Loại hình nhân vật biểu tượng trong tác phẩm của franz kafka

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
--------------------------------------

LÊ NGỌC SƠN

XÂY DỰNG HỆ THỐNG TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA CÁN BỘ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC QUẢN LÝ

HÀ NỘI, NĂM 2010


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
--------------------------------------

LÊ NGỌC SƠN

XÂY DỰNG HỆ THỐNG TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA CÁN
BỘ TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI

CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ
MÃ SỐ: 60 34 72

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC QUẢN LÝ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. VŨ CAO ĐÀM

HÀ NỘI, NĂM 2010


MỤC LỤC
MỤC LỤC ......................................................................................................... i
LỜI NÓI ĐẦU ................................................................................................. 1
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................ 2
PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................. 3
1. Tên đề tài ............................................................................................... 3
2. Lý do nghiên cứu .................................................................................. 3
3. Lịch sử nghiên cứu ................................................................................ 5
4. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................. 9
6. Vấn đề nghiên cứu .............................................................................. 10
7. Giả thuyết nghiên cứu ......................................................................... 11
8. Phương pháp nghiên cứu .................................................................... 11
9. Luận cứ................................................................................................ 12
10. Giới thiệu cấu trúc của luận văn ....................................................... 14
PHẦN NỘI DUNG ........................................................................................ 15
Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN....................................................................... 15
I. NGHIÊN CỨU KHOA HỌC .............................................................. 15
1. Khái niệm nghiên cứu khoa học .................................................................. 15
2. Đặc điểm của nghiên cứu khoa học ............................................................ 15
II. ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ............................................ 18
1. Đánh giá nghiên cứu khoa học ................................................................... 18
2. Đánh giá kết quả nghiên cứu ...................................................................... 19
III. TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ ..................................................................... 24
1. Khái niệm tiêu chí ....................................................................................... 24
i

2. Khái niệm đánh giá ..................................................................................... 24
IV. CHỨC NĂNG NGHIÊN CỨU KHOA HỌC .................................. 25
1. Khái niệm chức năng................................................................................... 25
2. Chức năng nghiên cứu khoa học trong các trường đại học ....................... 25
* Kết luận chương ................................................................................... 28
Chƣơng 2. THỰC TRẠNG NGHIÊN CỨU KHOA HỌC VÀ ĐÁNH GIÁ
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC ....................................................................... 30
I/ CÔNG TÁC NGHIÊN CỨU KHOA HỌC Ở TRƯỜNG ĐHSP HÀ NỘI
................................................................................................................. 30
1. Tình hình chung về nghiên cứu khoa học ở ĐHSP Hà Nội ........................ 30
2. Những mặt hạn chế của nghiên cứu khoa học ............................................ 33
II. CÔNG TÁC ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU KHOA HỌC 33
1. Những hạn chế trong công tác đánh giá NCKH nói chung ........................ 33
2. Những hạn chế trong công tác đánh giá NCKH ở ĐHSP Hà Nội .............. 36
3. Nguyên nhân hạn chế của công tác đánh giá chất lượng KQNC ở ĐHSP
Hà Nội ............................................................................................................. 40
* Kết luận chương ................................................................................... 47
Chƣơng 3. XÂY DỰNG CÁC TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ CHẤT LƢỢNG
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC ....................................................................... 49
I/ QUAN ĐIỂM VỀ ĐÁNH GIÁ ........................................................... 49
1. Quan điểm về đánh giá KQNC.................................................................... 49
2. Quan điểm về đánh giá chất lượng KQNC ................................................. 50
II/ QUAN ĐIỂM VỀ TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ ........................................ 50
1. Tiếp cận phân tích ....................................................................................... 50
* Bảng phân hạng đánh giá đề tài, luận văn .................................................. 53
2. Tiếp cận tổng hợp ........................................................................................ 55
III/ KẾT QUẢ PHỎNG VẤN VÀ ĐIỀU TRA VỀ TIÊU CHÍ ĐÁNH
GIÁ KQNC ............................................................................................. 56
ii

1. Quan điểm chung ........................................................................................ 56
2. Theo đặc điểm của nghiên cứu khoa học .................................................... 63
3. Theo tiếp cận logic của NCKH ................................................................... 65
4. Theo tiếp cận tổng hợp ................................................................................ 69
* Đề xuất tiêu chí đánh giá chất lượng KQNC ....................................... 72
* Chỉ tiêu chuẩn mực .............................................................................. 74
IV/ KẾT QUẢ ÁP DỤNG BỘ TIÊU CHÍ MỚI VÀO ĐÁNH GIÁ
THỬ NGHIỆM CÁC KQNC ............................................................... 76
*Kết luận chương .................................................................................... 77
KẾT LUẬN .................................................................................................... 79
1. Các kết quả đạt được ........................................................................... 79
2. Những vấn đề tồn tại cần tiếp tục nghiên cứu .................................... 80
KHUYẾN NGHỊ ............................................................................................ 82
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 83
I. Một số văn bản pháp quy liên quan đến khoa học và công nghệ ........ 83
II. Sách tham khảo .................................................................................. 83
III. Một số địa chỉ Internet ...................................................................... 85
PHỤ LỤC ....................................................................................................... 86

iii


LỜI NÓI ĐẦU

Đất nước đang trong tiến trình hội nhập quốc tế trên mọi lĩnh vực,
đòi hỏi từng lĩnh vực phải có những bước đột phá. Trong đó, nâng cao chất
lượng nghiên cứu khoa học ngang tầm quốc tế đã và đang là một yêu cầu
cấp thiết mà Đại học Sư phạm Hà Nội cũng không phải là ngoại lệ . Trước

