Bầu không khí tâm lý trong công ty cổ phần sản xuất thương mại dịch vụ phở hai mươi bốn

ĐẠI n ụ c Ọ U Ò C G IA H À NỘI
T R Ư Ờ N G ĐẠI HỌC K H O A H Ọ C XÃ H ọi VÀ NHÂN VĂN

NGUYỄN THỊ BÍCH THliỶ

BÀI) KHÔNG KHÍ TÂM LÝ
TRONG CÔNG TY CÓ PHÁN SẢN XUẤT
THƯƠNG MẠI
DỊCH
v ụ PHỞ• HAI MƯƠI BÔN
•
•

Chuyên ngành: Tâm Iv học
Mã số

: 603180

LUẬN VÃN TH Ạ C s ĩ T Â M LÝ HỌC

Người h ư ớ n g dẫn k ho a học: PG S.TS. N GUYÊN H Ũ U TH Ụ

Hà Nội - 2010


Lòi cánt ơn!

Tôi xin chân thành cam ơn Ban Giám ỉ liệu Trường Dại học Khoa học Xà
hội và Nhân văn, Ban Chu nhiệm Khoa Tàm lý học và toàn thê các thầy có
giáo đâ tận tình giang dạy và hướng dẫn tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi
trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn.

Tôi xin bảy tó lỏng biết ơn sâu sắc tới PGS. TS. Nguyễn Hữu Thụ - trưởng
khoa Tâm lý học, trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhản vàn. Đại học
Quốc gia Hà N ội đã tận tình hướng dẫn, tạo điểu kiện cho tỏi trong suốt quá
trình tiến hành và hoàn thành đề tài nghiên cứu.
Bên cạnh đủ, tỏi cũnạ xin gưi lời tri án đến các lãnh đạo, đồng nghiệp và
các nhân viên trong công ty c ố phần Sản xuất Thương mại Dịch vụ Phờ Hai
Mươi Bốn đã tạo điều kiện thuận lợi đẻ tói hoàn thành cuốn luận văn.
Lời cuối cùng dành cho giơ đình tôi, hạn bè, người thán đã động viên,
giúp đ ờ tôi về thời gian, ủng hộ tôi trong suốt tiến trình làm đề tài.

Hà Nội, ngày Oỉ thảng 12 năm 20 ỉ 0

n r

f

• ■'

I á c gia

N guyễn T h ị Bích T huỷ


MỤC
LỤC
•
«
M 3 Đ Â U .........................................................................................................................................4

1. r i n h cấp thiết c ủ a đề t à i ......................................................................................... 6

2. M ụ c đ í c h n g h i c n c ứ u ............................................................................................................ 7
3. Đối t ư ợ n g n g h i ê n c ứ u ...........................................................................................................7
4. N h i ê m v u c ủ a đ ề t à i ...............................................................................................................7
•

•

5. K h á c h t h ể n g h i c n c ử u ...........................................................................................................8
6. P h ạ m vi n g h i ê n c ứ u ...............................................................................................................8
7. G i ả t h u y ế t n g h i c n c ứ u ..........................................................................................................8
8. P h ư ơ n g p h á p n g h i ê n c ứ u ................................................................................................... 8
C H Ư Ơ N G I: C O S Ở L Ý L U Ậ N V Ẻ B À U K H Ô N G K H Í T Â M L Ý ........1

1.1 VÀI NÉT VÊ LỊCH s ử NGHIÊN c ử u BÀU KHÔNG KHÍ
T Â M L Ý ...................................................................................................................................1
1.1.1

M ộ t s ố q u a n đ i ế m , c ô n g t r ì n h n g h i c n c ứ u b ầ u k h ô n g k h í t â m lý

c ủ a c á c n h à T â m lý h ọ c n g o à i n ư ớ c ....................................................................... 11
1.2.2 M ộ t số q u a n đ i ể m , c ô n g t r ì n h n g h i ê n c ứ u h ầ u k h ô n g k h í t â m lý
c ủ a c á c n h à T â m lý h ọ c V i ệ t N a m .......................................................................... 18

1.2 MỘT SÓ KHẢI NIỆM c ơ BẢN CỦA ĐÊ T À I .................................. 22
1.2.1. K h á i n i ệ m b ầ u k h ô n g k h í t â m l ý .............................................................. 22
1.2.2. K h á i n i ệ m c ô n g ty c ổ p h ầ n ..........................................................................27
1.2.3. K h á i n i ệ m b ầ u k h ô n g k h í t â m lý t r o n g c ô n g ty cổ p h ầ n ............... 35
1.2.4. T i ê u c h í đ á n h g i á m ứ c đ ộ b ầ u k h ô n g k h í t â m lý t r o n g
c ô n g t y .................................................................................................................................... 37
1.2.5 N h ữ n g y ế u t ố ả n h h ư ở n g đ ế n b ầ u k h ô n g k h í t â m lý t r o n g

c ô n g t y ................................................................................................................................... 38

CHƯONG 2: TÓ C HÚC NGHIÊN c ứ u ......................................................46
1


2.1 V à i n e t về c ô n g ty c ổ p h ầ n S á n x u ấ t T h u o n g m ạ i D ịc h v ụ P h ơ H a i
Mucri B ố n ....................................................................................................................................46
2.2 T ổ c h ứ c n g h i c n c ứ u ......................................................................................................48

2 .2 .1 Máu nghiên c ử u .................................................................................................. 48
2.2.2 Ke hoạch thực h iệ n ............................................................................................49
2.3. P h ư o n g p h á p n g h i c n c ứ u ....................................................................................... 50

2.3. Ị . Phương pháp phàn tích tài liệ u ..................................................................50
2.3.2. Phương pháp quan s á t ...................................................................................50
2.3.4. Phương pháp p h ỏ n g vấn s â u .......................................................................52
2.3.5. Phương pháp trắc nghiệm cua F.Fiedler (Phụ lục I V ) ......................53

2.2.5. Phưcmg pháp x ư lý số liệu bảng thống kè toán h ọ c ............................. 53
2.4 C á c h đ á n h g i á m ứ c đ ộ t h ỏ a m ã n b ầ u k h ô n g k h í t â m lý t r o n g c ô n g ty

Cỗ phần Sản xuất Thirong mại Dịch vụ Phở Iiai Muoi Bốn........................51
CH Ư Ơ NG 3: K Ế T QUẢ N G H I Ê N

c ử u ..........................................................56

3.1 T h ự c t r ạ n g b ầ u k h ô n g k h í t â m lý t r o n g c ô n g ty c ổ p h ầ n S ả n x u ấ t
T h ư ơ n gITT m a#i D it c h v u• P h o ' H a i M ư ơ i B ố n .................................................................56

3.1.1 Bầu không khỉ tâm lý thể hiện qua sự thỏa mãn người lao dộng
với người lãnh đạo....................................................................................................................56
3.1.2 Bầu không khí tâm lý thể hiện qua sự thỏa mãn mối quan hệ giữa
người lao động với người lao động...............................................................................70
3.1.3 Thực trạng về sự thỏa mãn mối quan hệ giữa người lao dộng với
công việc........................................................................................................................................ 79
3.2 Đảnh giả bầu không kh í tâm ỉỷ trong công ty c ổ phần Sản xuất
Thưtmg mại Dịch vụ Phở Hai Mươi Bổn ...................................................................... 94
3.3 Các yếu tổ ảnh hướng tới bầu không khí tâm lý trong công ty cồ
phần Sản xuất Thương mại Địch vụ Phở Hai Mươi Rốn ....................................97
3.3. Ị Các yếu tố thuộc về người lãnh đ ạ o ................................................................ 97


3.3.2 Cúc yểu tố thuộc về ttỊỊuòi lao dộnịị............................................................... 9 9
Nhóm các yếu tổ tâm lý xã hội ........................................................................ 101
K Ẻ r L U Ậ N V À K I Ê N N G H Ị ........................................................................................ 106
Kế l u â# n ...................................................................................................................................... 106
Kitn n g h ị ................................................................................................................................... 107

