(Luận văn thạc sĩ) Thiết kế bài giảng địa lí lớp 12 trung học phổ thông theo hướng nghiên cứu bài học

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

ĐÀO THỊ THÀNH

THIẾT KẾ BÀI GIẢNG ĐỊA LÍ LỚP 12
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
THEO HƯỚNG NGHIÊN CỨU BÀI HỌC

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2019
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

ĐÀO THỊ THÀNH

THIẾT KẾ BÀI GIẢNG ĐỊA LÍ LỚP 12
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
THEO HƯỚNG NGHIÊN CỨU BÀI HỌC
Ngành: LL&PP DẠY HỌC ĐỊA LÍ
Mã số: 8 14 01 11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN PHƯƠNG LIÊN

THÁI NGUYÊN - 2019
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




LỜI CAM ĐOAN
Em xin cam đoan đề tài “Thiết kế bài giảng Địa lí 12 theo hướng nghiên
cứu bài học” là công trình nghiên cứu được bản thân em tiến hành trong năm
học 2018 - 2019, dưới sự hướng dẫn của PGS.TS. Nguyễn Phương Liên. Các tài
liệu trích dẫn sử dụng trong đề tài có nguồn gốc rõ ràng. Đề tài là kết quả của
quá trình nghiên cứu khoa học, trung thực, khách quan, công khai, chưa được
công bố ở bất cứ công trình nào khác.
Thái Nguyên, ngày 09 tháng 9 năm 2019
Tác giả
Đào Thị Thành

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




LỜI CẢM ƠN
Qua quá trình học tập và rèn luyện tại trường Đại học Sư phạm Thái
Nguyên, em xin chân thành gửi lời cảm ơn sâu sắc tới các thầy, các cô đã luôn
tạo điều kiện, giúp đỡ cho em trong quá trình học tập, nghiên cứu, thực nghiệm
thực tế tại các cơ sở giáo dục địa phương.
Em xin cảm ơn các thầy, cô giảng dạy lớp Lí luận và phương pháp dạy
học môn Địa lí khóa 25 đã cung cấp cho em cơ sở lí luận, phương pháp nghiên

cứu khoa học thiết thực và bổ ích, giúp em thực hiện tốt đề tài nghiên cứu.
Đặc biệt, em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS Nguyễn Phương
Liên đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ, động viên, khích lệ và tạo cho em những
điều kiện tốt nhất, giúp em đỡ em hoàn thành đề tài nghiên cứu.
Em xin cảm ơn Ban giám hiệu, tổ Xã hội, nhóm Địa lí, các thầy cô giáo
trường THPT Đông Thành, TH-THCS-THPT Văn Lang, THPT Lê Thánh Tông
- Quảng Ninh; tập thể giáo viên môn Địa lí cấp THPT tỉnh Quảng Ninh đã quan
tâm và tạo điều kiện thuận lợi để em thực nghiệm, xây dựng cơ sở thực tiễn khoa
học trong quá trình triển khai nghiên cứu.
Mặc dù đã rất nỗ lực cố gắng nhưng do thời gian có hạn, kinh nghiệm và
trình độ bản thân còn nhiều hạn chế nên bài luận văn này khó tránh khỏi những
thiếu sót, khiếm khuyết nhất định. Vì vây, em kính mong nhận được sự chỉ bảo,
đóng góp của các thầy, cô giáo để đề tài nghiên cứu này được hoàn thiện hơn
nữa.
Em xin trân trọng cảm ơn!
Thái Nguyên, ngày 09 tháng 9 năm 2019
Tác giả
Đào Thị Thành

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii
MỤC LỤC ..........................................................................................................iii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .................................................................... iv
DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................. v

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, HÌNH ................................................................ vi
MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1
1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1
2. Lịch sử nghiên cứu .......................................................................................... 3
3. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài.......................................................................... 8
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ....................................................................... 8
5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu .......................................................... 8
6. Đóng góp của đề tài ....................................................................................... 11
7. Cấu trúc đề tài ................................................................................................ 12
NỘI DUNG ........................................................................................................ 13
Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC THIẾT KẾ
BÀI GIẢNG THEO HƯỚNG NGHIÊN CỨU BÀI HỌC ........................... 13
1.1. Một số vấn về chung về đổi mới giáo dục phổ thông ................................ 13
1.1.1. Định hướng đổi mới chương trình giáo dục phổ thông ........................... 13
1.1.2. Đổi mới chương trình giáo dục phổ thông theo định hướng phát triển
năng lực.............................................................................................................. 14
1.1.3. Đổi mới phương pháp dạy học, phương pháp kiểm tra đánh giá theo
định hướng phát triển năng lực .......................................................................... 16
1.2. Thiết kế bài giảng ....................................................................................... 20
1.2.1. Khái niệm thiết kế bài giảng .................................................................... 20
1.2.2. Một số đặc điểm về thiết kế bài giảng ..................................................... 20
1.3. Dạy học theo hướng nghiên cứu bài học .................................................... 24
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




1.3.1. Khái niệm nghiên cứu bài học ................................................................. 24
1.3.2. Mục tiêu của nghiên cứu bài học ............................................................. 26
1.3.3. Qui trình nghiên cứu bài học ................................................................... 29

