Tự do và tất yếu

Tiểu luận Triết học Chủ đề Tự do và tất yếu - GVHD - TS. Bùi Văn Dũng.
Bài luận về triết học.
Chủ đề: tự do và tất yếu.
Giáo viên dạy: ts. Bùi văn dũng.
Học viên thực hiện: nguyển hảI thành - Lớp triết 1 - ch17 - ppgd vật lý.
tự do và Tất yếu.
T do khụng phi l thut ng xa l, cng khụng phi mt phỏt hin bi nú gn
lin vi con ngi nh mt cụng c tn ti, sng v phỏt trin. Tuy nhiờn, i
vi con ngi, t do vn phn no bớ n. Riờng bn thõn tụi i vi phm trự t do
tht s, ang rt m h, v cha nhn thc trn vn v nú, cng cha bit khai thỏc v
s dng nú nh mt cụng ngh phỏt trin. Nhng gỡ tụi vit sau õy, cú th, khi c
ri, bn s khen tụi vit hay, nhng cng cú th, c xong bn li cho rng rt d,
chng qua ch l s sao chộp n thun trong thi i bựng n thụng tin. Cú th lm
ch, t do ngụn lun m. Cng nh tụi, luụn cho rng C. Mỏc v Lờnin khụng th
bng tụi c, núi th mi ngi ng ci, bi vỡ tụi bit C. Mỏc v Lờnin thỡ quỏ
v i , cũn tụi thỡ li quỏ tm thng. Chớnh vỡ th, du bit rng thi k Khai sỏng
ó ỏnh du mt bc ngot khụng ch trong lch s trit hc m cũn trong nhn thc
ca con ngi. Cỏc hc gi ca thi k y khụng phi nhng ngi u tiờn bn v t
do nhng h l nhng ngi cú cụng rt ln trong vic xõy dng nhng nhn thc mi
v t do v thc tnh nhõn loi v cỏc giỏ tr ca nú. Phng Tõy ó ún nhn nhng
úng gúp y v l nhng ngi u tiờn c nm v ngt ca t do v hng th
nhng thnh qu ca t do. Tuy nhiờn, mt s vựng kộm phỏt trin, con ngi vn
m h trc t do v dng li vic nhn thc nú nh mt cụng c tha món cỏc
ũi hi mang tớnh bn nng. T hi, õu l cn nguyờn ca hin tng ny? Phi
chng, cú mi liờn h gia tỡnh trng kộm phỏt trin vi trng thỏi thiu hoc khụng cú
t do?
Cú th hiu, phm trự "T do" dựng ch nhu cu v kh nng ca con ngi
trong nhng hot ng phự hp vi nhng li ớch v mc tiờu ca mỡnh, khụng cn s
can thip hay cn tr t bờn ngoi. Tuy nhiờn ú mi ch l cỏch hiu tng i v n
gin v t do. Trờn thc t, t do l mt phm trự m, hiu v th hin t do trong i
sng l mt quỏ trỡnh mõu thun v cú tớnh hai mt. Vỡ th, trong lch s nhõn loi ó

cú nhiu nh trit hc bn v vn ny, t Arixtt, ấpiquya n C.Mỏc t phỏi Khc
k n ch ngha Hin sinh. Phi tha nhn rng, t do l mt phm trự cú tớnh xó hi,
t do ch c bn n trong xó hi, trong h thng cỏc quan h gia ngi vi ngi.
T do cn cho con ngi trong vic to ra cỏc giỏ tr vt cht v giỏ tr tinh thn
thụng qua ú, mi cỏ nhõn bc l ton b kh nng v thiờn hng ca mỡnh. í thc
v t do v vn ti t do ch cú xó hi vi t cỏch mt s t t chc khỏc v cht so
vi th gii khụng phi con ngi , th gii ú vn hnh v phỏt trin trờn c s cỏc
Học viên thực hiện: Nguyển Hải Thành Lớp Triết 1 CH17 Chuyên ngành PPGD Vật lý.
