Ebook Giải phẫu người - NXB Y học: Phần 2

P H Ầ N II. CÁC BÀI THỊ GIÁO XƯƠNG
Bài 39

CÁC XƯƠNG VÀ KHỚP CỦA ĐẦU
1. XƯƠNG SỌ (bones of cranium) (các H.39.1 - 39.2)
Xương sọ là một khối gồm 22 xương nằm ở đầu trên của cột sống.
Phản chia. Sọ do hai nhóm xương hợp thành: các xương hộp sọ và các xương
mặt. Hộp sọ là hộp xương bảo vệ cho não do tám xương tạo nên: hai xương đỉnh, một
xương trán, một xương chẩm, một xương bướm, một xương sàng và hai .xương thái
dương. Các xương mặt tạo nên khung xương của mặt, gồm mười ba xương dính thành
một khối và dính với hộp sọ, và một xương liên kết với khối xương sọ bằng khớp hoạt
dịch. Mười bốn xương mặt là: hai xương lệ. hai xương xoăn m ữréưới, hai xương mủLr
hai xương hàm trên, hai xương khẩu cái, hai xương gò má, một xương hờm dưới và một
xương lá mứu
Những đặc điểm chung. Ngoài việc tạo nên hộp sọ, các xương sọ cũng tạo nên
một số khoang nhỏ khác, bao gồm ổ mũi và các ổ mắt mở ra phía trước. Một số xương
sọ chứa những khoang được lót bằng niêm mạc và thông với mũi; chúng được gọi là
những xoang cạnh mũi. Trong xương thái dương có những khoang nhỏ chứa các cấu
trúc liên quan tới thính giác và thăng bằng.
Trong các xương sọ, chỉ có xương hàm dưới là có thể chuyển động được, các
xương còn lại dính chặt với nhau thành một khối bằng các đường khớp bất động.
Hộp sọ có một nền để não nằm trên và một vòm bao quanh và đậy trên não. Các
xương của vòm sọ được tạo nên từ hai bản xương đặc (bản ngoài và bản trong) ngăn
cách nhau bằng một lớp xương xốp gọi là lõi xốp. Mặt trong hộp sọ dính với màng não
cứng, mặt ngoài tạo nên chỗ bám cho các cơ đầu mặt. Ngoài việc tạo nên khung xương
của mặt, các xương mặt còn bảo vệ cho đường vào của các hệ hô hấp và tiêu hoá. Cả
khối xương sọ bảo vệ và nâng đỡ cho các giác quan chuyên biệt về nhìn, nếm, ngửi,
nghe và thăng bằng.
1.1. Các xương hộp sọ (brain box)

Xương trán (frontal bone). Xương trán gồm hai phần chính: một phần tạo nên

trán (phần trước của hộp sọ) là trai trán, một phần nằm ngang tạo nên phần lớn trần ổ
mất và hầu hêt hố sọ trước là phần ổ mắt (orbital part). Ở mặt ngoài, hai phần của
xương trán gặp nhau tại bờ trên ổ mắt (supra-orbital margin). Ngay trên bờ này, bên
trong trai trán có hai xoang trán.
Trai trán. Ở mặt ngoài, nằm ngay trên các bờ trên ổ mắt là những gờ xương nhô
lên gọi là cung mày (superciliary arches). Ở giữa các cung này là một chỏ lõm nho gọi
là glabella (điểm trên gốc mũi). Ỏ phần trong của bờ trên ổ măt có lỗ (hoặc khuyết)
trên ổ mắt (supra-orbital foramen), ồ mặt trong, trên đường giữa của trai trán có mào
trán (frontal crest) nằm giữa lỗ tịt và rãnh xoang dọc trên.
388


Phần ổ mắt. Mặt ổ mắt của phần ổ mắt có hai điểm đáng chú ý: ở phía trước
trong là hõm ròng rọc (trochlear fovea) cho ròng rọc của cơ chéo trên bám, ở phía
trước ngoài là hô' tuyến lệ (fossa for lacrimal gland) chứa phần ổ mắt của tuyến lệ. Mặt
hướng vào hộp sọ của phần ổ mắt bị khuyết trên đường giữa thành khuyêt sàng
(ethmoidal notch) và mảnh sàng của xương sàng lắp vào khuyết này.
Các xương đỉnh (parietal bone). Hai xương đỉnh tạo nên phần lớn của các mặt
bên và đỉnh sọ. Chúng tiếp khớp với nhau tại đường khớp dọc, với xương trán tại
đường khớp vành, với xương chẩm tại đường khớp lambda và với các xương thái dương
tại các đường khớp trai. Mặt trong của xương đỉnh lõm và có những rãnh để các mạch
máu đi qua.
Trai trán
__ Xg trán

_
Đ ư ờ n g

Ị

k h ớ p giữ a trán

,
Điểm trên gốc mũi

I

\

Ị
____ —r

\

V.

\

ỳ

I
—yL

ị

Điểm gốc mũi v

Khớp trán-m ũi

/

I

/

/

Xương mũi

/
/

Cun9 mày
/

\ / ^ \ /

ỵ n lệ
Xg đỉnh

Lỗ trên ổ mắt

Xg bướm

Ổ mắt

Mỏm gò má (xg trán)

Hỗ thái

Xg thái dương

Ống thị giác

Lỗ gò má-măt
Xg gò má
Cung gò má
Lối cầu xg hàm dưới

Xg xoăn dưới
Mỏm chũm

Xg sàng
Vách mũi

Ngành xg hàm dưới

mũi trước
nanh
hàm trên

ô mũi
Xg lá mía
Hố nanh

huyệt răng
Góc hàm dưới

Hố răng
Lỗ cằm

Xg hàm dưới

dính hàm dưới
Lồi cằm
Củ cằm

Hình 39.1. Xương sọ: nhìn trước

Các xương thái dương (temporal bone). Mỗi xương thái dương tạo nên một mặt
dưới-bên cùa hộp sọ và một phần của nền sọ. Nó tiếp khớp với các xương đỉnh, chẩm,
bướm và gò má bằng các khớp bất động. Xương thái dương do ba phần tạo nên: phần
đá, phần trai và phần nhĩ.
389


