Sagen van koning arthur en de ridders van de tafelronde

TheProjectGutenbergEBookofSagenvanKoningArthurendeRiddersvan
deTafelronde,byNellyMontijn-DeFouw

ThiseBookisfortheuseofanyoneanywhereatnocostandwith
almostnorestrictionswhatsoever.Youmaycopyit,giveitawayor
re-useitunderthetermsoftheProjectGutenbergLicenseincluded
withthiseBookoronlineatwww.gutenberg.org

Title:SagenvanKoningArthurendeRiddersvandeTafelronde

Author:NellyMontijn-DeFouw

Illustrator:ArthurRackham

ReleaseDate:December7,2007[EBook#23759]

Language:Dutch

***STARTOFTHISPROJECTGUTENBERGEBOOKKONINGARTHUR***

ProducedbyJeroenHellingmanandtheOnlineDistributed
ProofreadingTeamat />

SAGENVANKONINGARTHUR
ENDERIDDERSVANDE
TAFELRONDE.

AANMIJNMAN.

KoningArthurtrektvoordeeerstemaalzijnzwaardExcaliburuitdescheede.

KoningArthurtrektvoordeeerstemaalzijnzwaardExcaliburuitdescheede.


SAGENVAN
KONINGARTHUR


ENDERIDDERSVAN
DETAFELRONDE


DOOR

NELLYMONTIJN-DEFOUW,
GEILLUSTREERDDOOR

ARTHURRACKHAM.


ZUTPHEN—W.J.THIEME&CIE.


ALGEMEENEINLEIDING.
OrnamentaleLeeuw.

D

oordatikmijbijmijnestudieindeEngelscheTaalenLetterkundemeer
inhetbijzonderhadbeziggehoudenmetdestudiederArthur-sagenenduswist,
hoeuitgebreidhetvelddaarvanis,hebiknietdanmeteenigeaarzelingde

bewerkingvaneenigediersagenvoordepersopmijgenomen.
HetwasinderdaadnietgemakkelijkomuithetgrooteaantalArthur-sagen,
welkeverspreidzijnoverdeletterkundevanbijkansganschEuropa,eene
geschiktekeuzetedoen.Ofikhieringeslaagdbenmetdetienverhalen,welkein
devolgendebladzijdenzijnopgenomen—detoekomstzalhetleeren!
Hetligtvoordehand,datikdoormijnereedsgenoemdestudiegedrevenwerd
ommij,watdekeuzedersagenbetreft,heteersttewendentotdeEngelsche
letterkunde;hetmeerendeelmijnerverhalenisdanookhieraanontleend.
Eentweetalsagen:desagevandenLeeuwenridderendievanErecenEnide
hebbenelkalsbroneengedichtvanChrétiendeTroies,denFranschen
hofdichteruitde12eeeuw,wiensgrooteverdienstenvoordeontwikkelingder
Arthur-sagennauwelijkskunnenwordenoverschatenopwienswerkeniknog
meermalenhoopterugtekomen.
DeTristan-sagemagbeschouwdwordentebehoorentotdewereld-literatuur,
aangeziendichtersvanalletijdenenvanallevolkenhaartotonderwerpvan
hunnewerkenhebbengekozen.
DeParcival-enGraal-sagenvondenharehoogstevolmakinginhetMiddel-


HoogduitschegedichtvanWolframvonEschenbach,hetwelkikdaarominmijn
verhaalgevolgdheb.
Ikhebmij,watbetreftdezebeideverhalen,vaneeneopnameinmijnbundelniet
latenweerhoudendoorhetfeit,datzijreedsinanderesagenbundelszijn
verschenen.1BeidebehoorentotdenArthur-cyclus;denaamvanTristanwordt
reedsindeoudstedocumentenverbondenmetdienvanKoningArthur2enhet
verhaalvanzijneliefdevoordeschooneIsoldemoetduszeerzekerbeschouwd
wordenalsbehoorendetotdeArthur-sagen.WathetGraal-verhaalbetreft,deze
zeerbijzonderesagehoudtzulkeennauwverbandmetdelotgevallenvande
riddersderTafel-Rondeenheeftbovendienzulkeengrooteninvloedgehadop
hetwezenderArthur-legenden,datmenhaarineeneverzamelingalsdeze

moeilijkzoukunnenmissen.
Heteersteenhetlaatstederopgenomenverhalen,waarineenebeschrijving
wordtgegevenvanArthur’sKomstenArthur’sDood,bevattendeoudste
overleveringenaangaandedezenheld;dieoverleveringenzijnvanzuiver
Britschenoorsprong.Deandereverhalen,mogenzijaldoormijaande
Engelscheletterkundezijnontleend,zijntochsteedsinhunnenoorspronkelijken
vormterugtevoerentotoud-Franschedicht-ofprozawerken.
Indezetienverhalenhoopikinhoofdtrekkeneenbeeldtehebbengegevenvan
deArthur-sagen,zooalsdezezichinde12een13eeeuwverspreiddenoverde
letterkundevanEuropa.Hetkanuiteraardslechtseenzeergebrekkigbeeldzijn,
wanthetaantalsagen,datzichindenloopdezereeuwenronddeneigenlijken
kernontwikkeldheeft,isinderdaadverbazingwekkend;hetbestekdezeruitgave
maakteechtereenebeperktekeuzenoodzakelijk.
Inverbandhiermedemoetikmeteenenkelwoordmijnleedwezenbetuigenover
hetfeit,datikuitdeMiddel-Nederlandscheletterkunde,welketochook
verscheideneArthur-sagenbevat,geenenkelverhaalhebovergenomen.
Nietgaarnezouikdenschijnopmijladen,alskeurdeikdeletterkundevanmijn
eigenlandminderaandachtwaardigdandievananderelanden.Waarechterna
deBritscheArthur-sagendeoud-Franscheridderromansdoorhunnegrootere
oorspronkelijkheidmijvóórallesdevermeldingwaardschenen,zoomoge
gebrekaanplaats-ruimtealsmijneverontschuldigingdienen,datikgeen
gelegenheidhad,ookeenderMiddel-NederlandscheArthur-romansinmijn