1.3.4.Vai trò, ý nghĩa của nghiên cứu bài học ................................................... 29
1.3.5. Phương pháp nghiên cứu bài học ............................................................ 31
1.3.6. Sự khác nhau giữa dạy học theo hướng NCBH với dạy học truyền
thống .................................................................................................................. 32
1.4. Đặc điểm tâm sinh lí và năng lực hoạt động của học sinh THPT .............. 33
1.5. Đặc điểm chương trình, sách giáo khoa môn Địa lí 12 - THPT................. 34
1.5.1. Về chương trình Địa lí 12 ........................................................................ 34
1.5.2. Về sách giáo khoa Địa lí 12 ..................................................................... 36
1.6. Thực trạng dạy học địa lí ở trường phổ thông và việc thiết kế bài giảng
theo hướng nghiên cứu “nghiên cứu bài học” trong dạy học môn Địa lí.......... 37
Tiểu kết chương 1 .............................................................................................. 43
Chương 2: THIẾT KẾ BÀI GIẢNG ĐỊA LÍ LỚP 12 THPT THEO
HƯỚNG NGHIÊN CỨU BÀI HỌC NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG
LỰC HỌC SINH.............................................................................................. 44
2.1. Nguyên tắc cơ bản của việc thiết kế bài giảng theo hướng nghiên cứu
bài học ................................................................................................................ 44
2.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính khách quan...................................................... 44
2.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính hợp tác và bình đẳng ...................................... 44
2.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính khoa học ......................................................... 45
2.1.4. Nguyên ttắc đảm bảo tính sư phạm ......................................................... 45
2.1.5. Nguyên tắc đảm bảo các nội dung quan trọng của sinh hoạt chuyên
môn trong trường học ........................................................................................ 45
2.2. Thiết kế các công cụ đánh giá bài giảng theo hướng nghiên cứu bài
học ..................................................................................................................... 45
2.2.1. Phiếu dự và đánh giá bài học nghiên cứu (Phụ lục…) ............................ 45
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

2.2.2. Các công cụ khác ..................................................................................... 47
2.3. Qui trình thiết kế bài giảng theo hướng nghiên cứu bài học ...................... 47
2.3.1. Xây dựng kế hoạch bài học thông qua quá trình thảo luận chung .......... 47
2.3.2. Dạy minh họa, dự giờ .............................................................................. 48
2.3.3. Suy ngẫm, thảo luận, nhận xét, phân tích bài học ................................... 49
2.3.4. Chỉnh sửa và áp dụng trong các giờ học khác ......................................... 51
2.3. Thiết kế một số bài giảng minh hoạ ........................................................... 53
2.3.1. Quy trình chung ....................................................................................... 53
2.3.2. Thiết kế một số bài cụ thể........................................................................ 54
Tiểu kết chương 2 .............................................................................................. 59
Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ...................................................... 60
3.1. Mục đích, yêu cầu, nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm .................................. 60
3.1.1. Mục đích .................................................................................................. 60
3.1.2. Yêu cầu .................................................................................................... 60
3.1.3. Nhiệm vụ ................................................................................................. 60
3.2. Nguyên tắc thực nghiệm ............................................................................. 60
3.3. Tổ chức và phương pháp tiến hành thực nghiệm sư phạm ........................ 61
3.3.1. Địa bàn, đối tượng thực nghiệm .............................................................. 61
3.3.2. Thời gian thực nghiệm............................................................................. 61
3.3.3. Phương pháp thực nghiệm ....................................................................... 61
3.3.4. Xây dựng kế hoạch thực nghiệm ............................................................. 62
3.3.5. Kiểm tra ................................................................................................... 62
3.4. Nội dung thực nghiệm ................................................................................ 63
3.4.1. Bài 1: Việt Nam trên đường Đổi mới và Hội nhập ................................. 63
3.4.2. Bài 2. Thực hành kỹ năng địa lí dân cư ................................................... 72
3.4.3. Bài 3. Vấn đề phát triển ngành Thủy sản và Lâm nghiệp ....................... 78
3.5. Đánh giá kết quả thực nghiệm .................................................................... 92
3.5.1. Đối với học sinh....................................................................................... 92
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

3.5.2. Đối với giáo viên ..................................................................................... 94
Tiểu kết chương 3 .............................................................................................. 96
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ......................................................................... 97
1. Kết luận .......................................................................................................... 97
2. Kiến nghị ....................................................................................................... 98
TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................. 100
PHẦN PHỤ LỤC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Stt

Viết tắt

Nội dung

1

CNTT

2

ĐC

3

GD&ĐT

4

GV

Giáo viên

5

HS

Học sinh

6

KTĐG

Kiểm tra đánh giá.

7

NCBH

Nghiên cứu bài học

8

NXB

Nhà xuất bản

9

PPDH

Phương pháp dạy học

10

SGK

Sách giáo khoa

11

SHCM

Sinh hoạt chuyên môn

12

THPT

Trung học phổ thông

13

TN

14

TNSP

Công nghệ thông tin
Đối chứng
Giáo dục và Đào tạo

Thực nghiệm
Thực nghiệm sư phạm

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1. So sánh một số đặc trưng cơ bản của chương trình định hướng
nội dung và chương trình định hướng kết quả đầu ra ....................... 16
Bảng 1.2. Một số điểm khác biệt giữa đánh giá tiếp cận nội dung và đánh
giá tiếp cận năng lực .......................................................................... 19
Bảng 1.3. Chương trình sách giáo khoa Địa lí 12 (Ban cơ bản) ....................... 36
Bảng 2.1. Bảng tiêu chí đánh giá giờ dạy.......................................................... 46
Bảng 2.2. Phiếu ghi chép dự, đánh giá bài học nghiên cứu .............................. 51
Bảng 3.1. Kế hoạch thực nghiệm bài dạy NCBH.............................................. 62
Bảng 3.2. Sự thay đổi trong việc học của học sinh ........................................... 92

