Một vài đề xuất về việc thiết kế xây dựng bài giảng điện tử - Trần Ngọc Anh

MỘT VÀI ĐỀ XUẤT VỀ VIỆC THIẾT KẾ 
XÂY DỰNG BÀI GIẢNG ĐIỆN TỬ
Trần Ngọc Anh ­ Bộ môn Kỹ thuật ô tô
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Đổi mới giáo dục đại học là yêu cầu cấp thiết của nền giáo dục Việt Nam hiện nay nhằm  
đào tạo nguồn nhân lực có chất lượng, đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế. Rất nhiều nghiên cứu gần  
đây cho thấy sinh viên Việt Nam nói chung hiện nay đang yếu ở các nhóm; kỹ năng thuyết trình, kỹ 
năng làm việc theo dự án, kỹ năng sử dụng máy tính, kỹ  năng viết báo cáo tham luận, kỹ năng vận  
dụng vào thực tế nhưng lại mạnh hơn  ở các nhóm: phân tích và giải thích, giải quyết vấn đề, nghe 
ghi và hiểu bài giảng. Với sự phất triển mạnh mẽ của khoa học kỹ thuật và công nghệ cùng với đòi  
hỏi ngày càng cao của xã hội về  khả  năng của người kỹ  sư  sau khi ra trường thì một trong những  
biện pháp quan trọng là đổi mới cách dạy và học theo hướng tạo cho sinh viên chủ  động hơn trong 
việc tiếp thu kiến thức, lấy tự  học, tự  nghiên cứu làm hoạt động quan trọng trong hoạt động học;  
giảng viên phải đổi mới áp dụng các phương pháp dạy học tiên tiến, đổi mới cách chuẩn bị  và sử 
dụng bài giảng...
Để  đổi mới được thì mọi hoạt động của trường đại học phải có những thay đổi nhiều mặt 
trong đó có hoạt động chuẩn bị giáo án, bài giảng. Trong phạm vi bài viết này tôi chỉ xin đề cập đến  
việc xây dựng và ứng dụng bài giảng điện tử trong dạy và học tại Bộ môn Kỹ thuật ô tô – Khoa Cơ 
khí
II. XÂY DỰNG BÀI GIẢNG ĐIỆN TỬ ĐÁP ỨNG DẠY HỌC ĐA PHƯƠNG TIỆN
1. Giáo án điện tử và bài giảng điện tử
Bài giảng điện tử là một hình thức tổ chức bài lên lớp mà ở đó toàn bộ  kế  hoạch hoạt động 
dạy học đều được chương trình hoá do giảng viên điều khiển thông qua môi trường multimedia do  
máy vi tính tạo ra. 
Cần lưu ý bài giảng điện tử không phải đơn thuần là các kiến thức mà sinh viên ghi vào tập  
mà đó là toàn bộ hoạt động dạy và học ­ tất cả các tình huống sẽ xãy ra trong quá trình truyền đạt và 
tiếp thu kiến thức của sinh viên. Bài giàng điện tử càng không phải là một công cụ để thay thế “bảng 
đen phấn trắng” mà nó phải đóng vai trò định hướng trong tất cả các hoạt động trên lớp.
Các đơn vị của bài học đều phải được Multimedia hóa. Multimedia được hiểu là đa phương  
tiện, đa môi trường, đa truyền thông. Trong môi trường multimedia, thông tin được truyền dưới các 
dạng: văn bản (text), đồ hoạ (graphics), hoạt ảnh (animation), ảnh chụp (image), âm thanh (audio) và  

phim video (video clip).
Giáo án điện tử  là bản thiết kế cụ thể toàn bộ  kế hoạch hoạt động dạy học của giảng viên  
trên giờ lên lớp, toàn bộ hoạt động dạy học đó đã được multimedia hoá một cách chi tiết, có cấu trúc  
chặt chẽ và logic được quy định bởi cấu trúc của bài học. Giáo án điện tử là một sản phẩm của hoạt  
động thiết kế bài dạy được thể hiện bằng vật chất trước khi bài dạy học được tiến hành. Như vậy 
bài giảng điện tử  là công cụ tương tác giữa người học và người dạy để thực hiện các mục tiêu của 
giáo án.
Với bài giảng điện tử, người thầy được giảm nhẹ  việc thuyết giảng, tăng cường đối thoại,  
thảo luận với người học, qua đó kiểm soát được người học. Người học được thu hút, kích thích  
1


khám phá tri thức, có điều kiện quan sát vấn đề, chủ động nêu câu hỏi và nhờ vậy quá trình học tập  
trở nên hứng thú, sâu sắc hơn.
2. Cấu trúc một bài giảng điện tử
Cấu trúc cơ bản của một bài giảng điện tử được thể hiện qua sơ đồ sau:
BÀI GIẢNG