3


DANII MỤC
BANC BIÊU
#

3ang 1: M ầ u nghiên c ứ u ......................................................................................................... 4 8
3 á n g 3.1: P h o n g cách lành d ạ o cua n g ư ờ i q uan lý t r o n g c ô n g ty c ố p h ầ n San
í uất T h ư ơ n g mại Dịch vụ P h ờ Mai M ư ơ i B ố n ................................................................57

i á n g 3.2: Đánh giá của người lao đ ộ n g đôi với người quán l ý ............................61
3áng 3.3: N h ữ n g p h ấ m c h ất c ủ a n g ư ờ i lãnh đ ạ o ........................................................ 62

Bàng 3.4: T rao dôi th ông tin trong c ô n g t y ...............................................................65
3àng 3.5: Bầu không khí tàm lý thê hiện qua sự thỏa mãn cùa người lao độrm
■'ới n g ư ờ i lãnh đ ạ o ................................................................................................................... 6 8

3ang 3.6: Tính chất mối quan hệ g i ừ a người lao đ ộ n g với người lao đ ộ n g ...71
ĩana, 3.7: Mức độ đoàn kết c u a người lao động trong c ông t y ........................... 72
Bàng 3.8: Nội dung g iao liếp của người lao độ ng trong c ô n g ty c ố phần Sân
;uất T h ư ơ n g mại Dịch vụ P h ờ I ỉai Mưư i B ố n .........................................................75
3ảng 3.9 : Bầu không khí tâm lý thế hiện qua sự thỏa mãn của người lao đ ộ n g
lối với q uan hệ “ n g a n g ” t r o n g c ông t y ........................................................................ 78
ìáng 3.10: Sự thỏa mãn của người lao động đổi với c ông v i ệ c ........................... 80
ìán g 3.1 1: Mức độ thỏa m â n tiền lư ơ n g của người lao đ ộ n g ...............................84
ĩàne, 3.12: S ự thỏa màn của người lao động khi được quàn lý giao
ìhiệm v ụ ..................................................................................................................................87
ì a n g 3.13: S ự thỏa m ã n c ù a n g ư ờ i lao đ ộ n g đối với chính sách đ ào tạo, đán h

ũ á, đề b ạ t .................................................................................................................................91
ỉá n g 3.14: S ự thỏa mãn c h u n g của người lao động đối với công v iệc ............ 93
ìảng 3.15: T ổ n g hựp đá nh g i á hầu k h ô n g khí tâm lý trong c ông ty c ổ phần
iàn xuất T h ư ơ n g mại Dịch vụ Phở 1lai Mươi B ổ n ................................................ 94
ỉ áng 3.16. Đánh giá c ù a ngườ i lao đ ộ n g về mối quan hệ liên nhân cách theo
ihươna phá p F ie d le r ............................................................................................................ 95
ìàng 3.17: M ức độ th am gia các hoạt đ ộ n e sinh hoạt tập the của người lao
lộng trong cô nu tv ............................................................................................................102

4

DANII MỤC BIÊU ĐỎ

Biêu cô I Phong cách lành dạo cua ng ư ờ i quan lý c ông t y ................................58
Biêu cò 2 Mưc dộ đoàn kết cua người lao độnu trong công t y ..........................73

5


MỞ ĐÀU
1. Tính c ấ p t h i ế t c ủ a đ ề tài

Ngày nay, cùng vói sự phát triên của khoa học kỹ thuật, xu h ư ớ n g toàn câu
h o á và quốc tế hoá ngày càng m ớ rộng. Việt Nam đang từng bước hoà nhập
v à o nền kinh tế thể giới. Quá trinh p hân công lao động, chuyên môn hoá lao
độru, ngày càng trở nên sâu sac, đòi hoi quá trình sán xuất phai có nhiêu
ngưíi tham gia và tro n g quá trình dó họ không thê hoạt động riêng lc mà phai
liên kết lại với nhau. Do đỏ, việc xây d ự n g lập the kinh doanh vữn g m ạn h và
phải triền nhân cách con người trơ th àn h vấn đề quan trọng đổi với các doanh
n g h ệ p . V à để xây d ự n g tập th ể kin h d o a n h v ữ n g m ạ n h và p h á t triển n h â n

các} con người thì một nhân tổ đ ó n g vai trò then chốt là bầu k h ô n g khi tâm lý
xã tôi irong lập thể. Bầu không khí t â m lý xã hội chính là trạng thái tâm lý
c ủ a ập thể, nó thế hiện s ự phối hợp tâm lý xã hội, sự tương tác lâm lý giữa
các hành viên và mức đ ộ dung hợp c ác đặc điếm tâm lý trong quan hệ liên
nhâi c ách củ a họ. C á c c ô n g trình n g h i ê n cứ u k h o a học đ ã chi ra tr o n g m ộ t tập

thể :ản xuất, bầu không khí tâm lý c à n g tích cực, qua n hệ giữa các cá nhân
cànị thân thiện, mối quan hệ của con người đổi với lao động càng tốt thi việc
thực hiện các nội quy, quy chế, chính sá ch của người lao độ ng và hiệu quá lao

độní càn g được nâng cao.
>ghiên cứu bầu không khí tâm lý, n h ừ n ^ y ế u tố ảnh hưởng tới bầu không
khí ùm lý như thế nào và làm thế nào đ ê xây dựng được bầu k h ô n g khí tâm lý

lành m ạn h trong tổ chức đã lôi c uốn đ ư ợ c rất nhiều nhà khoa học ngày nay.
X u ấ phát từ những V tư ớng trên, c h ú n g tôi tiến hành nghiên cứu đe tài: “ Bầu
khôm khí tâm lv tronu c ông ty c ổ p hần Săn xuất T h ươ ng mại Dịch vụ Phơ
Hai vlươi B ố n ” . Hv vọn g kết q uả n g hiên cứu của đề tài sẽ có được n hữ ng
đórụ g ó p trực tiếp vào việc thực hiện m ộ t trong nh ữn g chức n ănụ của giáo

6


d ục là sứ dụn g nh ừn u tri thức dược dào tạo trong nhà trườ n g dê ụiái quyêt các
vân dê mà thực tiền đặt ra cho các do a n h imhiệp. T h ự c chât dó là thực hiện
việc học đi đôi với hành.
2. M ụ c đ í c h n g h i c n c ứ u

Nghiên cứu bâu k h ô n g khí tâm lý, thực trạng biêu hiện cu a nó t r o n g
c ô n g ty Cổ phần Sản xuất T h ư ơ n g mại D ị c h vụ P h ở I lai Mươi Bốn, chi ra
n hữ ng yếu tố ánh h ư ở ng tới bầu k h ô n g khí tâm lý trong c ô n g ty, qua đ ó đề
xuất n h ữn g kiến nghị giú p nhà lãnh đạo t ổ chức và xây d ự n g bầu k h ô n g khí
tàm lý thuận lợi trong tập thê nhân viên.
3. Đối t ư ợ n g n g h i c n c ứ u

Nghiên cứu thực trạng bầu k h ô n g khí lâm lý tro n g c ô n g ty C ô phân Sản
xuất T h ư ơ n g mại Dịch vụ Phở Hai M ươi B ố n thê hiện q ua sự thỏa m ãn của
người lao độn g đối với người lãnh đạo, s ự thỏa mãn mối quan hệ giữa người
lao đ ộ n g với người lao đ ộ n g và s ự thỏa m ã n cùa ngườ i lao đ ộ n g đối với c ô n g
\iệ c .

4. N h i ê• m v u• c ủ a đ ề t à i

Đề tài nghicn cứu n h à m giải qu y ế t n h ữ n g nhiệm vụ sau:
A / Nghiên cứu lý thuyết
- Khái quát hoá và hệ t h ố n g hoá các c ô n g trình nghiên c ứ u bầu k h ô n g khí tâm
lý của các nhà tâm lý học tron g và ngoài n ư ớ c , các tài liệu có liên qua n n h ằ m
xây d ự n g cơ sở lý luận c ho đề tài.