Bảng 3.3. Kết quả thực nghiệm (Giá trị tuyệt đối) ............................................ 93
Bảng 3.4. Tỉ lệ kết quả điểm học tập của học sinh (Đơn vị: %) ....................... 94

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, HÌNH
Biểu đồ:
Biểu đồ 1.1. Kết quả khảo sát của giáo viên về mục tiêu, ý nghĩa của việc áp
dụng NCBH trong thiết kế bài giảng Địa lí 12 ........................... 39
Biểu đồ 1.2. Mức độ cần thiết vận dụng NCBH trong dạy học Địa lí 12 ...... 40
Biểu đồ 1.3. Những khó khăn khi áp dụng NCBH trong dạy học Địa lí 12 .... 41
Hình:
Hình 2.1.

Sơ đồ tóm tắt sự khác nhau của sinh hoạt chuyên môn truyền
thống và sinh hoạt chuyên môn NCBH ...................................... 52

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Ngày nay trong bối cảnh xã hội ngày càng phát triển, xu thế quốc tế hóa
đang là xu thế chủ đạo trên thế giới, việc giáo dục kiến thức địa lí càng được
quan tâm đẩy mạnh hơn nữa nhằm phát triển nền kinh tế, xã hội Việt Nam bắt

kịp xu thế chung của thế giới. Trong chương trình giáo dục phổ thông, môn Địa
lí là một môn học cung cấp cho học sinh những kiến thức khoa học về tự nhiên,
về dân cư, về chế độ xã hội và về các hoạt động kinh tế của con người ở Việt
Nam nói riêng và thế giới nói chung. Qua bức tranh toàn cảnh về tự nhiên và
kinh tế - xã hội của các lãnh thổ khác nhau, học sinh sẽ nắm được và biết cách
giải thích các hiện tượng, các mối quan hệ đã tạo nên những sự thay đổi và phát
triển trong môi trường tự nhiên cũng như trong nền kinh tế, xã hội, đặc biệt là
trong giai đoạn chuyển hướng kinh tế của đất nước ta hiện nay. Môn Địa lí cũng
trang bị cho học sinh một số kĩ năng, kĩ xảo để học sinh vận dụng các kiến thức
của khoa học địa lí vào thực tiễn, làm quen với các phương pháp nghiên cứu,
quan sát, điều tra, làm việc với bản đồ, với các số liệu thống kê kinh tế. Trên cơ
sở đó góp phần hình thành ở học sinh thế giới quan khoa học, giáo dục lòng yêu
quê hương, đất nước, niềm tự hào dân tộc, tinh thần đoàn kết quốc tế. Đồng thời
còn bồi dưỡng năng lực tư duy, hành động, thái độ ứng xử đúng đắn trong cuộc
sống.
Trong sự nghiệp đổi mới giáo dục hiện nay, việc phát huy tính tích cực,
chủ động, độc lập, sáng tạo của học sinh nhằm nâng cao chất lượng học tập bộ
môn đang là mối quan tâm hàng đầu. Riêng với bộ môn Địa lí, người giáo viên
cũng không ngừng tìm kiếm, vận dụng những phương pháp dạy học để phát huy
vai trò chủ thể của học sinh và nâng cao chất lượng giáo dục.
Trong những năm gần đây đổi mới chương trình giáo dục phổ thông hiện
hành đang thực sự là một cuộc cải cách, căn bản, toàn diện nền giáo dục nước
nhà, giữ vai trò quyết định trong chiến lược phát triển con người Việt Nam của
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




thời đại mới, bởi vậy nội dung này được toàn Đảng, toàn dân, toàn xã hội quan
tâm. Những quan điểm và đường lối chỉ đạo của nhà nước về đổi mới giáo dục

nói chung và giáo dục trung học nói riêng được thể hiện trong nhiều văn bản, đặc
biệt trong các văn bản sau đây: Báo cáo chính trị Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ
XI của Đảng Cộng Sản Việt Nam; Luật Giáo dục số 38/2005/ QH11; Nghị quyết
Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào
tạo của Đảng Cộng sản Việt Nam; Chiến lược phát triển giáo dục giai đoạn 2011
- 2020 ban hành kèm theo Quyết định 711/QĐ-TTg ngày 13/6/2012 của Thủ
tướng Chính phủ; gần đây nhất là chương trình Giáo dục phổ thông môn Địa lí
(Ban hành kèm theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT ngày 26 tháng 12 năm
2018 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo).
Trong dạy học nói chung, dạy học Địa lí nói riêng, nghiên cứu bài học
(NCBH) được coi như một biện pháp để nâng cao năng lực nghề nghiệp của giáo
viên, bởi thông qua nghiên cứu cải tiến các hoạt động dạy học và học các bài học
cụ thể. Cho đến nay, NCBH được xem như một mô hình, một cách tiếp cận nghề
nghiệp của giáo viên và được yêu cầu được sử dụng rộng rãi tại các trường học
phổ thông.
Ở nước ta hiện nay, sinh hoạt chuyên môn tại trường là một hoạt động bồi
dưỡng giáo viên tại chỗ, từ thực tế nhằm nâng cao năng lực chuyên môn của giáo
viên. Sinh hoạt chuyên môn dựa trên NCBH đang được coi là công cụ để chuẩn
đoán, phát hiện rõ ràng, cụ thể từng vấn đề trong việc học tập của học sinh, từ đó
giúp giáo viên thiết kế, tiến hành bài học thu hút học sinh. Đó là một tiếp cận,
một mô hình nghiên cứu mới nhằm đảm bảo cơ hội học tập thực sự có chất lượng
cho học sinh trong việc học tập môn Địa lí ở trường THPT nói chung và Địa lí
lớp 12 nói riêng.
Nhận định đây là một phương pháp đem lại hiệu quả giảng dạy ưu việt
hơn phương pháp truyền thống, nên tôi chọn đề tài “Thiết kế bài giảng Địa lí
lớp 12 THPT theo hướng nghiên cứu bài học” làm hướng nghiên cứu luận văn
này.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

