kháng th ch m
,s ti p xúc đ u tiên v i h ng c u Rh+ , và nh ng h ng
c u này có tu i th tương đ i ng n. L n truy n máu th
2, khi kháng th anti Rh đã có m t s n s gây ph n ng
truy n máu, v i tan máu và t n thương th n có th x y
ra (xem thêm Ô 11–3:b nh Rh c a tr sơ sinh).

B CH C U
T bào máu tr ng (WBCs) thư ng đư c g i là b ch
c u. Có 5 l ai b ch c u; t t c đ u có kích thư c l n
hơn h ng c u và có nhân khi trư ng thành.Nhân có th
là 1 m nh

Ô 11–3| B nh Rh c a tr sơ sinh
B nh Rh c a tr sơ sinh cũng có th

đư c g i
là nguyên h ng c u huy t tr sơ sinh và là k t qu
c a s không tương thích Rh gi a m và thai nhi.
Trong thai k bình thư ng, máu c a ngư i m và
máu thai nhi không tr n l n trong nhau thai. Tuy nhiên,
trong quá trình sinh c a nhau thai (“sau sinh” sau khi
sinh em bé), m t ít máu c a thai nhi có th đi vào tu n
hoàn máu c a m .
N u ngư i m có Rh- và con c a cô y thu c
nhóm Rh+, s ti p xúc c a ngư i ph n v i h ng
c u Rh+. Đáp l i, h mi n d ch c a cô y s t o ra
kháng th kháng Rh sau l n ti p xúc đ u tiên này.

Trong l n mang thai ti p theo, các kháng th c a
ngư i m này s đi qua nhau thai và đi vào tu n
hoàn máu thai nhi. N u thai nhi ti p theo này cũng
là Rh+, các kháng th c a ngư i m s gây ra s
phá h y (tan máu) c a các h ng c u bào thai. Trong
trư ng h p nghiêm tr ng, đi u này có th d n đ n
thai ch t lưu. Trong trư ng h p ít nghiêm tr ng hơn,
em bé ra s thi u máu và vàng da do m t h ng c u

Tr sơ sinh trong trư ng h p này có th thay máu
đ lo i b máu ch a kháng th c a ngư i m và thay
th máu Rh-. Em bé s ti p t c t o ra các h ng c u
Rh+ c a riêng mình, cái mà s không b phá h y khi
các kháng th c a ngư i m đã b lo i b .
Tuy nhiên,t t hơn nhi u so v i đi u tr , là phòng
ng a. N u m t ph n Rh- sinh con Rh+, cô y nên
đư c cho RhoGAM trong vòng 72 gi sau khi sinh.
RhoGAM là m t kháng th kháng Rh, s tiêu di t b t
k h ng c u bào thai nào đã đi vào tu n hoàn máu
c a ngư i m trư c khi h mi n d ch c a ngư i m
có th đáp ng và t o ra kháng th . Các kháng th
RhoGAM t phân h y trong vòng vài tháng. L n mang
thai ti p theo c a ngư i ph n s gi ng như l n đ u
tiên, như th cô chưa bao gi b phơi nhi m v i h ng
c u Rh+.


3957_Ch11_282-305 06/10/14 10:50 AM Page 294

Edited with the trial version of

Foxit Advanced PDF Editor
To remove this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping

294 Máu
ho c xu t hi n như m t s thùy ho c đo n. Nhu m đ c
bi t đ ki m tra b ng kính hi n vi cho m i lo i b ch c u
có hình d ng đ c bi t (xem Hình 11–2 và 11–3).
S lư ng b ch c u bình thư ng (m t ph n c a CBC) là
5.000 đ n 10.000 trên m i L. Lưu ý r ng con s này khá
nh so v i s lư ng h ng c u bình thư ng. Nhi u b ch
c u không lưu thông trong các m ch máu nhưng đang
th c hi n ch c năng c a chúng trong d ch mô ho c trong
mô b ch huy t.

Phân lo i
Có 5 lo i t bào b ch c u, t t c đư c s n xu t trong
t y xương đ (và m t s t bào lympho trong mô b ch
huy t), có th đư c phân lo i thành hai nhóm: d ng
h t và d ng không h t. Các b ch c u h t là b ch
c u trung tính, b ch c u ưa acid, và b ch c u ưa
base , thư ng có h t nhân

B ng 11–2

LƯ NG

| S

PH

ĐO N
LƯ NG

CH S

MÁU

hai ho c nhi u thùy ho c phân đo n và h t có màu s c
rõ ràng khi nhu m màu. B ch c u trung tính có h t màu
xanh nh t, b ch c u ưa acid có h t đ , và b ch c u ưa
base có h t màu xanh đ m. Các t bào b ch c u không
h t là b ch c u lympho và b ch c u mono, có h t
nhân trong m t m nh. B ch c u mono thư ng l n hơn
m t chút so v i b ch c u lympho. S lư ng b ch c u
có s khác bi t (m t ph n c a CBC) là t l ph n trăm
c a m i lo i b ch c u. Các kho ng thông thư ng đư c
li t kê trong B ng 11–2, cùng v i các giá tr bình thư ng
khác c a CBC.

Ch c năng
Các t bào b ch c u đ u đóng góp vào cùng m t ch c
năng chung, đó là đ b o v cơ th kh i b nh truy n
nhi m và cung c p kh năng mi n d ch cho m t s b nh
nh t đ nh. M i lo i b ch c u

TOÀN

BÌNH THƯ NG

BI N TH

H ng c u

4.5–6.0 tri u/␮L

Gi m: thi u máu
Tăng: đa h ng c u

Hemoglobin

12–18 grams/100 mL

Gi m: thi u s t, các b nh thi u máu khác
Tăng: đa h ng c u

Hematocrit

38%–48%

Gi m: thi u máu
Tăng: đa h ng c u, hút thu c lá n ng

H ng c u lư i

0%–1.5%

Gi m: c ch RBM
Tăng: Suy gi m h ng c u trư ng thành

B ch c u

(t ng)

5000–10,000/␮L

Gi m: gi m b ch c u
Tăng: tăng b ch c u

B ch c u trung tính

55%–70%

Gi m: b c x , hóa tr ung thư
Tăng: nhi m trùng,viêm

B ch c u ưa acid

1%–3%

Gi m: dư th a corticosteroid
Tăng: d ng, nhi m ký sinh trùng

B ch c u ưa base

0.5%–1%

Gi m: Ung thư
Tăng: d ng

B ch c u lympho

20%–35%

Gi m: HIV/AIDS, b ng n ng, ung thư, x tr
Tăng: nhi u b nh do virus

B ch c u mono

3%–8%

Gi m: dư th a corticosteroid
Tăng: nhi u b nh do virus, viêm mãn tính

Ti u c u

150,000–300,000/␮L

Gi m: gi m ti u c u có th vô căn ho c đi kèm thi u
máu không h i ph c
Tăng: không đư c coi là m t tình tr ng lâm sàng, nhưng
có th gi i quy t b ng c t lá lách

*Các giá tr

trên phi u phòng thí nghi m b nh vi n có th thay đ i đôi chút nhưng tương t v i các giá tr bình thư ng đư c đưa ra

đây.