í .2 Nghiên círu thực tiên.
- N g h iê n cứu thực trạng bầu k h ô n g khí t â m lý trong c ô n g tv c ổ phầ n Sản xuất
'hư ơ n g mại Dịch vụ P h ờ Hai Mươi Bốn.
- C á c y ế u tố àn h hướ nu tới b ầ u khôníĩ khí t â m lý cùa c ô n ụ ty.

*.3 Để xuất.

7


- Dè xuâi kiên nghị dê xây d ự n g bâu k h ô n u khí tích cự c irong c ô n g tv c ỏ

phẩn San xuất T h ươ ng mại Dịch vụ Phở ỉ lai Mươi Bốn ỵóp phần nâng cao
hiệu qua sản xuất kinh doanh cua c ô n g lỵ.
5. K h á c h t h ể n g h i c n c ứ u

Là 140 cán bộ và nhàn vicn trong c ông ty Cô phần Sản xuất T h ư ơ n g mại
Dịch vụ Phơ Hai Mươi Bốn, cụ thê b a o gồm:
- 120 nhân viên công ty c ố phần Sản xuất T h ươ n g mại Dịch vụ Phớ I lai
Mươi Bốn.
- 20 cán bộ quán lv các phòng ban, tổ sản x u ấ t cùa công ty.
6. P h ạ m vi n g h i c n c ứ u

6 .1Phạm vi n ộ i ciuniỊ.
i)ề tài chỉ nghicn cứu thực trạng bầu k h ô n g khí tâm ỉý cùa côn g ty c ổ
phần Sàn xuất T h ư ơ n g mại Dịch vụ Phở Hai Mươi Bốn và các yếu tố tâm lý
anh hirtVng tới bầu không khi tâm lý trong c ô n g ty.
t.2 P hạm vi đ ịa hàn:
Dồ tài nghiên cứu tại cô n g ty c ổ phần S ả n xuất T h ư ơ n g mại Dịch vụ Phở
Hai Mươi Bốn tại Hà Nội (gồm 11 c ử a hà n g và văn phòng)
7. G i ả t h u y ế t n g h i ê n c ứ u

Bầu không khí tâm lý cùa c ông ty c ổ p h ầ n Sản xuất T h ư ơ n g mại Dịch vụ
r h ở Hai M ư ơ i Bổn là t ư ơ n g đối t h u ậ n lợi. c ỏ rất nhiều n h ữ n g y ế u tổ ản h

hưởng tới bầu không khí tâm lý trong c ô n g ty C ô n g ty c ổ phần Sản xuất
Thương mại Dịch vụ Phờ Mai Mươi Bổn t r o n g đó các yếu tố tâm lý chủ quan
cóng vai trò quan trọng nhất.
ị. T h ư ơ n g p h á p n g h i ê n c ứ u
Đe giải quyết các nhiệm vụ cua đề tài chú n g tôi đã sử dụnu các phương
pháp ngh iê n c ứ u sau đây:

ỉ. / P hương p h á p nghiên cứ u tài liệu

8


Ph ân tích các c ô n ụ trinh n u hiên cử u và các tài liệu liên q u a n tới nh ó m ,

tip thô, bầu không khí tâm lý cua các tác gia trong và ngoài nước và các tài
i ệ u t h ố n g kê cu a cô n g ty c ố p hần S ả n xuất 'I'hương mại Dịch vụ P h ơ Hai

Mưưi Bốn do bộ phận Hành chính Nhàn sự c ung cấp để xây d ự n g cơ sơ lý
h ậ n c h o đề tài.
1.2 P h ư ơ n g p h á p quan sát
Sau khi dưa ra kế hoạch, mục đích qu a n sát thực trạng hàu khỏnii khí
tun lý cu a c ò n g ty c ổ p h ầ n San xuất T h ư ơ n g mại Dịch vụ P h ơ Hai Mươi

Fốn, c h ú n g tôi đi tới các c ửa hàng nhàm ụhi lại các quan hệ, hành vi, cách
m g x ử , điề u kiện làm việc, tính c hất lao đ ộ n g và thái đ ộ c ủ a n gư ời lao dộ n g
với c ô n g việc, nhàm m ục đ íc h b ố x u n g c h o v ấ n đề nghiên cứu.

(. 3 Phương pháp diều tra bang hoi
Đ â y là p h ư ơ n g p háp n g h i ê n cứ u c h í n h c ù a đ ề tài đ ư ợ c sử d ụ n g đê thu thập

CÍC t h ô n g tin cần thiết phục vụ mục đích nghiên cứu trên sổ lượng lớn đối
t rạng. Phiếu diều tra được thiết kế phù hợ p với nội dun g nghiên cứu bầu
không khí tâm lý trong c ô n g ty ( q uan hệ lao dộng, điều kiện lao đ ộ n g , tiền

lrơng, s ự thoả mãn cùa con người trong quá trình làm v iệc ...) . C h ú n g tỏi đưa
rt hai loại b ảng hỏi: bảng hỏi dành cho nhân viên và b ảng hỏi dành cho cán

h) q u á n lý nhàm thu thập được các th ông tin cần thiết, phù hợp hơn từ khách
tic n g hiên cứu.

t.4 Phương pháp phỏng vấn sâu:
Đe làm rõ hom một số vấn đề nhạy cảm m à nhân viên không dám bộc lộ
torn* phiếu điều tra, chúng tôi tiến hành một số cuộc trò chuyện trên cơ sở cởi
n ơ dổi với một số nhân viên nhầm phát hiện một số vấn đề như: nhu cầu,
m ừ n g m o n g muốn, động c ơ làm việc, sự thoá mãn đổi với các vấn đề trong
o n g ty, mâu thuần, uv tín người lãnh đạo. T ừ dó làm sáng tò các mối quan hệ
o ả n h h ư ờ n g đến bầu không khí tâm lv chuniĩ cua tập thể.

9


s. 5 Phương pháp trắc nghiệm cua Fiedler
T r ắ c n g h i ệ m này đ ư ợ c SƯ d ụ n g n h à m m ụ c đích kết h ợ p đe diều tra bầu
k hô n g khí tâm lý tập thê (phụ lục IV) trên c ơ sơ tự d ánh giá cua các thành
viên t r o n g tập thể về tính chất c u a các mối q u a n hệ, về hiệu q u ả hoạt đ ộng, về
trạng thái xúc cảm cùa tập thê là n hữ ng v ể u tố biêu hiện cụ thê củ a bâu k h ô n g
khí tâm lý. Nội d u n g trắc n g h iệ m gồ m 10 c ặ p dặc điểm đối lập nhau. C ó 9
mức đ ộ đ ánh giá: cao nhất là 9 đ iể m và thấp n h ấ t là ] điểm. C à n g gần về phía
các đặ c điềm tích cực thi số đ i ế m c àng cao, và n gược lại c à n g gần các dặc
điểm tiêu cực thì so điềm càng thấp.

(S.6 Phương pháp x ứ lý kẻt qua nghiên cứu băng thông kê toán học
Các s ố liệu thu thập đ ư ợ c trên phiếu điều tra sẽ dược x ứ lý trên phần m ềm
SP SS 16.0 for W in do w s, các p h é p tư ơ n g q uan n h a m một lân nữa k h ă n g dịnli
một c á c h định tính và định l ư ợ n g kết quả n g h i ê n cứu.

10


C H Ư Ơ N G 1: C O S Ỏ LÝ L U Ậ N V Ẻ B Ầ U K H Ô N G K H Í T Â M LÝ
1.1 VÀI N É T VÊ L ỊC
H s ử N G HIÊN c ứ u BÀU KI1ỎNG KHÍ TÂ M LÝ
#
I rong quá trình hình thảnh và phát triển cua Tâm lý học xã hội. nhừng
nghiên c ứ u về nh ó m , tập thê và các hiện tượng tâm lý phát sinh từ các mối
quan hệ trong nhóm và tập thể luôn là đề tài đ ượ c nhiều nhà tâm lý học quan
tâm nghiên cứu, đặc biệt là bâu k h ô n g khí tâm lý xã hội của nhóm.