1
Tiểu luận Triết học Chủ đề Tự do và tất yếu - GVHD - TS. Bùi Văn Dũng.
quy lut ni ti ca mỡnh. Thit ngh sng trong xó hi m li t do hon ton khi cỏc
iu kin xó hi l iu khụng th. Tuy nhiờn, mc ớch ca con ngi v mc ớch
ca xó hi khụng phi lỳc no cng nht trớ vi nhau. Do vy, mõu thun trong quan
nim v t do l mt tt yu khỏch quan trờn con ng tin húa ca nhõn loi. Bờn
cnh ú, ngoi nhng im chung mang tớnh nn tng, quan nim v ni dung v
phng thc thc hin t do trong mi xó hi cú th ph thuc vo tớnh cht v ni
dung cỏc chun mc, cỏc quy tc, cỏc giỏ tr vn húa dõn tc, lch s, thúi quen, tp
quỏn, tõm lý... ang thng tr. Chng hn, nu Phng Tõy, ngi ta thiờn v nhn
mnh t do cỏ nhõn thỡ Phng ụng, quyn v t do tp th (nhúm, chng tc, dõn
tc...) l cỏi thng c quan tõm. Mt hot ng c ch ny ỏnh giỏ l t do, ch
khỏc li xem l mt t do, bi l t do hay khụng t do l mt vn nhn thc. Do xó
hi l mt phc hp ca nhng con ngi, nhng cỏ nhõn sng vi nhng c tớnh
khụng hũa ln, phong phỳ v phc tp, gia nhp vo nhng quan h nht nh y, nờn
nhn thc v t do khú cú th t ti s nht trớ hon ho. Nghch lý hay mõu thun
trong quỏ trỡnh vn ti s t th hin c th hin khỏ rừ nột trong mõu thun gia
lý tng v hin thc. Lch s tng chng kin nhng lc lng xó hi u tranh
khụng mt mi vỡ giỏ tr thiờng liờng ny, song mt khi t c mc tiờu thỡ nhng
lc lng y, gi õy tr thnh lc lng thng tr, ó tỡm mi cỏch hn ch t do ca
con ngi, hoc xuyờn tc nú. T do tr thnh c quyn, ngha l t do din ra song
song vi s ỏnh mt t do, s "tha húa" i sng cú tớnh loi ca cỏ nhõn. Cũn nh,

trong bn Tuyờn ngụn c lp khai sinh nc Vit Nam Dõn ch Cng hũa, Ch tch
H Chớ Minh ó nhn mnh rng, chớnh dõn tc ta, bng cuc u tranh bn b sut 80
nm, ó khụi phc nhng giỏ tr ca con ngi, trong ú cú t do - cỏi tng b thc dõn
Phỏp ch p nhõn danh khai húa vn minh. Cỏch mng t sn ó phn no bin khỏt
vng t do thnh hin thc t do trong quan h cụng dõn. T do ca con ngi trong
iu kin ca ch ngha t bn c th hin ch, khỏc vi cỏc thi i ó qua, con
ngi lm ch bn thõn mỡnh, nú l cỏ nhõn t do v phng din lut phỏp. Tuy
nhiờn, nghch lý ca t do t sn li gn vi vic tt c u tr nờn t do - s t do
mang tớnh hỡnh thc, bi nú cú c t do bỏn sc lao ng v s mt t do ngay trong
i ng nhng ngi cú "chuyờn mụn t do". E.Phrụm cho rng, ch ngha t bn ó
hỡnh thnh nờn mt kiu tớnh cỏch cỏ nhõn - "tớnh cỏch th trng". Nhng con ngi
t do y phi thng xuyờn i mt vi nhng thỏch thc mang tớnh sng cũn do kinh
t th trng vi cỏc lut chi ca nú ỏp t. ễng vit: " nhng ngi mang tớnh cỏch
th trng khụng cú mc tiờu no khỏc ngoi vn ng thng xuyờn, ngoi vic hon
thnh tt c cỏc cụng vic vi cng sut cao nht, v nu ta hi h ti sao h phi vn
ng vi tc nh th, ti sao h c t c cng sut cao nht, hn h s khụng
a ra cõu tr li thc s no...". Con ngi th trng l ngi t do v vi tớnh cỏch
ú, anh ta buc phi tỡm kim phng thc ti u hin thc húa nhng kh nng
ca mỡnh. Xó hi t sn tip tc ng u vi cuc u tranh vỡ t do v bỡnh ng
ca nhng lc lng xó hi ó khỏc trc. Mõu thun gia lý tng v hin thc cú
th trin khai thnh mõu thun gia khao khỏt t do v lm dng t do.