yêu cầu mang tính thực tiễn đó đã gợi ý cho chúng tôi chọn đề tài này.
Trong khuôn khổ của một luận văn cao học, tác giả xin đề xuất một
số vấn đề nghiên cứu nhỏ trong quá trình nghiên cứu hoàn thiện hệ thống
tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học đó là: những chỉ báo để nhận
dạng tính mới và cấu trúc logic của kết quả nghiên cứu mà chúng tôi cho là
điều kiện tiên quyết trong việc nhận dạng chất lượng của một kết quả
nghiên cứu khoa học.
Vì nhiều lý do khách quan và chủ quan, nghiên cứu không tránh khỏi
những thiếu sót nhất định. Do vậy, chúng tôi cho rằng đây mới chỉ được coi
là những khảo nghiệm ban đầu, rất mong nhận được ý kiến đóng góp, trao
đổi mang tính học thuật của các đồng nghiệp quan tâm lĩnh vực này, nhằm
nghiên cứu sâu hơn và hoàn thiện kết quả nghiên cứu.
Nghiên cứu đã được thực hiện với sự giúp đỡ, hướng dẫn tận tình
của PGS-TS. Vũ Cao Đàm cùng toàn thể các thầy cô trong Khoa Khoa học
Quản lý - Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc
gia Hà Nội. Nghiên cứu cũng nhận được nhiều sự giúp đỡ nhiệt tình, hiệu
quả của các giảng viên, chuyên gia và đồng nghiệp đã hoặc đang làm việc
trong các tổ chức khoa học mà chúng tôi trưng cầu ý kiến.
Chúng tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới các thầy cô, chuyên gia
và đồng nghiệp về sự giúp đỡ quý báu đó.
TÁC GIẢ

1


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

NCKH

Nghiên cứu khoa học

KH&CN

Khoa học và công nghệ

KQNC

Kết quả nghiên cứu

HQNC

Hiệu quả nghiên cứu

ĐHSP

Đại học Sư phạm

NXB KHKT

Nhà xuất bản Khoa học kỹ thuật

Bộ TT&TT

Bộ Thông tin và Truyền thông

Bộ KH,CN&MT

Bộ Khoa học, Công nghệ và Môi trường

2

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Tên đề tài
Xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá chất lượng kết quả nghiên
cứu khoa học của cán bộ Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
2. Lý do nghiên cứu
Nghiên cứu khoa học là một trong những chức năng, nhiệm vụ cơ
bản của các trường đại học. Bên cạnh việc đổi mới trong phương pháp
giảng dạy và công tác nghiên cứu khoa học được xem như nhiệm vụ hàng
đầu, các trường đại học ngày nay còn chủ động tăng cường hợp tác quốc tế
và chuyển giao công nghệ với các quốc gia trên thế giới, các hoạt động này
là cầu nối góp phần đưa nghiên cứu khoa học Việt Nam hội nhập với
nghiên cứu khoa học thế giới.
Tuy nhiên, công tác nghiên cứu khoa học tại các trường đại học ở
Việt Nam vẫn chưa thực sự được chú trọng. Số lượng công trình nghiên
cứu khoa học được đăng trên các tạp chí khoa học thế giới vẫn còn ít. Theo
số liệu thống kê (trong bài “Chất lượng nghiên cứu khoa học ở Việt Nam
qua chỉ số trích dẫn”) mà tác giả Nguyễn Văn Tuấn và Nguyễn Đình
Nguyên đã sử dụng hệ thống “Web of Science” của Viện Thông tin Khoa
học (Institute of Scientific Information) để thu thập, thì trong vòng 10 năm
(1996 – 2005), Việt Nam chỉ có 3456 bài báo khoa học đăng trên các tập
san khoa học quốc tế. Khi so sánh với các nước trong khu vực như: Thái
lan (14549 bài); Malaysia (9742 bài); Singapore (45633 bài) và Philippin
(3901 bài)... cho thấy công suất khoa học ở nước ta thuộc hàng thấp nhất.
Đó là một thực trạng đáng lo ngại để Việt Nam cần nhìn lại mình.

3

Để tạo bước đột phá mới trong giáo dục và đào tạo, Bộ Giáo dục và
Đào tạo đã đề ra mục tiêu: “Các trường đại học, cao đẳng phải có sự đột
phá trong nghiên cứu khoa học và coi đó là nhiệm vụ chiến lược trong quá
trình phát triển của mình”.
Trước yêu cầu của vấn đề đổi mới giáo dục hiện nay, trong bối cảnh
đất nước ta đang hội nhập quốc tế sâu rộng trên mọi lĩnh vực. Đòi hỏi các
trường đại học, phải có những chuyển biến căn bản, toàn diện, mang tính
khoa học và thực tiễn cao. Chính vì vậy, thực hiện tốt chức năng và nâng
cao chất lượng nghiên cứu khoa học đã và đang là một yêu cầu cấp thiết và
một hệ thống tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu mang tính khoa học,
chính xác và thống nhất có một ý nghĩa hết sức quan trọng, nhằm nâng cao
chất lượng của nghiên cứu khoa học.
Đại học Sư phạm Hà Nội là một trường có bề dày truyền thống về
đào tạo giáo viên vào bậc nhất của cả nước. Hoạt động nghiên cứu khoa
học của nhà trường cũng là một thế mạnh, đã có nhiều công trình nghiên
cứu có chất lượng khoa học cao được cộng đồng khoa học trong và ngoài
nước ghi nhận. Bên cạnh đó, hợp tác quốc tế của nhà trường cũng được
thúc đẩy và phát triển mạnh mẽ, chỉ trong vòng 5 năm gần đây nhà trường
đã có gần 60 chương trình, dự án nghiên cứu khoa học có sự tham gia của
các nhà khoa học nước ngoài.
Tuy nhiên, khoảng cách trình độ nghiên cứu khoa học giữa các nhà
khoa học đầu ngành và đội ngũ kế cận còn khá xa, các đề tài có chất lượng
chỉ tập trung vào một số nhà khoa học đã có tên tuổi trong một số ngành
khoa học nhất định. Kết quả nghiên cứu của đội ngũ cán bộ trẻ đã thể hiện
sự yếu kém về kỹ năng nghiên cứu khoa học, chất lượng chưa cao.. Việc
đánh giá kết quả nghiên cứu còn tuỳ tiện, thiếu tính khoa học, thống nhất,
chịu ảnh hưởng nhiều bởi các “hiện tượng tâm lý xã hội”.