1.1.1

M ộ t số q u a n đ i ể m , c ô n g t r ì n h n g h i ê n c ứ u b ầ u k h ô n g k h í t â m iý c u a

c á c n h à T â m lý h ọ c n g o à i nưtVc
T h ử nhất là c á c q u a n đ i ể m , c ô n g trình n g h i ê n cứ u bầu k h ô n g khí tàm lý

cua các n h à Tâm lý học ph ương Tây:
V ấ n đề bầu k h ô n g khí tâm lý trong các n h ỏ m , tập thề dược quan tâm
nghiên c ứ u từ lâu. S ả n xuất c ô n g n g h iệ p là tiền đ ề c h o sự ra đời củ a tố c h ứ c

sản xuất xã hội mới - các công ty doanh ngh iệp ra đời. Vào n hữ ng năm 30 của
thế kỷ X X , n gư ời ta đ ã nghiên c ứ u nhiều v ề vẩn đ ề này trong lĩnh vự c T â m lý
học lao đ ộ n g n h ằ m n â n g ca o k h ả n ă n g c ạ n h t r a n h , tăng n ă n g suất lao đ ộ n g

cua người công nhân, mặt khác làm giảm tính m â u thuần giữa chú và thợ
tron^ các tập thế sàn xuất theo p hư ơ n g thức T ư b ả n chù nghĩa. Đây chính là
nguvên n h â n làm cho b ầu k hô n g khí tâm lý trờ t h à n h dối tư ợ n g nghiên cứu
của nhiều nhà kh oa học.
Ở phưcTng T ây , người ta bắt đầu chú ý đến bầu không khí tâm lý sau
nhừng c u ộ c thực n ghiệm tại H awthorne (M ỹ ) đ ư ợ c thực hiện dưới sự lãnh
đạo của n h à Xã hội h ọ c Klton M a y o v à o n h ữ n g n ă m 1924 - 1929. Q u a n h ữ n g

cuộc th ự c nghiệm lâm sàng của Elton Mayo, F.R otlixbec gow, M.Phôlet và
r h ừ r g người khác đã nhận thức đ ượ c ý nghĩa vô c ù n g quan trọng cùa sự hòa
hợp và đ o à n kết tâm lý - tinh thần. Lý thuyết tâm lý xà hội cùa ông đã chỉ ra
rin g các trạng thái lâm iý của người lao đ ộ n g có tác dộng trực tiếp đen năng
Siẩt lao đ ộ n g và thái đ ộ của người lao đ ộ n g phụ thuộc vào thái độ của những

ng ươi x u n g quanh. T ô c độ, nhịp diệu, c ư ờ n 12, dộ lao d ộ n ụ có anh h ư ơ n g CÌCMI

n h ĩ n g người xung quanh và tmược lại. Tronii cuôn “Các vãn dê cùa nên văn
m i n h ” , M a y o đã chi ra n h ừ n g x u n g đột g iữ a cúc n h ỏ m và c á c c á nh ân tr on g

nhỏin, đó là sự căm ghét, hất hòa, níĩhi kỵ và thù d ịch mà lẽ ra được thay thế
bàng sự h ợ p tác. Điều nàv đòi hoi phai cỏ sự quan tâm dặc biệt đến dời sống
và l oạt đ ộ n g cu a n h ỏ m . C h í n h n g hiên c ứ u tại ỉ l a w t h o m và tên tuòi cu a
E . M i y o đ ã là đ ộ n g iực q u a n t rọng th ú c đ â v các c ô n g trình n g h i ê n cử u bầu

không khí tâm lý sau này.
Kur t Levvin là người t h ử 2 có n h i ề u d ó n g g ó p về lý t h u y ế t và thực

nghiệm c ho hướng nghiên cứu này. Ông d ù n g thuật ngừ độn g lực nhóm đê
n h ấ r m ạ n h tầm q uan tr ọ n g cù a bầu k h ô n g khí t â m lý đổi với sự phát triển cu a
tổ chức và c ù a các th ành viên tro nu nhóm . T h e o ô n g , bầu k h ô n g khí tô c h ứ c

là tcán bộ mối quan hệ cùng tồn tại trong k h ô n g g ian sống và làm việc nhóm
(yếu tố v ật chất và tinh th ẩn) án h h ư ở n g trực tiếp tới s ự g ắ n bó c ủ a c á c Ihành

viên trong nhóm. Bầu không khí tâm lý còn ánh h ư ở n g trực tiếp tới sự quan
tâm, lĩnh hội, tiếp nhận các chuẩn mực nhóm dần tới sự đ ồ ng nhất hành vi và
sự cò g ắ n g hoàn thành các mục tiêu churn* củ a các thành viên trong nhóm.
G e o g e s Hom ans (1950) là một trong các n h à tâm lý học dã có khá
nhiềi c ô n g trình nghiên cứu bầu kh ô ng khí tâm lý. T h eo ông, có bốn yếu tổ
ảnh Tưởng trực tiếp tới bầu k h ô n g khí tâm lý cùa tố chức là: (1) hoạt độn g cùa
các cá n h â n trong n h ó m , (2) tình c à m cu a cá n h â n t r o n g n h ó m , (3) tác đ ộ n g
qua ại c ù a các thành viên tro n g n h ó m , (4) c h u â n m ự c tro n g n h ó m . B ầu k h ô n g

khí tìm lý là hệ thốn g bên trong, thực chất là n h ữ n g tình cảm và quan hệ qua

lại g ừ a c á c thành viên t rong nh ó m . H ệ t h ố n g t r o n g (bầu k h ô n g khí tâm lý)

quytt định cách đối phó của tổ chức với các tác d ộ n g từ bôn ngoài, đong thời
là đi;;u kiện đê cho tỏ c h ứ c ph át triên [6, tr. 3 5 6 Ị.

12


E . F i e d l e r dã nghiên c ử u bâu khôniỊ khi tr o n g c ô n g ty th e o cách tiêp cận
c u a t â m lý h ọ c q uan lý. T r o n g tác p h â m "l.ý th u v ế t h i ệ u qua lãnh đ ạ o ” (1 9 6 7 )
c u a m ì n h , ô n g k h ă n g định: hiệu q u a p h o n g c á c h lãnh d ạ o phụ t h u ộ c nhiêu vào

bâu k h ô n a khí (tinh h uố n g lãnh đạ o) trorm c ô n g ty. Ban chất bầu không khí
trong cô n g ty là mối quan hệ giữa lành đạo và ngườ i dưới quyền, quan hệ
giữa họ với q u y ề n lực cua người lãnh đạo. T h e o đó, ỏ n g cho rằng nếu những
người lãnh đ ạ o được yêu mến, kính trọng, cấu trúc nhiệm vụ cùa họ được thể
hiện rõ ràng ( v ề m ụ c tiêu, p h ư ơ n g p háp, tiêu c h u ẩ n ) v à nếu c ô n a ty h o ặ c một
tập thể có t h ế trao q u y ề n c h o người lành đạo đè h o à n thành c ô n g tác thì điều
đ ó có ih ê là m t ă n g hiệu q u à lãnh đạo.
A . M a s l o w , n gư ời s á n g lập t r ư ờ n g phái tâm lý học n h à n văn, với lý

thuvết về n h u cầu của con người thì cho ràng bầu k h ô n g khí của c ông ty là
trạnạ, thái t â m lý xã hội, p h ụ t h u ộ c rất nhiều vào m ứ c đ ộ i h ỏ a m ãn c á c nhu

cầu c a bản c ủ a các thành viên trong công ty: nhu cầu sinh lý, nhu cầu an toàn,
nhu c ầ u xã h ộ i , nhu c ầ u đ ư ợ c tôn t r ọ n g và n hu cầ u t ự k h ẳ n g định. Để c ó bầu

không khí lành mạnh trong c ông ty, lãnh đạo cần q u a n tâm thỏa mãn các nhu
cầu trê n và đ ể t ă n g n ă n g suất lao đ ộ n g thì phai tạo b ầ u k h ô n g khí tro n g c ô n g

ty vui tươi, lành mạnh, tinh thần làm việc cùa mọi người trong tập thể.
Trên q u a n điểm của A .M aslo w , F.H erberg dà dưa ra lý thuyết hai
nguvên tố. T h e o lý thuyết này thi bầu không khí lổ chức của doanh nghiệp
phụ th u ộ c v à o mức độ thỏa mãn hai nhóm yếu tố: c ác yếu tố dộ n g cơ và các
yếu tố duy trì. Các yếu tố đ ộ n g viên người lao đ ộ n g là: hiện thực hóa bản
thâr, đ ư ợ c t h ừ a nhận, đ ư ợ c đ ánh giá, có nhiều c ơ hội th ă n g tiến trorm cô n g

việc. C á c yếu tố có thể làm cho người ta bất m ân trong công việc là: điều kiện
làm việc, chế độ, chính sách cua xí nghiệp và cùa ngành, quan hệ giữa người
với người, tiền lương và phúc lợi, hệ thống quán lý. Dẻ có được bầu không

