Bài 13. Ảnh hưởng của môi trường lên sự biểu hiện kiểu gen

Trường THPT Ngọc Hồi Sinh học 12
Tuần: 09 Ngày soạn: 03/10/2009
TPP: 13 Ngày dạy: …/10/2009
Bài 13. ẢNH HƯỞNG CỦA MÔI TRƯỜNG LÊN SỰ
BIỂU HIỆN CỦA GEN.
I. Mục tiêu:
1. Kiến thức: Qua tiết này học sinh phải
- Nêu ra được mối quan hệ giữa KG và môi trường trong việc hình thành kiểu hình.
- Trình bày được thế nào là mức phản ứng và cách xác định mức phản ứng
2. Kỹ năng: Rèn luyện kỹ năng nghiên cứu khoa học: quan sát thu thập số liệu, đưa ra giả
thuyết, làm thí nghiệm chứng minh để chấp nhận hay bác bỏ giả thuyết đã nêu
3. Thái độ: thấy được mối qua hệ giữa kiểu gen, môi trường trong sự hình thành tính trạng của
cơ thể sinh vật rút ra ý nghĩa của mối quan hệ đó trong sản xuất và đời sống.
II. Chuẩn bị của Thầy và Trò:
- Tranh vẽ H13 sgk.
- Phiếu học tập.
III. Tổ chức các hoạt động dạy học:
1. Ổn định tổ chức: (1’)
2. Kiểm tra bài cũ: (7’)
- Nêu các đặc điểm di truyền của tính trạng do gen trên NST X quy định?
- Làm thế nào dể biết được 1 bệnh nào đó ở người là do gen lặn trên NST X hay do gen
trên NST thường quy định?
3. Bài mới: (30’)
HOẠT ĐỘNG CỦA THẦY VÀ TRÒ NỘI DUNG
Hoạt động 1. Tìm hiểu về mối quan hệ
giữa gen và tính trạng:
Học sinh đọc mục I sgk và thảo luận nhóm
để trả lời câu hỏi:
- Nêu mqhệ giữa gen và tính trạng?
- Sự biểu hiện ra tính trạng của gen có chịu
tác động của các yếu tố nào không? cho ví

dụ minh họa.
Hoạt động 2. Tìm hiểu về sự tương tác
giữa kiểu gen và môi trường:
Hs đọc mục II sgk, thảo luận và nhận xét về
sự hình thành tính trạng màu lông của thỏ:
- Biểu hiện màu lông thỏ ở các vị trí khác
nhau trên cơ thể phụ thuộc vào những yếu tố
nào? (Chú ý vai trò của KG và MT)
- Nhiệt độ cao có ảnh hưởng đến sự biểu
hiện của gen tổng hợp mêlanin ntn?
- Hãy tìm thêm các ví dụ về mức độ biểu
hiện của KG phụ thuộc vào môi trường? (Ví
dụ cây mũi mác có cùng KG nhưng sống
trong 3 môi trường khác nhau cho ra 3 loại
kiểu hình khác nhau).
Từ những nhận xét trên hãy kết luận về vai
I. MỐI QUAN HỆ GIỮA GEN VÀ TÍNH
TRẠNG:
Gen (ADN) → mARN → Pôlipeptit → Prôtêin
→ Tính trạng.
Quá trình biểu hiện của gen qua nhiều bước nên có
thể bị nhiều yếu tố môi trường bên trong cũng như
bên ngoài chi phối.
II. SỰ TƯƠNG TÁC GIỮA KIỂU GEN VÀ
MÔI TRƯỜNG:
* Ví dụ 1: Thỏ Himalaya có bộ lông trắng muốt toàn
thân, ngoại trừ các đầu mút của cơ thể như tai, bàn
chân, đuôi và mõm có lông màu đen.
→ Giải thích: Những tế bào ở đầu mút cơ thể có
nhiệt độ thấp hơn nên chúng có khả năng tổng hợp