3957_Ch11_282-305 06/10/14 10:50 AM Page 295

Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor
To remove this notice, visit:

www.foxitsoftware.com/shopping
Máu
295

đóng góp r t quan tr ng trong s
n đ nh n i mô.
B ch c u trung tính và b ch c u mono có kh năng
gây b nh th c bào. B ch c u trung tính th c bào
phong phú hơn, nhưng các b ch c u mono th c bào
hi u qu hơn, b i vì chúng phân bi t thành đ i th c
bào, mà cũng làm th c bào mô ch t ho c hư h ng t i
ch c a ch n thương b t kì, giúp s a ch a mô. B ch
c u mono cũng góp ph n s a ch a mô. Trong quá trình
nhi m trùng, b ch c u trung tính đư c t o ra nhanh
hơn, và các hình thái chưa trư ng thành, đư c g i là
các t bào band (xem hình 11–2), có th xu t hi n
v i s lư ng l n hơn trong tu n hoàn ngo i biên. Thu t
ng “band” đ c p đ n h t nhân chưa đư c phân
đo n và có th trông gi ng như m t qu t .
B ch c u ưa acid đư c cho là gi i đ c protein ng ai
lai và s th c bào b t c th gì g n nhãn v i kháng
th .B ch c u ưa acid tr nên d i dào hơn trong các ph n
ng d ng và nhi m trùng ký sinh như b nh giun xo n
(do ký sinh trùng gây ra). B ch c u ưa base ch a các
h t heparin và histamin. Heparin là m t ch t ch ng đông
giúp ngăn ng a s đông máu b t thư ng trong m ch

máu. Histamine, b n có th nh l i, đư c gi i phóng
như là m t ph n c a quá trình viêm, và nó làm cho mao
m ch th m hơn, cho phép d ch mô, protein, và các b ch
c u tích lũy trong khu v c b hư h i.
Có hai lo i t bào lympho chính, t bào T và t bào B,
và m t lo i th ba ít hơn đư c g i là t bào di t t nhiên NK.
Bây gi chúng ta s nói r ng các t bào T (ho c t
bào lympho T) giúp nh n di n các kháng nguyên ngo i lai
và có th tr c ti p tiêu di t m t s kháng nguyên ngo i
lai. T bào B (ho c t bào lympho B) tr thành tương
bào t o ra kháng th ch ng kháng nguyên ngo i lai. C
t bào T và t bào B đ u cung c p ghi nh cho b nh.
Các t bào T và t bào B ghi nh do v c-xin ho c ph c
h i t m t căn b nh có th cung c p kh năng mi n d ch
cho các trư ng h p trong tương lai c a b nh đó. Các t
bào di t t nhiên NK (t bào NK) phá h y các t bào
ngo i lai b ng cách hóa h c phá v màng c a chúng. Các
ch c năng này c a t bào lympho đư c th o lu n trong
cơ ch mi n d ch Chương 14.
Như đã đ c p trư c đó, b ch c u ho t đ ng trong
d ch mô và máu. Nhi u b ch c u có kh năng t v n
đ ng (chuy n đ ng ki u amip) và có th ép gi a các t
bào c a vách mao m ch và ra ngoài vào các kho ng
k . Đ i th c bào cung c p m t ví d đi n hình v các
v trí kép c a b ch c u. M t s đ i th c bào “c đ nh”,
có nghĩa là, c đ nh trong các cơ quan như gan, lá lách
và t y xương đ (m t ph n c a đ i th c bào ho c h
th ng RE - cùng các đ i th c bào th c bào h ng c u)
và trong các h ch b ch huy t. Chúng th c bào

các m m b nh lưu thông trong máu ho c b ch huy t
qua các cơ quan này. Các đ i th c bào “lang thang”
khác di chuy n trong d ch mô, đ c bi t là trong mô
liên k t phân c c c a màng nh y và dư i da. Tác
nhân gây b nh xâm nh p vào cơ th thông qua các l
t nhiên ho c thông qua các v t rách trên da thư ng
b phá h y b i các đ i th c bào và các b ch c u khác
trong mô liên k t trư c khi chúng có th gây b nh
nghiêm tr ng. Ví d , ph nang c a ph i có các đ i th c
bào tiêu di t r t hi u qu các m m b nh xâm nh p t
không khí hít vào.
S lư ng b ch c u cao, g i là tăng b ch c u, thì
thư ng là d u hi u c a nhi m trùng. Gi m b ch c u
là s lư ng b ch c u th p, hi n tư ng có th xu t
hi n giai đo n s m c a b nh như là b nh lao. Ti p xúc
v i b c x ho c ch t hóa h c như benzen có th phá h y
b ch c u và làm gi m t ng s lư ng b ch c u. M t ngư i
như v y thì r t d b nhi m trùng. B nh b ch c u,
mô t o b ch c u ác tính, đư c th o lu n trong ô 11-4:
B nh b ch c u
Các lo i t bào b ch c u (tương t như các lo i
h ng c u như nhóm ABO) đư c g i là kháng nguyên
b ch c u ngư i (HLA). Nh ng lo i t bào này đư c
t o ra b i các protein màng t bào là m t đ c tính
di truy n. Các gen cho các kháng nguyên này
đư c g i chung là ph c h p tương h p mô(MHC)
và có trên nhi m s c th s 6. M c đích c a kháng
nguyên đư c th o lu n trong Ô 11–5: Các lo i t bào
b ch c u: HLA.

TI U C U
Tên chính th c hơn đ i v i ti u c u là m nh ti u
c u,không ph i là toàn b t bào mà là các m nh v
ho c các m nh t bào. M t s t bào g c trong t y
xương đ bi t hóa thành t bào l n g i là m u ti u
c u (xem Hình 11–2 và 11–3), cái mà phân chia thành
nh ng m nh nh đi vào tu n hoàn máu. Nh ng m nh
nh , hình b u d c, m nh trong tu n hoàn là ti u c u,
có th kéo dài t 5 đ n 9 ngày, n u không đư c s
d ng trư c đó. Thrombopoietin là m t n i ti t t
đư c s n xu t b i gan gây tăng t l s n xu t ti u
c u.
S lư ng ti u c u bình thư ng (1 ph n c a CBC) là
150,000 đ n 300,000/ L (đ nh c a ph m vi có th lên t i
500,000). Gi m ti u c u là thu t ng cho s lư ng ti u
c u th p.