13


Ihi lành m ạ n h c u a c ông tv thì câ n thoa m à n đ ô n g thời c a hai nh ó m vèu tô trên

(ho các ihành viên trong tô chức.
C h r i s A r g y r i s dã nghiê n c ứ u rất nhiều c á c lồ c h ứ c kinh do an h , kết qua
(UU các c ô n g trìn h Iiíỉhiên cứ u này đ ư ợ c c ô n g ho t r o n g các tác phàm : " N h â n
(ách và tồ c h ứ c , xun g đột g iữ a hệ th ố n g và cá n h â n " ( 1 9 6 7 ). O n g khẳníi định:

t o n g tô chức dượ c quản lý theo nguvên tấc truyền t h ố n g luôn tồn tại những
n â u t h u ầ n c ơ b á n gắn y ê u cẩu phát triển cua lỗ c h ứ c với nhu cầu p h á t triẻn

rhân các h người lao độn u vì thê các tô chức này luôn cỏ bâu k h ôn g khí tô
chức k h ô n g lành mạnh. Theo tác gia, đê có dược bầu k h ô n g khí tò chức lành
nạnh, thúc đấy được người lao dộn g làm việc, thì tô c h ứ c cân dược xây dựng
rlur m ộ t hệ t h ố n g m ở và thực hiện đ ồ n g thời ba loại h o ạ t đ ộ n g như: (1) họat

cộng thực hiện mục tiêu, (2) hoạt đ ộ n g duy trì hệ t h ố n g bên trong, (3) họal

cộnii thích nghi với môi trường bên ngoài.
N h ư v ậ y , các nhà tâm lý học p h ư ơ n g T â y dã q u a n tâ m n g hiê n c ứ u bầu

thông khí tư ơ n g đối lâu và họ đều theme nhất với nhau rằng: bầu không khí
t o n g nh óm , tố chức là tổ hợp của n h ữn g quan hệ giữa con người với con
rgười, q u a n h ệ g iữ a người lãnh đ ạ o và người bị lãnh đ ạ o , là m ứ c đ ộ t h ỏ a m ã n

cia họ đổi với các điều kiện và hoạt độn g của nh ỏm , tổ chức.
I h ứ hai là m ột số quan điểm, công trình nghiên cửu bầu k h ôn g khí tâm lý cùa
C1C nhà T à m lý học Liên X ô
C á c h m ạ n g thán g M ư ờ i 1917 th ành c ô n g tại L iên Xô đâ kéo t h e o s ự

pìát triển của nền tâm lý học Xô Viết. Các nhà tâm lý học Xô Viết thời kỳ
my với các c ô n g trình ng hiên cứ u cu a m ì n h d à tập t r u n g làm rõ n g u ô n gốc,

bin chất, vai trò của các hiện tượ ng tâm lý xà hội với đời sống, họat đ ộ n g cùa
o n n g ư ờ i t r o n g nhóm, tập thể, dề ca o sự hòa h ợ p v à đ o à n kết tâm lv, tinh

tiần trorm các họat động chung. Mục đích chính là n h a m nânu cao hiệu quả
b ạ t đ ộ n g cua c ông ty, xây dựnti n hữ ng tập thè lao đ ộ n e XI ỈCH, xây dựng

14


m â n cácli con nẹười tro nu, chế độ mới. Diêu dỏ xuât phát từ học ihuyêt
>HC’N khi cho rẳna, các quan hệ TBC N k h ô n g còn phù h ợ p với lực lượng san

cia ( 'N X Ỉ Ỉ xuất hiện là nhờ tạo ra được hầu k h ô n g khí tâtn lý hoàn toàn mới
tíoniỉ san xuất d o thủ tiêu đ ư ợ c nạn ngư ời bóc lột người.

N hữ ng n ă m 60-70 cua thế ky XX, nhừnii vấn de lý thuyết ch ung về bầu
kiôniỉ khí tâm lý đã được các nhà tâm lý học Xô Viết là H.U.Xôrôkhỏva,
K C .M a n x u r ổ p , K.K .Platônốp báo cáo tại đại hội lân thứ 2 Hội tâm lv học Xô
\ i ế t năm 1963. C h í n h N . C . M a n x u r ổ p là ngư ời d ầ u tiên s ử d ụ n u thuật n g ữ bầu
k i ô n g khí tâm lý x ã hội vào n ă m 1966. T h e o ô n g , b ầ u k h ô n g khi tâm lý xã
h)i bao g ồ m t o à n b ộ đừi s ố n g c ù a tập thê đỏ và coi đó là m ộ t trong các yếu tố
ảih h ư ở n g tới n ă n g suất lao dộn g. Ô n g đ ã đ ư a ra m ộ t số c á c h thức hình thành

biu không khí t â m lv xã hội trong tô chức như: tô chức th ông tin, phong cách
lính đạo dân chú, cải thiện dời sổng và tối ưu hóa các điều kiện lao dộng.
V .M .S e p en là người đã có nhiều công trinh nghiên cứu về tập thổ sản
Xẳất và b ầ u k h ô n g khí tâm lý c ủ a tập thể. T h e o ô n g , “ B ầ u k h ô n g khí tâm lý là
S iC

thái xúc c ả m c ủ a n h ữ n g m ố i qua n hệ về m ặt tâm lý g iữ a các thành viên

t n n g tập thổ. N ó xuất hiện trên cơ sở có sự gần gũi thiện cảm giống nhau về
nặt tính cách, h ứ n g thú, xu h ư ớ n g ” [26, tr. 92]. Bầu k h ô n g khí tâm lý xã hội
đr ợc tạo ncn t ừ b a y ế u tố sau: (1) k h ô n g khi xã hội: n h ẩ n m ạ n h ý th ứ c tự giác

cia người công nhân trong các xí nahiệp trong việc thực hiện mục đích,
miệm vụ, quy c h ế (2) không khí dạo đức: xác định bởi n h ữ n g giá trị đạo đức
cia người lao đ ộ n g tro ng tập the, (3) k h ô n g khí tâ m 1V: x á c định n h ữ n g môi

qian hệ không c h ín h thức tác độn g tới mỗi thành viên nói riêng và cà tập thê
mi chunụ.
A. A R u s a l i n ô v a ch o rằng bầu kh ô r m khí tâm lý xã hội là trạ n g thái tâm

1' xã hội cùa tập thể phàn ánh toàn bộ các mặt dời sống tập thế được thể hiện

15


ra o ha môi q u a n h ệ hoạt độim ch u yêu cu a tập thỏ là: q uan Ỉ1 Ộ chiêu dọc (giữa
lãnh đ ạ o v à n g ư ờ i dưới qu y ên ) , q uan hệ th eo c h i ề u n g a n g (giữa các thành
viên hoặc g i ữ a c á c lãnh d ạ o t rong lập thê) và q u a n hệ cu a c á c thàn h viên dôi
với hiệu q u á , sản p h â m củ a q u á trình lao động .