bundeloptenemen.
Hetzijmijechtervergund,hiereenkortoverzichttegevenvandemeest
belangrijkederArthur-verhalenvanNederlandschenbodem.
Openkeleuitzonderingennazijnhetvertalingenenminofmeergetrouwe
navolgingenvanFranscheromans,welkedoorVlaanderenenBrabantonsland
warenbinnengekomen.ImmersaanhethofvanVlaanderen,onderdehooge

beschermingderkunstlievendeVlaamschegravenengravinnen,kwamde
Franschedichtkunsttotongekendenbloeienhierontstondenookdebeste
ridderromansuitdiedagen.
Geenwonder,datdezeverhalenookspoedigdoordrongentotinonsland,waar
zijeendankbaaronthaalvonden,alwasdegeest,dieeruitsprak,geheelvreemd
aandenvolksaardhiertelande.
HetmeerendeelderMiddel-NederlandscheArthur-sagenistotonsgekomenin
degrooteLancelot-compilatie:eeneverzamelingsagen,welkeinhetbeginder
14eeeuwwerdbijeengebrachtdoorLodewijkvanVelthem.Hetwerkomvatdrie
deelen:1ºeenzeeruitgebreidberijmdverslagvandeavonturenvanLancelot,
welkverslaghelaasslechtsgedeeltelijktotonsisgekomen,2ºdeGraalquesteen
3ºArtur’sDood.Verderkomenindezecompilatievoor:eenromanover
Percevael,3waarvanslechtseenduizendtalversregelsbewaardzijngebleven,
eenWalewein-boek,eenroman“vandenRiddermetterMouwen”,eneen“van
deWrakevanRagisel”benevensnogenkeleandere.Dezeverhalen,
oorspronkelijkonafhankelijkvanelkander,werdendoorVelthemdoorzijn
Lancelot-romanheengevlochten,deonderlingesamenhangisechterzeer
gebrekkig.Bijzonderevermeldingonderdezetoegevoegderomansverdienthet
verhaalvanFerguut,deneenvoudigenboerenzoon,diedoorzijneliefdevoorde
schooneGalienezichontwikkelttoteenvolmaaktridder.Dezeromanisinzijn
geheelbewaardgebleven,hetiseenebewerking,waarschijnlijkdoortwee
dichters,vandenFranschenromanFergus.
OokvindenwijindeLancelot-compilatiedenromanvanMoriaen,dietemeer
onzebelangstellingvraagt,omdathiervangeenbronbestaatenwijhemdusals
eenoorspronkelijkwerkmogenbeschouwen.Ditisookhetgevalmetdenroman
vanWalewein,diegeschrevenwerdinde13eeeuwdoordedichtersPenningen
Vostaert.


JacobvanMaerlant(±1235–±1290),deberoemdeVlaamschedichteren

schrijver,wijddeindeeersteperiodevanzijnwerktijdzijnevolleaandachtaan
denridderroman.HijvervaardigdebewerkingenvanderomansvanMerlijn,den
GraalenvanTorec,alletusschendejaren1257–1264.
“DeHistorievandenGrale”en“MerlijnsBoeck”vormentezamendevertaling
vaneenFranschenproza-romanvanRobertdeBorron.In1326voltooide
LodewijkvanVelthem“hetboekvanKoningArtur”,datzichbijMaerlant’s
“Merlijn”aansluitendevertalingisvaneenFransch“LivreduRoiArtus.”
VandenromanvanTorec,dieopgenomenwerdindeLancelot-compilatie,istot
nutoegeenFranschorigineelgevonden,dusisdezewaarschijnlijkalseene
oorspronkelijkescheppingvanMaerlanttebeschouwen.
Behalvebovengenoemderidderromans,welkealthansgedeeltelijknoginwezen
zijn,moetenernogveleanderehiertelandebekendzijngeweest.Zoomaakt
Maerlantinzijneverschillendewerkenmeldingvandevolgendeverhalen:
“TristanenIsoude”,“Octaviaan”,“MadocsDroom”en“AmadasenYdoine”,
vandezezijnechtergeenNederlandschebewerkingenbewaardgebleven.
Nadezekorteuitweidingophetgebiedderletterkundevanonseigenland
keerenwijterugnaardesagenindezenbundel.
Indeinleidingen,welkedaaraanvoorafgaan,hebikgetracht,eenkortoverzicht
tegevenvanhetontstaanendeontwikkelingderverschillendeverhalen.Deze
inleidingenmakenallerminstaanspraakopwetenschappelijkewaardeen
volledigheid;zijhebbenslechtstendoelomhemofhaar,dieietsnadersomtrent
hetwezendersagewilweten,eenigszinsinzijnpogendaartoevandiensttezijn
endenbelangstellendenlezerenkelewerkenaandehandtedoen,waarinhij
zijneweetgierigheidkanbevredigen.Daarikindezeinleidingenelkesage
afzonderlijkbesprokenheb,wilikhiernogslechtsheteenenanderzeggenover
hetontstaanendenontwikkelingsgangderArthur-sageinhetalgemeen.Ookdit
kannietmeerzijndaneenevluchtigeschets;eeneeenigszinsvolledige
beschouwingoverditzeeruitgebreideonderwerpzoubuitenhetkaderdezer
inleidingvallenenistrouwensinverschillendehandboekenvooreenieder,die
erbelanginstelt,telezen.Ikzalduskortzijn.