Phần đá (petrous part) có hình tháp tam giác (với ba mặt trước, sau và dưới) nãm
ngang qua nền sọ, giữa xương bướm và xương chẩm. Phần này chứa tai giữa và tai
trong, và những ống cho động mạch cảnh trong và thần kinh mặt đi qua. óng động
mạch cảnh có một lỗ ngoài mở ra ờ mặt dưới phần đá và một lỗ trong mờ ra ờ đỉnh
phần đá. Mỏm nhọn từ mặt dưới phần đá nhô xuống dưới là móm trám (styloid
process). Nền phần đá hướng ra ngoài và ra sau. Mỏm lồi trên nền phần đá. ờ ngay sau
lỗ tai ngoài, được gọi là mỏm chũm (mastoid process). Trong mòm chũm có hang
chũm và nhiều xoang nhỏ. Ở giữa mỏm trâm và mỏm chũm có lỗ trám-chũm, nơi ra
khỏi sọ của thần kinh mặt. Trên mặt sau phần đá có lỗ và ong tai trong, nơi các thần
kinh sọ VII và VIII đi qua. Ở mặt trước và gần đỉnh phần đá có ấn thần kinh sinh ba
(trigeminal impression), nơi mà hạch cảm giác thần kinh sinh ba nằm: ờ nooài ấn này
là lói cung (arcuate eminence), được tạo nên bởi ống bán khuyên trước nãm bén dưới;
ờ trước và ngoài lồi cung là trần hòm nhĩ (tegmen tympani). Bờ sau phần đá cùng với
xương chẩm giới hạn nên lỗ tĩnh mạch cảnh (jugular foramen), nơi đi qua cùa tĩnh
mạch cảnh trong và bốn thần kinh sọ cuối.

Trai xương
thái d '" *—

Đ iểm thóp
Đ iểm thóp trước
trán

Xg đỉnh

Đường khớp vành
Đường khớp bướm-đỉnh
C ánh lớn xương bướm
Đường khớp bướm-trán
Đường khơp bướm-gò má
Đưj)ng khớp trán-gò má
Đ iểm gian mày
gò má
má
mũi

Đường khớp trai
Điểm thóp sau
Đường khớp đỉnh-chũm

lệ

Xg chẩm

sàng
Đường khớp bướm-trai

Đường khớp lambda

Đường khớp gò m á-thái dương
Ụ chẩm ngoà
Xương hàm trên
Đ iểm thóp sau-bên
Xg thái d
Đường khớp chẩm -chũm
Ông tai ngoà
Mỏm ch

Mỏm vẹt
Xương hàm dưới

Mỏm
Lôi câu xg hàm
Góc hàm d

ung gò má
Củ khớp

Hình 39.2. Xương sọ: nhìn bên

Phần
thái dương
thái dương
(zygomatic
390

trai (squamous part) là mảnh xương mỏng hình quạt. Phần dưới cùa trai
tách ra mỏm gò má (zygomatic process) chạy ra trước tiếp khớp với mòm
của xương gò má; mỏm cùa hai xương cùng nhau tạo nên cung gò má
arch). Hố lõm nằm ờ mặt sau-dưới mỏm gò má là hô'hàm dưới và chỏ lồi


tròn ớ trước hổ này là củ khớp. Hô và củ tiêp khớp với chòm xương hàm dưới tạo nen
khớp thái dương-hàm dưới.
Phần n h ĩ (tympanic part) là mảnh xương mỏng vây quanh lỗ và ôhg tai ngoài
(external acoustic opening and external acoustic meatus).
Xương chẩm (occipital bone). Xương chẩm tạo nên phần sau của vòm và nền sọ.
Xương chẩm gồm ba phần vây quanh lỗ lớn xương chẩm. Lổ lớn (foramen magnus) là
nơi hành não liên tiếp với tuỷ sống. Trước lỗ lớn là phần nền (basilar part), hai bên là
các phần bên (lateral part) và ớ sau là trai chẩm (squamous part of occipital bone).
Mặt trên phần nền dốc đứng và được gọi là dốc (clivus); mật dưới phần nền có củ hầu
(pharyngeal tubercle). Trên mỗi phần bên có một lồi càu chẩm (occipital condyle) tiếp
khớp với mặt trên của khối bên đốt đội và một ống thần kinh hạ thiệt (hypoglossal
canal), nơi đi qua của thần kinh sọ XII. Mặt sau trai chẩm có ụ chẩm ngoài (external
occipital protuberance) ờ giữa và các đường gáy (trên cùng, trên và dưới) ở mỗi bên.
Giữa mặt trước (hay mặt trong) trai chẩm có ụ chẩm trong (internal occipital
protuberance). Gờ xương từ ụ này đi tới lỗ lớn xương chẩm là mào chẩm trong , còn
hai rậnh kế tiếp nhau từ ụ chạy sang hai bên là rãnli xoang ngang (groove for
transverse sinus) và rãnlì xoang sigma (groove for sigmoid sinus. Rãnh xoang ngang
ngãn cách hai hố ở mặt trong trai chẩm: h ố đại não (cerebral fossa) ở trên và h ố tiểu
não (cerebellar fossa) ở dưới.
Xương bướm (sphenoid/sphenoidal bone). Xương bướm nằm ở giữa nền sọ và
tiếp khớp với tất cả các xương khác của hộp sọ. Ngoài hộp sọ, nó còn góp phần tạo nên
trần ổ mũi và các thành ổ mắt. Các phần của xương bướm là thân, cánh nhỏ, cánh lớn
và các mỏm chân bướm.
Thân. Thân xương bướm là vùng nhô cao ở giữa hố sọ giữa, tiếp giáp với xương

sàng ờ trước và xương chẩm ờ sau. Mặt trên của thân xương bướm có rãnh trước giao
thoa ở trước và h ố tuyến yên (hypophysial fossa) ở sau. Thành xương ở sau hố tuyến
yên được gọi là lưng yên và hai góc bên của lưng yên nhô lên thành các mỏm yên sau
(posterior clinoid processes). Trong thân xương bướm có các xoang bướm thông với
ngách bướm-sàng của ổ mũi.
Cánh nhỏ. Hai cánh nhỏ xương bướm từ phần trước của thân chạy sang hai bên
rồi tận cùng phía bèn tại một đỉnh nhọn. Từ đỉnh trở vào trong, bờ sau của cánh nhỏ
chạy theo một đường cong rồi tận cùng như là mỏm yên trước (anterior clinoid
process); chính bờ sau tạo nên giới hạn cho các phần bên của các hố sọ trước và giữa.
Mỗi cánh nhỏ rộng dần từ đình vào trong rồi dính vào phần trước thân bướm bằng hai
rễ và cùng thân bướm giới hạn nên ống thị giác (optic canal), nơi đi qua của thần kinh
sọ II và động mạch mắt.
Cánh lớn. ở phía sau, mỗi cánh lớn cũng từ một bên thân bướm chạy sang bên,
tạo nên phần lớn hố sọ giữa. Cánh lớn cùng với cánh nhò giới hạn nên khe ổ mắt trên
(superior orbital fissure), nơi đi qua của các thần kinh V I. Ill, IV, VI và các tĩnh mạch
mắt. Trên cánh lớn và sau đầu trong của khe ổ mắt trên là lỗ tròn (foramen rotundum),
nơi đi qua của thần kinh hàm trên (V2); ờ sau-ngoài lỗ tròn là một lỗ lớn hơn. lỗ bầu
dục (foramen ovale), nơi đi qua cùa thần kinh hàm dưới (V3); ớ sau-ngoài lỗ bầu due
là một lỗ cho động mạch màng não giữa đi qua: lỗ gai (foramen spinosum). ớ phía sau
391