Từ

cuối

nhĩrrm

năm

60

cua

thế

ky

XX,

G .A .M ôchenổp,

M . N . N o t r c p n h i c đ ã s ứ d ụ n g khái niệm bầu khỏr m khí tâm lý xà hội dê chi tâm
trạm, xúc c a m đ ư ợ c hình th à n h tr o n g họat tiộnii g i a o tiếp chính thức và phi

chính thức t r o n g t ậ p the lao động.
Một h ư ớ n g n g h i ê n cừ u k h á c củ a tâm IÝ học Liên X ô là di sâu n g hiên

cứu các yếu tố ánh h ư ớ ng tới sự hình thành và phát triên bầu khônụ khí tâm lý
xã hội, sự a n h hưcmg của nó tới năng suât họat dộnti san xuất của tập thê.
A . X . T r e c n ư s e p dã chi ra nhừ rm an h h ư ơ n g về m ặ t tô ch ứ c, s ự phụ

thuộc cùa ý thức, trách nhiệm cùa mỗi cá nhân tới sự hình thành bầu khônti,
khí lâm lý.
A . A . S ê t ô p đ ã k h ă n g định s ự c ầ n thiết phải s ứ d ụ n g p h ư ơ n g p h á p luận

Mac-Lênin tro ng nghiên cứu. Ch ính ô n g đã đưa ra luận điêm không khí tâm
lý xà hội là s ự t h ố n g nhất của các thành phần tâm lý xã hội, phàn ánh tính
chất, nội d u n g và c á c điều kiện tổ c h ứ c hoại đ ộ n g c ủ a các t h à n h viên tro n g tập
thế, các q u a n hệ c h í n h th ứ c và k h ô n g ch ính th ứ c t r o n g tập the.

Các n h à tâm lý học Xô Viết đã chì ra biếu hiện của bầu không khí tâm
ỉý thông q u a mối q u a n hệ cua người lao đ ộ n g với c ô n g việc và đối với những
ngươi xung q uanh. V.L.Mikheev, P.N.Giaplin và A .I .X ecbacov xem hình
thức biểu hiện của bầu không khí tâm lý là sự hài lòng c ủ a các thành viên
trong các mối q uan hệ, với c ông việc, với diều kiện họat độn g chung, tinh
đo àr kết tro n g tập thể, dư luận tập thể.
V.L. M i k h e e v ch o r à n g m ứ c đ ộ phù hợ p về t â m lv t ậ p thê, p h o n g cách

lãnh đạo cua người lãnh đạo chi huv, trình độ nhận thức, tư tườrni, hiểu biết

16

d i n h trị cua n g ư ờ i lãnh dạo \ ú ngư ời bị lành dạo tr o n g tập t h ê sẽ anh h ư ở n g
(J3n quá trinh hình t h à n h và phát triên hau kh ô n tỉ, khi lâ m lý t ậ p thê.
A.l. X é c b a c ô p xcm hình th ứ c biếu hiện cu a h â u k h ô n g khí tâm lý xã
h)i là sự b iế u hiện c u a trạng ihái tâm lý xã hội c u a các t h à n h viên tro n g tập

ti e, biêu hiện như s ự hài lòng hay không hài lòng cua họ đỏi với các quan hệ,
c3ng việc c h u n g , s ự đ o à n kết và d ư luận xã hội cua tậ p thê.

H.P.Vôlôđina coi bâu không khí tám lý cua lập thể là tô hợp cùa các
d ie đ iếm tâm lý xã h ộ i của các th àn h viên tro n g tập the, b a o g ồ m : thái d ộ củ a

c ì n g nhân đối với hợ at động chung, vị trí cùa họ trong quan hệ giao liếp, quan
hẻ cua họ đôi với lãnh đạo, sự thỏa mãn cua họ dôi với iao động và cả sự
thông nhất q u a n đ i ê m đ ạ o đức, chính trị, tình cam.
Một số nhà t â m lý học Liên Xô c h o r a n g bầu k h ô n g khí tâm lý ià s ự

tuơng hợp tâm lý c ú a các thành viên tronỵ tập thề sản xuất kinh doanh, thể
h ẹ n mức độ th ống n h ấ t về động cơ, quan điểm hoạt động, s ự phù hợp về xúc
cam, tinh cám , ý t h ứ c trách nhiệm c ũng n hư hành vi và h o ạ t động của họ.
N N . O p ô đ ô r ố p đã n h ấ n mạnh khi nói đến hầu không khí tâ m lv là nói tới sự
t i ơ n g hợp tâm lý v à tương hợp côn g việc cùa các thành v iên trong tổ chức.
T r a n g hợ p tâ m lý là s ự th ỏa m ã n về các q u a n hệ c h í n h t h ứ c v à k h ô n g ch ính

thức trong lập thể, c ò n sự tưcrng hợp cô n g việc là nói lên tính hiệu quả của lao
đong với chi phí n ă n g lượng thấp mà có kết quả cao. T h e o ông, chính bầu
khônt» khí tâm lý đ ã ảnh hường trực tiếp tới hiệu qua hoạt đ ộ n g sản xuất của
ú chức, công ty.
T h e o E . x C u d ơ m i n và V o lc ổ p thì “ Bầu k h ô n g khí t â m lý ià t r ạ n g thái

tân lý xã hội của t ậ p thể sản xuất, là c ơ sở phán ánh tính chất, nội d u n g và

kruvnh hướng tâm lý thực te của các thành viên trontỊ tập thê [27, tr. 147ị
N h ư v ậ y các n h à tâm lý học đêu c h o rằniì hâu k h ô n e k h í tâm lý là một

tring thái tâm 1Ý xã hội rát quan trọng cua tập the san xuất kinh doanh, phản

17

OID50C00006


á n h toàn hộ xu h ư ớ n g t â m lý cua các th à n h viên trong tậ p ihè á n h h ư ờ n g trực

tiêp tới thái độ, tinh cảm và hiệu quà hoạt dộ ng cua họ.
A nđ râ y cv a đã c h o răng hâu khô nu khi tâm IÝ xã hội là một trạng thái
tâm lý xã hội p h á n ánh các mối quan hệ giữa lãnh đạo và người lao động, giữa
người lao d ộ n g với n g ư ờ i lao d ộ n g tr o n g tô c h ứ c và q u a n hệ, thái độ giừ a
người lao đ ộ n g vớ i c ô n g việc và môi tr ư ờ n g làm việc t r o n g tập the.

Các nhà tâm lý học deu cho rănu sự hài lòng về c ô n g việc, các mối
q uan hệ giữa c á c t h à n h viên tro ng tập thê là m ộ t vếu tố q u a n trọ n g để n â n g

c ao năng suất lao động.
Nhìn chung, các nhà lâm ỉý học x ỏ Viết dựa trên lập i r ư ừ n g chú nghĩa
d u y vật biện c h ứ n g v à c h ủ ng hĩa d uy vật lịch s ử đã có n h ữ n g đ ó n g g ó p q uan
trọng t r o n g tâ m lý học vớ i n h ữ n g nghiên c ứ u về bầu khôní> khí tâ m lý tập thẻ.
Đ ảy là m ộ t hi ện tirợ n g t â m lý xã hội tồn tại m ộ t các h k h á c h q u a n tro ng các

tập thể sản xuất kinh d o a n h mà bản chất của nó là trạng thái tâm lý xã hội của
tập thê phàn ánh quan hộ, tình cảm, thái độ cù a người lao đ ộ n g dối với các
vấn dề này s in h t r o n g q u á trình họat đ ộ n g và g ia o lưu củ a c á c thành viên

trong tập thê.
1.1.2 M ộ t số q u a n đ i ể m , c ô n g t r ì n h n g h i c n c ử u b ầ u k h ô n g k h í t â m lý c ủ a
các n h à T â m lý h ọ c V i ệ t N a m

ơ Việt N a m , các nhà tâm lý học bat đẩu quan tàm nghiên cứu bầu
khôn;? khí tâm lý từ k h o ả n g n h ữ n g n ă m 80 c ù a thế ký X X . T u y nhiên, xét về
m ứ c độ t ư ơ n g q u a n vớ i các vấn đề khác củ a tâ m lý h ọ c thi n h ữ n g nghiên cứ u

của chúng ta về lĩnh v ự c này chưa nhiều và c hư a thành hộ thống. N hững quan
điêm lý luận trong n g hiên cứu về bầu khônu khí tâm lý hiện nay ớ Việt Nam
chú \ ế u dự a trên q u a n đ i ế m cu a các nhà tâm lý học Liên Xô.