4

Để xây dựng và phát triển (Đại học Sư phạm Hà Nội phạm trọng
điểm của cả nước) thành trường đại học có đẳng cấp quốc tế về trình độ
nghiên cứu khoa học, thì việc xây dựng một hệ thống tiêu chí đánh giá kết
quả nghiên cứu mang tính khoa học, khách quan, thống nhất là việc cần
làm ngay mà trong đó “xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá chất lượng
kết quả nghiên cứu nhóm ngành khoa học xã hội” là rất cần thiết.
Trong khuôn khổ của một luận văn cao học, tác giả xin đề xuất một
số vấn đề nghiên cứu nhỏ trong quá trình nghiên cứu hoàn thiện hệ thống
tiêu chí đánh giá chất lượng kết quả nghiên cứu khoa học đó là: Những tiêu
chí bao gồm các chỉ báo để nhận dạng tính mới và cấu trúc logic của kết
quả nghiên cứu mà chúng tôi cho là điều kiện tiên quyết trong việc nhận
dạng chất lượng của một kết quả nghiên cứu khoa học.
3. Lịch sử nghiên cứu
Trong lịch sử khoa học thế giới, có nhiều tác giả là các nhà khoa học
và các tổ chức khoa học đã nghiên cứu và đưa ra các bộ tiêu chí với các chỉ
báo cụ thể trong việc đánh giá kết quả nghiên cứu của nhiều nhóm ngành
khoa học. Có những hệ thống chỉ báo đòi hỏi kết quả mà người nghiên cứu
phải hết sức nỗ lực mới đạt được, đem lại những giá trị khoa học to lớn.
Song, lĩnh vực nghiên cứu thì vô cùng rộng lớn, địa điểm áp dụng, quan
điểm đánh giá đề tài nghiên cứu khoa học còn rộng lớn hơn. Chính vì vậy,
đánh giá nghiên cứu khoa học hiện nay vẫn là đề tài đang được tranh luận
ngày càng sôi nổi.
Ở Việt Nam, đã có nhiều nhà khoa học có công trình nghiên cứu và
cho công bố về đánh giá nghiên cứu khoa học, như Vũ Cao Đàm, Trần
Ngọc Ca; Nguyễn Tử Qua, Trần Chí Đức v.v..,
Đặc biệt cuốn sách “Đánh giá nghiên cứu khoa học”- NXB KHKTHà Nội 2007 của Vũ Cao Đàm, có thể coi là “cẩm nang” và là cơ sở
phương pháp luận đánh giá nghiên cứu khoa học, trong đó khẳng định
5

“đánh giá kết quả nghiên cứu là một công việc hết sức cần thiết trong tổ
chức nghiên cứu khoa học. Điều quan trọng trước hết là cần phải đánh giá
để hiểu được giá trị đích thực của kết quả nghiên cứu, sau đó là xem xét ý
nghĩa ứng dụng”1 và trong những lần được làm việc trực tiếp với Ông,
chúng tôi đã được Ông đưa ra ý kiến: “Việc đánh giá nghiên cứu khoa học
là một việc cần thiết cho công tác nghiên cứu và quản lý khoa học, nhưng
lại là vấn đề rất khó, cho đến nay việc đánh giá vẫn chủ yếu là dựa vào
cảm tính của người đánh giá”.
Mới đây, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ đã ký Quyết định số
19/2007/QĐ-BKHCN ngày 18 tháng 9 năm 2007, quy định đánh giá
nghiệm thu đề tài nghiên cứu khoa học cơ bản trong khoa học tự nhiên,
trong đó đưa ra tiêu chí đánh giá thông qua: (1) Kết quả nghiên cứu; (2)
Kết quả tham gia đào tạo trên đại học; (3) Tiến độ thực hiện đề tài; (4) Tình
hình sử dụng kinh phí.
Trong quyết định này chỉ giới hạn cho các nghiên cứu cơ bản trong
khoa học tự nhiên, trong đó đánh giá kết quả nghiên cứu bằng các công
trình (bài báo, báo cáo khoa học, v.v..) đã công bố, hoặc đã được nhận đăng
(có giấy nhận đăng của ban biên tập tạp chí, của ban tổ chức hội nghị, hội
thảo khoa học, của nhà xuất bản về khoa học kỹ thuật) trên các ấn phẩm
khoa học gồm: Tạp chí khoa học chuyên ngành có uy tín quốc tế hoặc các
tạp chí khoa học quốc gia hàng đầu do hội đồng xác định, v.v.. Đây là tiêu
chí còn gây rất nhiều tranh cãi trong giới khoa học nước nhà.
Ngoài ra, những công trình nghiên cứu của một số tác giả nêu trên
các chí khoa học như Tạp chí Tia Sáng của Bộ Khoa học và Công nghệ
(www.tiasang.com.vn) và các Hội nghị hoa học, đã đề cập rất nhiều vấn đề
của việc đánh giá, hoặc định giá đề tài nghiên cứu khoa học nói chung, các
tác giả đã nêu lên những hạn chế trong công tác đánh giá kết quả nghiên
1