2. Lịch sử nghiên cứu
2.1. Trên thế giới
Thuật ngữ “Nghiên cứu bài học” có nguồn gốc trong lịch sử giáo dục Nhật
Bản, như một biện pháp để nâng cao năng lực nghề nghiệp của giáo viên thông
qua nghiên cứu cải tiến các hoạt động dạy học các bài học cụ thể, qua đó cải tiến
chất lượng học của học sinh. Cho đến nay nghiên cứu bài học được xem như một
mô hình, một cách tiếp cận nghề nghiệp của giáo viên và vẫn được sử dụng rộng
rãi tại các trường học ở Nhật Bản, hình thức này đã được áp dụng nhiều nước và
vùng lãnh thổ trên thế giới như Mĩ, Đức, Úc, Trung Quốc, Hồng Kông, Hàn
Quốc, Singapo. Thái Lan, Indonesia…và là một chủ đề giáo dục được quan tâm
trên thế giới.
Từ thế kỷ thứ XIX, nghiên cứu bài học được phát triển lại Nhật Bản như
một chỉ dẫn cho phương pháp giảng dạy nâng cao. Theo truyền thống, có hai loại
nghiên cứu bài học: phương pháp nghiên cứu từ chung tới riêng (nó phổ biến
những thông tin giáo dục và phương pháp nền tảng, nó cải cách những kỹ năng
sư phạm bởi xem xét lại phương pháp dạy) và nghiên cứu bài học thông qua
những thảo luận và quan sát của giáo viên (Inagaki 1995, Inagaki và Sato 1996,
Nakano 2008). Cuối những năm 1990, Sato và những đồng nghiệp phát triển
nghiên cứu bài học cho cộng đồng học, một phương pháp để nghiên cứu bài học
là thu hút những học viên và những nhà nghiên cứu ở Nhật (Ose và Sato 2000,
2003, Sato 1996, 2006, 2007; Sato và Sato 2003) với hy vọng rằng giáo dục tốt
hơn sẽ mang đến những người lao động tốt hơn. Tuy nhiên, trong thời điểm đó
đã vấp phải những nhân tố làm gián đoạn quá trình nghiên cứu đó là thời điểm
cuối thời kì bùng nổ kinh tế và bắt đầu sự suy thoái kinh tế. Suy thoái kinh tế ở
Nhật Bản khi đó đã dẫn đến nhiều nhân viên bị sa thải, từ đó rất nhiều học sinh
mất đi niềm yêu thích với việc học, nhiều vấn đề tồn tại trong các lớp học của
những giáo viên độc đoán, những bài giảng của họ dựa trên những bài giảng
truyền thống, một chiều (Sato, 2000). Để thay đổi hoàn cảnh đó, Sato và những

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




đồng nghiệp giới thiệu nghiên cứu bài học cho các nhóm học. Trong nghiên cứu
bài học cho nhóm học thì không chỉ có vài bộ môn mà tất cả các giáo viên cần
tham gia và họ cần tập trung nhiều hơn việc quan sát và phản ánh hoạt động học
của học sinh. Theo Sato (2009), ước tính có 2000 trường tiểu học và gần 1000
trường cấp hai đang làm việc với phương pháp đó.
Ở Hoa Kỳ, xem xét những điểm số thấp của học sinh trong những xu
hướng nghiên cứu Toán học và khoa học quốc tế so sánh với những điểm số cao
của học sinh Đông Á, Hiebert and Stigler (2000) đã đề cập tới vấn đề liên quan
tới sự rèn luyện sư phạm ở Hoa Kì. Họ khẳng định rằng, mặc dù đã có những
hoạt động nhóm và giảng viên đều tin tưởng vào hướng đi theo xu hướng xã hội
của giáo dục, sự thật thì không nhiều thay đổi được chú ý trong cách học cho
những đứa trẻ. Thêm vào đó, họ cũng tìm ra được rất ít thay đổi trong việc hướng
học sinh đến những kiến thức toán học sâu rộng hơn. Trong những hoàn cảnh đó,
kết hợp với sự kêu gọi phát triển chuyên môn, thứ mà lấy nền tảng từ trường học
nhiều hơn trong thực tại hàng ngày, những học giả đã giới thiệu nghiên cứu bài
học như một phương pháp phát triển chuyên môn.
Tại Nhật nhiều học giả đã phản đối những hoạt động phát triển chuyên
môn ngắn hạn thông thường và khẳng định tầm quan trọng của một phương pháp
được duy trì và luyện tập (Lewis and Tsuchida 1998, Stigler and Hiebert 1999).
Nghiên cứu bài học được miêu tả như một quá trình bao gồm những bước sau:
cùng nhau lên kế hoạch nghiên cứu bài học, thực hiện nghiên cứu bài học, thảo
luận về nghiên cứu bài học, xem xét lại kế hoạch đã đề ra (không bắt buộc), giảng
dạy theo bài học mẫu (không bắt buộc), và chia sẻ những đánh giá về mẫu bài
học ôn tập (Fernandez and Yoshida, 2004). Sự phát triển chuyên môn của giáo
viên là một hoạt động đại diện của đổi mới giáo dục trong thời đại hiện nay.