C ơ sớ đầu tiên tại Việt Nam quan tâm nghiên cứu bầu k h ô n g khí tâm lý
tó đ ứ c là trường D a n e Nguyen Ải Quốc. Người đầu tiên q uan tâm tới bầu

18


không khí tâm lý tập thê là Nguyễn I lai Khoát cùnu tập thê cán h ộ giang dạy
tố bộ m ôn tâm lý xã hội cua tnrờng. T h e o N g uv ề n I lái Khoái “ B ầ u không khí
tâm lý xã hội là q uan hệ, uy tin cua người lành dạo đối với người dưới quvền,
là SJ du n g hợp tâm lv g i ừ a con người với con người trong một tô chức" [13,
tr. 187]
T h e o tác giả Trần Ng ọ c K h u ê và c ộnu sự thuộc khoa T â m K xà hội,
học viện N gu y ễ n Ái Ọ u ố c thì: “ Bầu k h ô n g khí lâm lý xã hội là trạng thái tâm
lý xã hội cua các nhóm x ã hội lớn hoặc nho, dặc trưng bới xu h ư ớ n g cua các
quan điểm, dư luận, tình cám , các thúc đây V chí, các quan hộ tâ m lý chuyên
biệt vốn đ a n g có anh h ư ở n g tới kiểu sinh hoạt xà hội và các n h ó m riêng lê” [
14, :r. 51 ị. T heo qua n đ i ể m cùa tác giả, bầu không khí tâm lý b a o gồm nhiêu

khí hậu: khí hậu chính trị, khí hậu đ ạ o đức, trên c ơ sờ đó tạo ra m ộ t cái nền để
cho họat động, q uan hệ, g i a o tiêp d ượ c m ơ ra.
Tác già T rần T r ọ n g T hủy đà đề cập tới khái niệm b ầ u k h ô n g khí tâm lý
xã hội. T h e o ông, bầu k h ô n g khí tâm lv tập thề là tính chất của mối quan hệ
qua lại giữa mọi người t r o n g tập thê. B ăng một số thực n ghiệm được tiên
hành, tác giá dã chí ra m ố i quan hệ giữa bầu k h ô n g khí tâm lý xà hội với hiệu
quả lao đ ộ n g và tới sự ổ n định củ a tập thể. Đ ồ n g thời, tác giả c ò n dưa ra biện
pháp n hằm xây d ự n g bầu k hô n g khí tâm lý lành mạnh, tích cực ị 20, tr. 86].
T ro n g cuố n “T â m lý học xã hội n h ữ n g lĩnh vực ứng d ụ n g ” (do Đỗ
Long chủ biên), tác giả đã phân tích và đư a ra các yếu tổ hình Ihành bâu
không khí tâm lý tập thể, trong đó tác già đề cao các yếu tổ n h ư lợi ích vật
chất, hệ th ống kích thích lao động, vấn đề đạo đức nh óm , thái đ ộ lao động,
p h ấ n chất nhân cách c ủ a người c ô n g nhân, sự thích nahi, vai trò cua người
lãnh đạo. Ị 16, tr. 128]
Tác già Mai Hữu K h u ê thì cho răng: “ Bâu không khí tâm lý là sự thê
hiện về chất các q uan hệ giữ a mọi người tronu, tập thế. là sự hài lòng về địa vị,

19


c ô n g việc và quan hệ với dôn g nghiệp và với cáp trên” [15, tr. 7 8 1- IX) dỏ,
ironu côníĩ tác lãnh dạo càn uiao người cho dim 12. việc tạo ra sự thoai mái và
đ ô n g ihuận cua cấp dưới, t ừ dó có the tạo ra bâu không khí tâm lý lành mạnh,
t h ú c d â y tính tích c ự c c ù a người lao độ n g , n â n g ca o hiệu q u a s ả n xuất củ a

do an h nehiệp.
T á c uia N g u y ề n Ỉ3á D ư ơ n g [5, tr. 2 0 3 - 2 0 7 ] nêu ra khái n iệm bâu k h ô n g

khí tâm lý là hiện tư ợng biểu hiện mức độ hoạt động, hòa hợp các phẩm chất
tâ m lý cá nhân cu a c o n n u ười trong tập thê và môi t r ư ờ n g t ự n h iê n tạo c h ồ ở,

c ho làm việc và sự kêt h ạ p về mặt tâm lý giừa các thành viên tro n g tập thê
quy định bầu k hô n g khí tâm lý tập thể.
N g h i ê n c ử u v ề b ầ u k h ô n u khí tâm lý xã hội còn c ó m ộ t sổ tác giá:
P h ạ m T ấ t D o n g với “ M ộ t s ố c ơ sơ k hoa học v ề tố c h ứ c q u à n lý lao đ ộ n g sán

xuất" (1979), N g u y ễ n Đ ì n h Xuân với “Tâm lý học quán lý” (1995), Đào Thị
O a n h với “T âm lý học lao độ n g " (2000)
Nguyễn Đình Xuâ n dã dùng thuật n g ừ không gian tàm lý để chi bầu
không khí tâm lý xã hội trong tập thể. T heo tác giả không gian tâm lý chứa
đ ự n g n h ữ n g tr ạ n g thải t â m lý c h u n g củ a tập thế, m à trạ n g thái n à y phụ thuộc
rất n h iề u v à o n gư ời lành đ ạ o , sự q uan tâm, c h ia sẽ c ù n g n h ư p h o n g các h lãnh
đ ạ o c ủ a họ [24, tr. 143]

Vũ D ũ n g c ũ n g đã tiến hành một số c ông trinh nghiên cứu tập thể sản
xuất kinh doanh tại Mà Nội. Theo ông, bầu không khí tâm lý là trạn g thái tâm
lý c ù a tập thê, thế hiện s ự phối hợ p các đặ c d iem tâ m lý, s ự t ư ơ n g tác giữa các

thành viên và mức đ ộ t ư ơ n g hợp các đặc điêm tâm lý trong quan hệ liên nhân
cách. C á c yếu tố ả n h h ư ớ n g tới bàu k h ô n ụ khí tâm lý xã hội c ủ a tậ p thể bao

gồm: phong cách làm việc cua người lãnh đạo, điều kiện lao động, chế độ
khuyên khích thúc dây n a ư ờ i lao độ ng của công ty. [2]

20


Trong 11 hừng năm Líũt) dây, trorm các tnrờiìg dại học, Viện nghiên cửu
đ ã quan tâm ngh iên cứ u tới vân dẻ n à v ironií các tô chức. C á c c ô n g trinh

nghiên cứu liêu biêu như: “ Nghiên cứu không khi tâm lý tập thè hiên tập viên
n h à xuất hàn chính trị quốc gia" cua Vũ Đình T h ắ n g (2002). T heo tác già thì
b ầu không khí chính là mặt chất lượng của các mối liên hệ liên nhâ n cách, là
c ác đặc diêm tâm ]ý thúc d â y hoặc can trớ quá trinh hoạt đ ộ n g c ù n g nhau và
s ự phát triên n hân c á c h toàn diện cua các thành viên t rong tập thê. B â u k h ô n g

khí tàm lý cua tập thẻ biên tập viên phụ thuộc vào rất nhiều yểu tố như: quan
hệ còng tác, quan hệ cá nh ân, diều kiện lao dộng, tiền lương, tính chất lao
động... Tác giá Phạm Mạnh I là với đề tài: “Tìm hiếu hầu kh ôn g khí tâm lý tập
thể \ à chiều hướng ảnh hưcrng của nó tới năng suất lao đ ộ n g tại c ô n g ty cồ
p hần Nam Thắng, Hà N ội” (2003). Theo tác giá, bầu không khí tâm lý xã hội
của tập thể phán ánh tính chất, nội dung, xu hướ n g tàm lý thực tế cùa các
thành viên trong tập thế đó. N g ư ợ c lại, trạng thái này cũng có ảnh h ư ở n g nhất
đ ịnh tới các quan hệ trong tập the, đến điều kiện lao đ ộ n g và tố chức lao động.
Tác già N guyền H ữu Thụ với dề tài: “Nghicn cứu bầu k hô n g khí tô chức và
ả n h hư ờ n g c ù a nó tới hiệu q u ả sản xu ất kinh d o a n h c ủ a tập th e ” ( 2 0 0 7 ) . T á c