Vũ Cao Đàm, Đánh giá nghiên cứu khoa học,NXB KH&KT, Hà Nội,tr3.
6


cứu khoa học là nguyên nhân ảnh hưởng đến chất lượng nghiên cứu khoa
học, dẫn đến tình trạng nhiều đề tài nghiên cứu khoa học không được áp
dụng vào thực tiễn, đồng thời cũng nêu ra các quan điểm, tiêu chí đánh giá
kết quả nghiên cứu khoa học.
Trong bài viết của Nguyễn Anh Thư, đăng trên tạp chí Bưu chính
viễn thông của Bộ Thông tin và Truyền thông, đã đề cập đến vấn đề đánh
giá và định giá các sản phẩm nghiên cứu ứng dụng như sau:
Tiêu chí đánh giá:
1. Khối lượng và tiến độ thực hiện đề tài;
2. Điểm mới trong kết quả: Sản phẩm khoa học công nghệ đã giải
quyết được những vấn đề lý luận và thực tiễn nào của đời sống kinh tế
xã hội;
3. Tính hiệu quả: khả năng triển khai vào sản xuất kinh doanh và hiệu
quả về kinh tế- xã hội.;
4. Tầm ảnh hưởng của công trình nghiên cứu;
5. Tương quan giữa chi phí nghiên cứu và kết quả nghiên cứu;
6. Tương quan giữa trình độ được đào tạo và kết quả công trình.
Đồng thời tác giả cũng đưa ra ý kiến “Quá trình vận dụng các tiêu chí
nói trên để đánh giá các công trình nghiên cứu khoa học gặp nhiều khó khăn
bởi lẽ các tiêu chí chỉ mang tính chất định tính, phụ thuộc vào quan điểm,
trình độ chuyên sâu của người đánh giá. Bởi vậy, cần thống nhất một số
quan điểm về đánh giá các sản phẩm nghiên cứu khoa học”.2
Quan điểm đánh giá:

2

Bộ TT&TT, Tạp chí Bưu chính Viễn thông, Nguyễn Anh Thư, Vấn đề đánh giá và
định giá sản phẩm nghiên cứu khoa học.
7


- Việc đánh giá cần được định lượng hóa tới mức có thể (quy về hệ
số, thang điểm...) để tránh những nhận định chủ quan.
- Sẽ có những chuẩn đánh giá khác nhau cho các chương trình, các
lĩnh vực khoa học công nghệ (KHCN) khác nhau (giữa nghiên cứu giải
pháp hữu ích), (nghiên cứu phát triển R-D và sản xuất thử nghiệm).
- Không hành chính hóa việc đánh giá các sản phẩm khoa học công
nghệ, tức là không định mức cho các sáng tạo KHCN.
- Để tiến tới định lượng trong khi đánh giá, đã có một số tác giả đề
xuất các công thức toán học, trong đó tử số của biểu thức bao gồm các yếu
tố về thành quả trừ đi các yếu tố khiếm khuyết, mẫu số của biểu thức là các
yếu tố về chi phí (vật chất và thời gian).
Tuy nhiên, giá trị của mỗi một yếu tố trong biểu thức nói trên còn
phụ thuộc vào hướng dẫn và thang điểm của cơ quan quản lý đề tài. Bởi
vậy, để có thể tiến tới đánh giá định lượng công trình nghiên cứu khoa học
thì quá trình đánh giá cần được không ngừng đổi mới và hoàn thiện.
Quan điểm định lượng hoá trong đánh giá sản phẩm nghiên cứu mà
tác giả Nguyễn Anh Thư đưa ra cũng được thể hiện tại một số tổ chức khoa
học khác, ví dụ: trong “Phiếu đánh giá nghiệm thu cấp bộ đề tài khoa học
và công nghệ cấp bộ”, người đánh giá sẽ cho điểm của 8 nội dung đã được
định mức sẵn; hay trong bài phát biểu của Mai Trọng Nhuận – Đại học
Quốc gia Hà Nội (tại Hội nghị Tổng kết Khoa học Công nghệ của
ĐHQGHN năm 2007, ngày 03/01/2008) cũng đưa ra các tiêu chí đánh giá
hoạt động khoa học công nghệ bao gồm 12 tiêu chí.
Khi bàn về đánh giá đề tài nghiên cứu khoa học ở nước ta, Hoàng

Xuân Long - Viện Nghiên cứu Chiến lược và Chính sách KH&CN Bộ
KH,CN&MT lại cho rằng phương thức đánh giá nghiệm thu các đề tài
nghiên cứu KH&CN ở nước ta đã bộc lộ nhược điểm: “Tóm lại, phương

8


thức đánh giá nghiệm thu đề tài KH&CN hiện hành không chỉ giản đơn
bị vô hiệu hóa, mà sự hiện diện của nó còn đang gây nên những rối loạn
liên quan đến nhiều mặt của hoạt động KH&CN. Vấn đề đặt ra là cần
thay đổi cách thức đánh giá đề tài KH&CN như thế nào?”3
Thực tiễn tại các trường hiện nay cho thấy, còn nhiều nhận xét, đánh
giá của các hội đồng khoa học còn chung chung, chưa đi sâu phân tích đầy
đủ mọi khía cạnh cụ thể về nội dung và chất lượng của kết quả nghiên cứu
khoa học. Đánh giá kết quả nghiên cứu đều thông qua hoạt động đánh giá
của một hội đồng khoa học. Do đó, chất lượng của công tác đánh giá phụ
thuộc điều kiện, cách làm việc và cơ cấu của hội đồng đánh giá; phụ thuộc
trình độ chuyên môn, tinh thần, ý thức trách nhiệm của các thành viên trong
hội đồng. Những ảnh hưởng của “hiện tượng tâm lý xã hội” là khó tránh
khỏi, cần phải được hạn chế bởi một hệ thống tiêu chí đánh giá kết quả
mang tính khoa học, khách quan và thống nhất.
Để xây dựng và áp dụng được một hệ thống tiêu chí đánh giá kết quả
nghiên cứu mang tính phổ quát cho từng lĩnh vực khoa học là một quá trình
khó khăn, đòi hỏi sự đồng thuận lớn về quan điểm trong đánh giá. Song, lợi
ích khoa học của nó là không hề nhỏ.
Theo quan điểm của chúng tôi, trước hết cần vận dụng những quan
điểm cơ bản trong cuốn “Đánh giá nghiên cứu khoa học”- NXB KHKTHà Nội 2007, Vũ Cao Đàm làm cơ sở để xây dựng hệ thống tiêu chí đánh
giá chất lượng của kết quả nhiên cứu trong trường đại học.
4. Mục tiêu nghiên cứu
Xây dựng một hệ thống tiêu chí nhận dạng được chất lượng của kết