Gần đây trong lĩnh vực phát triển chuyên môn, NCBH đã thu hút sự quan
tâm của các nhà giáo dục và học giả trên toàn thế giới, trong đó có Hoa Kỳ
(Fernandez và Yoshida, 2004; Lewis và cộng sự, 2004; Stigler và Hiebert, 1999),
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




Vương quốc Anh (Dudley, 2007; Ruthven, 2005), và Úc (White và Southwell,
2003). NCBH là một hoạt động phát triển chuyên môn có nguồn gốc ở Nhật Bản
đã và đang được áp dụng sâu rộng trong quá trình phát triển giáo dục toàn cầu.
Ghi nhận từ nhiều tài liệu quốc tế, NCBH được xác định là một quá trình bao
gồm các bước sau:
(1) Hợp tác lập kế hoạch một bài học.
(2) Quan sát việc thực hiện bài học.
(3) Thảo luận về bài học.
(4) Sửa đổi kế hoạch bài học (tùy chọn).
(5) Dạy các phiên bản sửa đổi của bài học (tùy chọn).
(6) Chia sẻ ý kiến và quan điểm về các phiên bản sửa đổi của bài học
(Fernandez và Yoshida, 2004).
Qua quá trình áp dụng 6 bước trong NCBH trên, nhiều nhà giáo dục nhận
định rằng NCBH dần dần sẽ giúp thay đổi thực tiễn giảng dạy của giáo viên, việc
học tập của trẻ em và văn hóa trường học. Ví dụ: giáo viên có thể nâng cao kiến
thức và cách dạy học của một vấn đề (Lewis et al, 2004; Stigler và Hiebert,1999;
White và Southwell, 2003), trẻ em có thể nâng cao kết quả học tập của mình
(Dudley, 2007; White và Southwell, 2003) và hỗ trợ tổ chức đoàn thể được phát
triển vững mạnh (Fernandez và Yoshida, 2004; White và Southwell, 2003).
Ở Đông Nam Á, nghiên cứu bài học đã được giới thiệu ở nhiều nước
như Brunei (Wood và Mohd Tuah, 2008), Indonesia (Saito et al 2006a, b,
2007), Malaysia (Lim et al, 2005.), Thái Lan (Inprasitha, 2008), và Việt Nam

(Saito et al, 2010; Saito và Tsukui, 2008; Wheeler et al 2007, 2011), Thúc đẩy
học tập cộng tác ở Việt Nam (Masaaki Sato, 2014) [ 23]. Qua các đề tài nghiên
cứu đã khẳng định thêm vai trò quan trọng của NCBH trong quá trình dạy học
hiện nay.
2.2. Ở Việt Nam
Thực hiện Nghị quyết Trung ương số 29-NQ/TW ngày 04 tháng 11 năm
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




2013 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công
nghiệp hoá, hiện đại hoá trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội
chủ nghĩa và hội nhập quốc tế, giáo dục phổ thông trong phạm vi cả nước đang
thực hiện đổi mới đồng bộ về mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức tổ
chức, thiết bị và đánh giá chất lượng giáo dục: từ mục tiêu chủ yếu trang bị kiến
thức sang phát triển năng lực và phẩm chất của học sinh; từ nội dung nặng tính
hàn lâm sang nội dung có tính thực tiễn cao; từ phương pháp truyền thụ một
chiều sang phương pháp dạy học tích cực; từ hình thức dạy học trên lớp là chủ
yếu sang kết hợp đa dạng các hình thức dạy học trong và ngoài lớp học, trong và
ngoài nhà trường, trực tiếp và qua mạng; từ hình thức đánh giá tổng kết là chủ
yếu sang coi trọng đánh giá trên lớp và đánh giá quá trình; từ giáo viên đánh giá
học sinh là chủ yếu sang tăng cường việc tự đáng giá và đánh giá lẫn nhau của
học sinh. Như vậy, khác với dạy học định hướng nội dung, dạy học theo định
hướng phát triển năng lực học sinh là tổ chức cho học sinh hoạt động học. Trong
quá trình dạy học, học sinh là chủ thể nhận thức, giáo viên có vai trò tổ chức,
kiểm tra, hỗ trợ hoạt động học tập của học sinh một cách hợp lý sao cho học sinh
tự chủ chiếm lĩnh, xây dựng tri thức. Quá trình dạy học là quá trình hoạt động
của giáo viên và của học sinh trong sự tương tác thống nhất giữa giáo viên, học
sinh và tư liệu hoạt động dạy học.

