Bài giảng Chân thương và bỏng mứt - ThS. BS. Trần Đình Minh Huy

CHẤN THƯƠNG và
BỎNG MẮT
THS.BS. TRẦN ĐÌNH MINH HUY
GIẢNG VIÊN BỘ MÔN MẮT
ĐH Y DƯỢC TPHCM


ThS.BS. Trần Đình Minh Huy - Bộ môn Mắt Đại Học Y Dược TP.HCM

2


• ThS.BS. Trần Đình Minh Huy
• 0907.110.892
•

ThS.BS. Trần Đình Minh Huy - Bộ môn Mắt Đại Học Y Dược TP.HCM

3


CÂU HỎI LÂM SÀNG
• Câu số 1: Đối với chấn thương mắt, tỷ suất nam:nữ là bao nhiêu?
A.

1:1

B.

2:1

C.

4:1

D.

10:1

E.

20:1

ThS.BS. Trần Đình Minh Huy - Bộ môn Mắt Đại Học Y Dược TP.HCM

4


CÂU HỎI LÂM SÀNG
• Câu số 2: Bước xử lý đầu tiên đối với một trường hợp bỏng hóa chất
A.

Lấy ra những vật – tinh thể lạ

B.

Rửa mắt liên tục bằng nước sạch

C.

Đo áp lực nội nhãn (nhãn áp)

D.

Khám bằng đèn khe

E.

Soi đáy mắt

ThS.BS. Trần Đình Minh Huy - Bộ môn Mắt Đại Học Y Dược TP.HCM

5


CÂU HỎI LÂM SÀNG
• Câu số 3: Phát biểu nào sau đây liên quan đến xuất huyết tiền phòng
là SAI?
A.
B.
C.
D.
E.

Nguồn gốc của xuất huyết chủ yếu là từ vòng động mạch lớn của mống mắt
Tỷ suất xuất hiện các biến chứng do xuất huyết tiền phòng tăng lên trong
những trường hợp xuất huyết tái phát
Khoảng thời gian thường xuất hiện xuất huyết tái phát là khoảng 2-5 ngày
sau chấn thương
Teo gai thị có thể xuất hiện sớm hơn và ngay kể cả ở mức nhãn áp không
cao đối với các bệnh nhân bất thường hồng cầu

Ngấm máu giác mạc thường sẽ biến mất khi nhãn áp trở về bình thường

ThS.BS. Trần Đình Minh Huy - Bộ môn Mắt Đại Học Y Dược TP.HCM

6


BỎNG MẮT


ĐẠI CƯƠNG
• Bỏng mắt gây tổn thương nặng nề thẩm mỹ và thị giác.
• Bỏng mắt có thể là tổn thương đơn thuần vùng mắt (10%) hoặc tổn
thương phối hợp nhiều vùng (90%).

• 4 nhóm tác nhân chính:
•
•
•
•

Nhiệt
Hóa chất
Phóng xạ
Tác nhân khác

ThS.BS. Trần Đình Minh Huy - Bộ môn Mắt Đại Học Y Dược TP.HCM

8

BỎNG NHIỆT
• Chiếm tỷ lệ cao nhất.
• Nhiệt khô: lửa củi, lửa xăng dầu, lửa thuốc pháo …
• Nhiệt ướt: nước sôi, dầu mỡ sôi, kim loại nóng chảy …

• Tổn thương tùy thuộc:
Sức nhiệt
• Bức xạ nhiệt
• Thời gian tác động
•

ThS.BS. Trần Đình Minh Huy - Bộ môn Mắt Đại Học Y Dược TP.HCM

9


BỎNG HÓA CHẤT
• Các chất kiềm: NaOH, KOH, Ca(OH)2, NH3, …
•
•

Phá hủy mạnh, xuyên thấm nhanh vào tổ chức nhãn cầu.
Sợi collagen bị thấm nước, dày lên, xoắn vặn. Nếu ở vùng bè => tăng nhãn
áp cấp tính.

• Các acid: a.sulfuric, a.sulfuro, a.hydrofluoric, …
•
•

Khả năng xuyên thấm kém do H+ làm đông vón, biến tính protein của tổ
chức.
Acid hút nước mạnh và sinh nhiệt => cháy khô tổ chức bề mặt.

• Các hóa chất không gây thay đổi pH.
ThS.BS. Trần Đình Minh Huy - Bộ môn Mắt Đại Học Y Dược TP.HCM

10


BỎNG PHÓNG XẠ
Tổn thương phối hợp, phức tạp do 4 yếu tố
• Đụng dập tổ chức mi, hốc mắt, nhãn cầu do sóng nổ, đổ vỡ nhà cửa,
…

• Bức xạ ánh sáng: bỏng da mi, bề mặt nhãn cầu, đục T3, tổn thương
hoàng điểm, võng mạc, …
• Bụi phóng xạ: nhiễm xạ mắt

• Sức nóng: bỏng nhiệt.

ThS.BS. Trần Đình Minh Huy - Bộ môn Mắt Đại Học Y Dược TP.HCM

11


BỎNG DO TÁC NHÂN KHÁC
• Ít gặp.
• Thường do: tia lửa hàn, tia laser, …
• Thường xuất hiện triệu chứng rõ sau 6-12h, nổi bật: đau nhức dữ

dội, giảm thị lực, sợ ánh sáng, khó mở mắt
• Khám: co quắp mi, phù nề kết mạc, viêm chấm nông, bong biểu mô
giác mạc.

ThS.BS. Trần Đình Minh Huy - Bộ môn Mắt Đại Học Y Dược TP.HCM

12


SINH LÝ BỆNH – BỎNG MẮT
• Rối loạn độ pH: pH tổ chức nhãn cầu vượt quá giới hạn (3,34-11,5) sẽ
gây tổn thương không phục hồi => teo nhãn cầu.
• Rối loạn thủy động, huyết động:
Tăng nhãn áp: co rút, xoắn vặn vùng bè, tăng độ keo, tăng tế bào ở thủy dịch...
• Hạ nhãn áp: mạch máu thể mi bị hủy, ngưng kết, tắc nghẽn lòng mạch, phù nè
chèn ép,..
•

• Rối loạn chuyển hóa, miễn dịch
• Rối loạn cấu trúc vi thể
• Phản ứng viêm: phù nè, giải phóng collagenase, hoạt hóa
plasminogen.
ThS.BS. Trần Đình Minh Huy - Bộ môn Mắt Đại Học Y Dược TP.HCM

13


LÂM SÀNG
• Thị lực: thường khó đánh giá do co quắp/phù nề mi.
• Nhãn áp: khó đo nhưng cần thiết đo hoặc ước lượng bằng tay.

• Dị vật: cần phát hiện và loại trừ (vôi, mảnh nhựa, kim loại).

• Thiếu máu và hoại tử vùng rìa kết mạc: nhợt nhạt, chất hoại tử ướt,
dính tăm bông.
• Giác mạc: độ mờ tỉ lệ độ sâu thương tổn (ngoại trừ bỏng acid không
tương ứng)
• Đục thủy dịch, bạc màu mống mắt, đục T3, mất/giảm phản xạ ánh
sáng.
ThS.BS. Trần Đình Minh Huy - Bộ môn Mắt Đại Học Y Dược TP.HCM

14


PHÂN ĐỘ - H.S.DUA (2001)
Độ bỏng

Tiên lượng

Tổn thương vùng rìa

Tổn thương kết mạc

1

Rất tốt

0 cung giờ

0%

2

Tốt

<= 3 cung giờ

<= 30%

3

Tốt

3-6 cung giờ

30-50%

4

Tốt – dè dặt

6-9 cung giờ

50-75%

5

Dè dặt – nặng

9-12 cung giờ

75-100%

6

Nặng

Toàn bộ chu vi vùng rìa

Toàn bộ kết mạc

ThS.BS. Trần Đình Minh Huy - Bộ môn Mắt Đại Học Y Dược TP.HCM

15


PHÂN ĐỘ - ROGER HALL (2001)
Độ bỏng

Tiên lượng

Giác mạc

Tổn thương kết mạc/vùng rìa

I

Tốt

Tổn thương BM GM

Không có thiếu máu vùng rìa

Tốt

Đục giác mạc, vẫn thấy
rõ được mống mắt

Thiểu dưỡng <1/3 vùng rìa

III

Dè dặt

Mất toàn bộ BM GM,
đục nhu mô, cấu trúc
Thiểu dưỡng 1/3-1/2 vùng rìa
mống mắt bị che mờ một
phần

IV

Xấu

Đục giác mạc, mống mắt
Thiểu dưỡng >1/2 vùng rìa
và đồng tử bị che mờ

II

ThS.BS. Trần Đình Minh Huy - Bộ môn Mắt Đại Học Y Dược TP.HCM

16


ĐIỀU TRỊ - SƠ CỨU BAN ĐẦU
• Bỏng nhiệt: hạ nhiệt bằng nước mát – tưới rửa hoặc áp lạnh, chỉ có
hiệu quả khi sơ cứu trong 20 phút đầu. Sau khi hạ nhiệt: nhỏ kháng
sinh, băng ép nhẹ, chuyển tuyến.
• Bỏng hóa chất: loại trừ tác nhân gây bỏng ra khỏi túi kết mạc, bề mặt
nhãn cầu và mi. Rửa mắt với nước sạch, mắt phải mở (chủ động hoặc
thụ động), rửa càng nhiều càng tốt. Sau đó nhỏ kháng sinh, chuyển
tuyến.

ThS.BS. Trần Đình Minh Huy - Bộ môn Mắt Đại Học Y Dược TP.HCM

17


ĐIỀU TRỊ - CHUYÊN KHOA
• Rửa mắt bổ sung: bằng các dung dịch nước muối sinh lý, lactat
ringer, … => dừng rửa khi pH về trung tính.
• Chọc tiền phòng: chọn vị trí giác mạc lành, gần vùng rìa, hút thủy
dịch càng nhiều càng tốt, bơm bù LR hoặc BSS plus vào tiền phòng.
• Rạch kết mạc: khi kết mạc không bị hoại tử, dịch rỉ viêm làm kết
mạc phồng lên => cắt kết mạc theo kiểu Passov – Poliak.
• Bơm rửa túi lệ: dùng kim đầu tù bằng dung dịch nước muối hoặc
RL.
• Bỏng da mi: rửa vết thương, loại bỏ dị vật, cắt lọc da hoại tử.
ThS.BS. Trần Đình Minh Huy - Bộ môn Mắt Đại Học Y Dược TP.HCM

18


ĐIỀU TRỊ - HỖ TRỢ
• Chống nhiễm trùng: KS nhỏ, tra. Phối hợp 2,3 loại.
• Chống viêm, giảm đau: thuốc giảm đau đường uống như parcetamol,
liệt thể mi như atropine, homatropin, . Corticoid nhỏ.

• Chống hoại tử giác mạc: thuốc ức chế men tiêu protein (collagenase)
• Thúc đẩy quá trình hồi phục: glycogen, ascorbate, vitA, vitB2, ghép
màng ối, …

• Chống dính mi cầu: bôi mỡ kháng sinh ở các túi cùng kết mạc 1-2
lần/ngày.
ThS.BS. Trần Đình Minh Huy - Bộ môn Mắt Đại Học Y Dược TP.HCM

19


CHẤN THƯƠNG MẮT


DỊCH TỄ HỌC
• Chấn thương mắt là một cấp cứu hay gặp trong nhãn khoa
• Tại Hoa Kỳ:
•
•

> 2,5 triệu người chấn thương mắt/năm
> 400.000 người mù do chấn thương

• Là nguyên nhân gây mù thứ năm tại Việt Nam (2002)
• Nam/nữ = 4.6/1 (theo USEIR) và 4.3/1 (theo HEIR)

• Tuổi trung bình: 33 (theo USEIR) và 29 (theo HEIR)

ThS.BS. Trần Đình Minh Huy - Bộ môn Mắt Đại Học Y Dược TP.HCM

21


Open globe

Closed globe

Contusion

Lamellar
laceration

Corneal
abrasion and
foreign bodies

Laceration

Rupture

Penetrating

Perforating

IOFB
ThS.BS. Trần Đình Minh Huy - Bộ môn Mắt Đại Học Y Dược TP.HCM

22


PHÂN LOẠI - BETT
• Chấn thương nhãn cầu kín – closed globe injury: không có vết thương
toàn bộ bề dày của thành nhãn cầu
Rách lớp – lamellar laceration: rách lớp thành nhãn cầu
• Đụng dập – contusion: không thấy vết thương (rách) toàn bộ bề dày (ví dụ: rách hắc
mạc, lùi góc tiền phòng)
•

• Chấn thương nhãn cầu hở - open globe injury: có vết thương toàn bộ bề
dày của thành nhãn cầu
Vỡ nhãn cầu – Eye rupture: vết rách toàn bộ bề dày thành nhãn cầu – vật tù
• Rách nhãn cầu – Laceration: vết rách toàn bộ bề dày thành nhãn cầu – vật nhọn
•

Vết thương xuyên thấu – Perforating: có đường vào và đường ra
• Vết thương xuyên chột – Penetrating: có duy nhất đường vào, do cùng 1 vật
• Dị vật nội nhãn – Intraocular foreign body: thường liên quan vết thương xuyên chột
•

ThS.BS. Trần Đình Minh Huy - Bộ môn Mắt Đại Học Y Dược TP.HCM

23

Loại chấn thương

Bác sĩ đa khoa

Bác sĩ chuyên khoa Mắt

ThS.BS. Trần Đình Minh Huy - Bộ môn Mắt Đại Học Y Dược TP.HCM

24


CHẤN THƯƠNG NHÃN CẦU KÍN – RÁCH LỚP
RÁCH LỚP GIÁC MẠC
• Chấn thương va quẹt từ lá cây, hạt thóc, móng tay, ngòi viết …
• Cơ năng: đau, sợ ánh sáng, chảy nước mắt.

• Thực thể: vết rách giác mạc, seidel (-)

ThS.BS. Trần Đình Minh Huy - Bộ môn Mắt Đại Học Y Dược TP.HCM

25