quả nghiên cứu, hạn chế được ảnh hưởng của các “hiện tượng tâm lý xã
hội”, làm cơ sở để nghiệm thu đề tài nghiên cứu thuộc nhóm ngành khoa
3

Hoàng Xuân Long, Bàn về đánh giá đề tài nghiên cứu khoa học ở nước ta,

9


học xã hội và từ đó nâng cao chất lượng của hoạt động nghiên cứu khoa
học, phục vụ công tác đào tạo bậc cao và sự phát triển của nhà trường.
Tổng kết, rút kinh nghiệm, hoàn thiện và từng bước thể chế hoá các tiêu chí
trong đánh giá chất lượng kết quả nghiên cứu nhóm ngành khoa học xã hội
tại các trường đại học.
5. Phạm vi nghiên cứu
Nghiên cứu các tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu thuộc nhóm
ngành khoa học xã hội của trường Đại học Sư phạm Hà Nội và một số
trường thành viên của Đại học Quốc Gia Hà Nội.
- Đối tượng khảo sát là các chuyên gia, cán bộ, giảng viên.
- Về thời gian: Khảo sát qua các đề tài nghiên cứu trong 5 năm trở lại đây.
* Mẫu khảo sát
Khảo sát việc đánh giá các kết quả nghiên cứu khoa học thuộc nhóm
ngành khoa học xã hội của trường Đại học Sư phạm Hà Nội.
Phỏng vấn sâu 10 chuyên gia (đã từng là thành viên của hội đồng
khoa học).
tham gia đánh giá và nghiên cứu khoa học.
Gửi 100 phiếu điều tra (bảng hỏi) đến các cán bộ giảng viên trường
Đại học Sư phạm Hà Nội.
Trên cơ sở đó, tổng hợp các nội dung cần đánh giá một kết quả
nghiên cứu, đề xuất các tiêu chí và thực nghiệm đánh giá để nhận dạng chất

lượng của một kết quả nghiên cứu thuộc nhóm ngành khoa học xã hội.
6. Vấn đề nghiên cứu
Hệ thống tiêu chí đánh giá chất lượng kết quả nghiên cứu thuộc
nhóm ngành khoa học xã hội tại trường Đại học Sư phạm Hà Nội bao gồm
những nội dung gì?
10


7. Giả thuyết nghiên cứu
Hệ thống tiêu chí đánh giá chất lượng kết quả nghiên cứu nhóm
ngành khoa học xã hội bao hàm những nội dung để nhận dạng chất lượng
của kết quả nghiên cứu và phải dựa trên các nguyên tắc cụ thể sau:
1. Hệ thống tiêu chí nhất thiết phải đạt được hiệu quả trong phân tích và
làm rõ cấu trúc logic của kết quả nghiên cứu.
2. Có bảng đánh giá những mức độ khác nhau (lượng hóa) các chỉ tiêu
đánh giá định tính.
3. Xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá mới phải phù hợp với bối cảnh,
đặc điểm riêng của nhà trường.
Áp dụng hệ thống tiêu chí mới vào đánh giá chất lượng kết quả
nghiên cứu sẽ khắc phục được những ảnh hưởng bởi “các hiện tượng tâm
lý xã hội”, nhận dạng và nâng cao được chất lượng nghiên cứu nhóm ngành
khoa học xã hội trong nhà trường đại học.
8. Phƣơng pháp nghiên cứu
Các phương pháp được áp dụng trong nghiên cứu:
- Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Các tiêu chí, quan điểm đánh giá
nghiên cứu khoa học trong các trường đại học, cao đẳng, các tổ chức khoa
học trong nước và quốc tế. Các chủ trương chính sách của Đảng và Nhà
nước có liên quan đến đánh giá nghiên cứu khoa học.
- Phương pháp phi thực nghiệm: Điều tra bằng phiếu hỏi; Phương
pháp phỏng vấn: Phỏng vấn các nhà quản lý, nghiên cứu khoa học, cán bộ,

giảng viên tại các trường đại học.
- Phương pháp chuyên gia: Tổ chức hội thảo, phỏng vấn sâu, trưng
cầu ý kiến chuyên gia về hệ thống tiêu chí mới được xây dựng.
- Phương pháp thực nghiệm: Sau khi xây dựng hệ thống tiêu chí đánh