Như vậy, có thể nói đổi mới phương pháp dạy học được xác định là khâu
tiên phong trong quá trình đổi mới giáo dục. Trong những năm qua, trong sự phát
triển chung của giáo dục phổ thông, hoạt động đổi mới phương pháp dạy học,
kiểm tra đánh giá đã được quan tâm tổ chức và thu được những kết quả nhất định.
NCBH được xác định là một phương pháp dạy học quan trọng trong quá trình
đổi mới hoạt động dạy và học. Từ đầu năm 2000, hình thức NCBH đã được vận
dụng ở Việt Nam nhưng còn ít và rải rác. Tháng 3 năm 2013, Vụ Giáo dục Trung
học - Bộ GD&ĐT đã mời các chuyên gia của tổ chức JICA Nhật Bản, các giảng
viên của một số trường đại học, các chuyên viên của Vụ tham dự Hội nghị về đổi
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




mới sinh hoạt chuyên môn theo NCBH. Tháng 8 năm 2013, Bộ GD&ĐT tiến
hành tập huấn cho các cán bộ quản lí và các tổ trưởng, nhóm trưởng chuyên môn
của các Sở GD&ĐT về hướng dẫn sinh hoạt chuyên môn theo NCBH. Việc triển
khai NCBH đã được Bộ GD&ĐT tiếp tục chỉ đạo trong nhiệm vụ năm học 20132014 đặc biệt trong nội dung đổi mới sinh hoạt chuyên môn của tổ nhóm chuyên
môn.
Trong giai đoạn đầu áp dụng NCBH ở Việt Nam đã đem lại một kết quả
khả quan, đã chứng minh được tính khả thi của nó trong việc bồi dưỡng và phát
triển năng lực chuyên môn của giáo viên, phát huy năng lực của người học so
với các phương pháp truyền thống khác. Có thể kể đến một số tác giả với những
công bố sau:
- Đặng Thị Hồng Doan (2011), Bồi dưỡng năng lực dạy học cho giáo viên
tiểu học qua “Nghiên cứu bài học”, Tạp chí Giáo dục Số 268 tr. 32 - 33.
- Nguyễn Mậu Đức - Hoàng Thị Chiên (2014), Đổi mới sinh hoạt chuyên
môn của giáo viên thông qua mô hình Nghiên cứu bài học ở Việt Nam, Tạp chí
Giáo dục Số 335 tr. 36 - 39.
- Vũ Thị Sơn (2011), Đổi mới sinh hoạt chuyên môn theo hướng xây dựng

văn hóa học tập ở nhà trường thông qua “nghiên cứu bài học”, Tạp chí Giáo
dục Số 269 tr. 20 - 23.
- Vũ Hạnh (2012), Sinh hoạt chuyên môn trong nhà trường phổ thông Thực trạng và giải pháp, Tạp chí Giáo dục Số 279 tr.57 - 58.
Thông qua những nghiên cứu của mình, nhìn chung các tác giả đã đề cập
đến những khía cạnh khác nhau của NCBH như: khái niệm NCBH, các bước
triển khai NCBH, những lợi ích của NCBH... Đây là nguồn tài liệu tham khảo
quý giá để tôi tiếp thu và thực hiện nghiên cứu này.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




3. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài
3.1. Mục tiêu
Trên cơ sở vận dụng lí luận và thực tiễn của dạy học môn Địa lí, đề tài tập
trung thiết kế bài giảng một số bài học trong chương trình Địa lí 12 theo hướng
nghiên cứu bài học nhằm phát triển năng lực học sinh, đáp ứng đổi mới giáo dục
phổ thông mới.
3.2. Nhiệm vụ
- Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn về dạy học nghiên cứu bài học trong
môn Địa lí lớp 12 THPT theo định hướng phát triển năng lực học sinh.
- Xây dựng các yêu cầu, nguyên tắc thiết kế bài giảng theo hướng nghiên
cứu bài học.
- Đề xuất qui trình thiết kế bài giảng Địa lí lớp 12 THPT theo hướng nghiên
cứu bài học.
- Thiết kế một số bài giảng Địa lí lớp 12 THPT theo hướng nghiên cứu bài
học.
- Thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả thực nghiệm.
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu

4.1. Đối tượng nghiên cứu
Cách thức thiết kế bài giảng Địa lí lớp 12 THPT theo hướng nghiên cứu
bài học.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
- Thời gian: năm học 2018 - 2019.
- Địa bàn nghiên cứu: Đề tài được nghiên cứu tại trường ĐHSP Thái Nguyên
và thực nghiệm sự phạm tại khối 12 trường THPT Đông Thành, TH-THCSTHPT Văn Lang, THPT Lê Thánh Tông tỉnh Quảng Ninh.
5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu khoa học giáo dục là quá trình phát hiện ra các qui luật và
những giải pháp của thực tiễn giáo dục nhắm thúc đẩy sự hình thành và phát triển
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




nhân cách cho đối tượng giáo dục để đạt được mục tiêu phát triển của xã hội.
Nghiên cứu khoa học giáo dục là hoạt động tìm tòi, phát hiện và vận dụng những
qui luật trong giáo dục và đào tạo con người theo yêu cầu của thực tiễn. Trong
quá trình nghiên cứu và triển khai đề tài này được định hướng theo các quan
điểm tiếp cận và phương pháp nghiên cứu sau:
5.1. Quan điểm nghiên cứu
5.1.1. Quan điểm hệ thống
Tính hệ thống làm đề tài trở nên logic, thông suốt và sâu sắc. Trong đề tài
việc thiết kế bài giảng Địa lí lớp 12 THPT theo hướng nghiên cứu bài học được
đặt trong vấn đề đổi mới và hoàn thiện phương pháp giảng dạy cho học sinh trong
nhà trường THPT và trên quy mô cả nước. Trong quá trình nghiên cứu phải xem
xét các đối tượng một cách toàn diện, nhiều mặt, nhiều mối quan hệ trong trạng
thái vận động và phát triển trong các điều kiện và hoàn cảnh thực tiễn để từ đó
tìm ra bản chất, hình thành nên qui luật phát triển của đối tượng là qui tắc quan
trọng trong quá trình nghiên cứu. Vì vậy cần phải tìm hiểu các mối quan hệ qua