NỘI DUNG 1
LÝ THUYẾT
MINH HỌA
NỘI DUNG 2
BÀI TẬP
LÝ THUYẾT
MINH HỌA
NỘI DUNG n
BÀI TẬP
ÔN TẬP – KIỂM TRA
TÓM TẮT – GHI NHỚ
3. Quy trình thiết kế bài giảng

Bài giảng điện tử có thể được xây dựng theo quy trình gồm 6 bước sau:
­ Xác định mục tiêu bài học
Trong phương pháp dạy học lấy sinh viên làm trung tâm, mục tiêu phải được chỉ  rõ khi học  
xong bài, sinh viên đạt được cái gì. Mục tiêu ở đây là mục tiêu học tập, chứ không phải là mục tiêu 
giảng dạy, tức là chỉ ra sản phẩm mà sinh viên có được sau bài học. Đọc kĩ sách giáo trình, kết hợp  
với các tài liệu tham khảo để  tìm hiểu nội dung của mỗi mục trong bài và cái đích cần đạt tới của  
mỗi mục. Trên cơ sở đó xác định đích cần đạt tới của cả bài về kiến thức, kĩ năng, thái độ. Đó chính  
là mục tiêu của bài.
­ Lựa chọn kiến thức cơ bản, xác định đúng những nội dung trọng tâm
Cần bám sát vào chương trình dạy học và giáo trình môn học. Đây là điều bắt buộc tất yếu vì 
giáo trình là tài liệu giảng dạy và học tập chủ yếu; chương trình là pháp lệnh cần phải tuân theo. 

2


Tuy nhiên, để  xác định được đúng kiến thức cơ  bản mỗi bài thì cần phải đọc thêm tài liệu,  
sách báo tham khảo để mở rộng hiểu biết về vấn đề cần giảng dạy và tạo khả năng chọn đúng kiến  
thức cơ bản. 
Việc chọn lọc kiến thức cơ  bản của bài dạy học có thể  gắn với việc sắp xếp lại cấu trúc  
của bài để làm nổi bật các mối liên hệ giữa các hợp phần kiến thức của bài, từ đó rõ thêm các trọng  
tâm, trọng điểm của bài. 
­ Multimedia hoá từng đơn vị kiến thức
Đây là bước quan trọng cho việc thiết kế bài giảng điện tử, là nét đặc trưng cơ bản của bài 
giảng điện tử để phân biệt với các loại bài giảng truyền thống, hoặc các loại bài giảng có sự hỗ trợ 
một phần của máy vi tính. Việc multimedia hoá kiến thức được thực hiện qua các bước:
+ Dữ liệu hoá thông tin kiến thức
+ Phân loại kiến thức được khai thác dưới dạng văn bản, bản đồ, đồ hoạ, ảnh tĩnh, phim, âm  
thanh...
+ Tiến hành sưu tập hoặc xây dựng mới nguồn tư liệu sẽ sử dụng trong bài học. Nguồn tư 
liệu này thường được lấy từ  một phần mềm dạy học nào đó hoặc từ  internet, ... hoặc được xây  

dựng mới bằng đồ  hoạ, bằng  ảnh quét, ảnh chụp, quay video, bằng các phần mềm đồ  hoạ  chuyên 
dụng như Macromedia Flash...
+ Chọn lựa các phần mềm dạy học có sẵn cần dùng đến trong bài học để đặt liên kết.
+ Xử lý các tư liệu thu được để nâng cao chất lượng về hình ảnh, âm thanh. Khi sử dụng các  
đoạn phim, hình ảnh, âm thanh cần phải đảm bảo các yêu cầu về mặt nội dung, phương pháp, thẩm  
mỹ và ý đồ sư phạm.
­ Xây dựng thư viện tư liệu
Sau khi có được đầy đủ  tư  liệu cần dùng cho bài giảng điện tử, phải tiến hành sắp xếp tổ 
chức lại thành thư viện tư liệu, tức là tạo được cây thư mục hợp lý. Cây thư mục hợp lý sẽ tạo điều 
kiện tìm kiếm thông tin nhanh chóng và giữ  được các liên kết trong bài giảng đến các tập tin âm 
thanh, video clip khi sao chép bài giảng từ ổ đĩa nay sang ổ đĩa khác, từ máy này sang máy khác.
­ Lựa chọn ngôn ngữ  hoặc các phần mềm trình diễn để  xây dựng tiến trình dạy học thông  
qua các hoạt động cụ thể
Sau khi đã có các thư  viện tư  liệu, giáo viên cần lựa chọn ngôn ngữ  hoặc các phầm mềm  
trình diễn thông dụng để tiến hành xây dựng giáo án điện tử.
Trước hết cần chia quá trình dạy học trong giờ lên lớp thành các hoạt động nhận thức cụ thể.  
Dựa vào các hoạt động đó để định ra các slide (trong PowerPoint) hoặc các trang trong Frontpage. Sau 
đó xây dựng nội dung cho các trang (hoặc các slide). Tuỳ theo nội dung cụ thể mà thông tin trên mỗi 
trang/slide có thể là văn bản, đồ hoạ, tranh ảnh, âm thanh, video clip...
Hiện nay để xây dựng bài giảng điện tử ta có thể áp dụng các phần mềm căn bản sau:
+ Microsoft PowerPoint
+ Macromedia Flash
+ Frontpage
+ LectureMaker
+….
­ Chạy thử chương trình, sửa chữa và hoàn thiện.
3