11


giá nghiên cứu, áp dụng vào thực tiễn triển khai đánh giá thử một số đề tài.
9. Luận cứ
* Luận cứ lý thuyết:
- “Kết quả nghiên cứu khoa học là những thông tin – tri thức. Có thể
đó là tri thức mới về các quy luật của sự vật hoặc hiện tượng; có thể đó là
những giải pháp mới, công nghệ mới hoặc vật liệu mới..”
- “Kết quả nghiên cứu là sản phẩm được tạo ra trong hoạt động
nghiên cứu khoa học. Bản chất kết quả nghiên cứu là những thông tin về
bản chất của sự vật – đối tượng nghiên cứu”.4
- Hệ thống tiêu chí đánh giá nghiên cứu khoa học bao gồm các chỉ
tiêu đánh giá chất lượng kết quả nghiên cứu và các chỉ tiêu đánh giá về
hiệu quả nghiên cứu. "Đánh giá kết quả nghiên cứu là một công việc hết
sức cần thiết trong tổ chức nghiên cứu khoa học", "Đánh giá để hiểu được
giá trị đích thực của kết quả nghiên cứu, sau đó là xem xét ý nghĩa ứng
dụng".
- “Giá trị của kết quả nghiên cứu có thể hiểu là mức độ quan trọng
trong tính hữu ích về số lượng và chất lượng của những thông tin chứa
đựng trong kết quả nghiên cứu đó”.
- “ Đánh giá (Evaluation) là sự xem xét, so sánh về mặt số lượng và
chất lượng của một sự vật so với một sự vật khác được chọn làm chuẩn.
Trong tiếng Việt khái niệm đánh giá được sử dụng trong một số trường hợp
sau:

+ Xem xét một công việc sau khi đã hoàn tất, xem xét mức độ đạt yêu
cầu so với đã dự kiện ban đầu.
+ Xem xét một con người theo một tiêu chẩn đã đạt ra.

4

Vũ Cao Đàm, Sđd, tr.89
12


+ Xem xét một đề tài nghiên cứu về mặt số lượng và chất lượng kết
quả nghiên cứu, hiệu quả nghiên cứu, đồng thời là cơ sở để xem xét có
nghiệm thu kết quả nghiên cứu hay không”.
- “Đánh giá kết quả nghiên cứu là lượng định giá trị của kết quả
nghiên cứu. Khi đánh giá kết quả nghiên cứu, người ta lượng định cả giá
trị trong và cả giá trị ngoài. Tuy nhiên, trong khuôn khổ quản lý một đề tài
nghiên cứu trong các nhà trường nói chung và các tổ chức R&D nói riêng,
người ta đòi hỏi lượng định giá trị trong là chủ yếu”.5
- Tiêu chí (Criterion) là các tiêu chuẩn dùng để kiểm định hay để
đánh giá một đối tượng, mà bao gồm các yêu cầu về chất lượng, mức độ,
hiệu quả, khả năng, tuân thủ các quy tắc và quy định kết quả cuối cùng và
tính bền vững của các kết quả đó. (Từ điển Wikipedia Tiếng Việt).
Để nâng cao được chất lượng của kết quả nghiên cứu khi thực hiện
chức năng nghiên cứu khoa học trong nhà trường đại học, trước hết cần có
một hệ thống tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu mang tính khoa học,
thống nhất và mang tầm quốc tế. Đó là các chuẩn mực để thực hiện đánh
giá kết quả nghiên cứu.
* Luận cứ thực tế:
- Xuất phát từ yêu cầu mục tiêu mà Bộ Giáo dục và Đào tạo đề ra
cho các trường đại học và cao đẳng là phải đột phá trong nghiên cứu khoa

học và coi đây là nhiệm vụ chiến lược trong quá trình phát triển.
- Nhu cầu nâng cao chất lượng nghiên cứu khoa học, giải quyết
những vấn đề cấp thiết trong quá trình đánh giá kết quả nghiên cứu để hình
thành nên hệ thống tiêu chí đánh giá chất lượng kết quả nghiên cứu nhóm
ngành khoa học xã hội xã hội mang tính chuẩn mực.
- Cần áp dụng các tiêu chí vào công tác đánh giá, nghiệm thu đề tài
5

Vũ Cao Đàm, Sđd, tr77; tr.93.
13


để thực hiện chức năng nghiên cứu khoa học tại trường đại học. Nâng trình
độ nghiên cứu khoa học ở trường đại học lên tầm quốc tế, khẳng định uy
tín, đẳng cấp và phục vụ đào tạo bậc cao trong bối cảnh hội nhập.
10. Giới thiệu cấu trúc của luận văn
Luận văn gồm ba phần chính là:
Phần I. Mở đầu trình bày lý do chọn đề tài, lịch sử nghiên cứu, ý
nghĩa lý luận và thực tiễn, mục tiêu, phạm vi, câu hỏi và giả thuyết nghiên
cứu cũng như các phương pháp nghiên cứu được áp dụng và giới thiệu cấu
trúc của luận văn.
Phần II. Nội dung chính gồm 3 chương là:
Chương 1. Cơ sở lý luận
Chương 2. Thực trạng việc đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học (nói
chung và nhóm ngành khoa học xã hội nói riêng) tại trường Đại học Sư
phạm Hà Nội.
Chương 3. Xây dựng các tiêu chí đánh giá chất lượng kết quả nghiên
cứu khoa học tại trường Đại học Sư phạm Hà Nội.
Phần kết luận và khuyến nghị: Trình bày kết luận nghiên cứu và các
khuyến nghị đối với Nhà nước, các trường đại học và những người làm khoa

học trong việc xây dựng các tiêu chí đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học
nói chung.

14


PHẦN NỘI DUNG
Chƣơng 1.
CƠ SỞ LÝ LUẬN

I. NGHIÊN CỨU KHOA HỌC
1. Khái niệm nghiên cứu khoa học
Nghiên cứu khoa học là sự phát hiện bản chất sự vật, phát triển nhận
thức khoa học về thế giới, hoặc là sáng tạo phương pháp mới và phương
tiện kỹ thuật mới để làm biến đổi sự vật, phục vụ cho mục đích hoạt động
của con người.“Về mặt thao tác, nghiên cứu khoa học là quá trình hình
thành và chứng minh luận điểm khoa học về một sự vật, hoặc hiện tượng
cần khám phá”.
2. Đặc điểm của nghiên cứu khoa học
Để đánh giá một cách khách quan, chính xác một đề tài nghiên cứu
khoa học, chúng tôi quan tâm đến các đặc điểm của nghiên cứu khoa học
do Vũ Cao Đàm đưa ra. Cụ thể:
a) Tính mới: Luôn hướng tới những phát hiện mới hoặc sáng tạo mới.
Hoạt động NCKH là một loại lao động trí óc mang tính sáng tạo, đặc
điểm nổi bật của nó là ở tính sáng tạo, thể hiện ở chỗ không lặp lại những nội
dung đã được biết trước đó, có những nét riêng so với nội dung nghiên cứu
tương tự đã được thực hiện trước đó, là điểm cơ bản nhất phân biệt nó với lao
động sản xuất bình thường.
Quá trình NCKH là quá trình mà tri thức vận động từ không đến có,
đi tìm cái chưa biết, từ ít đến nhiều, từ ý tưởng đơn lẻ đến hệ thống lý