g iả kết luận bầu k hô n g khí tổ chức phụ thuộc vào trinh độ phát triển của các
mối quan hệ “d ọ c ’ và các m ố i quan hộ “ng a n g ” và sự thoả mãn điều kiện làm
v i ệ c cùa các thành v i ê n t r o n g cô n g ty v à bâu k h ô n g khí tô c h ứ c c ó ả n h h ư ở n g
t h u ậ r tới hiệu q u ả h o ạ t đ ộ n g sàn xuất kinh d o a n h c ù a cô n g ty trên c ả ba mặt:
lợi ích kinh tế, s ự đ o à n kết v à tính tích cự c củ a các thàn h viên. Vì vậy, việc
x â y c ự n g hầu k h ô n g khí tổ c h ứ c lành m ạ n h , phát triển ca o làm c h o m ỗ i thàn h
v i ê n :oi c ô n g ty là nhà, l u ô n san s à n g g i ú p đỡ, c hia sè lẫn n h a u c ó vai trò
•quyế: định c h o s ự p h á t triên v à thành đạt cù a các c ô n g ty.

Tuy chưa có s ự th ống nhất với nhau về mặt thuật ni»ừ n h ư n g các nhà
ínghién cứu đều th ống nhất với nhau rằng bầu k h ôn g khí tâm lý là trạng thái

tán lý xã hội c u a tập th ê p h a n ánh các q uan hệ lao d ộ n g , tiên l ư ơ n g v à các
trật k h á c n h a u c u a đờ i s ô n g tinh thần, ánh h ư ớ n g trực tiêp tới hiệu q u a lao
đ12 M Ộ T S Ỏ K H Á I N I Ệ M c o B Ả N C Ủ A DI T À I
12.1
a.

K h á i n i c• m b ầ u k h ô n gr * k h í t â m Ịý

m
ỉ

Đ ịn h n g h ĩa b â u k h ô n g k h í tà m lý

T r o n g p h ầ n lịch s ử n g h i ê n cứu vấn dề dã x e m xét một loạt n h ữ n g cách
hiìu, các h tiếp cận, q u a n d i ê m nhậ n thức khi n g hiên c ứ u k h ô n g khí t à m lý tập
thì củ a các tác g iá t r o n g n ư ớ c và ngoài nước .

Theo [{.Fiedler thì: “ B ầ u không khí tố chức là mối q uan hệ g i ữ a lãnh
đ;o và người dưới q u yề n, qu a n hệ giữa họ với câu trúc nhiệm vụ của tố chức
Vi q u a n hệ g i ữ a h ọ vớ i q u ỳ ê n lực củ a n g ư ời lãnh đ ạ o " [26, tr. 514J. r á c già

đi nhấn mạnh ba thành tố bên trong củ a bầu kh ô ng khí tố c hứ c là: q u a n hệ
giía ngư ời là n h d ạ o vớ i n g ư ờ i dưới q u y ề n , q u a n hệ g i ữ a họ vớ i n h i ệ m vụ và

qian hệ giữa họ với q u y ề n lực trong tổ chức.
T h eo quan điểm c ủ a V .M Sepen cho rằng “ Bầu k h ôn g khí tâm lý là sắc
thú cảm xúc cùa n h ữ n g s ự licn hệ tâm lý của các ihành viên trong tập thể,
đ ú n g xuất hiện trên c ơ sở s ự gần gùi của các thành viên, của thiện c ả m , của
SỊ trùn g h ợ p c á c tính c á c h , h ứ n g thú và k h u y n h h ư ớ n g ” [26, tr. 226 ], T r o n g

klái niệm này, tác g ià đ ặ c b iệ t lưu V tới sự th òa m ã n c á c q u a n hệ t â m lv của
cá; thành viên, s ự d u n g h ợ p t â m lý c ủ a họ tạo ra s ự đ o à n kết, p h ấ n đ ấ u hoàn
thinh m ụ c tiêu sản x u ấ t , k i n h d o an h củ a họ. N h ư v ậ y , th eo tác giả đ ặ c biệt
nlấn m ạ n h m ậ t tâm lý c ủ a t ậ p the bao g ồ m b a t h à n h phần c ơ ban sau : (1)
kíòng khí xã hội, đ ư ợ c tạo n ê n bơi V thức c h u n g c ủ a ngư ời lao đ ộ n g trong
vi:c th ự c hiện n g h ĩ a v ụ , q u v c h e, ihc ch ế trong tập thể, (2) k h ô n g khí đ ạ o đức
điợc xác địn h bơi n h ữ n g g iá trị đạo đứ c tru yền thorn* trong t ậ p thế đ ư ợ c mọi

22


ng ư ờ i th ừ a n hận, (3) k h ô n g khí tâm lý, đ ư ợ c hình t h à n h từ các q u a n hệ k h ô n g
c hính th ứ c g iừ a các th à n h viên tr o n g tập thô.
A . A S ê t ô p khi n g h i ê n c ứ u hâu k h ô n u khi tâm lý tò c h ứ c dã k h ă n g định:
bầu k h ô n g khí tâ m lý tập th ê là sự th ổng nh ất các t h à n h p hần t â m lý. x à hội

phắn ánh tính chất, nội d u n g và các diêu kiện tô chức họat động, các q u a n hệ
c hính t h ứ c và k h ô n g c h í n h t h ứ c trong g ia o tiếp cu a các th ành viên t r o n g tập
thể. N h ư vậy, t h e o tác g i ả thi h ầ u k h ô n g khí tâm lý là m ộ t hiện t ư ợ n g t â m lý

xã hội tố n g hợp bao gồm nhiều thành tổ và nó phan ánh tương đối toàn diện
các m ặ t khác nhau của đời s ốn g tập thể (quan hệ, điều kiện, nội dun g c ủ a lao
dộng...)
N h ữ n g q u a n đ iể m lý lu ận củ a V . M . S ê p e n c ò n đ ư ợ c n h iề u nhà t â m lý

học kh ác tiếp tục đi sâu nghiên cứu và phát triẻn trên các p hư ơ n g diện như
trạ ng thái, cấ u trú c, th à n h p h ầ n , nội d u n g m ối q u a n hệ với các q u á trình t â m lý

xã hội khác.
T h e o E . C u đ ơ m i n , J .P V ơ c ố p “ Bầu k h ô n g khí tâm lý là t r ạ n g thái t â m lý

xã hội cùa tập thể sàn xuất c ơ sờ, phản ánh tính chất, nội d u n g và k hu y nh
hướ ng tâm lý thực tế của các th àn h viên trong tập thẻ ” .
Ờ định nghĩ a này tác g iả xác định bầu k hô n g khí tâm lý là tr ạ n g thái
tâm ịý xã hội của tập thể, nó p hản ánh được khuynh h ư ớ n g tâm lý cơ b ả n của
các thành viên trong tập thể, tr ạ n g thái tâm lý ấy lại dược thể hiện ờ mối quan
hệ cụ t h ể cù a t ừ n g thàn h v i ê n , ờ hoạt đ ộ n g sán xuất tập thể, ở tâm trạ n g c á c cá

nhân và thái độ của họ đối với lao dộng.
v ề phía các nhà t â m lv học Việt N a m , T r ầ n T r ọ n g T h u ý định n g h ĩa
uBầu k h ô n g khí tâm lý là tinh c h ấ t cù a mối q u a n hệ q u a lại g i ừ a m ọi níiười
trong t ạ p thể, là t â m t r ạ n g c h í n h t r o n a tập thê c ũ n g n h ư là sự th o a m ã n của

người c ô n g nhân đối với c ô n g việc được thực hiện" ị20, tr. 29J.