được sắc tố melanin làm cho lông đen.
* Ví dụ 2: Các cây hoa cẩm tú cầu trồng trong môi
trường đất có độ pH khác nhau cho màu hoa có độ
đậm nhạt khác nhau giữa tím và đỏ.
* Ví dụ 3: Ở người bệnh phêninkêtô niệu làm thiểu
năng trí tuệ và hàng loạt những rối loạn khác.
→ Nguyên nhân do 1 gen lặn trên NST thường quy
định gây rối loạn chuyển hoá axit amin
Giáo viên : Nguyễn Thị Thuỷ - Tổ: Sinh học
Trường THPT Ngọc Hồi Sinh học 12
trò của KG và ảnh hưởng của môi trường
đến sự hình thành tính trạng ntn?
Hoạt động 3: Tìm hiểu về mức phản ứng
của kiểu gen:
HS đọc mục III, thảo luận về sơ đồ hình vẽ
mối qua hệ giữa 1 KG với các MT khác nhau
trong sự hình thành các KH khác nhau
Vậy mức phản ứng là gì? Ví dụ minh hoạ.
Mức phản ứng được chia làm mấy loại? Đặc
điểm của từng loại như thế nào?
Giữa tính trạng số lượng và tính trạng chất
lượng thì loại nào có mức phản ứng rộng
hơn? Hãy chứng minh.
( vd: ở gà - Nuôi bình thường: 2kg, lông
vàng
- Nuôi tốt : 2.5kg, lông vàng
- Nuôi rất tốt : 3kg, lông vàng
- Nuôi không tốt: 1kg
→ chế độ dinh dưỡng ảnh hưởng lớn đến P
nhưng ít ảnh hưởng đến màu lông)

Có thể dễ dàng xác định mức phản ứng của
một KG hay không? Vì sao?
Hãy đề xuất 1 phương pháp để xác định
mức phản ứng của một KG
HS thảo luận và trả lời câu lệch sgk? (vì khi
đkiện thời tiết không thuận lợi có thể bị mất
trắng do cùng 1 KG có mpứng giống nhau)
Trong sản xuất chăn nuôi muốn nâng cao
năng suất cần phải làm gì? (mqh giữa các
yếu tố giống, kthuật canh tác và nsuất thu
được)
Thế nào là mền dẻo về kiểu hình?
Quan sát tranh hình 13 sgk thảo luận:
- Hình vẽ thể hiện điều gì? (thể hiện mpứng
của 2 KG khác nhau trong cùng 1 đkiện MT)
- Nhận xét về chiều cao cây của 2 kiểu gen
trong mỗi độ cao nước biển?
- Vậy mức độ mềm dẻo phụ thuộc vào yếu tố
nào? (KG)
=> Sự mềm dẻo về KH của mỗi KG có ý
nghĩa gì đối với chính bản thân sinh vật?
=> Con người có thể lợi dụng k/n mềm dẻo
về KH của vn, ct trong sản xuất chăn nuôi
ntn?
phêninnalanin.
III. MỨC PHẢN ỨNG CỦA KIỂU GEN:
1. Khái niệm
Tập hợp các kiểu hình của cùng 1 kiểu gen tương
ứng với các môi trường khác nhau gọi là mức phản
ứng của kiểu gen.

Ví dụ: Con tắc kè hoa
- Trên lá cây: da có hoa văn màu xanh của lá cây
- Trên đá: màu hoa rêu của đá
- Trên thân cây: da màu hoa nâu
2. Đặc điểm:
- Mỗi kiểu gen có mức phản ứng khác nhau trong
các môi trường sống khác nhau..
- Kiểu gen có hệ số di truyền thấp → tính trạng có
mức phản ứng rộng; thường là các tính trạng số
lượng (năng suất, sản lượng trứng...)
- Kiểu gen có hệ số di truyền cao → tính trạng có
mức phản ứng hẹp thường là các tính trạng chất
lượng (Tỷ lệ P trong sữa hay trong gạo...)
3.Phương pháp xác định mức phản ứng:
Để xác định mức phản ứng của 1KG cần phải tạo ra
các cá thể sv có cùng 1 KG, với cây sinh sản sinh
dưỡng có thể xác định MPU bằng cách cắt đồng loạt
cành của cùng 1 cây đem trồng và theo dõi đặc điểm
của chúng.
4. Sự mềm dẻo về kiểu hình:
Hiện tượng một kiểu gen có thể thay đổi kiểu hình
trước những điều kiện môi trường khác nhau gọi là
sự mềm dẻo về kiểu hình.
- Do sự tự điều chỉnh về sinh lí giúp sinh vật thích
nghi với những thay đổi của môi trường.
- Mức độ mềm dẻo về kiểu hình phụ thuộc vào KG.
- Mỗi kiểu gen chỉ có thể điều chỉnh kiểu hình của
mình trong 1 phạm vi nhất định
4. Củng cố: (5’)
(Giáo viên phát phiếu TNKQ cho học sinh hoặc dùng bảng phụ ghi câu hỏi TNKQ)

Hãy khoanh tròn vào đáp án đúng nhất:
Câu 1. ADN ngoài nhân có ở những bào quan
Giáo viên : Nguyễn Thị Thuỷ - Tổ: Sinh học
Trường THPT Ngọc Hồi Sinh học 12
A. plasmit, lạp thể, ti thể.*
B. nhân con, trung thể.
C. ribôxom, lưới nội chất.
D. lưới ngoại chất, lyzôxom.
Câu 2. Khi nghiên cứu di truyền qua tế bào chất, kết luận rút ra từ kết quả khác nhau giữa lai
thuận và lai nghịch là
A. nhân tế bào có vai trò quan trọng nhất trong sự di truyền.
B. cơ thể mẹ có vai trò quyết định các tính trạng của cơ thể con.
C. phát hiện được tính trạng đó do gen trong nhân hay do gen trong tế bào chất.*
D. tế bào chất có vai trò nhất định trong di truyền.
Câu 3. Lai thuận và lai nghịch đã được sử dụng để phát hiện ra quy luật di truyền
A. tương tác gen, trội lặn không hoàn toàn.
B. tương tác gen, phân ly độc lập.
C. liên kết gen trên NST thường và trên NST giới tính hay di truền qua tế bào chất.*
D. trội lặn hoàn toàn, phân ly độc lập.
Câu 4. Kết quả của phép lai thuận nghịch khác nhau theo kiểu đời con luôn có kiểu hình giống mẹ thì
gen quy định tính trạng đó
A. nằm trên NST thường.
B. nằm trên NST giới tính.
C. nằm ở ngoài nhân.*
D. có thể nằm trên NST thường hoặc NST giới tính.
Câu 5. Những ảnh hưởng trực tiếp của điều kiện sống lên cơ thể có thể tạo ra biến dị
A. không di truyền. B. tổ hợp. C. đột biến. D. di truyền.
Câu 6. Kiểu hình của cơ thể là kết quả của
A. sự tương tác giữa kiểu gen với môi trường.*
B. sự truyền đạt những tính trạng của bố mẹ cho con cái.

C. quá trình phát sinh đột biến.
D. sự phát sinh các biến dị tổ hợp.
Câu 7. Mức phản ứng là
A. khả năng sinh vật có thể có thể phản ứng trước những điều kiện bật lợi của môi trường.
B. mức độ biểu hiện kiểu hình trước những điều kiện môi trường khác nhau.
C. giới hạn thường biến của một kiểu gen hay nhóm gen trước môi trường khác nhau.*
D. khả năng biến đổi của sinh vật trước sự thay đổi của môi trường.
Câu 8. Yếu tố quy định mức phản ứng của cơ thể là
A. điều kiện môi trường.
B. thời kỳ sinh trưởng.
C. kiểu gen của cơ thể.*
D. thời kỳ phát triển.
5. Hướng dẫn học sinh học ở nhà: (2’)
- Trả lời các câu hỏi và làm bài tập cuối bài.
- Chuẩn bị nguyên liệu cho tiết thực hành.
V. Rút kinh nghiệm:
Giáo viên : Nguyễn Thị Thuỷ - Tổ: Sinh học