lại, các tác động ảnh hưởng giữa các yếu tố trong một hệ thống và giữa các hệ
thống để đánh giá chính xác, khách quan vấn đề.
5.1.2. Quan điểm lịch sử
Vận dụng quan điểm này thiết kế bài giảng Địa lí lớp 12 THPT theo hướng
nghiên cứu bài học để thấy được những thay đổi của phương pháp giảng dạy
trong từng giai đoạn phát triển và xu hướng đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục
và đào tạo. Từ đó đánh giá được hiện trạng và dự báo xu hướng phát triển trong
tương lai.
5.1.3. Quan điểm duy vật biện chứng
Phép duy vật biện chứng là cơ sở của mọi nhận thức khoa học. Phép
biện chứng gồm hai nguyên lí cơ bản: nguyên lí về mối liên hệ phổ biến của
thế giới và nguyên lí về tính phát triển của thế giới. Theo đó, nghiên cứu khoa
học đòi hỏi phải xem xét các sự vật, hiện tượng trong trạng thái động và biến
đổi không ngừng.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




5.1.4. Quan điểm giáo dục định hướng phát triển năng lực
Đây là quan điểm cốt lõi trong xu hướng đổi mới giáo dục của nước ta
trong giai đoạn hiện nay. Trong mỗi thiết kế bài giảng đều hướng tới mục tiêu
hình thành các năng lực cần thiết cho học sinh bằng các cách thức, phương pháp,
hình thức, kĩ thuật dạy học theo hướng phát huy tính chủ động sáng tạo của học
sinh. Từ đó năng lực của học sinh được phát hiện, rèn luyện và phát triển, trở
thành hành trang lí tưởng cho quá trình học tập và rèn luyện suốt đời.
5.1.5. Quan điểm thực tiễn
Quan điểm thực tiễn là luận điểm quan trọng của phương pháp luận, yêu
cầu việc thiết kế bài giảng Địa lí lớp 12 THPT theo hướng nghiên cứu bài học
phải bám sát sự phát triển của thực tế sinh động. Diễn biến hiện thực là diễn biến

khách quan, các sự kiện thực tiễn là những gợi ý rất quan trọng cho những ý
tưởng, nhu cầu giải quyết những mâu thuẫn của thực tiễn là động lực thúc đẩy
quá trình triển khai các hoạt động trải nghiệm sáng tạo. Chính vì thế, việc thiết
kế bài giảng Địa lí lớp 12 THPT theo hướng nghiên cứu bài học phải xuất phát
từ thực tiễn, phải có ý nghĩa lí luận và thực tiễn.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
5.2.1. Phương pháp thu thập tài liệu
Để phân tích và đánh giá tình hình đổi mới phương pháp giảng dạy, cần
phải có thông tin về nhiều khía cạnh khác nhau của ngành. Cụ thể trong đề tài
tác giả thu thập những dữ liệu bằng văn bản, các báo cáo, các văn kiện, văn bản
chính thức, niên giám thống kê và có sự thống nhất về thời gian.
5.2.2. Phương pháp phân tích tổng hợp
Trên cơ sở dữ liệu đã thu thập, bằng phương pháp phân tích tổng hợp phân
tích tình hình đổi mới phương pháp giảng dạy, những yếu tố ảnh hưởng, hiên trạng
của việc áp dụng phương pháp giảng dạy mới, từ đó đề ra các phương pháp thiết
kế bài giảng Địa lí lớp 12 THPT theo hướng nghiên cứu bài học.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




5.2.3. Phương pháp toán thống kê
Sử dụng toán thông kê như một công cụ xử lý các tài liệu (xử lý các thông
tin định lượng được trình bày dưới dạng: con số rời rạc, bảng số liệu, biểu đồ, đồ
thị, xử lý thông tin định tính bằng biểu đồ) đã thu thập được từ các phương pháp
nghiên cứu khác nhau như: quan sát, điều tra, thực nghiệm… làm cho các kết
quả nghiên cứu trở nên chính xác, đảm bảo độ tin cậy.
5.2.4. Phương pháp điều tra xã hội học
Thông qua thực hiện phương pháp nhằm tổng hợp các thông tin, hiện
trạng, so sánh, đối chiếu trước và sau quá trình TNSP. Phương thức được thực

