Đưa doanh nghiệp về nông thôn - Vũ Quốc Tuấn

A DOANH NGHI P V NÔNG THÔN
V Qu c Tu n
Ban nghiên c u c a Th t
“Nông nghi p, nông thôn, nông dân” – v n đ chi n l

ng

c

Th c ti n n c ta và nhi u n c th c hi n công nghi p hóa, hi n đ i hóa t nông nghi p
đã cho th y v n đ nông nghi p, nông thôn, nông dân là m t v n đ chi n l c không ch
có ý ngh a v kinh t , mà còn có ý ngh a c v chính tr , xã h i. N c ta hi n có 80% dân
c s ng nông thôn. Nông thôn t ng là c n c đ a, là n i cung c p s c ng i, s c c a ch
y u cho hai cu c kháng chi n gi i phóng dân t c; là n i có nhi u dân t c anh em đang sinh
s ng. Nông thôn đang cung c p nh ng s n ph m quan tr ng, thi t y u cho đ i s ng c a
toàn dân và cho xu t kh u. Nh ng nông thôn đang ch u nhi u thi t thòi; có vùng làm ra
nhi u s n ph m nông nghi p nh t l i là n i có đ i s ng v n hóa tinh th n th p nh t. S
phát tri n v v n hóa, xã h i nông thôn ch a t ng x ng v i phát tri n kinh t . Chênh
l ch v thu nh p và m c s ng gi a nông thôn và thành th đang doãng ra, v.v... Vì nh ng
l đó, không th không quan tâm h n n a v n đ phát tri n nông thôn trong giai đo n m i
c a công cu c phát tri n đ t n c và h i nh p kinh t qu c t .
i h i l n th X c a ng (tháng 4-2006) đã đ c p nhi u đi m r t quan tr ng liên quan
đ n v trí, vai trò c a nông nghi p, liên quan đ n đ y m nh công nghi p hóa, hi n đ i hóa
nông nghi p, nông thôn trong th i gian t i, nh : “Hi n nay và trong nhi u n m t i, v n đ
nông nghi p, nông dân và nông thôn có t m chi n l c đ c bi t quan tr ng” ((V n ki n
i h i đ i bi u toàn qu c l n th X, Nxb Chính tr qu c gia, 6-2006, tr. 190); ph i “ y
m nh phát tri n công nghi p và d ch v
nông thôn, nh t là nh ng ngành, ngh s d ng
nhi u lao đ ng, coi đây là h ng chính đ t o ra nhi u vi c làm m i, góp ph n t ng nhanh
thu nh p cho nông dân” (Sđd, tr. 192); và “T o đi u ki n thu n l i h n đ giúp nông dân
chuy n sang làm ngành, ngh ngoài nông nghi p và d ch v ” (Sđd, tr. 193).

th c hi n nhi m v chi n l
sau.

c này, có th nêu ra ba lo i v n đ c n đ

c chú tr ng nh

- Tr c h t, t p trung s c phát tri n nông nghi p, hình thành m t n n nông nghi p hàng
hóa l n, đa d ng, có n ng su t và ch t l ng cao, v a b o d m an ninh l ng th c, v a t o
ra nhi u s n ph m nông nghi p cho nhu c u trong n c và xu t kh u có s c c nh tranh
cao. Mu n v y, ph i ng d ng khoa h c, công ngh , nh t là công ngh sinh h c vào s n
xu t nông nghi p; chú tr ng các khâu gi ng, k thu t canh tác, nuôi tr ng, công ngh sau
thu ho ch, v.v...
phát tri n nông nghi p theo h ng đó, ph i kh c ph c tình tr ng manh
mún v đ t canh tác c a h nông dân, khuy n khích vi c d n đi n, đ i th a, phát tri n các
khu nông nghi p công ngh cao, các vùng tr ng tr t và ch n nuôi t p trung, g n v i vi c
hình thành các làng ngh , ngành ngh chuyên môn hóa, các h p tác xã, trang tr i.
- Phát tri n nông thôn m t cách toàn di n, xây d ng và th c hi n “Ch ng trình xây d ng
nông thôn m i” nh
i h i X đã quy t đ nh (Sdd, tr. 90). Xây d ng các làng, b n, p, b n
v c b n m t: kinh t no đ , sung túc; v n hóa phát tri n, dân trí nâng cao; xã h i v n
minh; môi tr ng lành m nh. c bi t chú tr ng phát huy dân ch trong nông thôn đi đôi
v i xây d ng n p s ng v n hóa, nâng cao trình đ dân trí, bài tr các t n n xã h i, h t c,
mê tín d đoan; b o đ m an ninh, tr t t an toàn xã h i. Mu n v y, c n quan tâm xây d ng