trong lỗ bầu dục, có thể nhìn thấy lỗ mờ vào trong sọ cùa ống động mạch cảnh tại đình
phần đá xương thái dương; ở ngay dưới lỗ mờ này lằ một lỗ năm giữa xương bướm và
phần đá xương thái dương có tên là lỗ rách (foramen lacerum.
Các mỏm chán bướm (pterygoid processes). Các mỏm chán bướm từ chỗ nối
giữa thân và cánh lớn chạy xuống các thành bên ổ mũi. Mỗi mòm có một mành trong
(medial plate) và một mánh ngoài (lateral plate) ngãn cách nhau bời ho chán bướm
(pterygoid fossa). Mỗi mảnh trong mỏm chân bướm tận cùng ở dưới tại móc chán
bướm và chia ra ở trên để tạo nên hố thuyền. Ỏ ngay trên hố thuyền, tại gốc của mảnh

trong mỏm chán bướm, là lỗ mờ của ống chân bướm.
Xương sàng (ethmoid/ethmoidal bone). Xương sàng nằm trên đường giữa, ờ
phần trước nền sọ. Nó còn góp phần tạo nên vách mũi, trần ổ mũi. thành ngoài ổ mũi
và thành trong ổ mắt. Các phần của xương sàng gồm mảnh sàng, mảnh thãng đứng và
các mê đạo sàng. Mảnh sàng (cribriform plate) lắp vào chỗ khuyết cùa phần ổ mắt
xương trán, ngăn cách hố sọ trước với ổ mũi; giữa mặt trên của mành sàng nhô lên
một mỏm hình tam giác gọi là mào gà (crista galli); trên mảnh sàng có các lỏ sàng
cho các thần kinh khứu đi qua. Mánh thẳng đứng (perpendicular plate) chạy xuống
góp phần tạo nên vách mũi. Mỗi mé đạo sàng (ethmoidal labyrinth) là một khói
xương xốp nằm giữa ổ mắt và ổ mũi. Khối này chứa các xoang sàng (ethmoidal
cells), gồm ba nhóm trước, giữa và sau, thông với ổ mũi. Hai mảnh xương từ mặt
trong mỗi mê đạo sàng nhô vào ố mũi được gọi là các xoăn mũi trên và dưới
(superior and inferior nasal concha). Nhóm xoang sàng giữa làm cho thành ngoài
ngách mũi giữa lồi lên thành một vòm gọi là bọt sàng (ethmoidal bulla).
1.2. Các xương mặt (facial skeleton)

Xương hàm trén (maxilla). Hai xương hàm trên (đã dính lại) tạo nên hàm trén
và tiếp khớp với tất cả các xương mặt khác, trừ xương hàm dưới. Nó tạo nén một phần
của sàn ổ mắt, một phần của thành bên và sàn ổ mũi, và hầu hết khẩu cái cứng. Xương
hàm trẽn gồm thân và các mỏm liên tiếp với thán.
Thán có các mặt hướng về ổ mắt, ổ mũi. hố dưới thái dương (được gọi lán lượt là
mặt ó mắt, mặt mũi và mặt dưới thái dương) và về phía trước (mặt trước). Thán xương
chứa một xoang lớn mở vào ổ mũi, xoang hàm trên.
- Trên mặt trước, ngay dưới bờ dưới ổ mắt, có lỗ dưới ổ mắt (infra-orbital foramen).
- Mặt ổ mắt xương hàm trên tạo nén phần lớn sàn ổ mất. Bờ ngoài cùa mặt này
cùng với cánh lớn xương bướm giới hạn nén khe ổ mắt dưới (inferior orbital fissure):
trên mặt ổ mất có có rãnh dưới ổ mắv, rãnh này thông với lỗ dưới ổ mắt ờ mãt trước
qua ống dưới ổ mắt.
- ơ mặt dưới thái dương có củ hàm.
- Mặt mũi xương hàm trên góp phần tạo nên thành ngoài ổ mũi; trên mãt này có

rãnh lệ và lỗ xoang hàm trẽn.
C á c m ỏm

392


- Ở phía ngoài, mỏm gò má (zygomatic process) xương hàm trên tiếp khớp với
xương gò má.
- Ỏ phía trong, mỏm trán (frontal process) xương hàm trên chạy lên tiếp khóp với
xương trán.
- Ỏ phía dưới, thân xương hàm trên tận cùng bời mỏm huyệt răng (alveolar
process); mỏm nàv là một cung mang các huyệt răng của các răng hàm trên.
Móm khẩu cái (palatine process) nhô ra từ mặt trong (mặt mũi) thân xương hàm
trên, bắt đầu từ ngay trên mặt trong của mỏm huyệt rãng và đi tới đường giữa, nơi nó
tiếp khớp với mỏm của xương bên đối diện. Hai mỏm cùng nhau tạo nên hai phần ba
trước cùa khẩu cái cứng. Tại đầu trước của đường giữa khẩu cái cứng có một hô nhỏ
(hô ráng cửa - incisive fossa) nằm ngay sau cic răng cửa. Hai ống răng cửa (incisive
canals), mỗi ống ờ một bên, từ hô này chạy về phía sau-trên rồi mờ vào sàn ổ mũi. Các
ống và hố này là đường đi cùa các mạch khẩu cái lớn và thần kinh mũi-khẩu cái.
Xương hàm dưới (mandible). Xương hàm dưới gồm một thân và hai ngành hàm.
Thản xương hàm dưới (body of mandible) cong hình móng ngựa, gồm một nên
dày ờ dưới và phần huyệt răng (alveolar part) ờ trên. Giữa mặt trước nền hàm dưới lồi
ra ờ thành lỏi cằm (mental protuberance) và mỗi bên có một lỗ cằm (mental foramen).
Phần huyệt răng cong thành cung huyệt răng (alveolar arch) và mang các lỗ huyệt chân
răng hàm dưới, ở mật trong thân xương và ngay sau khớp dính hàm dưới là một đôi
gai nhỏ gọi là các gai cằm trên và dưới (superior and inferior mental spines). Từ đường
2Íữa và ở dưới các gai cằm có một đường gờ gọi là đường hàm-móng (mvlohyoid line)
chạy ra sau và lên trên ờ mặt trong mỗi bên thân xương. Ò trên phần ba trước của
đường hàm-móng là một vùng lõm nông gọi là hô'dưới lưỡi (sublingual fossa), và bên
dưới hai phần ba sau của đường hàm móng là một hố lõm khác gọi là h ố dưới hàm