WiewasKoningArthur?Wanneerenwaarheefthijgeleefd?Ziedaartwee


vragen,waarmedegeleerdenvanalletijdenzichhebbenbeziggehoudenentot
welkerbeantwoordingzijhebbentrachtentegerakendooreennauwkeurig
onderzoekvanallebeschikbaredocumenten,welkeeeniglichtzoudenkunnen
werpeninhetduisterdatditvraagstukomgeeft.Entoch—ondanksalhunpogen
—zijnzijslechtsgedeeltelijkgeslaagd.DegestaltevanKoningArthurblijft
gehuldineenwaasvangeheimzinnigheid,waardoorhetonsslechtsnuendan
vergundwordteenblikteslaanopzijnewerkelijkepersoonlijkheid.
Voordeweinigeophistorieberustendeoverleveringenvanonzenheldmoeten
wijonswendentotWales,hetland,waarheendeoudstebewonersvan
Brittannië,deBritten,eenKeltischevolksstam,dewijknamenvoorde
Germaanscheoverweldigers,dieinde5een6eeeuwhunlandkwamen
binnenvallen.WijvindendennaamvanArthurheteerstvermeldinde“Historia
Brittonum”,waarvandeschrijver:NenniusofNynniawgenaamd,afkomstigwas
uitWalesengeleefdmoethebbenomstreekshetjaar800.
Zijnwerkkanintweedeelengesplitstworden;inheteerste,quasi-historische
deel,geefthijeenevluchtigeschetsvandegeschiedenisvanBrittanniëvande
oudstetijdenaftotdeachtsteeeuwtoe;hettweededeelisvanmeer
romantischenaard.
Derang,welkenArthurvolgensditwerkbekleedde,wasnietdievankoning,
maarvan“duxbellorum”.Ditwaseenmilitairetitel,waarschijnlijkafkomstig
uitdentijdderRomeinscheoverheersching.Als“duxbellorum”moetArthurin
de5eeeuwdeBrittenhebbenaangevoerdinnietminderdantwaalfveldslagen
tegendeSaksen,waarvanertweeberoemdzijngewordenindeArthuriaansche
letterkunde.Ditzijn:develdslagbijhetslotGuinnion,waarinArthurhetbeeld
derHeiligeMaagdopzijneschoudersdroeg,welkfeitkanbeschouwdworden
alsdeeersteaanwijzingvanzijneverheerlijkingalsheldderChristenheidende
slagbijdenbergBadon—MonsBadonis—waarvanvermeldwordt,datArthur

bijdiegelegenheideigenhandignegenhonderdenzestigvijandendoodde.
Hierinzienwijdeeerstekenteekenenvandeneigingomonzenheldte
begiftigenmetwonderbaarlijkekrachtendapperheid.
Wijziendus,datvolgenshetwerkvanNenniusArthureensoort
legeraanvoerdergeweestmoetzijn.Wanneerwijhemnuindeoudeverhalenvan
Walesbekleedzienmetdenrangvan“imperator”,moetenwijdithieraan
toeschrijven,dat,toendeRomeinschekeizerophieldmachttebezittenover


Brittannië4,hetvolkalsvanzelfsprekendzijntiteloverdroegopdenmilitairen
bevelhebber,wiensambtdoordeRomeinenwasingesteld.
VandenaanvangafschijntArthur’snaamverbondentezijngeweestmethet
begripvanhetwonderlijkeenbovennatuurlijke.Lezenwijreedsinheteerste
deelvanhetwerkvanNenniusoverzijneschitterendewapenfeiten,welke
getuigenisafleggenvanzijnbovenmenschelijkenmoed,inhettweededeel,dat
dez.g.“Mirabilia”bevat,(d.w.z.zekerenatuurwonderenenandere
merkwaardigheden,welkeinBrittanniëwarenvoorgekomenenwelkeNennius
volgenszijnzeggenbeschreef,zooalsanderenvóórhemgedaanhaddenwordt
deromantischezijdevanzijnepersoonlijkheidnogmeernaarvorengebracht.
WijlezenhiervanArthur’shond:CabalofCavall,diemetzijnevoorpooteneen
afdrukmaakteineenhoopsteenen,waarvansindsdiendebovenstesteennooit
meerverwijderdkonworden.Waarmenhemookheendroeg,steedswerdhij
denvolgendenmorgenweeropzijneoudeplaatsaangetroffen.Hetmakenvan
dienafdrukgeschiedde,toenArthurmetzijnhondopjachtwasnaarhetwilde
zwijnTroitofTrwyth,waarvanookinandereoudeverhalenvanWalessprake
is.5
Verderwordtonsinde“Mirabilia”verteldvanhetgraf,datArthurbouwdevoor
zijnzoonAmir,endatvoortdurendveranderdevanvormengrootte.
VreemdgenoegkomtArthur’snaamnietvoorinhetoudstewerkoverde
Britschegeschiedenis:“DeExcidioetConquestuBrittanniae”geschrevendoor

eenmonnik:Gildasinde6eeeuw.WelnoemthijdenslagbijMonsBadonis,
dochdennaamvandenheldvandienslagnoemthijniet.Wijkunnendit
misschienhieruitverklaren,datGildasbehoordetotdeRomeinschepartijenmet
minachtingneerzagopalles,watBritschwas.Wijmogendusnietvanhem
verwachten,dathijéénderleidersderBritteninzijnwerkzouprijzen.Om
soortgelijkeredenenkandenaamvanonzenheldzijnweggelatenuitdeAngelSaksischeKroniek,welketentijdevanKoningAlfred(871—901)begonnen
werdendegeschiedenisvanBrittanniëgeeftvanafdeveroveringdoorJulius
Caesar(55vóórChr.)totdendoodvankoningStevenendetroonsbestijgingvan
HendrikIIin1154.
Ineeneanderekroniek,de“AnnalesCambriae”,welkeineenhandschriftuitde
6eeeuwbewaardisgebleven,vindenwijdaarentegenArthur’snaamvermeldin
verbandmeteenigeveldslagen,waarinhijheeftmedegevochten.Deslagvan


MonsBadoniswordthieringenoemdvoorhetjaar516,terwijl537wordt
vermeldalszijndehetjaar,waarindeslagbijCamlangeleverdwerd:“inwhich
ArthurandMedrautfell”.Hiervindenwijdeeersteaanduidingvanden
beruchtenveldslag,diedoorlatereschrijversendichterswordtbeschrevenals
hetrampzaligeindevanArthur’sroemrijkbestaan.6
Reedszijnwijaanheteindegekomenvandekortereeksdergeschiedkundige
overleveringenaangaandedenpersoonvanArthur.Thansdientnogverklaardte
worden,hoehetmogelijkis,dateenlegeraanvoerdervaneenkleinen
overwonnenvolkinkortentijdverhevenwerdtotkoninginhetrijkder
romantiek,totvorstovereenschitterendhofentotheerenmeesteroverde
beroemdsteriddersderChristenheid.
EenblikopdeoudeletterkundevanWalestoontons,datdeschrijversvandat
landnietzooveelaandachtaanonzenheldhebbengeschonken,alsmenzou
verwachten.Weliswaarkomthijvoorindenreedsgenoemden“Mabinogion”,
maarslechtsinvijfvandetwaalfverhalen,welkeindevertalingvanLadyGuest
zijnopgenomen.IndeoudstegedichtenvanWalesvindenwijslechtsnuendan

meldingvanzijnnaamenindeWelsche“Triaden”7,dievolgensSirJohnRhys8
deeerstevermeldingvanKoningArthurbevatten,zijndetoespelingenophem,
hoewelzeerbelangwekkend,tamelijkvaag.WijlezenhierinvanArthur’s
veldtochttegendeRomeinen,vanModred’sverraad,vandenslagbijCamlan,
vanArthur’sdooden—ditiszeerbelangrijk—vanzijnebegrafenisineenpaleis
opheteilandAvallach.9
IneeneandereTriadevindenwijdennaamvanonzenheldinverbandgebracht
metdedrieberoemdezwijnenhoedersvanhetland.EenhunnerisDrystan,zoon
vanTallwch,diedezwijnenhoedtvanMarch,zoonvanMeirchion,terwijlde
eigenlijkehoedereeneboodschapvoorhemoverbrengtnaarEssylt.Inzijne
afwezigheidkomenKoningArthurenzijneriddersenpogenDrystanéénzijner
dierenafhandigtemaken,hetgeenhunechternietgelukt.Drystanisnatuurlijk
niemandandersdanTristanenEssyltisIsolde,devrouwvanzijnoom,koning
MarkvanCornwall.
Menziethieruit,hoereedsindeoudsteoverleveringendenaamvanTristanmet
dienvanArthurverbondenis.
Aldezevermeldingenwijzenopoudeoverleveringenbetreffendedenpersoon


vanArthur,welkeoverleveringennietaltijdbegrijpelijkwarenvoorde
middeleeuwscheschrijversendaardoorvaakopverwardewijzedoorhen
werdenweergegeven.Hetbestaanvandieoverleveringenmoetenwijinhetoog
houden,wanneerwijstrakswillenverklaren,hoedeverhalenomtrentonzen
heldplotselingzóózeeruitgebreidwerden,datzijtenslottealseendergroote
middeleeuwschesagenkringenmoetenwordenbeschouwd.
Hetmagbetwijfeldwordenofzijooittotdezenongekendenbloeigeraakt
zoudenzijn,alshieraannietdestootwasgegevendoorhetwerkvanGeoffreyof
Monmouth,dieonsomstreekshetjaar1139inzijn:“HistoriaRegum
Brittanniae”heteerstevolledigeverslaggafvandeArthur-geschiedenis10.Het
vraagstukvanGeoffrey’sbronnenisnogsteedsonopgelost;ofhijooithet“most

ancientbookintheBritishlanguage”gebruikte,waaroverhijinzijneopdracht
aanRobert,graafvanGloucester,spreektenhetwelkhijvoorgeefttervertaling
inhetLatijntehebbenontvangenvaneenzekerenWalter,aartsdekenvan
Oxford,blijftaltijdeenpuntvantwijfeluitmaken.Hoeditookzij,zooveelis
zeker,datdeschrijverdooreenehandigesamensmeltingvangeschiedkundige—
ofquasi-geschiedkundige—enromantischebestanddeeleneringeslaagdisom
KoningArthureeneplaatsteverzekerenonderdemeestbemindeheldenvan
zijntijd11.Hetboekhadeenzeergrootsucces,ondanksdeverwijtenvan
kroniekschrijversalsWilliamofNewburgh,dieheteeneschandelijkebedriegerij
noemde.Hetsuccesblijktwelhetbestuitdevelevertalingenennavolgingen.
Zoowerdhetwerkkortentijdvóórdendooddesschrijversovergebrachtin
Anglo-NormandischeverzendooreenzekerenGeoffreyGaimar,wiensgedicht
echterinzijnoorspronkelijkenvormverlorenisgeraakt.
VerderwerdzijnwerktotgrondslaggenomendoordenNormandischendichter
Wace,diein1155zijngedicht“Brut”voltooide,waarinwijdegebeurtenissenuit
de“Historia”vermeldzien,metbijvoegingvanveleBretonschelegendenen
nieuwegebeurtenisseninhetlevenvanonzenheld.
ZoowordtonsaangaandehetstervenvanKoningArthurmedegedeeld:niet
alleen,dathij—zooalswijreedsinde“Historia”lazen—naarheteilandAvalon
werdgevoerdomaldaargenezingtevindenvoorzijnewonden,maardathijeens
vandaarzouwederkeeren,teneindedeheerschappijoverdeBrittenopnieuwte
aanvaarden.DitvertrouweninArthur’sonsterfelijkheidenterugkeer,dez.g.
“hopeofBritain”,vindenwijindelateregeschriftenoveronzenheldsteeds


weeruitgedrukt,maarWaceisdeeerstegeweestomervantegewagen.
OokspreektWaceinzijn“Brut”heteerstoverdeRondeTafel,welkezulkeene
belangrijkerolvervultindelatereArthur-verhalen.Hijdoetditindevolgende
woorden:
“Porlesnoblesbaronsqu’ilot,

Dontcascunsmieldreestrequidot.....
FistArtuslaroondetable,
DontBretondientmaintefable:
Ilveseeientlivassal
Tuitchevalmentettuitingal.”12
InhedendaagschFranschovergezetluidendezeregelsongeveeralsvolgt:
Pourlesnoblesbaronsqu’ilavait
Dontchacunvoulaitêtremeilleur(quel’autre)
Arthurfaisaitlarondetable
DontlesBretonsracontentbeaucoupdefables.
Làs’asseyaientlesvassaux,
Tousvaillantsettouségals.
Dezeregelsbewijzen,datmeninhetmiddender12eeeuw,behalvehetwerkvan
Geoffrey,inhetverfranschteEngelandeninNormandiënogeenemenigte
andereverhalenkendeoverArthurenzijneridders.
IndeeerstejarendervolgendeeeuwwerdendewerkenvanGeoffreyenvan
WacevoordeEngelsch-sprekendebevolkingvanBrittanniëtoegankelijk
gemaaktdoordevertalingvanLayamon,eenEngelschpriesteruit
Worcestershire.Inzijnallitereerendgedicht:“Brut”treffenwijeenaantal
Welschelegendenaan,welkeWacenietkende.HetwerkvanLayamongeeft
uitingaandevaderlandslievendegevoelensvandenschrijverenheefttendoel
omde“nobledeedsofEngland”teverheerlijkenenArthur,dengrooten
ChristenkoningvanEngeland,alshetwaretotzijnlandenvolkterugtedoen
keeren.