Sau khi thiết kế xong, phải tiến hành chạy thử chương trình, kiểm tra các sai sót, đặc biệt

4. Thiết kế nội dung bài giảng
a­ Phần lý thuyết
Phần lý thuyết cần trình bày ngắn gọn cô đọng, chủ yếu là các tiêu đề và dàn ý cơ  bản. Nên 
dùng một loại font chữ  phổ  biến, đơn giản, màu chữ  được dùng thống nhất tuỳ  theo mục đích sử 
dụng khác nhau của văn bản như câu hỏi gợi mở, dẫn dắt, hoặc giảng giải, giải thích, ghi nhớ, câu  
trả lời... 
Phần lý thuyết trình bày phải đảm bảo:
­ Đầy đủ: nội dung bài học hay môn học phải được thể hiện đầy đủ trên bài giảng
­ Tính chính xác: Về  thông tin lý thuyết đưa vào bài giảng phải thể  hiện được tính chắt lọc 
khái quát nhưng phải đảm bảo độ chính xác cao, tránh gây nghi ngờ hay hiểu sai ý cho người học
Khi trình bày nên sử dụng sơ đồ khối để sinh viên thấy ngay được cấu trúc logic của những  
nội dung cần trình bày. Đối với mỗi bài dạy nên dùng khung, màu nền (backround) thống nhất cho  
các trang/slide, hạn chế sử dụng các màu quá chói hoặc quá tương phản nhau.
­ Phần lý thuyết trình bày phải thể hiện được tính trực quan, sinh động, không quá lạm dụng  
nhưng cũng không quá khắt khe về  hiệu  ứng. Việc sử  dụng hiệu  ứng hợp lý  làm nổi bật các nội 
dung trọng tâm, khai thác triệt để các ý tưởng tiềm ẩn bên trong các đối tượng trình diễn thông qua 
việc nêu vấn đề, hướng dẫn, tổ chức hoạt động nhận thức nhằm phát triển tư duy của sinh viên. Cái 
quan trọng là đối tượng trình diễn không chỉ để thầy tương tác với máy tính mà chính là hỗ  trợ  một  
cách hiệu quả sự tương tác thầy­trò, trò­trò.
­ Cuối cùng là thực hiện các liên kết (hyperlink) hợp lý, logic lên các đối tượng trong bài  
giảng. Đây chính là  ưu điểm nổi bật có được trong bài giảng điện tử  nên cần khai thác tối đa khả 
năng liên kết. Nhờ sự liên kết này mà bài giảng được tổ chức một cách linh hoạt, thông tin được truy  
xuất kịp thời, sinh viên dễ tiếp thu 
Trong phần mềm Powerpoint 2003 ta thường sử dụng các hiệu ứng sau:
­ Hiệu ứng chuyến trang Slide Transition
­ Hiệu ứng chạy chữ Slide Design – Animation Schemes
­ Hiệu ứng hoạt hình Custuom Animation
b­ Phần minh họa
Phần minh họa thiết kế  trong bài giảng điện tử  thể  hiện tính trực quan sinh động của bài  
giảng. Nội dung minh họa thể hiện ở các laọi sau:

­ Âm thanh: nhạc nền, nhạc cho từng phần, giọng thuyết trình, lời giới thiệu hay các âm thanh  
đạc biệt tạo điểm nhấn cho bài. Dữ  liệu âm thanh này được đóng gói từ  bên ngoài và đưa vào bài  
giảng để sử dụng
­ Hình ảnh: đó là những hình nền, hình minh họa, hình vẽ thể hiện nôi dung bài học
­ Phim: đây là những phim mô phỏng minh họa kết cấu, hoạt động cảu nội dung bài học.  
Phim này phải được điều khiển chủ động bởi người dạy
Để giảm kích thước cũng như dung lượng bài giảng, dữ liệu minh họa này thường được đóng 
gói riêng, để  sử  dụng trong bài giảng ta phải xây dựng liên kết giữa các phần, các nội dung minh 
họa.
4


Trong phần mềm PowerPoint 2003 ta thường sử dụng hiệu  ứng Custuom Animation để  điều  
khiển phim. Ta có thể  đưa vào PowerPoint một file  ảnh (Insert Pictures) một file âm thanh (Insert  
Sounds), một file phim .avi (Insert Movies) hoặc một file phim .swf (Control Toolbox/ Shocwave Flash  
Ofject)
c­ Phần bài tập
Phần bài tập trong bài giảng điện tử  là câu hỏi kiểm tra bài học và bài tập trắc nghiệm hay 
hướng dẫn thực hành
Đối với bài tập là câu hỏi thì việc chuẩn bị câu hỏi phải đáp ứng:
­ Là câu hỏi gợi ý giới thiệu nội dung mới
­ Là câu hỏi tổng kết, đánh giá từng phần hay cả nội dung bài học
­ Là câu hỏi chuyển tiếp hay liên kết giữa các phần, gữa chủ đề này với chủ đề khác
Để  tăng tính tương tác và sinh động, trong phần bài giảng ta nên sử  dụng các bài tập trắc  
nghiệm khách quan. Các bài tập trắc nghiệm này thường chú trọng đến việc tổng kết, đánh giá lại 
nội dung bài học hay môn học
Việc xây dựng bài tập hợp lý sẽ  tăng hiệu quả  truyền đạt cho người học. Trong quá trình 
thực hiện bài giảng, đối với những câu trả lời đúng phải thể hiện sự cổ vũ, khích lệ người học, đối  
với câu trả  lời sai phải thông báo lỗi, gợi ý tìm chỗ  sai và đưa ra gợi ý để  sinh viên tìm câu trả  lời,  
cuối cùng đưa ra câu trả lời hoàn chỉnh.

Trong phần mềm Powerpoint 2003 ta thường sử dụng  ứng dụng VBA để  xây dựng các câu  
hỏi trắc nghiệm và chấm điểm
5. Tiêu chí đánh giá bài giảng điện tử
Một bài giảng điện tử hay phải đảm bảo được các tiêu chí sau:
­ Tiêu chí về mặt khoa học: đây là tiêu chí quan trọng nó thể hiện tính chính xác, khoa học của  
nội dung bài giảng. Nội dung phù hợp với chương trình, phù hợp với trình độ, kiển thức và kỹ năng  
sinh viên. Bài giảng phải thể hiện được mục tiêu dạy và học
­ Tiêu chí về  lý luận dạy học: bài giảng phải thể  hiện được đầy đủ  các giai đoạn của quá 
trình dạy học: đặt vấn đề ­ hình thành tri thức mới – luyện tập – tổng kết – hệ thống hóa tri thức –  
kiểm tra đánh giá kiến thức.
­ Các tiêu chí về mặt sư phạm: bài giảng phải thể hiện được tính ưu việt về mặt tổ chức dạy 
học, phải có tác dụng gây động cơ học tập và tích cực hóa hoạt động học tập của sinh viên. Tiêu chí  
này đảm bảo cho sinh viên có thể đào sâu khai thác kiến thức, suy nghĩ, giải quyết vấn đề. Ngoài ra 
việc xây dựng phần luyện tập sẽ giúp rèn luyện kỹ  năng, khắc sâu kiến thức và áp dụng vào thực  
tiễn.
­ Các tiêu chí về mặt kỹ thuật: tính hợp lý, ổn định, dẽ  sử dụng, khả năng thích ứng cao với  
các loại máy tính khác nhau.
III. KẾT LUẬN
Sự  bùng nổ  của Công nghệ  thông tin nói riêng và Khoa học công nghệ  nói chung đang tác 
động mạnh mẽ vào sự phát triển của tất cả các ngành trong đời sống xã hội. Trong bối cảnh đó, nếu  
muốn nền giáo dục phổ thông đáp ứng được đòi hỏi cấp thiết của công cuộc công nghiệp hóa, hiện 
đại hóa đất nước, nếu muốn việc dạy học theo kịp cuộc sống, chúng ta nhất thiết phải cải cách  
phương pháp dạy học theo hướng vận dụng CNTT và các thiết bị dạy học hiện đại phát huy mạnh  
5


mẽ tư duy sáng tạo, kỹ năng thực hành và hứng thú học tập của học sinh để nâng cao chất lượng đào 
tạo.
Ngoài ra chúng ta cần có sự  quan tâm đúng mực của khoa và trường để  có thể  áp dụng sâu 
rộng phương pháp dạy học mới khai thác và sử dụng hợp lý bài giảng.

6