thuyết, từ lý luận đến thực tiễn... NCKH và sáng tạo có mối liên hệ mật
thiết với nhau, quá trình NCKH là quá trình sáng tạo ra cái mới.

15


Do vậy, đánh giá NCKH cần đặc biệt chú trọng đánh giá được tính
mới, nó thể hiện tính khoa học của đề tài, đồng thời thể hiện năng lực, sức
sáng tạo của người nghiên cứu.
b) Tính tin cậy: Một KQNC phải có năng kiểm chứng lại nhiều lần
với những kết quả thu được hoàn toàn giống nhau trong những điều kiện,
nhân tố và phương tiện thực hiện đã được chỉ ra.
Đặc điểm này loại bỏ hoàn toàn những kết quả không trung thực, có
tính nhào nặn hoặc ngẫu nhiên.
c) Tính thông tin: Là đặc trưng của sản phẩm khoa học, đó là những
thông tin về quy luật vận động của sự vật, về quy trình công nghệ và các
tham số đi kèm quy trình đó.
Mọi sản phẩm của nghiên cứu khoa học đều mang tính thông tin. Đó
là những thông tin về quy luật vận động của sự vật, về quy trình công nghệ,
tính năng sản phẩm mới...
d) Tính khách quan: Được xem là một chuẩn mực giá trị của nghiên
cứu khoa học và của bản thân người nghiên cứu. Nó trái ngược với những
nhận định vội vã, những kết luận mang nặng cảm tính mà thiếu xác nhận
của những chứng cứ khoa học.
e) Tính rủi ro: Quá trình khám phá bản chất sự vật và sáng tạo sự vật
mới do đó có thể thành công mà cũng có thể thất bại. Tuy nhiên, tỷ lệ
không thành công trong nghiên cứu thường là khá lớn. Trong hoạt động
khoa học thất bại cũng được xem là một kết quả có ý nghĩa khoa học quan
trong, vì đó là bài học cho người nghiên cứu đi sau.
* Hiểu được đặc thù này khi đánh giá NCKH, cần phải có cái nhìn

khách quan, không định kiến hoặc nhạo báng người nghiên cứu thất bại.
f) Tính kế thừa: Mỗi nghiên cứu phải kế thừa các kết quả nghiên cứu

16


trong các lĩnh vực khoa học khác nhau rất xa. Tính kế thừa có một ý nghĩa
quan trọng về mặt phương pháp luận nghiên cứu.
Lao động sáng tạo tri thức thường xuất phát từ sự kế thừa của những
người đi trước để phát triển tri thức mới. Những tri thức mới mà thế hệ
đương thời tạo ra cũng sẽ được người khác hoặc thế hệ sau kế thừa, phát
triển. Cứ như vậy, hoạt động khoa học sản sinh ra tri thức, là một quá trình
liên tục, bổ sung, tích lũy vào kho tàng tri thức của nhân loại. Mặt khác, từ
đó có thể thấy rằng hoạt động NCKH cần được tiến hành liên tục thì mới
mang lại hiệu quả cao.
Vì vậy, khi đánh giá kết quả NCKH cần hết sức phân biệt giữa "đạo
văn" với "kế thừa", tránh gây nên những ức chế, thiệt hại cho người nghiên
cứu.
g) Tính cá nhân: Thể hiện trong tư duy cá nhân và chủ kiến riêng của
cá nhân, tức luận điểm khoa học của cá nhân, mang tính quyết định ngay cả
cho dù công trình nghiên cứu khoa học do một tập thể thực hiện.
Tính cá nhân thể hiện khả năng độc lập và tự chủ trong khám phá,
sáng tạo, mang đậm nét cá tính và năng lực của cá nhân nhà khoa học. Tuỳ
theo trình độ học vấn, tư chất di truyền, thể lực và môi trường xã hội mà cá
tính và năng lực cá nhân hình thành và phát huy khác nhau.
* Do vậy trong đánh giá NCKH phải tôn trọng ý kiến đề xuất khoa
học của một cá nhân mới xuất hiện, thậm chí chưa được thử nghiệm một
cách đầy đủ, chính khí chất và tính cách khác nhau của cá nhân những
người nghiên cứu là yếu tố quan trọng tạo nên phát triển không ngừng cho
nền khoa học.

h) Tính trễ trong áp dụng: Một kết quả nghiên cứu thường không thể
áp dụng ngay vào sản xuất và đời sống vì nhiều lý do như: điều kiện kinh
tế, văn hóa, tâm lý xã hội…, có khi phải qua nhiều năm mới thấy được kết

17


quả và hiệu quả của nó. Tính chất này được gọi là độ “trễ".
Như vậy, hiểu đúng về nghiên cứu khoa học cùng những đặc điểm
mang tính đặc thù của nó là một việc hết sức cần thiết đối với người nghiên
cứu cũng như người quản lý và khi xử lý những vấn đề cụ thể về mặt
phương pháp luận nghiên cứu, tổ chức nghiên cứu sẽ giúp họ chủ động, tự
tin, loại bỏ được những tư tưởng phi khoa học.
II. ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
1. Đánh giá nghiên cứu khoa học
Từ khái niệm chung về đánh giá nêu ở phần trên, chúng tôi hiểu
đánh giá nghiên cứu khoa học là: “Xem xét đề tài nghiên cứu sau khi đã
hoàn thành kế hoạch nghiên cứu, xem xét về mặt số lượng và chất lượng
kết quả nghiên cứu, hiệu quả nghiên cứu, đồng thời là cơ sở để xem xét có
nghiệm thu kết quả nghiên cứu hay không”.
Việc đánh giá nghiên cứu khoa học hiện nay trên thế giới cũng như
trong nước còn đang tồn tại rất nhiều quan điểm, phương pháp đánh giá rất
khác nhau và "Không có một khuôn mẫu sẵn", mà chủ yếu vẫn mang tính
chất định tính, rất khó định lượng được.
Trong khuôn khổ hạn chế của các đề tài nghiên cứu khoa học của một
trường đại học, chủ yếu tập trung vào nghiên cứu ứng dụng các phương pháp
phục vụ công tác giảng dạy, nâng cao chất lượng đào tạo của nhà trường.
Chúng tôi cố gắng đưa ra được những tiêu chí đánh giá, sử dụng như một
công cụ đánh giá, phần nào giúp cho công việc đánh giá nghiên cứu trong nhà
trường thuận lợi, công bằng và khách quan hơn.

Về phương pháp đánh giá, dựa trên 2 phương pháp: phương pháp
chuyên gia và phương pháp hội đồng.
a) Phương pháp chuyên gia: là một phương pháp đánh giá dựa trên ý

18


kiến nhận xét cá nhân của chuyên gia trong ngành. Trong phương pháp
này, một số chuyên gia được mời nhận xét kết quả nghiên cứu.
Sử dụng phương pháp chuyên gia, có thể thực hiện:
- Phản biện công khai;
- Phản biện kín;
- Phản biện kết hợp.
Tuỳ từng trường hợp cụ thể, có thể sử dụng một trong ba phương
pháp trên, hoặc có thể kết hợp, để thu được kết quả khách quan trong đánh giá.
b) Phương pháp hội đồng: Là phương pháp đánh giá, trong đó một
nhóm chuyên gia được mời thảo luận, phân tích và đánh giá kết quả nghiên
cứu. Khi sử dụng phương pháp hội đồng cần chú ý đến các nhược điểm
(khách quan và chủ quan) để tìm cách hạn chế nó, phát huy được những ưu
điểm của phương pháp này.
2. Đánh giá kết quả nghiên cứu
2.1. Kết quả nghiên cứu khoa học
“Là những sản phẩm được tạo ra trong hoạt động nghiên cứu khoa học.
Bản chất của kết quả nghiên cứu là những thông tin về bản chất của sự vật
- Đối tượng nghiên cứu”.6
Do bản chất của sản phẩm nghiên cứu là thông tin, do đó chúng ta chỉ
có thể tiếp xúc với các sản phẩm của nghiên cứu khoa học thông qua các loại
vật mang thông tin khác nhau, chẳng hạn: Các báo cáo khoa học, băng ghi
hình, ghi âm, các bản mô tả quy trình, công thức, kỹ năng, bí quyết, hay các
vật mẫu…

Với quan điểm đánh giá trên, giúp chúng ta hiểu một cách cụ thể,
đầy đủ về kết quả nghiên cứu khoa học mà không mơ hồ, trừu tượng.
6

Vũ Cao Đàm, Sđd, tr.89
19


2.2. Đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học
a, Quan điểm đánh giá kết quả nghiên cứu:
Trong phần này chúng tôi sử dụng quan điểm về đánh giá kết quả
nghiên cứu do Vũ Cao Đàm đưa ra: "Đánh giá kết quả nghiên cứu là lượng
định giá trị của kết quả nghiên cứu", trong đó " lượng định giá trị trong là
chủ yếu ". Trong quá trình đánh giá, nghĩa là quá trình "lượng định giá trị"
của đề tài, cần phải thống nhất các quan điểm sau:
- Giá trị của KQNC trước hết ở giá trị tri thức: thể hiện ở các tri thức
mới chứa đựng trong kết quả của đề tài, đây cũng chính là đặc điểm cơ bản
của hoạt động nghiên cứu khoa học đã được đề cập ở phần I. Cái mới của
tri thức ở đây không thể được "đong" bằng số trang báo cáo khoa học của
đề tài, hoặc số "bít" thông tin, hoặc hoàn toàn dựa vào số lần trích dẫn đề
tài, vì trích dẫn trong trường hợp này rất có thể chỉ đơn thuần là trích dẫn
để phê phán.
- Không lấy tiêu chuẩn "đã được áp dụng" để đánh giá KQNC: Vì
một đề tài nghiên cứu có giá trị khoa học lớn không nhất thiết phải là một
đề tài được áp dụng ngay và mang lại giá trị kinh tế lớn, như ở phần I trên
đã đề cập đến một đặc điểm cơ bản nữa của hoạt động nghiên cứu khoa học
là "tính trễ".
- Không dựa theo cấp hành chính để đánh giá KQNC - đề tài: đây là
quan điểm rất đúng đắn trong đánh giá KQNC khoa học, nó loại bỏ tư tưởng
hành chính hoá NCKH, dễ dẫn đến những sai lầm, "méo mó" trong cộng đồng

khoa học.
Như vậy: Khi đánh giá KQNC một đề tài trong lĩnh vực khoa học
"Trước hết phải được xem xét về ý nghĩa khoa học; tiếp đó, đối với những
đề tài xã hội đương nhiên phải được xem xét thêm ý nghĩa xã hội".
Trong quá trình nghiên cứu, sưu tầm tài liệu phục vụ cho đề tài luận
20