2
k t c u h t ng (đ ng giao thông, các thi t ch v n hóa, tr ng h c, b nh vi n), phát tri n
đô th (ch y u là đô th nh ), xây d ng các khu dân c , hình thành đô th m i, v.v... Các
lo i quy ho ch, nh quy ho ch nông thôn, quy ho ch đô th , quy ho ch ngành, quy ho ch

vùng kinh t , v.v... đ u ph i đ c nghiên c u toàn di n, bài b n, có t m nhìn xa, kh c ph c
tình tr ng manh mún, c c b , nh t là “quy ho ch treo”, nh h ng x u đ n b m t nông
thôn và đ i s ng c a c dân nông thôn.
- Chú tr ng nâng cao đ i s ng c a nông dân, không ch v kinh t mà ph i quan tâm các
m t v n hóa, xã h i, khoa h c và công ngh . Nói r ng h n, đây là v n đ phát tri n con
ng i nông thôn. Theo ngh a r ng, khái ni m phát tri n con ng i bao trùm t t c các
khía c nh trong cu c s ng c a m i cá nhân, t tình tr ng s c kh e t i s t do v kinh t
và chính tr . C p bách nh t hi n nay là gi i quy t v n đ vi c làm cho lao đ ng nông thôn
( trong và ngoài nông thôn), nh t là nh ng nông dân không có vi c làm trong các vùng đô
th hóa; th c hi n ch ng trình xóa đói, gi m nghèo, nh t là các vùng sâu, vùng xa, biên
gi i, h i đ o, vùng đ ng bào dân t c thi u s ... gi m d n s cách bi t v thu nh p và đ i
s ng gi a các t ng l p nhân dân thành th và nông thôn. Nông dân trong th i đ i m i
ph i là nông dân có v n hóa, đ trình đ ti p c n và ng d ng k p th i công ngh m i
trong kinh doanh cây tr ng, v t nuôi b o đ m n ng su t và ch t l ng cao. Cùng v i quá
trình công nghi p hóa, nông dân s chuy n sang các ngành ngh m i trong công nghi p và
d ch v . H s tr thành công nhân, thành ch c s s n xu t, kinh doanh, ch doanh
nghi p, ch trang tr i, t b v n ho c hùn v n v i nhau đ hình thành nh ng c s kinh
doanh ngày càng l n v quy mô và n ng su t, góp ph n thay đ i b m t nông thôn.
Xin đ c nh n m nh m t v n đ r t quan tr ng và c p bách, đang r t b c xúc trong nông
thôn, đó là v n đ vi c làm cho nông dân. Trong th i gian t i, nông thôn, s có 5 tri u
ng i b c vào đ tu i lao đ ng. S lao đ ng nông thôn hi n nay v n ch a đ vi c làm
còn l n: trong t ng s 24 tri u lao đ ng, m i s d ng kho ng 80% th i gian làm vi c, còn
20% th i gian t ng đ ng v i 4,8 tri u ng i. ng th i, cùng v i t c đ đô th hóa, hình
thành các khu công nghi p, khu ch xu t, s nông dân không còn đ t canh tác ngày càng
nhi u, c n có vi c làm m i. Theo d ki n, trong giai đo n 2006 – 2010, di n tích đ t b thu
h i s là 331.430 héc-ta, s lao đ ng nông thôn không có vi c làm s vào kho ng 2,5 tri u
ng i. C ng l i, s có kho ng 12,3 tri u ng i nông thôn c n đ c gi i quy t vi c làm.
Nh ng ng i này di chuy n ra thành ph , nh ng không ngh , không vi c làm, không có
thu nh p ho c thu nh p không n đ nh, đang t o ra s c ép l n v i thành ph v nhi u m t
và n u không gi i quy t t t, s n y sinh t n n xã h i. Vì v y, gi i quy t vi c làm cho nông

dân ngay trên đ a bàn nông thôn ph i là h ng ch y u, b ng vi c phát tri n ngành ngh
s n xu t và d ch v , qua vi c phát tri n m nh m h n n a các lo i hình doanh nghi p.
Trên đây là nh ng g i ý b c đ u v ph ng h ng gi i quy t v n đ “nông nghi p, nông
thôn, nông dân”, b o đ m cho nông thôn phát tri n b n v ng trong công cu c đ i m i và
phát tri n đ t n c ngày nay. Không th có s phát tri n b n v ng c a đ t n c n u không
có s phát tri n b n v ng c a nông thôn. Ba v n đ nói trên g n bó ch t ch v i nhâu; làm
ti n đ cho nhau, vì v y, không th không gi i quy t b và đ ng th i. Trong đó, quan tr ng
nh t là phát tri n con ng i nông thôn, v i ý ngh a đ t con ng i vào v trí trung tâm c a
phát tri n xã h i. Phát tri n con ng i là m c dích cu i cùng, t ng tr ng kinh t ch là
ph ng ti n. Ph i b o đ m hình thành nh ng ng i lao đ ng phát tri n toàn di n có v n
hóa, có cu c s ng m no, h nh phúc, coi đây là nhân t quy t đ nh vi c phát tri n nông
thôn b n v ng. ó là nh ng v n đ r t l n, c n đ c t ch c nghiên c u m t cách c n c
v quan đi m, ch tr ng; đ ng th i có h th ng th ch , chính sách phù h p và có t ch c
th c hi n bài b n, đ t hi u qu thi t th c trong t ng giai đo n.


3

Phát tri n các lo i hình doanh nghi p
1.
góp ph n gi i quy t v n đ “nông nghi p, nông dân, nông thôn” trong giai đo n hi n
nay, không th không phát tri n các lo i hình doanh nghi p trên đ a bàn nông thôn. Th c
ti n cho th y, c n phát tri n đ ng b các doanh nghi p kinh doanh trong các khu v c nh
sau.
M t là, trong khu v c nông, lâm, ng nghi p. ây là nh ng doanh nghi p mà s n ph m
c a h là cây tr ng, v t nuôi. Trong giai đo n này, yêu c u đ t ra v i h là s n ph m có
ch t l ng cao, ch t l ng t t, t h t g o, con cá, con tôm, nh ng con gia súc cho đ n m
cao su, h t h tiêu, v.v... đ u ph i có s c c nh tranh v i s n ph m cùng lo i đ có th tiêu
th đ c trong n c và xu t kh u. Doanh nghi p kinh doanh nông, lâm, ng nghi p ch u
nhi u r i ro do ph thu c vào đi u ki n t nhiên, chu k m t s cây tr ng, v t nuôi dài,

cho nên đ u t l n mà vòng v n l i quay ch m. Do nh ng khó kh n trên, hi n nay, ch có
kho ng 10% doanh nghi p dân doanh ho t đ ng trong l nh v c nông, lâm nghi p (không
k các h p tác xã nông nghi p), h u h t có quy mô nh . Ngu n s n ph m hàng hóa v
nông, lâm, ng nghi p v n do các h nông dân cung ng là ch y u; đây, kh n ng ng
d ng khoa h c, công ngh đ nâng cao ch t l ng hàng hóa còn r t h n ch .
Chính vì v y, c n có th ch , chính sách khuy n khích, tr giúp h n n a các h gia đình
nông dân, các t s n xu t, doanh nghi p kinh doanh nông nghi p: m t m t, tr giúp v tìm
ki m th tr ng, v n li ng, đ t đai, kinh nghi m qu n lý, ng d ng khoa h c, công ngh
g n v i các ho t đ ng khuy n nông, khuy n lâm, khuy n ng , v.v...; m t khác, t ch c l i
s n xu t, hình thành các c s kinh doanh quy mô l n, vùng tr ng tr t và ch n nuôi t p
trung nh khu nông nghi p công ngh cao, các h p tác xã, trang tr i, làng ngh , v.v... đ có
đ đi u ki n v quy mô đ t đai, v n li ng c ng nh qu n lý kinh doanh, b o đ m đ t hi u
qu kinh t cao h n.
Hai là, trong khu v c công nghi p, xây d ng ph c v cho các yêu c u phát tri n nông
nghi p, lâm nghi p, ng nghi p, yêu c u xây d ng nông thôn m i và nâng cao đ i s ng
c a c dân nông thôn. ó là các doanh nghi p ch bi n nông, lâm, th y s n nh m gi m
nhanh và h t s c h n ch vi c xu t kh u nông, lâm, th y s n ch a qua ch bi n. Chú tr ng
các ngành th công, m ngh , d t, may, da giày, c khí nh , th y đi n nh (cung c p đi n
cho các vùng sâu, vùng xa). Công nghi p nông thôn ph i g n v i chi n l c phát tri n
công nghi p trong ph m vi c n c, phù h p v i đ c đi m tình hình n c ta và h i nh p
kinh t qu c t . Nh v y, các v n đ nh phát tri n ngành ngh , quy mô doanh nghi p,
trình đ công ngh , phân b trên đ a bàn lãnh th , v.v... c ng đ u ph i đ c quy ho ch m t
cách t ng th v i t m nhìn dài h n, không th manh mún, c c b , đ a ph ng.
Ba là, trong khu v c d ch v . Th c ti n phát tri n kinh t
các n c trên th gi i đã cho
th y d ch v là khu v c góp ph n nâng cao giá tr gia t ng c a s n ph m, nâng cao ch t
l ng và giá tr các ngành s n xu t; đ ng th i c ng là khu v c ph c v m i nhu c u c a
con ng i, nâng cao dân trí, làm cho đ i s ng con ng i v n minh h n và c ng t đó, góp
ph n tái t o s c lao đ ng, nâng cao hi u qu công vi c. Do có vai trò quan tr ng nh th ,
t i nhi u n c phát tri n trên th gi i, d ch v (ch không ph i là công nghi p) đã là khu

v c đóng góp nhi u nh t cho GDP. áng ti c là n c ta, trong th i gian qua, các ngành
d ch v ch a đ c coi tr ng và quan tâm phát tri n đúng m c (t tr ng d ch v trong GDP
m i chi m 38% là quá th p).


4
Trong th i gian t i, đ ph c v nông nghi p, nông thôn, nông dân phát tri n toàn di n, r t
c n đ y m nh phát tri n các doanh nghi p kinh doanh ba lo i d ch v d i đây: (a) các lo i
d ch v có tính th tr ng tr c ti p góp ph n nâng cao giá tr s n ph m, s c c nh tranh và
hi u qu kinh doanh c a doanh nghi p, nh th ng m i, xu t nh p kh u, v n t i, xây d ng
(riêng đ i v i nông nghi p, là các d ch v t i tiêu n c, cung ng phân bón, thu c tr
sâu, di t c ...); các d ch v thông tin (thông tin th tr ng, giá c , v n b n pháp quy ...);
các d ch v t v n, nh t v n phát tri n kinh doanh (t v n v th tr ng, tín d ng, t v n
đ u t , giám đ nh, ng d ng công ngh m i, l p k ho ch/d án s n xu t, kinh doanh,
v.v...; t v n v qu n tr doanh nghi p (v k n ng qn n lý s n xu t, qu n lý nhân s , ti n
l ng, v v n b n pháp quy, k toán, v.v...); (b) các d ch v khoa h c và công ngh , giáo
d c và đào t o, y t , th d c th thao, là các d ch v tr giúp đ c l c cho vi c nâng cao
n ng su t, ch t lu ng s n ph m; nâng cao trình đ công ngh , h p lý hóa s n xu t, thúc
đ y áp d ng qu n lý ch t l ng, qu n lý môi tr ng c a doanh nghi p; đ ng th i c ng là
nh ng lo i d ch v tr c ti p ph c v vi c nâng cao đ i s ng c a c dân nông thôn; và (c)
các d ch v hành chính công, t c là các d ch v mà Nhà n c ph i cung ng cho nhân dân,
b o đ m cho cu c s ng c a ng i dân d c an toàn, xã h i nông thôn đ c n đ nh, quan
h gi a c quan công quy n v i ng i dân và doanh nghi p đ c lành m nh. ó là các
vi c nh sinh, t , giá thú, h t ch, h kh u ... đ i v i ng i dân và đ ng ký kinh doanh, các
lo i gi y phép đ s n xu t, kinh doanh, các th t c hành chính đ i v i doanh nghi p.
2.
ph c v nông nghi p, nông thôn, nông dân t t h n, r t c n khuy n khích phát tri n
m i lo i hình t ch c s n xu t kinh doanh thu c m i thành ph n kinh t nhà n c và dân
doanh, nh Ngh quy t
i h i X đã nh n m nh “Phát tri n m nh các lo i hình doanh

nghi p, nh t là doanh nghi p nh và v a; phát tri n b n v ng các làng ngh ” (Sdd, tr.194).
Khái ni m “doanh nghi p” có th đ c dùng theo ngh a r ng. ó là các t s n xu t, h p
tác xã, trang tr i, các lo i công ty: công ty c ph n, công ty trách nhi m h u h n, công ty
h p danh, doanh nghi p t nhân, nói cách khác, đó là nh ng t ch c s n xu t, kinh doanh
hàng hóa có đ ng ký. Th c t là hi n nay, đã và đang có nhi u t s n xu t, t h p tác có
quy mô kinh doanh khá l n, k c v doanh thu và s l ng lao đ ng mà do nhi u nguyên
nhân, h v n kinh doanh hình th c t s n xu t, t h p tác mà không chuy n lên hình th c
doanh nghi p. Vì v y, đ phát huy đ c m i ngu n v n, phát tri n ngành ngh , t o ra
nhi u ch làm vi c cho nông dân, không th không coi tr ng t t c các lo i hình t ch c
s n xu t, kinh doanh này.
Trong nông thôn, các làng ngh có m t v trí r t đ c bi t, do đang bao g m hàng tri u c
s s n xu t s n ph m th công m ngh , trong đó có nhi u ngh truy n th ng, v i nhi u
lo i hình t ch c s n xu t, ch y u là doanh nghi p nh và v a. Làng ngh có nhi u thu n
l i trong vi c khai thác các ti m n ng r t phong phú trong dân, t trí tu , tay ngh tinh x o,
v n li ng, các bí quy t ngh nghi p, nh t là c a các ngh nhân. C n phát tri n b n v ng
các làng ngh hi n có đ ng th i t ch c phát tri n thêm ngành ngh phi nông nghi p trong
t ng làng, xã. Vi c khôi ph c và phát tri n các làng ngh truy n th ng g n v i du l ch có ý
ngh a phát huy các giá tr v n hoá c a dân t c trong t ng tr ng kinh t , c ng là m t th
m nh c a chúng ta trong quá trình h i nh p kinh t qu c t .
3. Trong th i gian qua, v i vi c thi hành Lu t Doanh nghi p 1999, chúng ta đã có kho ng
160.000 doanh nghi p đ ng ký, đ a t ng s doanh nghi p hi n nay lên trên 200.000. Song
s doanh nghi p đó ch y u là t p trung các thành ph , đô th l n; s doanh nghi p kinh
doanh vùng nông thôn còn quá ít, có huy n mi n núi m i có 3 – 4 doanh nghi p (theo
th ng kê, vùng ông Nam B chi m 40,7% v s doanh nghi p và 36,5% v s v n; vùng


5
đ ng b ng Sông H ng chi m l n l
chi m 0,94% và 0,79%).

t 29,8% và 34,6%; trong khi đó, vùng Tây B c ch

đ a doanh nghi p v nông thôn, phát huy kh n ng c a t t c các lo i hình doanh
nghi p (theo ngh a r ng) trong công cu c công nghi p hóa, hi n đ i hóa nông nghi p, nông
thôn, đ c bi t là ph c v yêu c u gi i quy t v n đ “nông nghi p, nông thôn, nông dân”,
ph i ti p t c đ i m i th ch kinh t , th c hi n đ y đ nh ng ch tr ng, chính sách phát
huy s c m nh c a toàn dân t c, phát tri n n n kinh t nhi u hình th c s h u, nhi u thành
ph n kinh t nh
i h i l n th X c a ng (4-2006) đã kh ng đ nh. ó là thi hành đúng
đ n Lu t Doanh nghi p 2005 và Lu t u t (có hi u l c t 1-7-2006), b o đ m sân ch i
bình đ ng gi a các doanh nghi p thu c các thành ph n kinh t ; ti p t c c i cách hành
chính, xóa b nh ng quy đ nh trái lu t, gây phi n hà, t n kém cho doanh nghi p trong vi c
gia nh p th tr ng c ng nh trong su t quá trình tri n khai s n xu t, kinh doanh, v.v...
ph n đ u đ n n m 2010, c n c có 500.000 doanh nghi p đ ng ký ho t đ ng theo Lu t
Doanh nghi p. C n th c hi n t t các chính sách tr giúp phát tri n doanh nghi p nh và
v a. Cùng v i vi c phát tri n doanh nghi p nông thôn, r t c n khuy n khích thành l p
các h i, hi p h i ngành ngh là nh ng t ch c xã h i có tác d ng h tr nhi u m t cho
doanh nghi p trong s n xu t, kinh doanh. Các c quan nhà n c c n đ i m i m nh m t
ch c b máy, làm trong s ch đ i ng cán b , công ch c, ch ng quan liêu, tham nh ng,
h ng v ph c v doanh nghi p. Nh ng v n đ này đã đ c quy đ nh trong các v n b n
pháp quy, nay c n đ c thi hành nghiêm ch nh.
-------------------------