chính trong đề tài là khảo sát trực tiếp, khảo sát qua mạng hai đối tượng học sinh,
giáo viên về hiện trạng, tình hình vận dụng, hiệu quả của NCBH trong quá trình
dạy học môn Địa lí 12.
5.2.5. Phương pháp chuyên gia
Là phương pháp thu thập xử lí những đánh giá, dự báo bằng cách tập hợp
và hỏi ý kiến các chuyên gia giỏi. Sử dụng phương pháp này giúp ta đưa ra được
những kết luận, kiến nghị, quyết định và phương án thiết kế bài giảng Địa lí lớp
12 THPT theo hướng nghiên cứu bài học.
5.2.6. Phương pháp thực nghiệm sư phạm
Thực nghiệm là một phương pháp thu thập thông tin, được thực qua tổ
chức các buổi sinh hoạt chuyên môn, các giờ dạy, tập hợp phiếu đánh giá giờ dạy
của giáo viên, biên bản sinh hoạt nhóm chuyên môn nghiên cứu một số bài học
trong chương trình Địa lí lớp 12 THPT, từ đó kiểm nghiệm hiệu quả của NCBH
trong thiết kế bài giảng Địa lí lớp 12.
6. Đóng góp của đề tài
- Kế thừa và làm rõ cơ sở lí luận và thực tiễn về việc vận dụng nghiên cứu
bài học trong đổi mới giáo dục và phương pháp giảng dạy.
- Khẳng định vai trò, ý nghĩa, sự cần thiết của việc vận dụng nghiên cứu
bài học trong dạy học Địa lí ở trường THPT.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




- Thiết kế bài giảng Địa lí lớp 12 THPT cụ thể theo hướng nghiên cứu bài
học nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo cho học sinh.
7. Cấu trúc đề tài
Ngoài phần mở đầu, phần kết luận và tài liệu tham khảo, nội dung đề tài
được chia thành 3 chương:
- CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN

DỤNG NGHIÊN CỨU BÀI HỌC TRONG DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ 12 Ở
TRƯỜNG THPT
- CHƯƠNG 2: THIẾT KẾ BÀI GIẢNG ĐỊA LÍ LỚP 12 THPT THEO
HƯỚNG NGHIÊN CỨU BÀI HỌC NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC
SINH.
- CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




NỘI DUNG
Chương 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC
THIẾT KẾ BÀI GIẢNG THEO HƯỚNG NGHIÊN CỨU BÀI HỌC
1.1. Một số vấn về chung về đổi mới giáo dục phổ thông
Những năm qua giáo dục nước ta đang diễn ra quá trình đổi mới mạnh mẽ,
đa dạng và toàn diện, đặc biệt “Giáo dục phổ thông nước ta hiện nay đang thực
hiện chuyển từ chương trình định hướng nội dung sang định hướng năng lực của
người học, nghĩa là từ chỗ quan tâm đến việc học sinh học được cái gì đến chỗ
quan tâm xem học sinh làm được cái gì qua việc học. Để đạt được mục tiêu đó,
giáo dục phải thực hiện thành công việc chuyển từ phương pháp nặng về truyền
thụ kiến thức sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng,
hình thành năng lực và phẩm chất” [4]. Để thực hiện thành công quá trình đổi
mới đó, đổi mới cách thức thiết kế bài giảng là một yêu cầu cần thiết.
1.1.1. Định hướng đổi mới chương trình giáo dục phổ thông
Đổi mới chương trình giáo dục phổ thông hiện hành đang thực sự là một
cuộc cải cách, căn bản, toàn diện nền giáo dục nước nhà, giữ vai trò quyết định
trong chiến lược phát triển con người Việt Nam của thời đại mới, bởi vậy nội

dung này được toàn Đảng, toàn dân, toàn xã hội quan tâm.
Những quan điểm và đường lối chỉ đạo của nhà nước về đổi mới giáo dục
nói chung và giáo dục trung học nói riêng được thể hiện trong nhiều văn bản, đặc
biệt trong các văn bản sau đây: Báo cáo chính trị Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ
XI của Đảng Cộng Sản Việt Nam; Luật Giáo dục số 38/2005/ QH11; Nghị quyết
Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào
tạo của Đảng Cộng sản Việt Nam; Chiến lược phát triển giáo dục giai đoạn 2011
- 2020 ban hành kèm theo Quyết định 711/QĐ-TTg ngày 13/6/2012 của Thủ
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




tướng Chính phủ; gần đây nhất là chương trình Giáo dục phổ thông môn Địa lí
(Ban hành kèm theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT ngày 26 tháng 12 năm
2018 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo).
Báo cáo chính trị Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI nêu rõ: “Đổi mới
chương trình, nội dung, phương pháp dạy và học, phương pháp thi, kiểm tra theo
hướng hiện đại; nâng cao chất lượng toàn diện, đặc biệt coi trọng giáo dục lí tưởng,
giáo dục truyền thống lịch sử cách mạng, đạo đức, lối sống, năng lực sáng tạo, kỹ
năng thực hành, tác phong công nghiệp, ý thức trách nhiệm xã hội” [4].
Nghị quyết Hội nghị TW 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện GD &
ĐT khẳng định: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng
hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ
năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc.
Tập trung cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự
cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng và phát triển năng lực”; “Tiếp tục đổi mới
mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng
phẩm chất, năng lực của người học”; “Tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình
thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định

hướng nghề nghiệp cho HS. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng
giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực
và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng
tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời”[4].
1.1.2. Đổi mới chương trình giáo dục phổ thông theo định hướng phát triển
năng lực
Trong chương trình giáo dục mới, khác với trước đây định hướng nội dung,
giáo dục theo định hứớng phát triển năng lực tập trung vào việc hình thành và
phát triển năng lực của người học, với những qui định cụ thể về kết quả đầu ra
mong muốn của người học. Bời vậy giáo dục theo định hướng phát triển năng
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN