Eene egyptische koningsdochter

ProjectGutenberg'sEeneEgyptischeKoningsdochter,byGeorgMoritzEbers

ThiseBookisfortheuseofanyoneanywhereatnocostandwith
almostnorestrictionswhatsoever.Youmaycopyit,giveitawayor
re-useitunderthetermsoftheProjectGutenbergLicenseincluded
withthiseBookoronlineatwww.gutenberg.net

Title:EeneEgyptischeKoningsdochter
HistorischeRomanvanGeorgeEbers

Author:GeorgMoritzEbers

Translator:HendrikCornelisRogge

ReleaseDate:February19,2009[EBook#28120]

Language:Dutch

***STARTOFTHISPROJECTGUTENBERGEBOOKEENEEGYPTISCHEKONINGSDOCHTER***

ProducedbyTheOnlineDistributedProofreadingTeamat
/>

Oorspronkelijkevoorkant.

GeorgeEbers.
HandteekeningvanGeorgeEbers.


Eene
EgyptischeKoningsdochter

Historischeroman
Van

GeorgeEbers


Vijfdedruk


BewerktdoorDr.H.C.Rogge


Amsterdam
VanHolkema&Warendorf


Eersteboek.


Eerstehoofdstuk.
DeNijlwasbuitenzijneoeversgetreden.Daar,waarandershetoogmet
welgevallenrustteopweelderigeakkersenbloeiendevelden,breiddezichthans
heindeenverreeeneonmetelijkewatervlakteuit.Alleendedoordammen
beschermdesteden,metharereusachtigetempelsenpaleizen,dedakender
dorpenendekronenderhoogstammigepalmenenderbladerrijkesykomoren
verhievenzichbovendenwaterspiegel.Dewilgenboomenlietenhunnetakken
nederhangenindenvloed,terwijldehoogezilverpopulieren,methunnenaar
bovengerichtetakken,hetvochtigeelementschenentewillenontwijken.De

vollemaanwasopgegaanengoothaarzachtenliefelijklichtuitoverde
Lybischeheuvelrijeninhetwesten,welkeromtrekkenzichslechtsflauwtegen
denwolkloozenhemelafteekenden.Opdeneffenwaterspiegeldrevenblauween
wittelotusbloemen.Vledermuizenvanverschillendesoortenzwierdenen
fladderdendoordestille,vandengeurderacacia’senjasmijnbloesemsvervulde
nachtlucht.Indetoppenderboomensluimerdenwildeduivenenanderevogels,
terwijlpelikanen,ooievaarsenkraanvogelszichverscholenhieldentusschenhet
papyrus-rietendenijlboonen,dielangsdenoeverwiesen.Deeerstenverborgen
slapendhunnelanggesnaveldekoppenonderdevleugelenenbewogenzichniet;
dekraanvogelsevenwelschriktenop,telkenswanneerzicheenriemslagofhet
gezangvannogwerkendeschippersdeedhooren,enzijtuurdeninderuimte,
terwijlzijdeslankehalzenangstigher-enderwaartskeerden.Geenkoeltjezelfs
woeier,enhetspiegelbeelddermaan,datalseenzilverenschildophet
watervlakscheentedrijven,bewees,datdeNijl,diezicheerstzoowoestvande
rotsenneêrstortenzoodriftigdereuzentempelsvanOpper-Egyptevoorbijsnelt,


daar,waarhij,inverscheidenearmenverdeeld,dezeenadert,zijnonstuimig
jagenheeftlatenvaren,omzichovertegevenaaneenkalmerust.
Indezenschoonennachtdoorkliefde,528jarenvóoronzejaartelling,eenebark
denCanobischenmond1vandenNijl,waarinschiergeenstroomtebespeuren
was.EenEgyptenaarzatophethoogeachterdek,terwijlhijmetbeidehanden
denlangenstuurriemvasthield,waarmedehijdenkoersvanhetvaartuig
regelde2.Inhetruimvanhetschipzatenhalfnaakteroeiers,diezingendede
riemenbewogen.Ineenevanvorenopenekajuit,diegrooteovereenkomsthad
meteenhoutenpriëel,lagentweemannenoplagematrassen.Zijwaren,naar
hunuiterlijkteoordeelen,geenvanbeidenEgyptenaren.Zelfsbijhetmaanlicht
konmenhunneGriekscheafkomstherkennen.Deoudstevandetwee,een
ongemeengrootenkrachtigmanvanevenzestigjaren,wienszwaregrijze
lokkenvrijenlostotopzijnkortengevuldenhalsnedervielen,wasineen

eenvoudigenmantelzondersieraadgehuld.Hijstaardemetsomberenblikinden
stroom,terwijlzijnmetgezel,dieongeveertwintigjarenjongerwas,eenslank
enschoongebouwdman,nueensnaardenhemelopzag,danwedertotden
stuurmanenkelewoordenrichtte,danwederzijnevioletblauwechlanis3
verschikteenverplooide,ofmetdehandoverzijnewelriekendebruinelokken
ofzijnfijngekroesdenbaardstreek.
DebarkhadomtrenteenhalfuurgeledenNaucratis4,deeenigeGrieksche
havenplaatsinhettoenmaligeEgypte,verlaten.Degrijzesomberemanhad
gedurendedeganschevaartgeenwoordgesproken,endeanderhadheminzijn
gepeinzennietgestoord.Alsnuhetvaartuigdenoevernaderde,richttezichde
bewegelijkejonkmanop,zijnmetgezeltoeroepende:»Zooaanstondshebbenwij
heteindevanonzentochtbereikt,Aristomachus.Dáárindehoogte,links,dat
zoolieflijkgelegenhuis,indienzichbovendeoverstroomdevelden
verheffendentuinvanpalmboomen5isdewoningmijnervriendinRhodopis.
HaaroverledenechtgenootCharaxusheefthetdoenbouwen,enalhare
vrienden,totzelfsdekoning,beijverenzich,eriederjaarnieuweverfraaiingen
aantebrengen.Noodeloozemoeite!Hetbestesieraadvandithuiszal,alwerden
ookalleschattenderwerelderaantenkostegelegd,tochsteedszijneschoone
bewoonsterzelvezijn.”
Deoudestondnuop,wierpeenvluchtigenblikophetgebouw,brachtmetde
handzijndichtengrijzenbaard,diekinenwangendochnietdelippen6omgaf,


eenigszinsinorde,envroegkortaf:»WatisdieRhodopistochvooreenwezenin
uweoogen,Phanes?SindswanneerdweependeAthenersmetoudevrouwen?”
Hij,dieduswerdaangesproken,glimlachteenhernammetzekere
zelfvoldoening:»Ikachtdatikdemenschen,envooraldevrouwen,zeergoed
ken;maarikgeefunogmaalsdeverzekering,datikingeheelEgyptegeen
edeler,geenvoortreffelijkerwezenken,dandezeoudevrouw.Alsgijhaaren
harelievekleindochterzulthebbengezien,enuwemeestgeliefkoosdeliederen

dooreenkoorvanuitmuntendgeoefendeslavinnenzulthebbenhoorenzingen7,
voorzeker,danzultgijermijvoordanken,datikuderwaartsgeleidheb!”
»Entoch,”antwoorddedeSpartaanernstig,»zouikunietzijngevolgd,zooik
nietdehoophadgekoesterd,denDelphiërPhryxushierteontmoeten.”
»Gijzulthemaantreffen.Ookvertrouwik,dathetgezangeeneweldadige
werkingopuzaloefenen,enuuituwesombereoverpeinzingenzalopwekken.”
Aristomachusschuddeontkennendhethoofd,enzeide:»U,levenslustige
Athener,mogendevaderlandscheliederenverkwikken,mijechterzalhet,bijhet
vernemenvanAlkman’s8heerlijkezangen,zijnalsinzoovelenachten,dieik
droomendhebdoorwaakt.Mijnverlangenzalnietbevredigd,hetzalslechts
verdubbeldworden.”
»Meentgijdan,”vroegPhanes,»datiknietvurigverlang,mijngeliefdAthene,
despeelplaatsenmijnerjeugd,enhetvroolijkgewoelvandemarktwederte
zien?Geloofmij,hetbroodderballingschapsmaaktookmijniet;maardooreen
verkeergelijkdithuisbiedt,wordtheteenigszinssmakelijker.Enalsdegeliefde
Helleenscheliederen,zoowonderbaarschoongezongen,totmijnoor
doordringen,danzieikinmijneverbeeldingmijnvaderlandvoormij;danzieik
zijneolijf-enpijnbosschen,zijnefrisschesmaragdgroenestroomen,zijne
blauwezee,zijneprachtigesteden,zijnemetsneeuwbedektebergtoppenen
marmerenzalen.Wanneerdandetonenzwijgen,biggelenmijtranenvan
weemoedenverrukkinglangsdewangen,alsiktotmijzelvenmoetzeggen,dat
iknoginEgyptetoef,dateentonigeheetewonderbareland,datik,denGodenzij
dank,weldraverlatenzal.Maar,Aristomachus,ishetverstandigdeoaseninde
woestijntemijden,wijlgijlatertochwedermetdegevarenenontberingender
zandzeetestrijdenzulthebben?Ishetwijs,hetgelukvanéenuurteontvlieden,
omdatveledroevedagenuverbeiden?—Halt,hiermoetenwijzijn!Toonnueen


vroolijkgelaatmijnvriend,wanthetpastnietineenetreurigestemmingden
tempelderCharitinnen9binnentetreden.

BijdezewoordenlanddedebarkaandendoordenNijlbespoeldenmuurvan
dentuin.MeteensprongverlietdeAthenerhetvaartuig;deSpartaanvolgde
hemmetzwarendochvastentred.Aristomachushadeenhoutenbeen;toch
staptehijzoogemakkelijkensnelnaastdenvluggenPhanesvoort,datmenbijna
inverzoekingkwamomtedenken,dathijmethethoutenbeenterwereldwas
gekomen.
IndentuinvanRhodopisgeurde,bloeideengonsdehet,alsineennachtuitde
tooververtellingen.Acanthus,gelemimosa’s,hagenvansneeuwballen,jasmijn
envlier,rozenengoudenregenstruikenbetwisttenelkanderderuimte;hooge
palmen,nijlacacia’senbalsemboomenverhievenhunnestatigekruinenbovende
lageregewassen.Grootevledermuizenzweefdenophunnedunnefijnevleugels
bovendezeliefelijkeplekrond,terwijlgezangengelachdestilteopdenstroom
bijwijleverlevendigden.
DooreenEgyptenaarwasdezetuinaangelegd.Debouwmeestersderpyramiden
haddenvanoudsherdennaamvanzeerbekwamehovenierstezijn10.Zij
verstondendekunstombloembeddenscherpaftesteken,omboomenen
struikeninregelmatigegroepenteplanten,omwaterleidingenenspringbronnen
aanteleggen,omsierlijkepriëeltjesentuinhuisjestebouwen,jazelfsomde
padenmetkunstigbesnoeidehagenafteperken,eninsteenenbekkens
goudvisschenteonderhoudenenaantekweeken.
Phanesbleefvoordepoortindentuinmuurstaan,zagoplettendomzichheen,
luisterdeeenwijle,alsomeeniggeluidoptevangen,enschuddeeindelijkhet
hoofd,zeggende:»Ikbegrijpniet,watdittebeduidenheeft.Ikverneemgeene
stemmen,ziegeenlicht,allebarkenzijnweg,entochhangtdevaanaan
gindschenbontgekleurdenstaaknevensdeobeliskenaanweêrszijdender
poort11.Rhodopismoetafwezigzijn.Zoumenvergetenhebben.....?”Hierviel
hemeenezwaresteminderede:»Ah,deoverstederlijfwacht!”
»Goedenavond,Knakias!”riepPhanesdenophemtoetredendengrijsaard
vriendelijkgroetendetoe.»Hoekomthet,datdezetuinzoostilisalseene
Egyptischegrafkamer,terwijliktochdevaanderverwelkominggeheschenzie?

Sindswanneernoodigthetwittedoektevergeefsdegastenuit?”


»Sindswanneer?”antwoorddedeoudeslaafvanRhodopislachende.»Zoolang
deParcen12mijnegebiedstergenadigverschoonen,kanmenerzekervanzijn,
datdezevaanzoovelegastenherwaartszalroepen,alsdithuisslechtsbevatten
kan.Rhodopisisniettehuis,dochzijzalweldraterugkeeren.Deavondwaszoo
schoon,datzijdenlustnietkonweêrstaan,metharevriendeneentochtjeopden
Nijltemaken.Tweeurengeleden,bijhetondergaanderzon,stakenzijvanwal,
endemaaltijdisreedsbereid13.Zijkunnennietlangmeeruitblijven.Ikbidu,
Phanes,hebduseenweiniggeduld,envolgmijintusschennaarbinnen.
Rhodopiszouhetmijnietvergeven,alsikzulkeenaangenamengastniethad
uitgenoodigdomeenwijletetoeven.Enu,vreemdeling,”ginghijvoort,den
Spartaanaansprekende,»verzoekikdringendteblijven,wantalsvriendvanhaar
vriendzultgijmijnemeesteresdubbelwelkomzijn!”
DebeideGriekenvolgdendendienaar,enzettenzichineenpriëelneder.
Aristomachuswijddenualzijneaandachtaanzijneomgeving,diedoordemaan
helderwerdverlicht,enspraknaeenigeoogenblikken:»Verklaarhetmij,
Phanes,aanwelkgelukdezeRhodopis,eenegewezeneslavinenhetaere14,hette
dankenheeft,datzijalseenekoninginlevenenharegastenvorstelijkontvangen
kan?”
»Dezevraagverwachtteikreedslang,”riepdeAthenervroolijk,»enhet
verheugtmedatikualvorensgijhethuisdezervrouwbinnentreedt,methaar
verledenbekendkanmaken.GedurendeonzevaartopdenNijlwildeikumet
mijneverhalennietstoren.Dezeoudestroomdwingtmetonweêrstaanbare
krachttotzwijgenentotstillegepeinzen.Toenik,gelijkgijdaarstraks,voorde
eerstemaaleennachtelijkentochtdeedopdezenstroom,washetookmijals
wasmijneanderszooraddetongverlamd.”
»Ikdanku,”antwoorddedeSpartaan.»Toenikdenhonderdvijftigjarigen
priesterEpimenidesvanCnossus15opCreta,voordeeerstemaalzag,werdik

dooreenbijzondergevoelvaneerbiedaangegrepen.Zijnouderdomenzijne
heiligheidmaaktenopmijeenonbeschrijfelijkenindruk.Hoeveelouder,hoeveel
heiligerechterisdezegrijzestroomAigyptos16!Wiezouzichaanzijn
betooverendeninvloedvermogenteonttrekken?Dochikbidu,verhaalmijvan
Rhodopis!”
»Rhodopis,”aldusvingPhanesaan,»werd,toenzijnogeenkleinkindwas,bij


gelegenheiddatzijmetharespeelgenootjesaanhetThracischestrandzich
verlustigde,doorPhoenicischezeevaardersgeroofdennaarSamosgebracht,
waarzijdoorJadmon,eengeomoor17,gekochtwerd.Hetmeisjenammetden
dagtoeinschoonheid,aanvalligheideninverstand,enweldrawerdzijdoor
allendiehaarkendenbemindenbewonderd.
»Aesopus18,dedichterderdierenfabelen,dietoenevenzeeralsslaafbijJadmon
diende,hadeenbijzonderwelgevallenindeaanminnigheidengeestigheidvan
hetkind.Hijonderrichttehetinallerleizaken,enzorgdevoorRhodopis,gelijk
eenpaedagoog19,dienwij,Atheners,vooronzejongensindienstnemen.De
goedeleermeestervondinhaareenediscipelin,diezichgemakkelijklietleiden
enzeervlugvanbevattingwas.Dejongeslavinsprak,zongenmusiceerde
binnenkortentijdbeterenschooner,dandezonenvanJadmon,dieeene
allerzorgvuldigsteopvoedinggenoten.OphaarveertiendejaarwasRhodopis
zóoschoonenzóoontwikkeld,datdeijverzuchtigegadevanJadmonhetmeisje
nietlangerinhaarhuiswildedulden,endeSamiërnalangtegenstribbelen,zijne
lievelingaanzekerenXanthusverkoopenmoest.TeSamosheerschtetoenmaals
nogdeweinigbemiddeldeadel.WarePolycratesreedsaanhetbestuurgeweest,
zoohadXanthusvoorzekernietlangnaareenkooperbehoevenuittezien.Die
tyrannenvullenhunneschatkamers,gelijkdeekstershunnenesten!Hijbegaf
zichdusmetzijnkleinoodnaarNaucratis,enwonhierdoordebekoorlijkheden
zijnerslavingrooteschatten.Rhodopisdoorleefdenudriejarenvandiepe
vernedering,waaraanzijnogaltijdmetafkeerdenkt.

»ToeneindelijkderoepharerschoonheiddoorgeheelHellasopdevleugelender
faamwasrondgedragen,envreemdenuitdeverstverwijderdeoorden,alleenom
haartezien,naarNaucratiskwamen20,gebeurdeeriets,datophetlotvan
Rhodopisgrooteninvloedhad.HetvolkvanLesbosverdreefzijnadelen
verkoosdenwijzenPittacustotgebieder.Deaanzienlijkstefamiliënmoesten
Lesbosverlaten,envluchttendeelsnaarSicilië,deelsnaardeGrieksche
volkplantingeninItalië,ofeindelijknaarEgypte.Alcaeus21,degrootstedichter
vanzijntijd,enCharaxus,debroederdierSappho22,wierlierzangenteleerende
laatstewenschvanonzenSolonwas,kwamenovernaarNaucratis,datreeds
lang,alsstapelplaatsvandenEgyptischenhandelmetalleanderelanden,
bloeide.CharaxuszagRhodopis,envanstondeaanbemindehijhaarzoo
hartstochtelijk,dathijeeneontzaggelijkesomtenofferbracht,omhaarvanden
geldgierigenXanthus,dienaarzijnvaderlandverlangdewedertekeeren,te


koopen.Sapphobespotteharenbroederwegensdezenkoop,inbijtendscherpe
verzen;AlcaeusevenwellietCharaxusrechtwedervaren,terwijlhijRhodopisin
liederenvolgloedengeestdriftbezong.
»Debroederderdichteres,dietotnogtoeonderdevelevreemdelingente
Naucratisonopgemerktwasgebleven,verwierfopeenmaaldoorRhodopiseen
grootevermaardheid.Inzijnhuisverzameldenzichomharentwillealle
vreemdelingen,diehaarmetgeschenkenoverlaadden.KoningHophra23,die
veelvanhareschoonheidenhaarverstandgehoordhad,liethaarnaarMemphis
komen,enwildehaarvanCharaxuskoopen.Dezeechterhadhaarreedslangde
vrijheidgeschonken,enbemindehaartevurig,dandathijzichvanhaarzou
hebbenkunnenscheiden.WederkeerighadookRhodopisdenschoonenLesbiër
hartelijklief,zoodatzijnietslieverwenschtedanbijhemteblijven,inweerwil
vandeschitterendeaanbiedingen,diehaarvanverschillendezijdengedaan
werden.TenlaatsteverhiefCharaxusdemerkwaardigevrouwtotdenrangzijner
wettigegade,enbleefmethaarenhaardochtertjeKleïsteNaucratis,totPittacus

deballingeninhetvaderlandterugriep.Nustevendehijmetzijnevrouwnaar
Lesbos.Opdereisderwaartswerdhijziek,enkortnazijneaankomstop
Mytilenestierfhij.Sappho,dieaanvankelijkharenbroederomzijndwaas
huwelijkbespothad,werdzeerspoedigdevriendinderschooneweduwe.Zij
toondeeenongeveinsdebewonderingvoordezevrouw,enwedijverdemetharen
vriendAlcaeus,omRhodopisinhartstochtelijkeliederentebezingen.
»NahetoverlijdenderdichtereskeerdeRhodopismetharedochternaar
Naucratisterug,enwerdhieralseenegodinontvangen.Amasis24,de
tegenwoordigekoningvanEgypte,hadzichintusschenvandentroonder
pharaonenmeestergemaakt,enwistzichdaaropmetdehulpderkrijgslieden,uit
wierkastehijgesprotenwas,tehandhaven.DewijlzijnvoorgangerHophra,door
zijnevoorliefdevoordeGriekenenzijnomgangmetdedooralleEgyptenaren
gehaattevreemdelingen,zijneigenvalbewerktenverhaasthad,daarhijde
priestersenkrijgsliedentotopenbarenopstandhadaangezet,hieldmen’tvoor
zekerdatAmasis,gelijkdevorstenvanoudsherplachtentedoen,hetlandvoor
devreemdelingensluiten,deGriekschesoldatenafdanken,eninplaatsvanaan
denraadderHellenenhetoorteleenen,opdebevelenderpriestersachtgeven
zou.Gijhebthetkunnenopmerken,hoezeerdiegoedeEgyptenarenzich,bij
hunnekeuzevaneennieuwenkoning,vergisthebben,enhoezijvandeScyllain
deCharybdis25,zijnvervallen.WasHophraeenvriendderGrieken,dan


voorzekerkunnenwijvanAmasisgetuigen,dathijonshartelijkliefheeft.De
Egyptenaren,envoornamelijkdepriestersenkrijgslieden,spuwenvuurenvlam,
enzoudenonsgaarneallenineensverworgen.Omdelaatstebekommertzichde
koningnietveel,daarhijwelweetwelkegewichtigedienstenwijenwelkezij
hembewijzen.Metdepriestersmoethijevenwelaltijdzeeromzichtigtewerk
gaan;wanteensdeelsoefenendezeeenonbegrensdeninvloeduitophetvolk,en
tenanderehechtdekoningmeer,danhijonswillatenblijken,aaneen
ongerijmdengodsdienst26,dieinditwonderbarelandsindsduizendenjaren

onveranderdheeftbestaan,enaanharenouderdomindeoogenharerbelijders
eenenoggrootereheiligheidontleent.Dezepriestersverbitteren’skonings
leven,zijvervolgenenbenadeelenonszooveelzijmaarkunnen;ja,ikzoureeds
langhetkindvanderekeninggeweestzijn,zoodekoningzijnebeschermende
handnietovermijhaduitgestrekt.
»Maarikhebdendraadvanmijnverhaallatenglippen.Rhodopiswerddante
Naucratismetopenearmenontvangen,endoorAmasis,diehaarweldraleerde
kennen,metbewijzenzijnerkoninklijkegunstoverladen.HaredochterKleïs,
die,evenminalsthansSappho,ooitdedagelijkscheavondbijeenkomsteninhaar
huismochtbijwonen,enbijkansnogstrengerdandeanderejonkvrouwenvan
Naucratiswerdopgevoed,huwdeGlaukus,eenrijkkoopmanuitPhocisvan
adellijkeafkomst,diemetgrootedapperheidzijnevaderstadtegendePerzenhad
helpenverdedigen,envolgdehaargemaalnaarhetkortelingsopdeKeltische
kustgestichteMassalia27.Dejeugdigeechtelingenstierven,tengevolgevanhet
ongunstigeklimaat,nadathuneenedochterSapphogeborenwas.Rhodopis
ondernamzelvedereisnaarhetverrewesten,omdehulpeloozeweesafte
halen.Zijnamditkindinhaarhuisop,liethetmetdemeestezorgopvoeden,en
ontzegthetthans,nuhetdenmaagdelijkenleeftijdheeftbereikt,hetverkeermet
demannen.Wantzijheeftzulkeendiepgevoelvanschaamteoverdevlekken,
dieaanhareeigenevroegstejeugdkleven,datzijharekleindochter,diehare
grootmoederhierinnietweêrstreeft,verderverwijderdhoudtvandenomgang
metonsgeslacht,dandeEgyptischezedenwelveroorlooven.Voormijne
vriendinishetgezelligverkeerevenonontbeerlijk,alshetwatervoorde
visschen,alsdeluchtvoordevogelen.Allevreemdelingenbezoekenhaar,en
wieeenmaalharegastvrijheidondervondenheeft,zal,wanneerhemdetijdniet
ontbreekt,zichnietlatenwachten,zoodradevaanaandepoorttoteen
avondbezoeknoodt.IederHelleen,onverschilligvanwelkenrang,bezoektdit
huis;wanthieroverlegtmen,hoemenzichhetbesttegendenhaatderpriesters

zalkunnenwapenen;enhoemendenkoningtotditofdatzalwetenoverte
halen.Hierverneemtmensteedsdelaatsteberichtenuithetvaderlandenuitalle
oordenderwereld.Hiervindtdevervolgdeeeneonschendbarewijkplaats,want
dekoningheeftzijnevriendineenvrijbriefgegeventegenalleaanrandingenvan
dezijdederveiligheidsbeambten28.Hierhoortmenzijnemoedertaalsprekenen
devaderlandscheliederenzingen.Hierwordtberaadslaagd,opwelkewijze
Hellasvandesteedstoenemendemachtdertyrannen29zalkunnenworden
verlost.Inéénwoord,dithuisishetbrandpuntvanalleHelleenschebelangenin
Egypte,envanhoogerestaatkundigebeteekenis,danzelfshetHellenionalhier,
waardeaangelegenhedenvanonzengodsdienstenonzenhandelbesproken
worden.Binnenweinigeminutenzultgijdeeerbiedwaardigegrootmoeder,en
misschienook,wanneerwijalleenoverigblijven,dekleindochterzien,engij
zultspoedigtotdeovertuigingkomen,datdezemenschennietaaneeniggeluk,
maaralleenaanhunneeigenevoortreffelijkheidallesverschuldigdzijn.
»Ha,daarkomenzij.Zie,daarrichtenzijhareschredennaarhethuis.Hoortgij
deslavinnenzingen?Nutredenzijbinnen.Laatonswachtentotzijeerstgezeten
zijn,envolgmijdan.Bijhetafscheidzalikuvragen,ofhetuberouwtmetmij
tezijngegaan,enofRhodopisnietveeleereenekoningin,danweleene
vrijgelateneslavingelijkt.”
HethuisvanRhodopis30wasinGriekschenstijlgebouwd.Debuitenzijdevan
hetslechtséeneverdiepinghoogelangegebouwwas,tenminstenaaronze
begrippenvanbouwkunst,hoogsteenvoudig.Bijdeinwendigeinrichtinghad
menechterdeschooneGriekschevormenaandeEgyptischekleurenpracht
wetenteparen.Doordebreedehoofddeurkwammeninhetvoorportaal.Dan
zagmen,terlinkerzijdeeenegrooteeetzaal,waarvandevenstershetuitzicht
haddenopderivier.Tegenoverdezewasdekeuken,waarvoorslechtsinde
woningenderrijkeHelleneneeneruimtewasafgezonderd,daardeminder
vermogendenhunnespijzenaandenhaardinhetwoonvertrekplachtente
bereiden.Dereceptie-zaalbevondzichvlaktegenoverdehoofddeur,envormde
eenzuivervierkant,datdooreenzuilengangomgevenwas,waarop

onderscheidenevertrekkenuitkwamen.Inhetmiddendezerzaal,diebestemd
wasvoordemannen,branddeopeensierlijkenmetalenhaard,indenvormvan
eenaltaar,dooreenAeginaetischkunstenaarvervaardigd31,hethuiselijkvuur.
Overdagontvingdezezaalhaarlichtdooreenegrooteopeninginhetdak,door
welketegelijkderookvanhethaardvuureenuitwegvond.Aanheteindevan


dezezaal,tegenoverhetvoorportaal,bevondzicheengang,diedooreenezware
deurwasafgesloten,ennaarhetgroote,slechtsaandriezijdendoorzuilen
omgevenvrouwenvertrekgeleidde.Hiervertoefdendebewoneressenvanhet
huis,wanneerzijnietaanhetspinrokkenofvoorhetweefgetouwzateninde
zijvertrekken,dieopdehoogtevandezoogenaamdetuin-ofachterdeurgelegen
waren.Tusschendezeendevertrekken,diehetvrouwenvertrekterlinker-en
rechterzijdebegrensdenentothuishoudkamerswareningericht,lagende
slaapzalen,inwelketegelijkdeschattenvanhethuisbewaardwerden.Demuren
dermannenzaalwarenmetroodachtigbruineverfbeschilderd,waartegende
wittemarmerenbeeldenengroepen,allegeschenkenvaneenkunstenaarop
Chios,inscherpeomtrekkenzeergoeduitkwamen.Deingelegdevloerwas
schoonvanteekeningenkleur.Langsdezuilenwarenlagemetpantervellen
overtrokkenematrassennedergelegd,enindenabijheidvandenkunstig
bearbeiddenhaardstondenbijzonderfraaieEgyptischeleunstoelenenfijn
besnedenetafeltjesvanthyahout32,opwelkeallerleimuziekinstrumenten,als
eeneluit,eencythereneenphorminx33lagen.Aandewandenhingentalrijke
metkiki-olie34gevuldelampenvanonderscheidenevormen:dezehadde
gedaantevaneenvuurspuwendendolfijn,genedievaneenvreemdgevleugeld
monster,welksmuilstralenuitschoot,terwijlallenhunlichtmetdengloedvan
hethaardvuurvereenigden.
Indezezaalstondenthanseenigemannen,zeervanelkanderverschillendein
gelaatstrekkeneninkleeding.EenPhoeniciëruitTyrus,ineenlang
karmozijnkleuriggewaad,wasineenezeerlevendigewoordenwisselingmeteen

man,wiensscherpetrekkenenzwartkrullendhaardenIsraëlietdedenkennen.
HijwasuitzijnvaderlandnaarEgyptegekomen,omvoorSerubabel,denkoning
vanJuda,Egyptischepaardenenwagens,dietoenzeerberoemdwaren,te
koopen35.NaastdezenstondendrieGriekenuitKlein-Azië.Hunnekostbare
kleederen,dieinbreedeplooienneerhingen,lietenaanstondsvermoedendat
Myletehunvaderlandwas.ZijvoerdeneenernstiggesprekmetPhryxus,den
eenvoudiggekleeddenafgezantvandestadDelphi,dieEgyptebezochtom
geldenintezamelenvoordenApollo-tempel.HetoudeheiligdomderPythia36
was,tienjarengeleden,eeneprooidervlammengeworden,enmenwenschtehet
thansschooneruitzijneaschtedoenherrijzen.TweederMyletiërs,leerlingen
vanAnaximanderenAnaximes37,bevondenzichaandeboordenvandenNijl,
omteHeliopolisdesterrenkundeendewijsbegeertederEgyptenarente
beoefenen.Dederdewaseenrijkkoopmanenscheepsreeder,Theopompus


geheeten,diezichteNaucratismetterwoonhadgevestigd.
RhodopiszelveonderhieldzichzeerbelangstellendmettweeGriekenvan
Samos,denalomberoemdenbouwmeester,metaalgieter,beeldhouweren
goudsmidTheodorusendenjambendichterIbycusvanRhegium38,dievoor
eenigewekenhethofvanPolycratesverlatenhadden,teneindeEgypteteleeren
kennen,endenkoninggeschenkenvanwegehunheeraantebieden.Nabijden
haardlageengezetman,PhiloinusvanSybaris39,metsterksprekendezinnelijke
gelaatstrekken,zoolangalshijwasuitgestrektopeenmetbontovertrokkenvoor
tweepersonenbestemdenstoel.Hijstreekgedurigmetzekerwelbehagendoor
zijnewelriekendemetgouddraaddoorvlochtenlokken,ofspeeldemetde
goudenkettingen,dievanzijnhalsnederhingenophetsaffraankleurigkleed,dat
hemtotaandevoetenreikte.
Rhodopishadvooriederengasteenvriendelijkwoord;dochopditoogenblik
richttezijzichmeeruitsluitendtotdeberoemdeSamiërs.Zijonderhieldzichmet
henoverkunstenpoëzie.DeoogenderThracischevrouwgloeidennogvan

jeugdigvuur.Harehoogegestaltewasgevuldennognietdoordenouderdom
gebogen.Hoewelharelokkenvergrijsdwaren,golfdenzijnogaltijdweelderig
omhetschoongevormdehoofd,enschenenzichslechtsmetweerzinvan
achterendooreennetvangouddraadtelatenbedwingen.Ophethooge
voorhoofdprijkteeenfonkelendediadeem.DatedelGriekschgelaatwasbleek,
maarschoonen,ofschoonzijreedszeerbejaardwas,doorrimpelnochplooi
ontsierd.Diekleinemond,dievollelippen,diewittetanden,dieschitterendeen
tochzachteoogen,datedelevoorhoofdendiefijnbesnedenneushaddennoghet
sieraadeenermaagdkunnenzijn.MenmoestRhodopisvoorjongerhouden,dan
zijwerkelijkwas,entochhandeldeofsprakzijnooitinstrijdmetharehooge
jaren.Uitelkeharerbewegingensprakdewaardigheideenermatrone,enhare
minzaamheidwasnietdiederjeugd,diezoekttebehagen,maardiedes
ouderdoms,diezichaangenaamwilmaken,dieachtingheeftvooranderenen
tegelijkachtingvordert.
Thansverschenenookdeonsbekendemannenindezaal.Alleroogenvestigden
zichophen,enalsPhanesnadertradzijnvriendbijdehandleidende,werdhij
opdehartelijkstewijzewelkomgeheeten.
»Ikdachtal,”riepeenderMylesiërs,»erontbreektonsiets,hoeweliknietwist
wat!Nuishetmijvolkomenduidelijk:zonderPhanesgeenevroolijkheid!”


PhiloinusdeSybarietverhiefdaaropzijnediepezwarestem,enriep,zonder
zijnegemakkelijkehoudingookmaarinhetminstteveranderen:»De
vroolijkheidiseenkostelijkding,enzoogijhaarmedebrengtzijtgijookmij
welkom,Athener!”
»Watmijaangaat,”sprakRhodopis,terwijlzijharenieuwegastentegemoet
ging,»weesthartelijkgegroet,wanneergijvroolijkzijt,maarnietminder
welkom,alsgijonderkommerofsmartgebuktgaat:ikkentochgeengrooter
genot,danderimpelsophetvoorhoofdvaneenvriendgladtestrijken.Ooku,
Spartaan,heetikvriend,wantzoonoemikeenieder,diemijnenvrienden

dierbaaris.”
Aristomachusboogzichzwijgend;deAthenerevenwelriep,zichhalftot
RhodopisenhalftotdenSybarietwendende:»Welnudan,gij,Rhodopis,zult
gelegenheidhebben,mij,uwvriend,tetroosten,wantmaaraltespoedigzaliku
enuwevriendelijkewoningmoetenverlaten.Dochgij,Sybariet,zultuwhart
kunnenophalenaanmijnevroolijkheid,wanteindelijkzalikmijnHellas
wederzien,enditland,datveelheeftvaneenverguldenmuizenval,zij’tdanook
metweêrzin,verlaten!”
»Gijgaatheen?Hebtgedanuwontslaggekregen?Waarheendenktgijute
begeven?”klonkhetvanallezijden.
»Geduld!geduld!vrienden,”riepPhanes;»ikmoetueenelangegeschiedenis
vertellen,dieikevenwelwilbewarentotweaantafelzijn.Maar,vanden
maaltijdgesproken,bestevriendin,mijnhongerisopditoogenblikbijnaeven
groot,alsmijnleedwezendatikuverlatenmoet.”
»Hongeriseenvoortreffelijkding,”philosopheerdedeSybariet,»alsmeneen
goedenmaaltijdinhetvooruitzichtheeft.”
»Stelugerust,Philoinus,”hernamRhodopis,»ikhebdenkokbevolenzijn
uiterstebesttedoen,enhemgewaarschuwd,datdefijnstelekkerbekuitde
weelderigstestaddergeheelewereld,dateenSybariet,datPhiloinuseenstreng
gerichtzalhoudenoverdewerkenzijnerhanden.—Ga,Knakias,enzegdatmen
aanrichte!—Zijtgethanstevreden,gijongeduldigeheeren?OndeugendePhanes,
mijhebtgijintusschenmetuwetijdingalleeetlustbenomen!”


DeAthenermaakteeenebuiging.IntusschenzettedeSybarietzijnewijsgeerige
overpeinzingenvoort:»Tevredenheidiseenkostelijkding,alsmendemiddelen
heeftomalzijnewenschentebevredigen.U,Rhodopis,dankik,datgijaan
mijneonvergetelijkevaderstadrechthebtlatenwedervaren.Gijweetwat
Anakreonzegt?
’kLeefbij’theden,niemandweettoch

Watdedagvanmorgenbrengt.
Proef,genietdan’slevensvreugde,
Wijlhetnoodlotzulksgehengt.
Werpdenteerling,offerBacchus,
Drinkensmaakzijnkostbrenwijn:
Immers,alseenziekteunadert,
Moogtgijnietmeervroolijkzijn.
Zeg!Ibycus,hebikuwvriend,diemetuaandetafelvanPolycratessmult,niet
zeerjuistteberdegebracht?Maarikzegu,dat,almaaktAnakreonbetereverzen
danik,uwonderdanigedienaardesnietteminzoogoedalsdebestebedrevenis
indekunstomerheerlijkvanteleven.Ingeenzijnerliederenzingthijdenlof
vanheteten;enistochhetetennietvanmeerbelang,danhetspelendeliefde?
Ofschoondezebeideuitspanningen,ikbedoelspelenliefde,ookmijzeernaaan
’thartliggen.Alsiknietteetenhad,gingikzekerdood,maarzonderspelen
liefdekanikhetlevenrekken,zijhetdanookeenlevenzonderkleurofgeur.”
DeSybarietbarstteineenschaterendgelachuitoverzijneeigenegeestigheid,en
terwijldeverzameldegastenindezervoegevoortkeuvelden,wenddezichde
SpartaantotdenDelphiërPhryxus,troondehemnaareenhoekvandezaal,en
vroeghem,zijnegewonebedaardheidgeheelverloochenende,ingroote
opgewondenheid,ofhijhemreedshetantwoordvanhetorakelhad
medegebracht?DeernstigetronievandenDelphiërnameenemeervriendelijke
uitdrukkingaan.Hijtastteindeborstplooienvanzijnchiton40,enbrachteen
kleinrolletjevanperkamentachtigschaapsledertevoorschijn,waaropeenige
regelsgeschrevenstonden.
Dehandenvandenreusachtigsterken,dapperenSpartaansidderden,toenhijze
naarhetrolletjeuitstak.Hijtuurdeopdeletters,alswildehijmetzijneblikken
hetlederdoorboren.Dochhijbezonzich,enzeidemistroostighetgrijzehoofd


schuddende:»Wij,Spartanen,leerenanderekunstendanlezenenschrijven;zoo

gij’tkunt,leesmijdanvoorwatdePythiazegt.”
DeDelphiërdoorliephetgeschrevene,enantwoordde:»Verheugu!Loxias41
belooftueengelukkigenterugkeerinuwvaderland.Hoorwatdepriesteresu
verkondigt:
Alsvan’tbesneeuwdgebergteenruiterschaarkomtdalen
In’teffenland,doorvruchtbaarnatgedrenkt,
Danvoertderankebootu,moêvan’tommedwalen,
Waar’tvreedzaamoorddenzwervlingrusteschenkt.
Envandevijfmoogtgijin’teindverwerven
Watgijzoolang,metrouwin’thart,moestderven.
MetgespannenaandachtluisterdedeSpartaannaardezewoorden.Nogeenmaal
liethijzichdeuitspraakvanhetorakelvoorlezen;daaropherhaaldehijzeuithet
hoofd,danktePhryxus,enstakhetrolletjebijzich.
DeDelphiërmengdezichvervolgensinhetalgemeengesprek.DeSpartaan
preveldeechtervoortdurendbijzichzelvendegeheimzinnigeregelsder
orakelspreuk,omzetochnietweertevergetenendeedalzijnbestomdeze
raadselachtigetaalteverklaren.
1NaardestadCanobus,nietvervanhettegenwoordigeRosettegelegen.
2VanwelkeschependeEgyptenaarszichbedienden,kanmeno.a.zienbijDümichen,D i e F l o t t e

e i n e r E g y p t i s c h e n K ö n i g i n.Deoudegedenkteekenendoenonsduidelijkopmerken,welke
vorderingenzijlangzamerhandindenscheepsbouwhebbengemaakt.Reedsopmonumentenuitden
pyramidentijdvindenwijafbeeldingenvanscheepstimmerwerven,eninhetmuseumteLeiden
scheepsmodellen.Vgl.verder:Ebers,C i c e r o n e d u r c h d a s a l t e u n d n e u e A e g y p t e nenA.
Erman,A e g y p t e n u n d ä g y p t i s c h e s L e b e n i m A l t e r t u m.
3Eenlichtezomermantelvanzeerfijnestof,dieeleganteAthenersgewoonwarentedragen.DeDorische

Grieken,metnamedeSpartanen,droegeneeneenvoudigenmantel(himation).
4DezestadlagindezoogenaamdeDelta,indeSaïtischeprovincie,aandenlinkeroevervanden

CanobischenNijlarm.Zijwerdomstreeks749v.Chr.doorMilesiërsgesticht.DoordezorgvandeEgypt.
ExplorationFundwerdenindenjongstentijdharegrondslagenteruggevonden.Indenabijheidvandeze


bloeiendehandelstadkoosAlexanderdeGrootelaterdeplektotstichtingvanAlexandrië.
5WijzijninOctober,wanneerderivierreedsbeginttedalen.Vgl.Ebers’W a r d a (vert.)Dl.I,blz.169.
6Spartanendroegengeenknevels.
7GelijkdeGriekenhunnegastmalendoormuziekopluisterden,zoovindenwijookopdeoud-Egyptische

afbeeldingenbijdemaaltijdenvrouwen,blazendeopdubbelefluiten,blindeharpspelers,enz.
8Alkman(Alkmaeon)leefdeinSpartaomstreeks650.Omdeveledoorhemvervaardigdemaagdenkoren

(Partheniën),omzijnelofliederenopdevrouwen,enomdevriendschappelijkebetrekkingen,waarinhijtot
veleSpartaanschevrouwenstond,zouhijdenLacedaemonischen“vrouwenvereerder”genoemdkunnen
worden.ZijneliederenwarenookinEgyptebekend,blijkensenkelediemenopeenpapyrusheeft
gevonden.
9MeerbekendonderhareRomeinschenaamGratiën(Aglaja,Thalia,Euphrosyne).
10DebesteafbeeldingenzijnindegravenvanTelelAmarna(18edynastie)gevonden.Zewordenook

aangetroffenindegravenvandedoodenstadvanThebe,bijv.inhetdoorEbersontdektegrafvanAmenem
heb,dieeengrootliefhebbervanbloemenwas.Vgl.Lepsius.D e n k m ä l e r a u s A e g y p t e n u n d
Aethiopien.
11AandeningangvanEgyptischelandhuizenstondengewoonlijkobelisken,waaropdenamenvande

eigenaarstelezenwaren.Vanenofwimpelskomenbijnauitsluitendbijtempelpoortenvoor,enmenkan
nogdesporenderkrammenzien,waareensdevlaggestokwerdingestoken.Uitopschriftenblijkt,datmen
hadopgemerkt,hoedemasten,diebijdepylonen(poorten)voorhethijschenvanwimpelssomswerden
opgericht,ookalsbliksemafleidersdienstdeden.DevanenwarenookaandeGriekennietonbekend.
12Schikgodinnen.
13Dehoofdmaaltijd,het“deipnon,”werddoordeAthenerseerstlaatindenavondgebruikt.

14MenkandeGriekschehetaerennietmetonzelichtevrouwenvergelijken.Debesteonderhenhebben

doorvernuftenbeschavinguitgemunt.MendenkeaanAspasia.Indepubliekeopiniestondenzijgeenszins
laagaangeschreven.Vgl.Becker,C h a r i k l e s II,51–69.
15VolgensXenophanes,zijntijdgenoot,werdhij154,volgensPlinius299jarenoud.In576washijte

Sparta.
16ZoowerddeNijloudtijds,bijv.indegedichtenvanHomerus,doordeGriekengenoemd.
17EengeborenSamiërvanadellijkefamilie.
18DebekendefabeldichtervertoefdewerkelijkvoorzijnevrijlatingtegelijkmetRhodopisbijJadmon.
19Eenslaaf,diemetdeopvoedingderkinderenwasbelast,enzichindenregeldoorfijnerebeschaving

onderscheidde.Hijvergezeldedeknapenoveral,ookalszenaardescholengingen.


20VolgensHerodotuswasRhodopiszooschoon,datiedereHelleenhaarnaamkende.
21Eendervoortreffelijkstelierdichtersderoudheid.Zijneliederengetuigenvaneenvurigengeestenzijn

onberispelijkvanvorm.HetlijdtgeentwijfelofhijheeftzichmetCharaxusookteNaucratisopgehouden.
Vgl.overhemenanderehiergenoemdeGriekschedichters:enz.J.C.SpaklerenJ.Heemskerk.H a n d l .
t o t d e s t u d i e d e r o u d h e i d,enW.Wägner,H e l l a s ,vert.doorJ.C.vanDeventer.
22Dichteres,bekenddoorhareongelukkigeliefdevoorPhaon.J.vanLennepkoosdezelegendetot

onderwerpvooreenzangspel.Grillparzer,vooreendrama.Vanhaarzijnmaartweevolledigeodenen
eenigefragmentenbewaardgebleven.
23AldusgenoemdinhetO.Test.BijdeGriekenheethijApriësenUaphris;opzijnnaamschildin

hiëroglyphenUah-ph-ra-het.Hijbehoordetotde26edynastieenregeerdevan588–569.
24Hijheetopdenaamschilden(cartouches)Aahmes,d.i.jongemaan.ZijnbijnaamwasSe-Net,d.i.zoon

vanNeith.Zijnnaamvindtmeno.a.opeenmonoliet-tempeltjevanroodgranietinhetmuseumteLeiden.
25Eenbekendspreekwoordderoudheid,ontleendaandegevaarlijkerotsendraaikolkindezeeëngte

tusschenItaliëenSicilië.
26Ongerijmdvoorzooverremenoordeeldenaardeuiterlijkevormen.DewijsheidderEgyptischepriesters

werdechterdoordeGriekenzeergewaardeerd.DeNieuw-Platonischewijsgeerenhebbendaaraanveel
ontleend.
27HettegenwoordigeMarseille,omstreeks600v.Chr.doorPhocaeërsgesticht.
28InEgyptebestondeenstrengepolitie.Amasiszouzichtenopzichtevanhareorganisatiezeer

verdienstelijkhebbengemaakt.Mennaminditcorpsbijvoorkeurvreemdelingenop,gelijkuittalrijke
opschriftenenpapyrussenblijkt.
29Kortvóorhettijdperk,waarindezegeschiedenisaanvangt,haddenPisistratusvanAthene,Polycratesvan

SamosenLygdamisvanNaxosdeheerschappijvandenadeldoenvallen,enzichmeestergemaaktvanhet
bestuur.
30Vgl.Becker,C h a r i k l e s ,I,Pl.1,bl.166–205.
31OverdeberoemdeplastischekunstderAeginetenkanmenoordeelennaardegroepenuitdengevelvan

denAthene-tempelopAegina,doorThorwaldsengerestaureerdennaardeglyptotheekteMunchen
overgebracht.AfgietselsvindtmenophetmuseumteLeiden.
32EenehoutsoortafkomstiguitdeoasevanJupiter-AmonindeLibyschewoestijn.Hetwaszookostbaar,

datCiceroongeveer96,000guldenbetaaldevooreenetafelvandithout.Egyptischestoelenvindtmeninde
museateLeiden.
33Eenesoortvancither.


34Oliegeperstuitdevruchtenvandenwonderboom(ricinuscommunis).DeEgyptenaarsnoemdendeolie,

diezijgebruiktenomtebranden,enzichtezalven,enmisschienookdenboom“kiki.”
35ReedsSalomolietwagensenpaardeninEgyptekoopen.(1Kon.X,28v.);eenpaardkostteongeveer

135,eenwagen540gulden.PaardenenwagenskomenopEgyptischemonumentenveelvuldigvoor.
36NaamderpriesteresteDelphi,diehetorakeluitsprak.
37beroemdeGriekschewijsgeeren.Vgl.SpaklerenHeemskerk,enWägner.
38MenherinnerezichSchillerslied.“DieKranichedesIbycus.”
39StadinBeneden-Italië,beruchtwegenshareweelderigelevenswijze.Eenzwelger,eenlekkerbekwerd

daaromeenSybarietgenoemd.
40Hetonderkleed,eensoortvanhemd.
41Eenbijnaam,dienmenApollogaf,omzijnedubbelzinnigeduistereorakelspreuken.