Inhetz.g.FranschetijdperkderArthur-sagenwordtdekleinegroepvanArthur
enzijnetweeofdriegetrouwetrawantenuitdeoude,Keltischeoverleveringen:
Key,BedivereenWalewein,uitgebreidtoteenschitterendenhofkring,waarvan
deeluitmakenriddersalsLanceloet,TristanenParcival,wierdadenzelfsdievan

hunkoningindapperheidovertreffen.
Opdewijze,waaropdeArthur-sageninhandenderFranschedichterszijn
gekomen,komiklaternogmeteenenkelwoordterug13.
DieFranschedichtersnu,metaanhethoofddeberoemdehofdichterChrétiende
Troies14,hebbenaandenArthur-cyclusdenvormgegeven,waaronderwijhem
thanskennenenbewonderen.Zijhebbeneraantoegevoegddesagenvan
Lanceloet,vanTristanenIsolde,vandenHeiligenGraalenz.enz.Ditvielhun
destegemakkelijker,omdatArthur’skoninkrijk,ergensinhetverreWesten
gelegen,allengszijnevastegrenzenverlorenhadendezeonbegrensdheidhet
mogelijkmaakte,datriddersuitdeverstestrekenvanhetrijkdermythezich
onderArthur’svanenschaarden.
Wijmoetentweetijdperkenonderscheidenindebehandelingvanhet
ArthuriaanschethemainFrankrijk.Heteerste:datderromansinversmaat,valt
indetweedehelftder12eeeuw,hettweede:datderproza-romans,indeeerste
helftder13eeeuw.
InEngelandwerdeninde13een14eeeuweveneensromantischegedichtenover
onzenheldenzijneriddersgeschreven;meteeneenkeleuitzondering15staan
dezeechterverretenachterbijdeFranschegedichteninletterkundige
beteekenisendichterlijkeschoonheid.
Wijmoetenhierbijechternietvergeten,datdekringvanlezers,waarvoordeze
Engelscheromansgeschrevenwerden,totdevolksklassebehoorde,daarFransch
indiedagendetaalwasvanhethofendehoogerekringen.
OokinDuitschlandvondenderomantischegedichtengrootenbijvalen
navolging.Overenkelediergedichtenhoopiklatertespreken16.
ZoogroeideenbloeidedeArthur-cyclusindeMiddeleeuwen,totwijhem
mogenbeschouwenalsdemeestpopulairederdriegrootekringen17van
ridderromansuitdiedagen.


WaaraanmoetenwijdievoorkeurvanhetMiddeleeuwschepubliekvoorde

verhalenderTafelRondetoeschrijven?
M.W.Maccalluminzijnwerk,getiteld:“Tennyson’sIdyllsoftheKingand
ArthurianStoryfromtheXVIthCentury”,Glasgow,1894,vindtereene
verklaringvoor.Deridderschap,zoozegthij,trachtteeeneoverbruggingte
vindenvoordetegenovergesteldemachtenindeMiddeleeuwen:dekerkelijkgodsdienstigedenkbeeldendergeestelijkheidenhetruwelevenderleeken.Toen
denieuweleerstellingenderkerkdehoogereklassenderMiddeleeuwsche
samenlevingbegonnentebeïnvloeden,steldendezezichnietlangertevreden
methetvrije,bandeloozeleven,datzijtothiertoegeleidhadden.Hoekonden
zij,diehunneeigenmeesterswaren,dieelkenwenschofbegeerte,welkebijhen
opkwam,terstondzochtentebevredigen,dieleefdeninzorgeloozeweelde,hoe
kondenzijeendergelijkbestaanvereenigenmetdedriegeloftenvan
gehoorzaamheid,kuischheidenarmoede,waartoedekerkhenwenschtete
verbinden?Toenwashet,zegtMaccallum,datdegrondslagenwerdengelegd
voorhetrijkderridderschap.Albestondditrijkmeerindehartenende
verbeeldingdermenschendanindewerkelijkheid,tochisderidderlijkheidin
denloopdereeuwennooitgeheeltenondergegaan.
DeriddervormdeindeMiddeleeuwenalshetwaredeschakeltusschenden
monnik,diezijnlevendoorbrachtinstrengeafzonderingvandewereldenden
gewonenleek.Deinvloedderkerkwasreedstebespeurenbijdenaanvangvan
deloopbaandesjongenridders.Ookhijwerdgebondendoordriegeloften,
weliswaarnietdoordestrengegeloftenvanarmoede,kuischheiden
gehoorzaamheid,maardoordievanmildheid,hoffelijkheideneerbaarheid.
Tochblijfthijeenmanvandewereldindenvolstenzindeswoordsentalloos
zijndanookdebeschrijvingenvanvroolijkefeestgelagen,vanzangendansen
schitterendehoffeesten,welkewijinderidderromansaantreffen.
OmnudevoorkeurvanhetMiddeleeuwschepubliekvoordeArthur-sagente
verklaren,toontdeschrijveraan,hoevandedriegrootekringenvanridderromansindienvanKareldenGrootenhetkerkelijkebestanddeeldeoverhand
heeft.DeromansvanAlexanderdaarentegen,hoezeerzijookgetuigenis
afleggenvandegrootebekoring,welkedeglansenprachtvanhetOostensteeds
voordeWesterschevolkerenbezetenheeft,bevattenteweinigdieperenzinom

opdenduurtekunnenboeien.


IndeArthur-romans,zoobesluitMaccallumzijnbetoog,wordendebeide
stroomingenvereenigdtoteenharmonischgeheel.
KoningArthur,wienswonderbaarlijkeheldendaden,beschrevenindegloeiende
bewoordingenderoudeKeltischeverhalen,hembijuitstekgeschiktmaaktenom
alsheldtewordenvereerd,voldeeddoorzijnstrijdenvoorhetChristelijkgeloof
aandeeischenvanhen,dievóóralleseenegodsdienstigestrekkingzochteninde
oudeverhalen.
Heteindeder15eeeuwbrachtheteindederMiddeleeuwenenhetvervalder
ridderschap.
Tweegebeurtenissen,hoeweinigzijookopheteerstegezichtverbandhouden
methetbestaanderridderlijkesamenleving,maaktenerplotselingeeneinde
aan.Ikdoelhieropdeuitvindingvanhetbuskruitendiederboekdrukkunst.De
eerstemaaktehetbeeldvandenridder,diezichroemverwierfindenstrijdmet
zijnlansenschild,toteeneonmogelijkheid.Detweede,welkeeenesnel
toenemendebekendheidvananderelandenenvolkerenmetzichmedebracht,
dooddedeillusievandeonbekende,gevaarvollelandstreken,waarinderidder
zichwaagde,zoodrahijbuitendenaasteomgevingvanhetkasteelwas
gekomen.
Nieuweonderwerpenbegonnendemenschenteboeien;develeontdekkingenen
uitvindingeneischtenalhunneaandachtopenhetgevolgwas,datdealgemeene
belangstellingvoorderomantischeverhalenuitdenriddertijdbegonte
verflauwen.
Ophetoogenblikzelve,datdeoudeverhalenvankoningArthurinde
vergetelheiddreigdentegeraken,werdenzij,watEngelandbetrof,vanden
onderganggeredenneergelegdineenwerkvanblijvendewaardeenbekoring.
Eenieder,diezichmethetbestudeerenderArthur-sagenheeftbeziggehouden,
zalbegrijpen,datikhierdoelopde“Morted’Arthur”,hetstandaardwerkvanSir

ThomasMalory.
Ditwerk,datgeschrevenwerdomstreekshetmiddender15eeeuw(1469),bevat
eeneverzamelingArthur-sagen,nagenoegalleontleendaandeFransche
ridderromans18ennaverteldopeenewijze,welkeonsthansnogevenzeerweet


tebekorenalshetpubliek,waarvoorhetgeschrevenwerd.Malory’sboekzal
altijdeenderstandaardwerkenblijvenvandeArthuriaanscheletterkundeen
dichters,zooalsAlfredTennyson,musici,schildersengeleerdenophetgebied
derfolk-lorehebbendooralletijdenheensteedsdaaruithunnekennisgeput.
Vanafheteindeder15eeeuwkomen,zooalshierbovenreedswerdaangeduid,
andereonderwerpendeaandachtderschrijversendichtersopeischen.
GedurendedevolgendedrieeeuwenhoorenwijweinigoverKoningArthuren
zijneridders,hoewelhetfeit,dat,ombijEngelandteblijven,dichtersals
Spenser,MiltonenDrydenhetonderwerphunneaandachtwaardigkeurden,als
eenbewijsmagdienen,datdebelangstellingvoordeoudesagennietgeheel
verdwenenwas.
Inde19eeeuwvalteeneoplevingvandewaardeeringvoordeArthur-legenden
waartenemen.
DeromantiekhadeenealgemeenebelangstellingvoordeMiddeleeuwenwakker
gemaaktenzookwamenookdeouderidderverhalenweervoorhetvoetlicht.
Nietalleen,datgeleerdenvanallelandenzichbeijverdenomdeoudegedichten
doorcritischeuitgavenenverklarendeaanteekeningengenietbaartemakenvoor
hen,diemetdeoudetaalonbekendwaren,nietalleen,datereenegansche
letterkundeontstondvanbelangrijkestudiesenbeschouwingenoverdiesagen,
ookdedichtersvanallelandennamendeoudeverhalenterhandenverwerkten
zeinhunneverzen.
Indeinleidingentotdeverschillendesagenzalikgelegenheidhebbenopde
namenvandiedichtersenschrijversterugtekomen,ikzalzehierdusniet
noemen.Zijallenbewijzen,datdebelangstellingvoordeverhalenderTafel

Rondethansbijkansevenlevendigis,alstoendeMiddeleeuwschedichterJean
Bodeluitriep:
“LiContedeBretaingnesontsivainetplaisant!”
Mogedevolgendebladzijdenertoebijdragenomdiebelangstellinggaandete
houden.


HOUTEN,(U.),1920.N.M.—D.F.
Riddersingevecht.
1“MythenenLegendenuitdeMiddeleeuwen”,doorH.A.Guerber,bewerktdoorDrH.W.Ph.E.v.d.

Berghv.Eysinga.—Zutphen.—W.T.Thieme&Cie.hoofdstukXIenXIV.
2ZieInleidingtotdeSagevanTristanenIsolde.
3EenebewerkingvanhetgelijknamigegedichtvanChrétiendeTroies.
4Inhetjaar401werdendeRomeinschelegioenennaarItaliëteruggeroepen,omditlandtehelpen

verdedigentegendeinvallenderbarbaren.
In410warendelaatsteRomeinenuitBrittanniëverdwenenenwerdendeoorspronkelijkebewonersvanhet
land,naongeveer300jaardoorhengeregeerdgeweesttezijn,wederaanhuneigenlotovergelaten.
5ZiehiervoorhetverhaalvanKilhwchandOlwenindebekendesagenverzamelingvanWales:The

Mabinogion,EngelschevertalingvanLadyCharlotteGuest,Everyman’sLibrary,London,Dent.Denaam
“Mabinogion”iseenverzamelnaamvoordeoverleveringen,liederenensagen,welkedejongeling,diezich
voorhetambtvanBardbekwamenwilde,behoordetekennen.DeBardenvormdeneeneafzonderlijke
klasse,waartoemeneerstnaeenestrenge,letterkundigeopleidingkonwordentoegelaten.Hij,diezich
hieraanonderwierp,werdMabinoggenoemd.Indeinleidingentotdeverschillendesagenzaliknog
meermalengelegenheidvindenomopdenMabinogionterugtekomen.
ZieookoverdeMabinogion-verhalenendeplaatsderArthur-sageindeKeltischeliteratuur:“Keltische
MythenenLegenden”,doorT.W.Rolleston,bewerktdoorDrB.C.Goudsmit.—Zutphen.—W.J.Thieme
&Cie.,bld.308e.v.

6DenaamCamlanwordtookgenoemdin“KulhwchandOlwen”enin“TheDreamofRhonabwy”,twee

verhalenvanzuiverBritschenoorspronguitdenMabinogion,verdervindenwijhemvermeldindeWelsche
TriadenentottweemaaltoeinoudeWelschegedichten.
7DeWelsche“Triaden”dankenhunnaamaandeomstandigheid,datdepersonenenzaken,welkedaarin

beschrevenworden,telkensingroepenvandrievermeldstaan.Waarschijnlijkwijstdezevormvan
schrijventerugopeentijd,toenmenzijnekennisnogslechtsuitmondelingeoverleveringenputteende
verschillendefeiteningroepenvandrierangschikteomzedestegemakkelijkertekunnenonthouden.
8ZieJohnRhys:“StudiesintheArthurianLegend”,Oxford,1891.
9AvallachishetlatereAvalon.WijvindenhierdeeersteaanwijzingvanArthur’sheengaannaarhetland

dergelukzaligen,waarhij,volgenslatereschrijvers,heteeuwigelevenginggenieten.
10DeschrijvergeeftonsinzijnwerkeenverslagvandegeschiedenisderBritten,vanafdentijdvan


Brutus,denz.g.stichtervanhunvolktotdendoodvanCadwallader,denlaatstenBritschenkoning,in689.
DegeschiedenisvanArthurbeslaathierinvijfvandetwaalfboeken,waarindeschrijverzijnwerk
verdeelde.
11InGeoffrey’swerkwordtArthurverheventotdenrangvanwereldveroveraar,enalmachtigheerscher

overeenschitterendhof,datdeweerspiegelingisvanhetNormandischehofvandiedagen.Geoffreykomt
deeertoevandeeerstetezijngeweest,diezijnheldomringdemetderidderlijkegebruikenvanhet
hoofschelevenuitde12eeeuw.
Inde“Historia”vindenwijeenebeschrijvingvanModred’sverraadenvandeontvoeringvankoningin
Ginevra.OokisGeoffreydeeerstegeweest,dieonseenhelderbeeldschonkvandenoudentoovenaar
Merlijn,eenderbelangrijkstepersonenuitArthur’somgeving.EeneigenaardigLatijnschgedicht:“Vita
Merlini”,geschrevenomstreeks1148,waarinwijavonturenvanMerlijnvermeldvinden,welkenietinde
“Historia”voorkomen,wordtverondersteldookvanGeoffrey’shandtezijn.
12Brut:regel9994e.v.

13Zie:InleidingtotdeSagevanParcival.
14OverChrétiendeTroieszieInleidingentotdeSagenvandenLeeuwenridder,ErecenEnide,en

LanceloetenElaine.
15ZooalsdeSagevanHeerWaleweinendengroenenRidder,inmijnbundelopgenomen.
16ZieInleidingentotdesagenvandenLeeuwenridder,TristanenIsolde,ErecenEnide,Parcival.
17Dezezijn:deKarelromans,deAlexanderromansendeArthurromans,welkedoordenFranschendichter

JeanBodelinzijn“ChansondeSaisnes”alduswordenaangeduid:
“Nesontsquetroismatièresànulhomeattendant,
DeFranceetdeBretaingneetdeRomelagrant.”
18Deschrijvernoemtzijnebronnenslechtsinvagetermen,zooals:“theFrenchbooksays.”Eenemeerdere

bekendheidmetdeFranscheridderromansheeftzijnebronnenechteraanhetlichtgebracht,zoodatwijze
thanskennenvooraldeeen-en-twintigboeken,waarindeMorted’Arthurverdeeldis,metuitzonderingvan
dievoorBoekVII,degeschiedenisvanHeerGareth.(ZiedeInleidingtotdieSage).
Hetvijfdeboek,waarinArthur’sveldtochttegendeRomeinenvermeldwordt,isheteenige,waarvande
stofaandeEngelscheletterkundeontleendis.DebronhiervoorishetallitereerendeMiddel-Engelsche
gedicht“MorteArthure”,geschrevendooreenonbekendgeblevendichteromstreekshetmiddender14e
eeuw.


ARTHURSKOMST.1
OrnamentaleLeeuw.
OrnamentaleDraak.
VANDEGEBOORTEVANKONINGARTHUR.Inlangvervlogentijdenwerd
hetvolkderBrittengeregeerddooreenvorst,dieuitmuntteinwijsheiden
dapperheid.ZijnnaamwasUtherPendragon,hetgeenindeoudeBritschetaal
zeggenwilde:Uthermetdendrakenkop.Menhadhemdiebenaming
geschonken,omdathijgewoonwasopzijnhelmeengoudendrakenkopte

dragen.
Dezevorstbestuurdezijnvolkmetwijsheidenverstandenvoerdezijnedappere
legerscharenteroverwinninginveleveldtochtentegendeSaksen,diehetland
methunnewoesteinvallenplachtenteteisteren.EindelijkgeluktehetUther
zijnenvijandeneenebeslissendenederlaagtoetebrengenendenvredeinzijn
rijkteherstellen.
ZegevierendkeerdendeBritschelegersterugnaardehoofdstadvanhetland,
Winchester.Indelandstreken,waarzijdoortrokken,stondendeinwonerslangs
denweggeschaardomhentehuldigen;zijwerdenbehangenmetkransenvan
groenenbloemen,wijnenanderelafeniswerdhungebodenendeluchtwas
vervuldvanhetgejubeldermenigte.Nooitschaldendejuichkretenhoogerop,
danwanneerdestatigefiguurvanUtherPendragonzichtbaarwerd.Rechtenfier
zatdekoningindenzadel,meteenminzamenglimlachdanktehijhetvolkvoor
dehemgebrachtehulde;dezonovergootzijnevorstelijkegestaltemethare
stralenendeeddengoudendrakenkopopzijnhelmschitteren.
NadenglorierijkenintochtinWinchester,riepUtherzijnebaronnenbijeen,om
aldaarmethemhetPaaschfeesttevieren.Vanallezijdenkwamendeedelenmet
hunnevrouwenengevolgaangeredenomaandieuitnoodiginggehoortegeven


enweldrawashetindestratenderoudebisschopsstadeengewoelengedraaf
vanknechtenenvrouweninhunnekleurigekleedij,dievooruitgezondenwaren
omallesvoordeontvangsthunnermeestersingereedheidtebrengen.
Opdendagvanhetheiligefeestderopstandingwaserindezalenvanhet
koninklijkpaleiseengrootgastmaalaangericht,waaraaneenigehonderden
personendeelnamen.Onderdehoogegewelvenweergalmdeeenluidrumoer
vanstemmen,waartusschennuendaneenvroolijkgelachopdaverde;nueens
klonkeneenigeregelsvaneenlustigdrinklied,danweerontaarddehetvroolijk
pratenineenheftigtwistgesprek,maaroverhetalgemeenlietdestemming
onderdegastennietstewenschenover.

OnderdegenoodigdenbevondzichookhertogGorloisvanCornwallismetzijne
jongevrouwIgerna.Dezelaatstewaseeneplaatsaangewezentegenoverden
koningennaarmatedeurenverliepen,dewijnhetbloedindeaderender
aanzittendenverhitteenhunnehoofdenbenevelde,gingendeblikkenvanden
vorststeedsvakernaardeoverzijdedertafel,waarzijblevenrustenophet
gelaatderschoonehertogin.Herhaaldelijkrichttehijhetwoordtothaar,hijdeed
haardefijnsteschotelstoekomenenuitzijneganschehoudingsprakduidelijkde
grootebewondering,diehijvoorhaarhadopgevat.
VanzijneplaatsaandendischbespieddeGorloisopeenigenafstanddehouding
vandenvorsttegenoverzijnevrouw.Metergernisenwantrouwenzaghijhoe
UtherteedereblikkennaarIgernawierpenhaarbovenalleanderedamesde
voorkeurscheentegeven.Gorloismoestzichopdelippenbijtenomzijne
woedetebedwingen,onrustigschoofhijheenenweeropzijnzetel,hijluisterde
nauwelijksnaarwateromhemheengesprokenwerdenlietdeuitgezochte
spijzenongebruiktaanzichvoorbijgaan;metinspanningvanalzijnezintuigen
poogdehijhetgesprek,datdaargindstusschendiebeidengevoerdwerd,te
volgen.
Eindelijkwasdemaaltijdafgeloopenenverspreiddehetgezelschapzichinhet
parkomhetpaleis.Denganschenavondweekdekoningnietvandezijdeder
hertoginensteedsduidelijkerwerdhetdenaanwezigen,dathethemernstwas
metdehulde,diehijhaarbewees.VolverbetenwoedemoestGorloistoezien,
nochtanswaagdehijhetniet,tusschenbeidetekomen.
Toendegastenzichechterterrustehaddenbegevenenallessliepinhetpaleis,


gafGorloiszijnedienarenheimelijkbevel,zijnepaardentezadelenenvóórhet
eerstemorgenkriekenwashijmetzijngevolgalopeenigemijlenafstandsvande
hoofdstad,opwegnaarzijnland.
DewoedeenspijtvankoningUther,toenhijhetvertrekvanIgernabemerkte,
kendengeenegrenzen.TerstondzondhijeenigezendbodennaarCornwallisom

denhertogtegelasten,dadelijkterugtekeeren,maarGorloisweigerdekortaf,
aandienoproepgehoortegeven.Zijneweigeringdeeddewoedevandenvorst
nogtoenemen,zijnhartstochtvoordeschoonehertoginliethemgeenrust;’s
nachtskonhijdenslaapnietvattenenoverdagliephijrondalseengetemddier,
alzijndenkenslechtsopééndoelgericht:zijnverlangennaarhaarte
bevredigen.
Eindelijkhadhijeenbesluitgenomen—hijmoest,hijzouIgernadezijnekunnen
noemen,almoesthijhaarmetkrachtvanwapenenaanharenechtgenoot
ontrukken.Hiertoerusttehijeenmachtiglegeruitenaanhethoofddaarvantrok
hijnaarCornwallis,vastbeslotennietzonderIgernahuiswaartstekeeren.
Gorloishaddoorvertrouwdedienarenlatenverspieden,wateraanhethof
voorviel,zoodoendewasdevoorgenomenveldtochtvandenvorsthemintijds
medegedeeldenkonhijzijnemaatregelennemen,omhetwelslagendaarvanzoo
mogelijkteverhinderen.Teneindedeveiligheidvanzijnevrouwzooveelhijkon
teverzekeren,plaatstehijhaarmetharevrouwenindensterkenburchtvan
Tintagel,diehoogopderotsenaandekustvanCornwallisgelegenwas.Vande
zeezijdewasdezeburchtbeslistonneembaar,wantdekalerotswandenrezen
bijkansloodrechtuithetwateromhoog;vandelandzijdekonmenhemslechts
genakenlangseensmalenbochtigbergpad,datdesnoodsdoortweeofdrieman
verdedigdkonworden.Hijzelfbegafzichmetzijnevolgelingeninhetmachtige
slotvanDimilioc.Zijntoeleggelukte.Uther,dievernam,datGorloiszichin
Dimiliocbevond,ennietandersmeende,ofIgernawasbijhem,sloeghetbeleg
voordievestingenbewerktedezwaremurenmetzijnebalkenenstormrammen.
Daarontvinghijhetbericht,datdehertoginmethaargevolgzichinhetnaburige
slotvanTintagelbevond.RadeloosoverdenverlorentijdliethijMerlijn,den
oudentoovenaar,bijzichkomen,omhemtevragen,wathemthanstedoen
stond.
Toendekoninghemdezaakhaduiteengezet,zagdegrijzezienereenigentijd