Ch c năng
Ti u c u là c n thi t cho đông máu, có nghĩa là
phòng ng a m t máu. Đ i v i các m ch máu nguyên
v n, ti u c u giúp duy trì các liên k t gi a các t bào
bi u mô li n k hình thành các mao m ch và m ch
l n hơn (n i mô). Không có ti u c u, gi ng như dây
kéo


3957_Ch11_282-305 06/10/14 10:50 AM Page 296

Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor

To remove this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping

296 Máu

Ô 11–4 | B NH B CH C U
B nh b ch c u là thu t ng cho b nh ác tính c a
mô t o máu. Có nhi u lo i b nh b ch c u, đư c phân
lo i là c p tính ho c mãn tính, b i các lo i t bào b t
thư ng đư c t o ra, và do th i thơ u ho c ngư i l n
kh i phát.
Nói chung, b nh b ch c u đư c đ c trưng b i s s n
sinh quá m c c a các t bào b ch c u chưa trư ng
thành. Nh ng t bào chưa trư ng thành này không th
th c hi n các ch c năng bình thư ng c a chúng, và
ngư i đó tr nên r t d b nhi m trùng. M t t l l n
các ch t dinh dư ng c a cơ th b s d ng b i các t
bào ác tính, vi c s n xu t các t bào máu khác gi m.
Thi u máu n ng là h u qu c a vi c s n xu t t bào
h ng c u gi m, và xu hư ng d b b m tím, sau đó
xu t huy t, là k t qu c a gi m ti u c u .
Hóa tr có th mang l i cách ch a tr ho c thuyên gi m
đ i v i m t s d ng b nh b ch c u, nhưng các hình
th c khác v n có kh năng kháng thu c và có th gây
t vong trong vài tháng ch n đoán. Trong nh ng trư ng
h p như v y, nguyên nhân gây t vong thư ng là viêm
ph i ho c m t s nhi m trùng nguy hi m khác

b i vì các t bào b ch c u b t thư ng không th ngăn
ch n s phát tri n và lây lan m m b nh trong cơ th .

Ô Hình 11–B B nh b ch c u. Chú ý nhi u đ m màu t i b ch
c u (× 300); so sánh v i máu bình thư ng trong hình 11–3 A
và B. (T Sacher, RA, và McPherson, RA: Widmann’s Clinical
Interpretation of Laboratory Tests, phiên b n 11. FA Davis,
Philadelphia, 2000, v i s cho phép.)

Ô 11–5 | NHÓM T BÀO B CH C U: HLA
Kháng nguyên b ch c u ngư i (HLAs) là kháng
nguyên trên b ch c u ,đ i di n c a các kháng
nguyêncó m t trên t t c t bào c a 1 cá nhân.Đây
là “t ” kháng nguyên c a chúng ta đ xác đ nh t
bào thu c v cơ th mình.
Nh c l i r ng nhóm ABO c a h ng c u ch có 2
kháng nguyên là A và B, và 4 nhóm máu:A,B,AB và
O. Các kháng nguyên HLA cũng đư c đ t tên. HLA
A, B, và C đư c g i là các protein l p I, v i t 100
đ n hơn 400 kh năng cho m i lo i protein đ c bi t
. M t s lo i protein II đư c cung c p các ch đ nh
D khác nhau và, m t l n n a, có nhi u kh năng
cho m i lo i. M i ngư i có hai gen cho m i lo i
HLA vì các ki u này đư c k th a, gi ng như các
ki u h ng c u đư c k th a. Các thành viên c a
cùng m t gia đình có th có m t s lo i HLA gi ng
nhau và c p song sinh gi ng h t nhau có cùng lo i
HLA gi ng nhau.
M c đích c a các lo i HLA là cung c p s so
sánh “t ” cho h mi n d ch đ s d ng

khi mà m m b nh vào cơ th . T bào lympho T đ i

chi u “t ” kháng nguyên trên đ i th c bào v i kháng
nguyên trên vi khu n và virut .B i vì kháng nguyên
này không gi ng kháng nguyên c a chúng ta,chúng
có th nh n bi t ngo i lai, đây là bư c đ u tiên trong
s tiêu di t m m b nh.
Ph u thu t ghép t ng cũng đã t p trung vào HLA.
V n đ nghiêm tr ng nh t đ i v i ngư i nh n c y
ghép tim ho c th n là đào th i cơ quan và s tiêu
di t nó b i h mi n d ch. B n có th phù h p v i
mô c y ghép. Quá trình này liên quan đ n vi c
xác đ nh các lo i HLA c a m t cơ quan đư c hi n
đ xem li u m t ho c nhi u lo i có phù h p v i các
lo i HLA c a ngư i nh n ti m năng hay không. N u
ch có m t lo i HLA phù h p, cơ h i đào th i đư c
gi m b t. M c dù t t c nh ng ngư i nh n c y ghép
(ngo i tr giác m c) ph i nh n thu c c ch mi n
d ch đ ngăn ng a th i tr , nh ng lo i thu c này
làm cho chúng d b nhi m trùng hơn. Càng g n v i
HLA c a cơ quan hi n, li u lư ng thu c càng th p,


3957_Ch11_282-305 06/10/14 10:50 AM Page 297

Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor
To remove this notice, visit:

www.foxitsoftware.com/shopping
Máu
297

Ô 11–5 | NHÓM T BÀO B CH C U: HLA (Ti p t c)
và ít kh năng nhi m trùng nguy hi m. (Cơ h i đ
tìm th y HLA phù h p hoàn h o trong dân s th gi i
ư c tính 1/20,000.)
Còn có m t khía c nh khác v t m quan tr ng
c a HLA: Nh ng ngư i có các lo i HLA nh t đ nh
dư ng như có kh năng phát tri n m t s b nh
t mi n. Ví d , b nh ti u đư ng typ 1 (ph thu c
insulin) thư ng đư c tìm th y
nh ng ngư i có
HLA DR3 ho c DR4, và viêm kh p c t s ng đư c
g i là viêm c t s ng dính kh p thư ng đư c tìm
th y nh ng ngư i có HLA B27. Đây không ph i
là gen c a nh ng b nh này nhưng có th là y u
t nh hư ng.