Học viên thực hiện: Nguyển Hải Thành Lớp Triết 1 CH17 Chuyên ngành PPGD Vật lý.
2
Tiểu luận Triết học Chủ đề Tự do và tất yếu - GVHD - TS. Bùi Văn Dũng.
Tt nhiờn, ngoi tớnh xó hi thỡ t do cũn l mt phm trự mang tớnh lch s,
vic nhn thc v lý gii nú gn lin vi cỏc thi k lch s khỏc nhau. Hy Lp, La
Mó c i cha hỡnh thnh lý lun riờng v t do, m ch cú nhng cuc u tranh vỡ t
do, vỡ s t ý thc ca ngi nụ l. Trong nn dõn ch ch nụ, cựng vi s quan tõm
n gii t nhiờn v v tr, cỏc vn con ngi v xó hi cng ó c tỡm hiu mt
cỏch sõu sc. Con ngi gi õy khụng ch l ch th, m cũn l mt i tng nghiờn

cu. Thi cc thnh ca s phỏt trin xó hi cho phộp cỏc cụng dõn ngh v trỏch
nhim v quyn li tp th gn vi quyn li quc gia. Nh khai sỏng u tiờn trong
th gii c i phng Tõy - Prụtago ó khng nh: "Con ngi - thc o ca vn
vt". S khng nh ny ly con ngi lm h quy chiu gii quyt cỏc vn v
tn ti v nhn thc. Trong s t do mang tớnh t ý thc ú, Prụtago xem ngh thut
tranh lun nh l phng thc chng minh vai trũ ca ch th. Xụcrỏt ó chn cỏch
tip cn khỏc khi nhn mnh rng, s t do mang tớnh t ý thc c cao ch trong
chng mc nú c gn vi mc ớch o c cao nht - cỏi Thin ph quỏt. Arixtt -
nh trit hc Hy Lp c i ni ting ó cp n nng lc la chn t do t bỡnh
din o c - chớnh tr. ễng cho rng, con ngi vi t cỏch sinh vt xó hi, luụn bit
chn cho mỡnh cỏch sng v li ng x phự hp vi lý trớ. Nng lc la chn t do
khụng cú ngha l vt quỏ khuụn kh ca cỏc quy tc, cỏc chun mc truyn thng, l
s khng nh cỏi Tụi mt cỏch vụ nguyờn tc. Nú phi da trờn s nhn thc v v trớ
ca cỏi Tụi gia nhng cỏi Khỏc. ấpiquya l ngi ó em li nhng suy ngh mi v
vn t do. Theo ụng, t do trc ht phi c hiu nh s gii thoỏt ca con ngi
khi mi rng buc ca s phn, ly s th thỏi, tnh tõm lm iu kin cho i sng
cỏ nhõn. T do l t ch, t quyt nh hnh ng vn ti hnh phỳc, trỏnh mi kh
au v khụng b cỏm d bi nhng thỳ vui vt cht tm thng. V , t do nh th mi
l t do mang tớnh ngi. Rng, t do l khụng b l thuc vo thúi quen ý thc v tớn
ngng truyn thng, khụng bn tõm n cỏi cht, khụng tha nhn vai trũ ca thn
thỏnh c trờn tri ln di t. Trong lun ỏn tin s ca mỡnh - V s khỏc nhau gia
trit hc t nhiờn ca ờmụcrớt v trit hc t nhiờn ca ấpiquya, sau khi phõn bit
cỏch hiu ca ờmụcrớt v ấpiquya v s vn ng ca cỏc nguyờn t, C.Mỏc ó phỏt
hin ra ấpiquya xu hng nhõn bn húa nguyờn t lun v thụng qua ú, ụng cao
s t ý thc t do ca con ngi, khỏt vng gii phúng khi tớnh tt yu xó hi - cỏi
c hiu nh l nhng trúi buc, ỏp t ca xó hi phi nhõn tớnh. " cho con ngi,
- C Mỏc vit, vi t cỏch l con ngi, tr thnh khỏch th tht s duy nht ca
mỡnh, - tr thnh nh vy con ngi phi phỏ tan trong bn thõn mỡnh tn ti hin
hu tng i ca mỡnh, sc mnh ca nhng ham mun v ca thiờn nhiờn mự quỏng.
S y nhau l hỡnh thc th nht ca t ý thc; vỡ vy nú tng ng vi s t ý thc

ó cm th mỡnh nh l cỏi hin hu trc tip, cỏi cỏ bit tru tng". Cn thy rng,
s sp ca th gii c i bi nhng mõu thun bờn trong v s tn cụng ca cỏc
sc tc "man di" t bờn ngoi mt phn liờn quan n vn t do, c trong t tng
ln trong hin thc. Ch chim hu nụ l trong quỏ trỡnh tn ti v phỏt trin ca nú
ó tc b thiờn chc lm ngi ca 3/4 dõn s, bin h thnh nụ l, thnh "cụng c
Học viên thực hiện: Nguyển Hải Thành Lớp Triết 1 CH17 Chuyên ngành PPGD Vật lý.
3
Tiểu luận Triết học Chủ đề Tự do và tất yếu - GVHD - TS. Bùi Văn Dũng.
bit núi" v i x vi h nh hng húa cú th trao i gia cỏc ch nụ. Cựng vi ú,
quan nim v "cụng dõn" v "nụ l" cng c xem xột t gúc ngi t do v ngi
khụng t do. Nụ l ng ngha vi th gii ng vt cú tinh thn. iu ny gii thớch vỡ
sao s ra i v ph bin nhanh chúng ca Kitụ giỏo vo u Cụng nguyờn c xem
nh s gii thoỏt tinh thn, nh li cnh tnh v cỏi cht khú cú th trỏnh khi ca ch
chim hu nụ l. S ra i ca Kitụ giỏo l mt hin tng cỏch mng trong sinh
hot tụn giỏo; nú l tụn giỏo ca ngi nghốo, ca qun chỳng b ỏp bc, l s tuyờn
truyn cho li sng bỡnh ng, dõn ch, khụng phõn bit giu nghốo, sang hốn, nam n.
Quỏ trỡnh hp phỏp húa Kitụ giỏo din ra song song vi quỏ trỡnh thay th quan h xó
hi ch nụ - nụ l bng quan h xó hi i dn vo qu o ca xó hi phong kin cui
th k IV - u th k V. Sau khi tr thnh quc giỏo, Kitụ giỏo ũi quyn c tụn
trong sinh hot tinh thn, tr thnh mt vng quc vi quyn uy ti thng. i din
tiờu biu cho trit hc Kitụ giỏo l ễguýtxtanh thi k Giỏo ph v Tụmỏt acanh
trong trit hc kinh vin. Theo thuyt Sỏng th, con ngi l hỡnh nh ca Thiờn chỳa,
nờn t do cng l mún qu m Thiờn chỳa ban cho con ngi, t do tinh thn c coi
trng hn t do thõn xỏc. Thm chớ, ngay c khi con ngi b bin thnh nụ l thỡ s nụ
l thõn xỏc vn khụng ngn cn ý chớ t do. Tụmỏt a canh cho rng, t do vi t cỏch
mt giỏ tr l s gii thoỏt khi nhng rng buc ca th gii trn tc vn ti ni
sõu thm. Nhng quan nim nh th l s ỏnh trỏo t do, th tiờu t do hin thc,
bin minh cho t do o tng, phi hin thc. Vo ờm trc ca cỏch mng Phỏp
1789, G.G.Rỳt xụ ó núi n tỡnh trng ph bin ca s mt t do: "Ngi ta sinh ra t
do, nhng ri õu õu con ngi cng sng trong xing xớch ". Ch ngha thy tu kh

hnh l minh chng rừ rt ca quan nim "phng s Chỳa quờn thõn mỡnh" v cao
t do tõm linh, vt qua mi cỏm d ti li trong Kitụgiỏo. Phc hng l s kt thỳc
y ý ngha lch s trung i v cng l s chm dt cỏch hiu theo li Kitụgiỏo v t
do, ch cũn gi li tớnh hỡnh thc ca nú, ngha l xem t do nh mún qu k diu m
Chỳa ban cho con ngi. Song, con ngi t do trc ht l t do trong s la chn
phng thc sng v tớn ngng. Thi i Phc hng l thi i chuyn tip t ch
phong kin sang ch ngha t bn, tớnh chuyn tip ny trong t duy c th hin ra
cuc u tranh chng thn quyn v nhng tớn iu bo th, thuyt Thn l trung tõm
c thay bng thuyt Con ngi l trung tõm, ch ngha thy tu kh hnh c thay
bng ch ngha hnh phỳc, thuyt nh mnh c thay bng thuyt t do cỏ nhõn. V,
ch ngha nhõn vn ó m ng cho cuc u tranh tht s chng li c thn quyn
ln th quyn trong thi Cn i. Quan nim cn - hin i v t do luụn gn kt vi s
hỡnh thnh v khng nh t tng v con ngi cỏ nhõn, v xó hi cụng dõn v nh
nc phỏp quyn. Quỏ trỡnh chuyn t thi i phong kin Trung c sang Cn i l
quỏ trỡnh ỏnh giỏ li v trớ v vai trũ ca con ngi trong xó hi, cao t do nh
phm giỏ cao nht, nh bn tớnh c hu, cỏi phỳ bm ni con ngi. Ngi ta gi ú l
s hỡnh thnh mt h bin thỏi mi v th gii quan. Mt mt, thi Cn i to iu
kin thun li cho s phỏt trin nhõn cỏch v s thc hin nhng kh nng ca nú. Ch
ngha cỏ nhõn c xỏc lp trờn c s ng nht t do cỏ nhõn v t hu, tr thnh sc
Học viên thực hiện: Nguyển Hải Thành Lớp Triết 1 CH17 Chuyên ngành PPGD Vật lý.
4
Tiểu luận Triết học Chủ đề Tự do và tất yếu - GVHD - TS. Bùi Văn Dũng.
mnh kớch thớch to ln cho s phỏt trin lc lng sn xut xó hi v s hỡnh thnh nn
dõn ch chớnh tr. Chớnh thi Cn i vi th gii quan khoa hc duy lý ó to ra
nhng iu kin cho s gii phúng tinh thn v s hin thc húa mi kh nng ca con
ngi, cho quỏ trỡnh con ngi thõm nhp vo cừi bớ him ca t nhiờn. Cỏc hỡnh thc
to dng cuc sng mi da trờn c s hp lý, khoa hc em n con ngi s thun
li v tin nghi m cỏc thi i trc thm chớ cha dỏm ngh n. Hn na, s m
rng vụ iu kin cỏc gii hn ca t do cỏ nhõn cũn mang n cho tng cỏ nhõn kh
nng cm nhn v con ngi vi t cỏch ch th th gii, ngi sỏng to duy nht s

phn mỡnh. Mt khỏc, sau khi gii thoỏt khi nhng quan h li thi, cht hp, mang
tớnh phng hi, con ngi cng ng thi t tin hn trong vic xỏc nh v trớ ca
mỡnh gia cng ng v khng nh ý ngha ca tn ti. Thay i quan nim Trung c
v con ngi nh hỡnh nh ca Thiờn chỳa, cỏc nh t tng thi Cn i t con
ngi vo v trớ trung tõm, bin nú thnh con ngi t ch, t quy nh v y tham
vng chinh phc th gii. Nhng, v tr vn quỏ mờnh mụng, h hng trc nhng
nhu cu con ngi, nờn mi bc tin ti t do, con ngi li phi t mỡnh trong tớnh
tt yu, trong s nhn thc quy lut. ú l cỏi giỏ phi tr cho t do? Hn na, bt
chp nhng thnh qu ỏng ngc nhiờn trong vic chinh phc t nhiờn v m rng
phm vi thc hin nhng kh nng, con ngi vn cha hc c cỏch iu chnh th
gii m mỡnh to ra. Cú v nh l lựng, song ch ngha cỏ nhõn - cỏi tin c bn ca
s khng nh tớnh t ch ca tng cỏ th li cha ng c nhng yu t nụ dch con
ngi. Ci ngun bin thỏi ny nm khuynh hng lun gii con ngi t gúc
quyt nh lun vt cht v thc dng - v li. Theo cỏch tip cn ny, t do con ngi
cng c hiu trc ht nh l s t do la chn phng thc v ngun khai thỏc
phng tin tn ti, t do mua v bỏn. Trong xó hi Phng Tõy cụng nghip hin nay,
mi quan h gia ngi lm cụng v ngi ch mang tớnh cht cụng c v thc dng.
Ngi s hu t bn s dng ngi lm thuờ nh bt k cụng c no, nh mỏy múc.
V phn mỡnh, ngi lm thuờ cng s dng ngi ch s hu nhm t c mc
ớch kinh t thc dng, h khụng quan tõm n iu gỡ khỏc ngoi tớnh li ớch tng h
ny. Khụng ch quan h thun tỳy kinh t m c nhiu quan h khỏc gia ngi vi
ngi cng cú nhng hỡnh thc biu hin tng t. Bỏn sc lao ng ca mỡnh, con
ngi cng cm giỏc v mỡnh nh mt th hng húa. "T do" nh th, theo C.Mỏc, l
biu hin ca tha húa, ca s ỏnh mt tớnh loi c thự trong i sng con ngi.
Nhng nm 20 ca th k XIX ó xut hin cỏch gii thớch t do theo ý chớ lun, m
i din tiờu biu l A. Sụpenhau. ễng cho rng, ý chớ l bn nguyờn sng c hu ca
con ngi, ý chớ sinh tn hin hu khp ni v tr thnh lý chớ v tr. Th gii l ý chớ
v biu tng ca Tụi, Tụi cm nhn th gii qua lng kớnh ý chớ v biu tng, bi l
th gii hin ra khụng nh nú vn l nh vy, m qua s biu tng ca Tụi. í chớ ca
Tụi ỏp t cho th gii ú mt ý ngha ch quan; ý chớ t do v sỏng to du sao cng

l mự quỏng. í chớ t do a ta n nhng min t mi m, hoang s. Lý trớ l k
phng s ý chớ, ch khụng phi l ngc li. T ú, Sụpenhau cho rng, s tn ti
ca th gii cho ta mt chng mc nht nh l quỏ trỡnh hin thc húa nhng
Học viên thực hiện: Nguyển Hải Thành Lớp Triết 1 CH17 Chuyên ngành PPGD Vật lý.
5