(submandibular fossa).
Ngành xưoĩig hàm dưới (ramus of mandible). Bờ sau ngành hàm dưới liên tiếp
với bờ dưới thàn hàm dưới tại góc hàm dưới (angle of mandible). Từ đầy. ngành hàm
chạy lên trên gần như vuông 2ÓC với thân hàm. Đầu trên của ngành hàm tách ra thành
mỏm vẹt (coronoid process) ờ trước và mỏm lồi cấu (condvlar process) ờ sau; giữa hai
mỏm này là khuyết hàm dưới (mandibular notch). Mỏm lồi cầu có một chỏm tiếp khớp
với hố hàm dưới và cù khớp của xương thái dươna. Trên mặt trong của ngành hàm có
một lỗ cho thần kinh và các mạch huyệt rãng dưới đi vào xương hàm. lỗ hàm dưới
(mandibular foramen). Lỗ nàv là cừa vào cùa ống hàm dưới (mandibular canal). Miệng
lỗ được chắn bằng một mảnh xương gọi là lưỡi hàm dưới (linsula).

393


Đường khớp dọc

Hỉnh 39.3. Xương sọ: nhìn từ sau

Xương mũi (nasal bone). Các xương mũi gặp nhau trên đường giữa và tạo nên
một phần của cầu mũi.
Xương lệ (lacrimal bone). Hai xương lệ là những xương nhỏ nằm ờ sau và ngoài
các xương mũi và tao nên một phần thành trong ổ mắt. Xương lệ cùng với mỏm trán
xương hàm trên giới hạn nên hố lệ, nơi mà túi lệ nằm.
Xương gò má (zygomatic bone). Xương gò má làm cho gò má lồi lẽn thành gò
và tạo nên m ột phần cùa thành n g o à i và sàn ổ mắt. N ó tiếp khớp với các xươ ng trán,
hàm trên, bướm và thái dương.

Xương khẩu cái (palatine bone). Xương này gồm mảnh nằm ngang và mảnh
thẳng đứng hợp thành hình chữ L. M ảnh nằm ngang cù n g với m ảnh nằm n s a n s cùa
xư ơ n g bên đối diện tạo thành phần sau của khẩu cái cứng. M ảnh thẳng đ ứ n s nhó lén

trên để tạo nên một phần của thành ngoài ổ mũi và một phần sàn ổ mắt.

394


Điểm thóp trước

Hình 39.4. Xương sọ: nhìn từ trên

Xương xoăn mũi dưới (inferior nasal concha). Mỗi xương nàv là một xương
mỏng cuộn lại và nhô vào ổ mũi ờ dưới xương xoăn mũi giữa.
Xương lá mía (vomer). Đây là một xương mỏng hình tam giác tạo nên một phần
vách mũi. Nó tiếp khớp ờ dưới với các xương của khẩu cái cứng tại đường giữa và ờ
trên với mảnh thẳng đứng của xương sàng và xương bướm.
Xương móng (hyoid bone). Xương này không thuộc xương sọ nhưng được mô tả
cùng xương sọ cho tiện. Nó là một xương rời hình móng ngựa nằm trong các mô mềm
của vùng cổ, ớ ngay trên thanh quản và dưới xương hàm dưới. Xương móng gồm một
thân nằm ngang và hai sừng ở mỗi bên: sìmg lớn và sừiĩg nhò.

395


Lỗ răng cửa
Xg hàm trên

Mỏm khẩu cái xg hàm trèn
\

Mỏm thái dương

xg gò má

Mỏm huyệt răng
xg hàm trên
Phần ngang xg
khẩu cái
Gai mũi sau

Mỏm gò má xg
thái dương

Xg lá mía
Mảnh trong mỏm
chân bướm

Gai bướm

Củ khớp—

Phần nền xg chẩm
ng ĐM cảnh

Mỏm trâm
Hố hàm dưới

Lỗ TM cảnh
Khối bên xg chẩm

Lỗ trâm chũm
Mỏm chũm

Lỗ chẩm lớn

Xg thái dương
Trai xg chẩm

Ụ chấm ngoài

Hình 39.5. Mặt ngoài nền sọ

396


Lỗ lớn xương chẩm

Hình 39.6. Mặt trong nền sọ

2. CÁC KHỚP HOẠT DỊCH CỦA s ọ (cranial synovial joints)

Sọ chỉ có một khớp hoạt dịch là khớp thái dương-hàm dưới. Tuy nhiên, xét đến
các cử động của đầu, khớp đội-chẩm, khớp đội-trục giữa và khớp đội-trục bên cũng
được xếp vào khớp hoạt dịch sọ.
Khớp đội-chẩm (atlanto-occipital joint) là khớp lồi cầu giữa các mặt khớp trên
của đốt đội và các lồi cấu xương chẩm. Khớp này cho phép gấp, duỗi và nghiêng đầu
sang hai bên.
Khớp đội-trục giữa (median atlanto-axial joint) (H.39.7) là khớp trục giữa một
bên là răng của đốt trục với một bên là cung trước đốt đội và dây chằng ngang đốt đội.
Động tác cùa khớp này là xoay đầu.
397

Hình 39.7. Khớp đội - trục giữa (nhìn trên)

Khớp đội-trục bên (lateral atlanto-axial joint) là khớp phẳng giữa mặt khớp dưới
của khối bên đốt đội với mặt khớp trên của đốt trục. Động tác của khớp này cũng là
xoay đầu.
Dưới đây chỉ mô tả chi tiết khớp thái dương - hàm dưới.
Khớp thái dương-hàm dưới (temporomandibular joint) (H.39.8 và H.39.9)
Khớp thái dương-hàm dưới là khớp hoạt dịch, thuộc loại lưỡng lồi cấu, nối
xương thái dương với xương hàm dưới.
M ặt khớp. Mặt khớp cùa xương thái dương nằm ở phần trai, gồm củ khớp ở
trước và phần trước hố hàm dưới ở sau. v ề phía xương hàm dưới, mặt khớp là chỏm
xương hùm dưới. Chỏm là thành phần cùa mỏm lồi cầu xương hàm dưới. Xen giữa mặt
khớp của hai xương là một tấm sụn-sợi gọi là đĩa khớp (articular disc). Đĩa khớp có hai
mặt trên và dưới thích ứng với mặt khớp của hai xương. Chu vi đĩa khớp dính vào bao
khớp, lỏng ở phía sau, chắc ở phía trước. Nó còn dính vào gân cơ chân bướm ngoài và
vào chỏm xương hàm dưới bằng một dải sợi. Dải này giúp cho đĩa dịch chuyển ra
trước và sau cùng chỏm xương hàm dưới.
Bao khớp dính vào chu vi các mặt khớp của hai xương và bám vào chu vi của
đĩa khớp; đĩa khớp chia ổ khớp thành hai khoang: khoang thái dương-đĩa khớp và
khoang đĩa khớp-hùm dưới. Bao khớp thường lỏng giữa đĩa khớp và xương thái dương,
chắc và chặt hơn ờ giữa đĩa khớp và xương hàm dưới.
M àng hoạt dịch. Do ổ khớp bị chia đôi nên màng hoạt dịch cũng bị chia đôi
thành:
Màng lioạt dịch trên (superior synovial membrane) lót mặt trong bao sợi của
khớp thái dương - đĩa khớp.
Màng hoạt dịch dưới (inferior synovial membrane) lót mật trong bao sợi cúa
khớp đĩa khớp - hàm dưới.

398

Dây chằng
Dây chằng ngoài (lateral ligament) và dây chằng trong (medial ligament) là
những phần dày lên ở hai mặt ngoài và trong của bao khớp. Dây chằng ngoài bám ở
trên vào củ khớp (thuộc rễ của mỏm gò má). Các sợi của nó chạy xuống dưới và ra sau
bám vào mặt ngoài của cổ lồi cầu xương hàm dưới, qua đó bảo vệ ống tai ngoài.
Dây chằng bướm-hàm dưới (sphenomandibular ligament) nằm ờ mặt trong của
khớp. Nó là một dải sợi chạy từ gai xương bướm tới lưỡi xương hàm dưới.
Dây chằng trâm-hàm dưới (stylomandibular ligament) nằm ở phía sau-trong của
khớp. Nó chỉ là một dải dày lên của mạc cổ sâu chạy từ đỉnh mỏm trâm tới góc xương
hàm dưới.
Các cơ và những cử động
Hạ xương hàm dưới. Khi há miệng, chỏm xương hàm dưới xoay trên mặt dưới
của đĩa khớp quanh một trục ngang, c ổ xương hàm dưới và đĩa khớp cùng được cơ chân
bướm ngoài kéo ra trước và đĩa khớp dịch chuyển tới dưới củ khớp. Chuyên động ra
trước của đĩa khớp được giới hạn bởi sức căng của mô xơ-chun buộc đĩa khớp vào xương
thái dương. Xương hàm dưới được hạ thấp nhờ hai cơ bụng, cơ cằm-móng và cơ hàmmóng. Cơ chân bướm ngoài đóng vai trò quan trọng trong việc kéo xương ra trước.
Nàng xương hàm dưới. Động tác này ngược với động tác hạ xương hàm dưới.
Đầu tiên chỏm xương hàm dưới và đĩa khớp dịch chuyển ra sau, tiếp đó chỏm xoay
trên mặt dưới đĩa khớp. Xương hàm được nâng lên nhờ cơ thái dương, cơ cắn và cơ
chân bướm trong; các sợi sau của cơ thái dương kéo chỏm xương hàm dưới ra sau. Đĩa
khớp được kéo ra sau nhờ mô xơ -chun.
Đưa hàm dưới ra trước. Đĩa khớp được kéo ra trước tới mặt dưới củ khớp và
chỏm xương hàm dưới được kéo theo cùng đĩa khớp. Tất cả cử động chỉ diễn ra ờ khớp
thái dương-đĩa khớp. Hàm dưới đưa ra trước làm cho các răng hàm dưới nằm trước
rãng hàm trên. Động tác này xảy ra khi cơ chân bướm ngoài ở cả hai bên cùng co với
sự hỗ trợ của hai cơ chân bướm trong.

Hình 39.8. o khớp của khớp thái dương-hàm dưới

399


Ỉì lt (í ^ ơnỉ ị! à m d ư ớ ir a sau; ĩ ĩa khófp và chỏm xương hàm dưới được kéo ra
sau về hô hàm dưới. Động tác này diễn ra nhơ các sợi sau cua cơ thái dương.
Cac cư đọng nhai tưng bên. Các cử động này bao gồm viêc luân phiên đưa hàm
dưới ra trước và ra sau ở mỗi bên.
D/c ngoài
Củ khớp
Bao khớp
Lỗ ống tai ngoài.
Phần nhĩ xg thái dương.

Mỏm chũm
Mỏm trâm
D/c trâm - hàm dưới

Hình 39.9. Khớp thái dương-hàm dưới nhìn bên

400


Bài 40

CÁC XƯƠNG VÀ KHỞP CỦA THÂN
1. XƯƠNG THÂN

Xương của thân gồm có: cột sống và các xương ngực. Xương thân bị xương sọ đè
lên và liên hệ với các xương chi qua các đai chi.
1.1 Cột sống (vertebral column) (H.40.1 )

Cột sống là cột trụ chính của thân người đi từ mặt dưối xương chẩm đến đỉnh
xương cụt. Cột sống gồm 33 - 35 đốt sống chồng lên nhau, được chia làm 4 đoạn, mỗi
đoạn có một chiều cong và các đặc điểm riêng thích ứng với chức năng của đoạn đó; từ
trên xuống dưới, đoạn cổ có 7 đốt - cong lồi ra trước, đoạn ngực có 12 đốt - cong lồi ra
sau, đoạn thắt lưng có 5 đốt - cong lồi ra trước, đoạn cùng có 5 đốt dính liền với nhau
tạo thành xương cùng - cong lồi ra sau, đoạn cụt gồm 4 - 6 đốt sống cuối cùng cũng
dính với nhau tạo thành xương cụt.
Chiều dài của toàn bộ cột sống xấp xỉ bằng 40% chiều cao cơ thể.
Đốt đội (C I)
---------- Đốt trục (C II)---------------- £>ốt sống đoạn oổ----------

A

B

/

Đốt sống
đoạn thắt lưng

t

Xg
cùng
Xg cụt

Hình 40.1. Cột sống nhìn trước (A) và bên (B)
401

1.1.1. Đặc điểm hình th ể chung của các đốt sống (H .40.2)

Mỗi đốt sống gồm có thân đốt sống và cung đốt sông vây quanh lỗ đốt sông.
T hân đốt sống (vertebral body) có hình trụ dẹt, mặt trên và mặt dưới đều hơi
lõm để tiếp khớp với đốt sống kế cận qua đĩa gian đốt sống.
Cung đốt sống (vertebral arch) ở phía sau thân đốt sống, cùng với thân đốt sống
giới hạn nên lỗ đốt sống. Cung gồm mảnh cung đốt sống (lamina of vertebral arch)
rộng và dẹt, nằm ở sau; 2 cuống cung đốt sống (pedicle of vertebral arch) ở trước
mảnh, dính với thân; và các mỏm từ cung mọc ra. Cuống có hai bờ (trên và dưới) đều
lõm gọi là các khuyết sống trên và dưới. Khuyết sống dưới của đốt sống trên cùng
khuyết sống trên của đốt sống dưới liền kề giới hạn nên lỗ gian đốt sông
(intervertebral foramen), nơi mà các dây thần kinh sống và các mạch máu đi qua. Các
mỏm tách từ cung đốt sống ra là:
1 mỏm gai (spinous process) từ giữa mặt sau của mảnh cung đốt sống chạy ra sau
và xuống dưới, sờ thấy được ở dưới da lưng;
2 mỏm ngang (transverse process) từ chỗ nối giữa cuống và mảnh chạy ngang ra
hai bên;
4 mỏm khớp, gồm 2 mỏm khớp trên và 2 mỏm khớp dưới (superior and inferior
articular process), cũng tách ra từ khoảng chỗ nối giữa cuống và mảnh; khi các đốt
sống tiếp khớp với nhau thì 2 mỏm khớp dưới của đốt sống trên tiếp khớp với 2 mỏm
khớp trên của đốt sống dưới.
Lỗ đốt sống (vertebral foramen) nằm giữa thân đốt sống và cung đốt sống. Khi
các đốt sống chồng lên nhau tạo thành cột sống thì các lỗ này hợp thành ống sống
(vertebral canal) chứa tuỷ sống.

Mảnh
Mỏm ngang

--

Mỏm khớp trên
Mỏm khớp dưới

Hình 40.2. Hình thể chung của các đốt sống


1.1.2. Đặc điểm hình th ế riêng của đốt sống ở tùng đoạn
Các đốt sống cổ (cervical vertebrae) (H.40.3 )

Các đốt sống cổ có chung đặc điểm là: mỏm ngang dính vào thân và cuống cung
đốt sống bằng 2 rễ, giới hạn nên lỗ ngang (foramen tranversarium), nơi có các mạch
đốt sống đi qua. Một số đốt sống cổ lại có thêm các đặc điểm riêng.
Đốt cổ I hay đốt đội (atlas) không có thân mà có cung trước (anterior arch), cung
sau (posterior arch) và 2 khối bên (lateral mass). Mỗi khối bên có mặt khớp trên
(superior articular surface) tiếp khớp lồi cầu xương chẩm và mặt khớp dưới (inferior
articular surface) tiếp khớp với đốt cổ II.
Đ ố t c ổ II hay đ ố t trục (axis) có một mỏm từ mặt trên của thân nhô lên gọi là

răng đốt trục (dens). Răng có một đỉnh và hai mặt khớp: mặt khớp trước (anterior
articular facet) tiếp khớp với cung trước đốt đội, mặt khớp sau (posterior articular
facet) tiếp khớp với dây chằng ngang.
Đốt cổ V II hay đốt lồi (vertebra prominens) có mỏm gai dài nhất trong số các
mỏm gai đốt sống cổ.
Mòn
Mặt khớp với
dây chằng ngang
Lỗ mỏm ngang

Mặt khớp với đốt đội

Cuống
Mỏm ngang

B

Mỏm ngang

A

Hình 40.3. Đốt sống cổ I (A) và II (B)

403


Các đốt sống ngực (thoracic vertebrae) (H.40 4)
Đặc điêm cua các đôt sông ngực là chúng có hõm sườn ngang (transverse costal
facet) trên mỏm ngang để tiếp khớp với củ sườn và các hõm sườn trén và dưới
(superior/inferior costal facet) trên thân đốt để tiếp khớp với chỏm sườn.

Thân

Mỏm khớp trên
Cuống

Mỏm ngang
Các hõm sườn
i,.V r ? r —

W Ễ.T.jyfrV
Êk

Mỏm khớp dưới
Mảnh

Mỏm g a i'

Hình 40.4. Đốt sống ngực nhìn từ trên (A) và nhìn bên (B)

Các đốt sông thát lưng (lumbar vertebrae) (H.40.5)
Đặc điểm giúp phân biệt các đốt sống thắt lưng là chúng không có lỗ ngang như
đốt sống cổ và không có các hõm sườn trên mỏm ngang và thân như đốt sống ngực.
404


Mỏm khớp trên

Mỏm gaii

\

Cuống cung đốt sống

j f : •

'tan

,

.

' J _ _ - T h â n đốt sống

ẩ ;;- - / / '
M ảnh cung đốt sống
Mỏm khớp dưới

B

Hình 40.5. Đốt sống thắt lưng
A . N h ìn từ trên

B . N h ìn b ê n

Xương cùng (sacrum) (H.40.6)
Các đốt sống cùng dính chặt với nhau thành một khối gọi là xương cùng. Nó tiếp
khớp ờ trên với đốt sống thắt lưng V, ở dưới với xương cụt và hai bên với xương chậu.
Xương cùng hình tháp có 2 mặt (trước, sau), 2 phần bên, nền ở trên, đỉnh ờ dưới.
M ặt trước hay mặt chậu hông (pelvic surface) có 4 đường ngang, ở hai đầu mỗi
đường có các lỗ củng trước (anterior sacral foramina) cho các ngành trước cùa các dây
thần kinh cùng đi qua.
M ặt sau hay mặt hnig (dorsal surface) lồi, gồ ghề có 5 mào dọc là mào cùng
giữa (median sacral crest), 2 mào cùng trung gian (intermediate sacral crest) và 2 mào
cùng bên (lateral sacral crest); chúng là di tích của các mỏm gai, mỏm khớp và mỏm
405


ngang. Phía ngoài mào trung gian có các lỗ cùng sau (posterior sacral foramina) tương
ứng với các lỗ cùng trước (ở mặt trước). Phần dưới của mặt sau có hai sừng cùng
(sacral comu) nằm ở hai bên đầu dưới của ống cùng (sacral canal).
Hai phần bén (lateral part) có cliện rt/ỉĩhay diện loa tai (auricular surface) tiếp

khớp với xương chậu, phía sau diện nhĩ là lồi củ cùng (sacral tuberositv).
Nên xương cùng (base of sacrum). Phần giữa nền có lỗ tren cùa ỏng cùng ờ sau
và mặt trên thân đốt sống cùng I ở trước; bờ trước của mặt trên thân đốt sống cùng I
nhô ra trước nên được gọi là ụ nhô (promontory). Hai bên của nền là hai cánh xương
cùng (ala/wing of sacrum) và hai mỏm khớp trên (superior articular process).
Đỉnh xương cùng (apex of sacrum) quay xuống dưới, khớp với xương cụt.
Xương cụt (coccyx) (H.40.6) do 4 - 6 đốt sống cụt dính liền nhau tạo nên.

Hình 40.6.

X ư ơ n g c ù n g và xư ơ n g cụt

1.2. Các xương ngực và lồng ngực

Lồng ngực (thoracic cage) (H.40.7) được tạo thành bởi 12 đôi xương sườn tiếp
khớp với các đốt sống ngực ở phía sau và với xương ức ở phía trước. Các xương lồng
ngực giới hạn nên khoang (hay ổ) ngực (thoracic cavity). Khoang ngực có 2 lỗ: lỗ ngực
trên (superior thoracic aperture; thoracic inlet) được giới hạn bởi mặt trước đốt sống
ngực I, xương sườn I và khuyết tĩnh mạch cảnh của cán xương ức; lỗ ngực dưới
(inferior thoracic aperture;thorcic outlet) được giới hạn bởi thân đốt sống ngực XII,
xương sườn XII, cung sườn và góc dưới ức. 22 khoang gian sườn mà mỗi khoang nằm
giữa một cặp xương sườn liên tiếp; hai rãnh phổi (pulmonary groove) nằm hai bên cột
sống đoạn ngực. Các đốt sống ngực đã được mô tả ở trên, dưới đây chỉ mô tả xương ức
và các xương sườn.

406


Hình 40.7. Lồng ngực
1.2.1. Xương ức (sternum) (H.40.8)

Xương ức là xương dẹt, nằm ở giữa thành trước lồng ngực và gồm 3 phần tính từ
trên xuống là: cán ức (manubrium of sternum), thản ức (body of sternum) và mỏm mũi
kiếm (mũi ức) (xiphoid process). Giữa cán ức và thân ức là góc ức (sternal angle). Cán
ức có khuyết tĩnh mạch cảnh (jugular notch) ở bờ trên và khuyết đòn (clavicular notch)
để tiếp khớp với đầu ức của xương đòn. Mỗi bờ bên của cán và thân có 7 khuyết sườn
(costal notches) để tiếp khớp với sụn của 7 xương sườn trên sườn.
Khuyết Ưm cảnh

407


1.2.2. Xương sườn (ribs) (H .40.9)

Có 12 đôi xương sườn, là các xương dẹt, dài và cong. Trong 12 đói xương sườn,
mỗi xương của các đôi I - VII tiếp khớp với xương ức bang một sụn sườn riêng nên
được gọi là các xương sườn thật (true ribs), các đôi VIII - XII không có sụn sườn riêng
để tiếp khớp với xương ức (hoặc không tiếp khớp, như các đôi XI - XII) nên được gọi
là các xương sườn giả (false ribs), riêng các xương sườn XI - XII còn được gọi là các
xương sườn cụt (floating ribs).
Về hình thể, mỗi xương sườn có 1 chỏm, 1 cổ và 1 thân. Chỏm sườn (head) nằm
ở đầu sau của xương sườn và có mặt khớp chỏm sườn (articular facet) để tiếp khớp với
thân đốt sống ngực, c ổ sườn (neck) là chỗ thắt lại giữa cổ và thán. Thán sườn
(body;shaft) dẹt và cong, có 2 mặt, 2 bờ; mặt ngoài cong lồi, mặt trong cong lõm; trên
mặt trong và dọc theo bờ dưới có rãnh sườn (costal groove) để mạch - thần kinh gian
sườn đi qua (nên khi chọc qua khoang gian sườn ta cần tỳ kim lên bờ trên của xương
sườn dưới của mỗi khoang để không chọc vào mạch và thần kinh). Đầu sau cùa thân có
củ sườn (tubercle); đầu trước liên tiếp với đầu ngoài của sụn tương ứng. Trên củ sườn
có mặt khớp củ sườn (articular facet) để tiếp khớp với mỏm ngang đốt sống ngực.
Củ sườn

Hình 40.9. Xương sườn
408


1.3. Khung chậu (pelvis) (H.40.10)
Khung chậu hay chậu hông (pelvis) là từ vừa dùng để chỉ đai xương khép kín
được tạo bởi sự tiếp khớp giữa hai xương chậu với xương cùng và xương cụt, vưa chi
khoang nằm trong đai xương này, hoặc thậm chí cả vùng nằm giữa thân và chi dưới.
Chậu hông được dùng trong bài này với nghĩa là khoang chậu hông (pelvic cavity), và
một phần với nghĩa là đai xương nằm giữa chỏm xương đùi và đốt sống thắt lưng V.
Chậu hông có ý nghĩa quan trọng về sản khoa, nhân chủng học và pháp y.
Chậu hông được chia thành chậu hông lớn (chậu hông giả) và chậu hông bé
(chậu hông thực) ngăn cách nhau bởi eo chậu trên.
Khớp cùng - chậu

/

Hình 40.10. Khung chậu (nhìn từ trên)

1.3.1. C hậu h ô n g lớn (greater pelvis; false pelvis)
Chậu hông lớn là phần chậu hông nằm trên eo chậu trên gồm 2 thành bên tạo bởi
hố chậu của xương chậu và phần bên của nền xương cùng; nó có hình phễu loe rộng
lên trên, là giá tựa cho các tạng trong ổ bụng và chỗ bám của các cơ thuộc đai bụng.
Có thể xem chậu hông lớn như một phần của ổ bụng. Vì chậu hông nghiêng, chậu
hông lớn không có thành trước.
1.3.2. C hậu h ô n g b é (lesser pelvis; true pelvis)
Chậu hông bé là khoang chậu thực sự vì được đậy kín ờ dưới bởi hoành chậu
hông và đáy chậu. Thành xương của chậu hông nhỏ không đều nhưng hoàn thiện hơn
chậu hông lớn (có thành trước). Chậu hông bé nằm giữa eo chậu trên (nơi thông với

khoang bụng) và eo chậu dưới (được đậy bởi sàn chậu hông) và có một trục cong ờ
giữa. Chậu hông bé có tầm quan trọng về sản khoa.
409


1.3.2.1. Eo chậu trên (pelvic inlet) (H.40.10)

Eo chậu trên, hay đường vào chậu, là một vành xương tròn hoặc bầu dục do ụ
nhô xương cùng ở sau và các đường tận cùng (linea terminalis) ở hai bên tạo nên. Mỗi
đường tận cùng bao gồm đường cung xương chậu, lược xương mu và mào mu. Eo trên
nằm trên một mặt phẳng chếch xuống dưới và ra trước.
ở nữ, các kích thước của eo chậu trên là một trong những yếu tô' quyết định đẻ
dễ hay khó. Có ba kích thước: đường kính liên hợp thực (conjugata vera) hay đường
kính trước - sau được đo từ giữa ụ nhô xương cùng tới giữa bờ trên khớp mu; đường
kính ngang (transverse diameter) là khoảng cách tối đa giữa hai điểm tương tự ở hai
bên vành chậu; và đường kính chéo (oblique diameter) được đo từ lồi chậu mu tới khớp
cùng - chậu.
Bảng 40.1. Một số kích thước eo trên của nữ
Việt Nam

Người Âu

Ụ nhô - bờ trên khớp mu

110

112

Ụ nhô - bờ dưới khớp mu

117

120

Đường kính ngang (lớn nhất)

120

131

Đường kính chéo

116

125

Kích thưóc (mm)

1.3.2.2, Khoang chậu hông bé (pelvic cavity)
Chậu hông bé có hình ống nhưng ngắn và cong, v ề phía trước - dưới, nó được
vây quanh bởi các xương mu (các ngành và khớp mu). Thành sau dài hơn rõ rệt, do
mặt trước lõm của xương cùng và xương cụt tạo nên. Hai thành bên là mặt nhẩn hướng
về chậu hông của xương cánh chậu và xương ngồi.
Các đường kính của khoang chậu hông bé thường được đo ở mức giữa chậu hông
(số liệu trên người Âu).
Đường kính trước - sau được đo từ điểm giữa đốt sống cùng III tới giữa mặt sau
khớp mu (130 mm).
Đường kính ngang là khoảng cách ngang rộng nhất giữa các thành bén chậu
hông và thường là khoảng cách ngang lớn nhất của toàn khoang chậu hông (125 mm).
Đường kính chéo là khoảng cách từ điểm thấp nhất của khớp cùng - chậu tới

điểm giữa màng bịt bên đối diện (131 mm).
1.3.2.3. Eo chậu dưới (pelvic outlet)
Đường viền quanh eo chậu dưới không đều như eo chậu trên vì bị xương cùng cụt nhô vào ở sau và các ụ ngồi nhô vào ở hai bên. Eo dưới có hình trám mà hai cạnh
trước là hai ngành ngồi - mu (gặp nhau tại góc dưới mu), hai cạnh sau là các dãv chằng
cùng - củ với xương cụt ở giữa. Như vậy, nửa sau của eo dưới không phải là đường
viền cứng vì các dây chằng có thể giãn được và xương cụt cũng có thể dịch chuyển. Eo
dưới cũng có ba đường kính:
410


Đường kính trước - sau thường được đo từ đỉnh xương cụt tới bờ dưới khơp mu
(125 mm);
Đường kính ngang được đo ở giữa các củ ngồi, tại bờ dưới của mặt trong (118 mm);
Đường kính chéo đi từ điểm giữa của dây chằng cùng - củ tới giữa ngành ngổimu bên đối diện (118 mm).
1.3.3. S ự k h á c n h a u giữa chậu h ô n g nam và ch ậ u h ô n g /7Ữ(H.40.11)
Chậu hông thể hiện đặc điểm giới tính rõ rệt: chậu hông nữ rộng và ngắn, các
đường kính eo chậu trên lớn hơn nam. Cung mu và góc dưới mu của nữ rộng hơn nam,
khoảng cách gian gai ngồi của nữ cũng rộng hơn. Trong khi đó xương chậu hông của
nam dày hơn và các mỏm hay gờ xương cũng rõ nét hơn.

H.40.11. Chậu hỏng nam (A) và nữ(B)
2. CÁC KHỚP CỦA CỘT SỐNG

Ngoại trừ những khớp đặc biệt giữa đốt đội với xương sọ và giữa đốt đội với đốt
trục thì các đốt sống thắt lưng, ngực và cổ khác liên kết với nhau bằng những loại khớp
giống nhau ở tất cả các vùng. Đó là những khớp hoạt dịch giữa các mỏm khớp, khớp
sợi giữa các cung đốt sống và khớp sụn (sụn - sợi) giữa các thân đốt sống.
2.1. Khớp giữa các mỏm khớp (zygapophysial joints) (H.42.12 a)

Đây là khớp hoạt dịch (khớp động). Trên các mỏm khớp có mặt khớp nhỏ được

bọc bằng sụn. Bao khớp mỏng, gồm lớp sợi bên ngoài và lớp màng hoạt dịch bên
trong. Khớp này cho phép các mỏm khớp trượt lên nhau một cách đơn giản.
2.2. Khớp sợi giữa các cung đốt sống (HAO.12 b)

Đây là các khớp chằng hay kliớp dính sợi của cột sống (syndesmoses of vertebral
column). Mô sợi liên kết các cung đốt sông được gọi là các dây chằng sau đây:
Dây chằng trên gai (supraspinous ligament) nối đỉnh các mỏm gai;
Các dây chằng gian gai (interspinous ligaments) nằm giữa các mỏm gai;
Các dây chằng gian ngang (intertransverse ligaments) nối các mỏm ngang kề nhau.
411


Các dây chằng vàng (ligamenta flava) cấu tạo hoàn toàn bằng mỏchun, chạy
giữa các mảnh kề nhau và gần như lấp kín khoang liên mảnh.
2.3. Khớp giữa các thân đốt sống (intervertebral joint)

Các mặt trên và dưới của thân đốt sống đều lõm ở giữa, gờ cao ờ xung quanh và
được bọc bằng sụn. Những mặt của các thân đốt sống ke nhau được liên kết với nhau
bằng đĩa gian đốt sống (intervertebral disc). Đĩa có hình thấu kính lồi hai mặt và gồm
hai phần: nhân tuy ở giữa và vòng sợi ở xung quanh. Vòng sợi (anulus fibrosus) cấu tạo
bằng mô xơ - sụn, dính chặt với bề mặt thân đốt sống. Nhân tuỷ (nucleus polposus) là
một khối chất nhầy có thể dịch chuyển trong vòng sợi dưới lực ép giữa hai thân đốt
sống. Đĩa gian đốt sống cho phép một mức cử động nhỏ giữa hai thân đốt sống nhưng
tầm cử động cộng gộp của cả cột sống hay đoạn cột sống thì lớn hơn nhiều
Có hai dây chằng tãng cường cho sự liên kết giữa các thân đốt sống (H.42.12 b):
Dây chằng dọc trước (anterior longitudinal ligament) nằm ờ mặt trước các thân
đốt sống, đi từ đốt đội tới phần trên mặt trước xương cùng;
Dây chẳng dọc sau (posterior longitudinal ligament) nằm ở mặt sau cácthân đốt
sống (trong ống sống)

D /c d o c trư ớc
.... ... ... ... M ả n h c u n g đ ố t s ố n g
.. D / c v à n g

---

B a o k h ớ p

... .. .. .. .. .. .. .. .. .. M ặ t c ắ t c u ố n g
........... D / c d ọ c s a u
Đ ĩa g ian đ ố t s ố n g

B
A

Hình 40.12. Các khớp và dây chằng của cột sống

A\1