glycoprotein đư c g i là cadherin có xu hư ng tách r i
nhau, các t bào bi u mô tách bi t, và các h ng c u và
s rò r huy t tương dư th a. N u m ch máu v
ho c b c t, ba cơ ch giúp gi m thi u m t máu và
ti u c u có liên quan đ n nhau. Hai trong s các cơ
ch này đư c th hi n trong hình 11–6.
1. Co th t m ch máu - khi m t m ch máu l n như
đ ng m ch ho c tĩnh m ch b c t đ t, cơ trơn
trong thành c a nó co l i theo ph n ng v i t n
thương (g i là đáp ng t o mô cơ). Ti u c u
trong khu v c b rách ti t ra serotonin , gây ra s
co m ch. Đư ng kính c a m ch đư c co nh hơn, và
mi ng v t thương m nh hơn có th b b t kín b i

c c máu đông. N u m ch máu không co, c c máu
đông hình thành s nhanh chóng b cu n trôi do áp
l c c a huy t áp.
2. Nút ti u c u — khi mao m ch b v , t n thương
quá nh đ b t đ u hình thành c c máu đông.
Tuy nhiên, b m t thô ráp làm cho ti u c u thay
đ i hình d ng (tr nên có gai) và tr nên dính.
Nh ng ti u c u ho t hóa này dính vào các c nh
c a v t rách và dính v i nhau. Các ti u c u t o
thành m t rào ch n cơ h c ho c vách đ hàn
kín trong mao m ch. Mao m ch v khá thư ng
xuyên, và các nút ti u c u , m c dù nh , là t t c
nh ng gì c n thi t đ niêm phong chúng.Nút ti u
c u có hi u qu cho v t rách trong các m ch
l n hơn không? Không, chúng quá nh , và m c
dù chúng hình thành, chúng b cu n trôi (cho đ n
khi c c máu đông b t đ u hình thành có th ch a
chúng). Co th t m ch máu có hi u qu đ i v i mao
m ch không? M t l n n a, câu tr l i là không, b i
vì mao m ch không có cơ trơn và không th co th t
.

Đi u gì có th x y ra là: M t vi-rút xâm nh p vào
cơ th và kích thích h mi n d ch s n xu t kháng
th . Siêu vi khu n này b tiêu di t, nhưng m t trong
nh ng kháng nguyên c a ngư i đó l i tương t như
kháng nguyên virus mà h th ng mi n d ch v n ti p
t c ho t đ ng và b t đ u tiêu di t ph n tương t
này c a cơ th . M t kh năng khác là m t lo i vi-rút
gây t n thương cho b n thân kháng nguyên m c

đ mà bây gi r t khác nhau mà nó s đư c coi là
ngo i lai. Đây là hai lý thuy t v cách các b nh t
mi n đư c kích ho t, m t ch đ là tr ng tâm c a
nhi u nghiên c u trong lĩnh v c mi n d ch h c.

3. Đông máu hóa h c—Các kích thích cho đông máu
là m t b m t thô ráp trong m ch máu, ho c rách
bên trong m ch máu, đi u mà cũng t o ra m t b
m t thô ráp. Càng có nhi u t n thương, s đông
máu nhanh b t đ u hơn , thư ng trong vòng 15
đ n 120 giây.
Cơ ch đông máu là m t lo t các ph n ng liên
quan đ n các hóa ch t thư ng lưu thông trong máu và
nh ng ph n ng khác đư c gi i phóng khi m t m ch b
t n thương.
Các hóa ch t liên quan đ n đông máu bao g m các
y u t ti u c u, hóa ch t do các mô b t n thương,
các ion canxi và prothrombin protein huy t tương,
fibrinogen, y u t 8, và các ch t khác đư c gan t ng
h p. Vitamin K c n thi t cho gan t ng h p prothrombin và
m t s y u t đông máu khác (các y u t 7, 9 và 10).
H u h t vitamin K c a chúng ta đư c s n xu t b i vi sinh
v t đư ng ru t, vi khu n s ng trong đ i tràng; vitamin
đư c h p thu khi đ i tràng h p th nư c và có th
đư c lưu tr trong gan.
Hóa ch t đông máu thư ng đư c mô t theo ba giai
đo n, đư c li t kê trong B ng 11-3 và minh h a trong
hình 11–7. Giai đo n 1 b t đ u khi m t m ch máu b c t
ho c t n thương bên trong và bao g m t t c các y u t
đư c hi n th . Khi b n đi theo con đư ng, hãy chú ý r ng

s n ph m c a giai đo n 1 là ch t ho t hóa prothrombin,
cũng có th đư c g i là prothrombinase. M i tên đ u cho
chúng ta bi t đi u gì đó. Tên đ u tiên g i ý r ng hóa ch t
này kích ho t prothrombin, và đó là s th t. Tên th hai
k t thúc b ng “ase”, ch ra r ng đây là m t lo i enzyme.
Các tên truy n th ng cho các enzym s d ng ch t n n
c a enzyme như ph n đ u tiên c a tên, và thêm “ase”.
Vì v y, hóa ch t này ph i là m t enzyme có ch t n n là
prothrombin, và đi u đó đúng. Các giai đo n c a đông
máu có th đư c g i là m t thác, nơi mà m t d n đ n


3957_Ch11_282-305 06/10/14 10:50 AM Page 298

Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor
To remove this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping

298 Máu

Da b c t và máu
thoát ra t mao m ch
và ti u đ ng m ch
Mao m ch

Ti u đ ng m ch

Ti u c u

Hình11–6 S đông máu. S
t o thành nút ti u c u trong m t
mao m ch và đông máu hóa h c
và c c máu đông co rút trong
m t ti u đ ng m ch.

Fibrin

Trong mao m ch, ti u
c u dính vào thành m ch
b rách và t o thành nút
ti u c u.

Trong đ ng m ch, đông
máu hóa h c t o thành
m t c c máu đông fibrin

B ng 11–3 | ĐÔNG MÁU HÓA H
GIAI ĐO N ĐÔNG MÁU CÁC Y U T
Giai đo n 1

C c máu đông co rút l i kéo
các mép c a v t thương v i
nhau.

C
C N

Y u t ti u c u
Hóa ch t t mô t n thương

(mô thromboplastin)
■ Y u t 5, 7, 8, 9, 10, 11, 12
■ Ion Ca2+
■

■

Giai đo n 2

■
■
■

Giai đo n 3

■
■
■
■

Câu h i: Nhìn vào đư ng
kính c a ti u đ ng m ch
(so sánh v i mao m ch )
và gi i thích t i sao nút
ti u c u s không đ đ
ngăn ch n ch y máu.

PH N

NG

Y u t ti u c u +mô
Thromboplastin + ch t khác
Y u t đông máu + Ca2+
Prothrombinase

Ch t ho t hóa Prothrombin t I1
Prothrombin
Ion Ca2+

Ch t ho t hóa prothrombin
chuy n prothrombin thành
thrombin

Thrombin t giai đo n 2
Fibrinogen
Ca2+
Y u t 13 (y u t v ng b n fibrin)

Thrombin chuy n fibrinogen thành fibrin


3957_Ch11_282-305 06/10/14 10:50 AM Page 299

Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor
To remove this notice, visit:

www.foxitsoftware.com/shopping
Máu

299

Giai đo n 1

Gan
Yy u t 5, 7, 8, 9,
10, 11, 12
e
y u t ti u c u
Hóa ch t t mô
b hư h ng

Ca2+

Ho t hóa
Prothrombin

Giai đo n 2
Prothrombin

Ca2+

Thrombin

Fibrinogen
Giai đo n 3
Ca2+
y u t 13

Fibrin

Hình 11–7 : Các giai đo n c a đông máu hóa h c.

CÂU H I : D a trên hình nh này, gi i thích t i sao gan là m t cơ quan quan tr ng.?


3957_Ch11_282-305 06/10/14 10:50 AM Page 300

Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor

300 Máu
ti p theo,không th tránh kh i khi nư c ch y xu ng .
Ch t ho t hóa prothrombin , s n ph m c a giai đo n 1,
mang l i ph n ng c a giai đo n 2: chuy n prothrombin
thành thrombin. S n ph m c a giai đo n 2, thrombin,
mang l i ph n ng c a giai đo n 3: chuy n fibrinogen
thành fibrin (xem ô 11–6: Hemophilia).
B n thân c c máu đông đư c làm b ng fibrin, s n
ph m c a giai đo n 3. Fibrin là 1 protein gi ng như
s i. Các s i c a fibrin t o thành lư i mà b y h ng c u và
ti u c u và t o thành 1 b c tư ng băng qua thành m ch
rách .
M t khi c c máu đông đư c hình thành thì máu
ng ng ch y,co c c máu đông và s phân h y fibrin

x y ra.Co c c máu đông c n ti u c u,ATP và y u t
13 và bao g m s s p x p c a s i fibrin đ kéo thành
m ch b thương l i g n v i nhau.Đi u này s giúp ch
đư c s a ch a nh hơn. Ti u c u góp ph n theo cách

khác b i vì Các ti u c u đóng góp theo m t cách
khác b i vì khi chúng tan rã, chúng gi i phóng ti u
c u-chuy n hóa y u t tăng trư ng (PDGF), th kích
thích nguyên phân trong s a ch a m ch máu.Quá trình
s a ch a b t đ u, c c máu đông b phá h y,m t quá
trình đư c g i là s phân h y fibrin. C c máu đông b
phân h y r t quan tr ng b i vì nó là 1 b m t thô ,và
n u nó trong m ch nó s kích thích nhi u s đông
máu không c n thi t,đi u có th c n tr lưu lư ng
máu.

Ngăn ch n s đông máu b t thư ng
Đông máu nên di n ra đ ng ng ch y máu,nhưng
c m máu quá nhi u s gây c n tr m ch máu và
gây tr ng i v i s tu n hoàn máu bình thư ng

To remove this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping

C c máu đông không thư ng xuyên t o thành bên
trong m ch máu b i vì endothelium (l p lót bi u mô v y
đơn) r t m n và đ y lùi ti u c u và y u t đông máu.
N u l p lót tr nên thô ráp, như x y ra v i các c n lipid
c a xơ v a đ ng m ch,1 c c máu đông s hình thành.
Heparin, đư c s n xu t b i basophils, là m t ch t
ch ng đông t nhiên c ch quá trình đông máu (m c dù
heparin đư c g i là “ch t làm loãng máu”, nó không “loãng”
ho c pha loãng máu theo b t k cách nào, thay vào đó nó
ngăn c n ph n ng hóa h c x y ra). Gan s n xu t m t
globulin đư c g i là anti-thrombin, th k t h p cùng và

b t ho t thrombin dư th a. Thrombin dư th a s kích ho t
feedback dương tính hi u qu trên thác đông máu và d n
đ n phân chia prothrombin thành thrombin nhi u hơn,đông
máu nhi u hơn,hình thành nhi u thrombin hơn và ti p t c
. Antithrombin giúp ngăn ch n đi u này, như fibrin trong
c c máu đông, h p th thrombin dư th a và tr l i d ng
b t ho t. T t c các y u t này là chi c phanh ngoài cho
cơ ch feedback dương tính .Cùng nhau chúng thư ng
xuyên gi ii h n fibrin hình thành cái mà c n đ t o 1 c c
máu đông h u d ng nhưng không là 1 c c máu đông gây
c n tr .
Huy t kh i đ c p đ n đông máu bên trong m ch;
b n thân c c máu đông đư c g i là m t c c máu
đông. Ví d như huy t kh i m ch vành là s đông
máu b t thư ng trong đ ng m ch vành, đi u này s
làm gi m lư ng cung c p máu (oxy) cho m t ph n cơ
tim. Thuyên t c là m t c c máu đông ho c các mô
khác đư c v n chuy n t nh ng nơi khác mà l t vào và
c n tr m t m ch máu (xem Ô 11–7: Phân h y và Ngăn
ng a c c máu đông).

Ô 11–6 | HEMOPHILIA
Đây là 1 s lo i hình th c c a hemophilia; t t c
đư c di truy n và đ c trưng b i s thi u máu đ
đông máu đúng cách . Hemophilia A là hình th c
ph bi n nh t và liên quan đ n tính hi u qu c a
y u t đông máu 8 (VIII). Gen hemophilia A v trí
trên nhi m s c th
X , vì v y đây là m t đ c
đi m liên quan đ n gi i tính, v i cùng ki u th a k

như mù màu đ xanh và ch ng lo n dư ng cơ
b p Duchenne.
Không có y u t 8, giai đo n đ u c a quá trình đông
máu hóa h c không th hoàn thành đư c, và ch t ho t
hóa prothrombin không đư c hình thành. N u không
đi u tr , ngư i b nh ưa ch y máu s b ch y máu kéo
dài sau khi b thương nh và ch y máu trong, đ c bi t là
các kh p ch u áp l c c a cân. Đi u tr , nhưng không
ch a đư c, là có th v i y u t 8 thu đư c t

hi n t ng máu. Y u t 8 đư c chi t xu t t huy t
tương c a máu hi n t ng và đư c qu n lý d ng t p
trung đ ngư i b nh ưa ch y máu, cho phép h s ng
cu c s ng bình thư ng.Trong nh ng gì có l là bi k ch
nh t c a ti n b y t , nhi u ngư i b nh ưa ch y máu
đã vô tình b nhi m HIV, lo i siêu vi gây b nh AIDS.
Trư c năm 1985, không có xét nghi m nào đ phát
hi n HIV trong máu hi n t ng, và siêu vi khu n này
đã đư c truy n cho ngư i b nh ưa ch y máu trong
s n ph m máu,th r t có ý nghĩa đ ki m soát b nh
t t c a h và kéo dài cu c s ng c a h . Ngày nay,
t t c các s n ph m máu và máu đư c hi n t ng đ u
đư c xét nghi m HIV, và nguy cơ lây truy n AIDS cho
b nh nhân ưa ch y máu, ho c b t c ai nh n máu
hi n t ng, hi n nay r t ít.


3957_Ch11_282-305 06/10/14 10:50 AM Page 301

Edited with the trial version of

Foxit Advanced PDF Editor
To remove this notice, visit:

www.foxitsoftware.com/shopping
Máu
301

Ô 11–7 | PHÂN GI I VÀ NGĂN CH N C C MÁU ĐÔNG
C c máu đông b t thu ng có l là nguyên nhân c a
nh v n đ nguy hiêrm trong đ ng m ch vành,đ ng
m ch,m ch máu não và các tĩnh m ch
chân.Tuy
nhiên,n u cũ máu đông có th đư c phân gi i trư c
khi nó gây ch t mô,tu n hoàn bình thư ng và ch c
năng mô có th đư c ph c h i.
M t trong nh ng ch t đ u tiên đư c s d ng
đ hòa tan c c máu đông trong đ ng m ch vành là
streptokinase, mà th c s là m t đ c t vi khu n
đư c s n xu t b i m t s thành viên c a chi
Streptococcus. Streptokinase đã th c s phân gi i
c c máu đông, nhưng vi c s d ng nó t o ra kh
năng phá h y c c máu đông kh p cơ th , v i xu t
huy t nghiêm tr ng là m t h qu ti m ti m tàng.
Hóa ch t an toàn hơn hi n đang đư c s d ng
thrombolytic (thrombo = “c c máu đông” và lytic = “đ
phân gi i” ho c “tách”). Trong trư ng h p huy t kh i
m ch vành, n u tan huy t kh i

có th đư c chuy n tr c ti p đ n m ch máu b t n
thương trong vòng vài gi , c c máu đông có th đư c

hòa tan và ngăn ng a t n thương tim vĩnh vi n. Th
thu t tương t cũng đư c s d ng đ ngăn ng a
t n thương não vĩnh vi n sau khi đ t qu (CVA) do
c c máu đông gây ra.
M t s ngư i, ch ng h n như nh ng ngư i b rung
tâm nhĩ, ho c có khuynh hư ng hình thành các c c
máu đông
tĩnh m ch chân, yêu c u phòng ch ng
c c máu đông. Có th b n đã t ng nghe v warfarin,
m t lo i thu c ch ng đông máu tiêu chu n trong
nhi u năm. M t s lo i thu c m i có s n (và có th
u ng) c ch ho t đ ng c a thrombin ho c các y u
t đông máu khác.Đông máu ch m hơn và ch y máu
quá m c có th có tác d ng ph , nhưng các đ t ch y
máu l n ít có kh năng x y ra v i các lo i thu c m i
hơn so v i warfarin.

TÓM LƯ C
T t c ch c năng c a máu đư c mô t trong
chương này- v n chuy n,đi u hòa và b o v - góp
ph n vào cân b ng n i môi c a cơ th nói chung.
Tuy nhiên, các ch ng năng này không th

th c hi n n u máu không lưu thông đúng cách.
Tu n hoàn máu . S tu n hoàn máu trong các
m ch máu ph thu c vào ch c năng ho t đ ng
c a tim, bơm c a h th ng tu n hoàn, là ch đ
c a chương ti p theo c a chúng ta.

Đ CƯƠNG H C T P

Các ch c năng chung c a máu là v n
chuy n, đi u hòa và b o v .
Đ c trưng v máu
1. S lư ng—4 đ n 6 lít ; 38% đ n 48% là các t
bào; 52% đ n 62% là huy t tương (H. 11–1).
2. Màu s c—máu đ ng m ch có hàm lư ng oxy cao
và màu đ tươi; máu tĩnh m ch nghèo oxy và màu
đ th m

Huy t tương- ph n l ng c a máu
1. 91% là nư c
2. Huy t tương v n chuy n ch t dinh dư ng,ch t
th i, các hormon,nhi t,kháng th và CO2 như
HCO3–.
3. Protein huy t tương : đa s là s n ph m c a gan

3. pH—7.35 đ n 7.45; máu tĩnh m ch có nhi u CO2
Hhơn và pH th p hơn máu đ ng m ch ; h
th ng đ m giúp cân b ng pH bình thư ng.

a. Các y u t đông máu(prothrombin,
fibrinogen,và các y u t khác) đư c t ng h p
b i gan.

4. Đ nh t - đ đ c ho c kh năng c n tr dòng
ch y; do s hi n di n c a các t bào và protein
huy t tương; góp ph n t o huy t áp bình thư ng.

b. Albumin đư c t ng h p b i gan và t o áp su t
keo kéo d ch mô vào mao m ch đ duy trì th

tích máu và huy t áp bình thư ng. .


3957_Ch11_282-305 06/10/14 10:50 AM Page 302

Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor
To remove this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping

302 Máu
c. Alpha và beta globulins đư c t ng h p b i
gan và là ch t v n chuy n ch t béo và các ch t
khác trong máu
d. Gamma globulins (immunoglobulins) là
kháng th đư c s n xu t b i b ch c u lympho

Các t bào máu
1. Các thành ph n g m h ng c u,b ch c u và ti u
c u.(H. 11–2 và 11–3).
2. Sau khi sinh, mô t o máu chính là t y xương đ ,
có ch a t bào g c. B ch c u lympho trư ng thành
và phân chia trong các mô b ch huy t c a lá lách,
h ch b ch huy t, và tuy n c, mà cũng có t bào
g c cho b ch c u lympho.

T bào máu đ —h ng c u (xem b ng 11–2
cho giá tr bình thư ng)
1. Đĩa lõm; không nhân khi trư ng thành
2. H ng c u mang O 2 liên k t v i s t trong

hemoglobin; oxyhemoglobin đư c t o
mao
m ch ph i; oxy đư c thoát ra trong các h th ng
mao m ch .
3. Trư c khi sinh, các h ng c u đư c hình thành
b i túi phôi thai và sau đó là gan, lách và RBM
c a thai nhi
4. Sau khi sinh, các h ng c u đư c hình thành
trong RBM t nguyên bào máu (t bào g c, các
t bào ti n thân).
5. Thi u oxy kích thích th n t o ra hormone
erythropoietin, gây tăng các t l s n xu t h ng
c u (nguyên phân t bào g c) RBM
6. H ng c u chưa trư ng thành: nguyên h ng c u
(có h t nhân) và h ng c u lư i;s lư ng l n trong
lưu thông ngo i vi cho th y c n thêm nhi u h ng
c u đ mang oxy

7. Vitamin B12 ch a coban và đư c g i là y u t
bên ngoài, c n thi t cho t ng h p DNA (nguyên
phân) trong các t bào g c trong RBM. Y u t
bên trong đư c s n xu t b i các t bào thành
c a niêm m c d dày; nó k t h p v i B12 đ
ngăn ch n s t tiêu hóa nó và thúc đ y s h p
thu c a trong ru t non.
8. H ng c u s ng đư c 120 ngày và sau đó b th c
bào b i các đ i th c bào gan, lá lách và RBM
(xem Hình 11–4).
a. S t tr l i RBM ho c lưu tr trong gan
b. Hem c a hemoglobin đư c chuy n thành

bilirubin, th gan bài ti t vào m t đ lo i b
trong phân.
c. Tr c khu n đư ng ru t chuy n bilirubin thành
urobilinogen.
d. Urobilinogen b t kì h p thu đư c chuy n
thành urobilin và bài ti t vào nư c ti u b i
th n
e. Vàng da là s tích t bilirubin trong máu,
có l là k t qu c a b nh gan.
9. Nhóm máu ABO có tính di truy n.
a. Nhóm này đư c bi u th b i kháng nguyên
trên các h ng c u (xem B ng 11–1 và
Hình 11–5).
b. Kháng th trong huy t tương là đ i v i kháng
nguyên đó không xu t hi n trên h ng c u và
là cân nh c quan tr ng trong truy n máu
10. Nhóm máu Rh cũng có tính di truy n.
a. Rh + có nghĩa là có kháng nguyên D trên
h ng c u .
b. Rh - có nghĩa là không có kháng nguyên D
trên h ng c u.
c. Rh- ngư i không có kháng th t nhiên nhưng
s s n xu t chúng n u g p nhóm m u Rh +


3957_Ch11_282-305 06/10/14 10:50 AM Page 303

Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor
To remove this notice, visit:

www.foxitsoftware.com/shopping
Máu
303

T bào máu màu tr ng—b ch c u (xem B ng
11–2 cho giá tr bình thư ng)
1. L
s
c
b

n hơn h ng c u; có nhân khi trư ng thành;đư c
n xu t b i t y xương đ ,ngo i tr m t s b ch
u lympho đư c s n xu t tuy n c ho c mô
ch huy t khác (H. 11–2 và 11–3).

2. B ch c u h t là b ch c u trung tính, b ch c u ưa
acid,b ch c u ưa base.
3. B ch c u không h t là b ch c u lympho và b ch
c u mono.
4. Các b ch c u trung tính và b ch c u mono
th c bào m m b nh; b ch c u mono tr
thành đ i th c bào, th c bào mô ch t.
5. B ch c u ưa acid gi i đ c protein ngo i lai trong
ph n ng di ng và nhi m kí sinh trùng; chúng th c
bào b t kì th gì đư c g n nhãn v i kháng th .
6. B ch c u ưa base bao g m ch t ch ng đông
heparin và histamin ,th làm m ch máu d th m
hơn trong quá trình viêm.

7. B ch c u lympho: T bào T, t bào B và t bào
di t t nhiên NK.
a. T bào T nh n di n kháng nguyên ngo i lai và
tiêu di t chúng và cung c p trí nh v m m
b nh, t đó cung c p kh năng mi n d ch.
b. T bào B tr thành tương bào, th s n xu t
kháng th cho kháng nguyên ngo i lai và cũng
cung c p trí nh v mi n d ch.
c. NK cells T bào NK phá h y màng t bào c a t
bào ngo i lai.
8. B ch c u th c hi n ch c năng c a chúng trong
d ch mô và mô b ch huy t, cũng như trong máu.

Ti u c u(xem B ng 11–2 cho giá tr bình
thư ng)
1. Ti u c u đư c hình thành trong RBM và là nh ng
m nh c a m u ti u c u; hormon thrombopoietin t
gan giúp tăng s n xu t ti u c u.

2. Ti u c u giúp duy trì n i mô c a các m ch máu và
tham gia vào t t c các cơ ch c m máu (phòng
ng a m t máu) (Hình 11–6).
3. Co m ch máu - các m ch l n co l i khi b t n
thương, ph n ng trương l c cơ. Ti u c u gi i
phóng serotonin, cũng gây co th t m ch. V t rách
m ch máu đư c nh l i và có th đư c bít kín b i
c c máu đông .
4. C c máu đông - mao m ch v t o thành b m t
thô ráp khi n ti u c u dính và t o thành hàng rào
cho v t thương.

5. Đông máu hóa h c bao g m y u t ti u c u, ch t
hóa h c t mô t n thương, prothrombin, fibrinogen
và các y u t đông máu đư c t ng h p gan, ion
Ca2+. Vitamin K t t h vi khu n đư ng ru t là
c n thi t đ t ng h p m t s y u t đông máu.
Xem B ng 11– 3 và H. 11–7 v 3 giai đo n c a
đông máu hóa h c.
a. Giai đo n 1: Ch t ho t hóa Prothrombin đư c
t o thành.
b. Giai đo n 2: Ch t ho t hóa Prothrombin
chuy n prothrombin thành thrombin.
c. Giai đo n 3: Thrombin tách fibrinogen thành
fibrin. C c máu đông đư c t o t s i fibrin cái
mà t o thành lư i trên v t thương m ch máu.
6. S

co rút c c máu đông đư c g p các s i fibrin

đ kéo mép c a v t thương l i g n v i nhau đ s a
ch a. S phân h y fibrin là phân gi i c c máu đông
sau khi chúng đã th c hi n xong m c đích.

7. Đông máu b t thư ng(thombosis)đư c ngăn ch n
b i niêm m c n i mô m n (bi u mô v y đơn)
lòng m ch; heparin, ch t c ch đông máu ;và
antithrombin (đư c t ng h p b i gan), làm b t ho t
thrombin dư th a.


3957_Ch11_282-305 06/10/14 10:50 AM Page 304

Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor
To remove this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping

304 Máu

CÂU H I ÔN T P
1. Bi t tên c a 4 lo i ch t đư c v n chuy n trong
huy t tương. (tr. 284)

9. Gi i thích như th nào và t i sao nút ti u c u
hình thành trong mao m ch b v (tr. 297)

2. Bi t tên các t bào ti n thân c a các t bào
máu.Tên c a mô t o máu nguyên th y và nêu rõ
v trí c a nó. (tr. 286)

10. Mô t đi u gì s x y ra trong co m ch máu và
gi i thích nó ngăn ch n s m t máu như th nào
khi m ch l n b t n thương. (tr. 297)

3. Nêu rõ giá tr bình thư ng (CBC) v h ng
c u,b ch c u,ti u c u, hemoglobin, và hematocrit.
(tr. 294)

11. Cùng chú ý t i cơ ch đông máu hóa h c :

4. Nêu rõ ch c năng c a h ng c u; bao g m protein

và khoáng ch t c n thi t. (tr. 286)
5. Gi i thích t i sao s t, protein, acid folic, vitamin
B12, và y u t n i c n cho s n xu t h ng c u .(tr.
288)
6. Gi i thích bilirubin đư c hình thành và bài ti t như
th nào.(tr. 290–291)
7. Gi i thích đi u gì s x y ra n u m t ngư i nhóm
máu O+ nh n truy n máu nhóm A-. (tr. 293)
8. Tên c a m i lo i b ch c u theo ch c năng:
(tr. 295)
a. Tr thành đ i th c bào và th c bào mô ch t
b. S n xu t kháng th
c. Gi i đ c protein ngo i lai
d. Th c bào m m b nh
e. Ch a ch t ch ng đông heparin

(tr. 297, 300)
a. Bi t tên c a các khoáng ch t c n thi t
b. Bi t tên c a cơ quan s n xu t các y u t đông
máu.
c. Bi t tên c a vitamin c n thi t cho s t ng h p
prothrombin.

d. Nêu rõ c c máu đông đư c làm b ng gì.
12. Gi i thích ý nghĩa c a ph n ng đông máu , s
phân h y fibrin và t i sao chúng quan tr ng. (tr.
300)
13. Nêu rõ 2 con đư ng đông máu b t thư ng đư c
ngăn ch ntrong h th ng m ch máu (tr. 300)
14. Gi i thích ý nghĩa đ nh t c a máu, y u t góp

ph n và t i sao đ nh t c a máu l i quan tr ng.
(tr. 284)
15. Nêu rõ đ pH bình thư ng c a máu . Khí nào
nh hư ng đ n đ pH máu.(tr.284)

f. Nh n di n kháng nguyên ngo i lai

16. Đ nh nghĩa thi u máu,tăng b ch c u và gi m ti u
c u.(tr.289,295)

g. Bài ti t histamin trong s viêm

(pp. 289, 295)


3957_Ch11_282-305 06/10/14 10:50 AM Page 305

Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor
To remove this notice, visit:

www.foxitsoftware.com/shopping
Máu
305

SUY NGHĨ THÊM
1. Gi i thích t i sao nhóm máu AB+ đư c g i là:
“nhóm máu chuyên nh n” trong truy n máu.Gi i
thích t i sao nó s không đúng n u truy n máu 6
đơn v (kho ng 3 lít) .

7. Máu nhân t o có th m t ngày nào đó s có s n;
nhi u ngư i đang đư c th nghi m. Ch c năng
c th c a máu? Có nh ng b t l i gì đ i v i máu
nhân t o so v i máu t ngư i hi n t ng ngư i?

2. Gan có nhi u ch c năng có nhi u ch c năng liên
quan tr c ti p đ n thành ph n và ch c năng c a
máu.Bi t tên càng nhi u n u b n có th .

8. B nh đông máu n i m ch ph bi n (DIC) là m t
tình tr ng nghiêm tr ng ,đi u có th x y ra do m t
s lo i nhi m trùng ho c ch n thương nh t đ nh.
Đ u tiên, gi i thích ý nghĩa c a tên. Đi u này đư c
làm t t nh t m t t t i m t th i đi m. Trong DIC,
đông máu tr thành m t vòng lu n qu n, và máu
đã c n ki t các y u t đông máu. B n nghĩ gì s
là h u qu c a ngư i b nh hư ng?

3. Xây d ng m t b c tư ng g ch đòi h i g ch
và th xây. Li t kê t t c các ch t dinh dư ng
c n thi t cho quá trình s n xu t h ng c u,và
ch ra cái nào là g ch ,cái nào là là th xây.
4. Anthony chuy n t New Jersey đ n m t cabin
trên núi
Colorado, cao hơn 8000 feet so v i
m c nư c bi n. Khi ông m i đ n, hematocrit
c a ông là 44%. Sau 6 tháng trong ngôi nhà
m i , hematocrit mong đ i c a ông y s như
th nào? Gi i thích câu tr l i c a b n và đi u

gì mang l i s thay đ i.

9. Nhìn vào câu h i Hure 11 – A: S n xu t h ng c u
trư c khi sinh. Bi u đ cho th y nh ng đóng góp
đư c th c hi n b i gan, lá lách, túi noãn hoàng,
t y xương đ đ hình thành h ng c u trong su t
9 tháng mang thai. Dán nhãn m i dòng v i cơ
quan ho c mô thích h p.

5. K t qu phòng thí nghi m cho m t b nh nhân c
RBCs—4.2 million/ L
Hct—40%
Hb—13 g/100 mL
WBCs—8,500/ L
Platelets—30,000/ L
B nh nhân này kh e m nh hay m c tri u ch ng
c a r i lo n nào? Gi i thích câu tr l i c a b n.
6. S d ng mô hình trong câu h i 5, t o danh sách các
giá tr CBC có th cho b nh nhân thi u máu do thi u
s t. Sau đó t o danh sách các giá tr CBC có th cho
m t ngư i b thi u máu không h i ph c.

%S n xu t h ng c u

th cho th y các giá tr CBC này:

100%

75%
50%

25%
0

1 2 3 4 5 6
Tháng trư c sinh

7

8

9

1

2

3

4

Tháng sau sinh
Sinh

CÂU H I HURE 11–A: S s n xu t h ng c u trư c
sinh

5


3957_Ch12_306-325 06/10/14 10:48 AM Page 306

Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor
To remove this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping

CHƯƠNG

TIM