chẩn đoán và xử trí bỏng mắt

BỎNG MẮT
Th.S Nguyễn Phú Thiện – B ộ Môn Mắt ĐHYD TP.HCM
I. PHẦN HÀNH CHÍNH
1. Đối tượng giảng dạy:
Sinh viên luân khoa (RHM, Y5, Chuyên tu).
2. Thời gian:
2 tiết
3. Đòa điểm giảng:
Giảng đường Khoa Y – ĐHYD TP.HCM.
II.
1.
2.
3.
4.

MỤC TIÊU BÀI GIẢNG :
Nêu được tác nhân gây bỏng mắt
Trình bày được cách phân loại mức độ bỏng mắt
Xử trí ban đầu bỏng mắt
Hướng dẫn đề phòng bỏng mắt

III. NỘI DUNG BÀI GIẢNG
I/. ĐẶC ĐIỂM DỊCH TỂ HỌC:
Bỏng mắt là một trong những nguyên nhân gây mù lòa và gây biến dạng về thẩm mỹ
gương mặt
- Các nước phát triển, bỏng mắt ngày càng giảm là nhờ có nhiều phưởng tiện để bảo
vệ vào bảo hộ con người trong sinh hoạt cũng như trong lao động.
- Các nước đang phát triển, tỉ lệ bỏng mắt còn rất cao do thiếu phương tiện bảo vệ và
bảo hộ trong sinh hoạt và trong lao động
- Những yếu tố nguy cơ:
 Người lao động không được trang bò bảo hộ lao động tốt

 Người dân chưa ý thức trong sinh hoạt hàng ngày cũng như trong lao động sản
xuất
II/. NGUYÊN NHÂN VÀ ĐẶC ĐIỂM BỆNH LÝ TỔN THƯƠNG:
Bỏng mắt là một cấp cứu đặc biệt trong nhãn khoa, trong nhiều trường hợp dù đã điều trò
tích cực và khẩn trương nhưng vẫn không ngăn chặn được mù lòa.
1) Nguyên nhân:
- Do hóa chất: Acide, Baze
- Do vôi
- Do nhiệt, điện, v.v….
2) Đặc điểm bệnh lý tổn thương:
- Do hóa chất :
Bỏng hóa chất gây tổn thương nhiều ít là tùy thuộc vào :
+ Nồng độ hóa chất
+ Thời gian tiếp xúc với hóa chất
+ Độ pH.
BỘ MÔN MẮT
ĐẠI HỌC Y DƯC TP.HCM


-

Do vôi: Tổn thương âm ỉ, kéo dài, khó tiên lượng trước
Do nhiệt: thường gây bỏng nhẹ nhờ phản xạ của mi mắt

III/. TRIỆU CHỨNG LÂM SÀNG CỦA BỎNG VÀ CÁCH XỬ TRÍ:
1/. Bỏng do hóa chất:
a) Bỏng do Acide :
Chất Acide tác động làm kết tủa protein của mô tiếp xúc, tạo nên một hàng rào che chở
chủ mô và cấu trúc nội nhãn, nên giới hạn được các tổn thương tiếp diễn.
Đặc tính của bỏng Acide :

- Bỏng phá hủy nhanh nhưng hạn chế về chiều sâu.
- Không có xu hướng lan rộng.
- Tổn thương do bỏng Acide có thể tiên lượng sớm.
b) Bỏng do chất kiềm (Baze) :
Chất kiềm thấm vào mô nhanh, tạo nên phản ứng xà phòng hóa tế bào, làm hư biến chất
tạo keo, giúp cho chất kiềm thấm sâu hơn.
Đặc tính của bỏng do chất kiềm :
- Bỏng phá hủy chậm nhưng tiến triển nặng.
- Có xu hướng lan rộng cả chiều rộng lẫn chiều sâu.
- Không tiên đoán được tổn thương.
c) Xử trí bỏng do hóa chất (Gồm cả Acide và Baze) :
Điều trò sơ cứu :
- Rửa thật nhiều nước, bằng bất kỳ nước sạch nào có sẵn tại hiện trường. Sau đó chuyển
đến cơ sở y tế.
- Tại phòng cấp cứu nên dùng dung dòch muối đẳng trương hoặc Lactat Ringer để rửa
nhãn cầu và kết mạc, đặc biệt là cùng đồ kết mạc. Nên cắm 1 chai dòch truyền và dùng
dây truyền dòch để rửa. Có điều kiện thì dùng “giấy q” để kiểm tra độ pH đến khi
nào pH khoảng 7,3 – 7,7 là ngưng rửa. Tra mở kháng sinh và băng che mắt lại.
Điều trò duy trì :
- Tuỳ thuộc hình thái tổn thương
- Điều trò phục hồi chức năng : sau 18 – 24 tháng. Là nhằm mục đích tạo hình lại những
tổn thương để phục hồi chức năng của mắt.
2) Bỏng vôi :
Vôi là một chất kiềm, tác dụng chậm kéo dài, gây nhiều hậu quả nặng nề và phức tạp, khó
tiên liệu trước và cách xử trí khác với các loại bỏng khác :
- Đầu tiên là phải lấy hết vôi cục.
- Sau đó mới rửa mắt, nhằm tránh phản ứng tạo nhiệt làm tổn thương nặng hơn. Dùng
Glucoza 5% rửa mắt là tốt nhất để biến vôi thành Saccharate de chaux trung tính.
3) Bỏng nhiệt :
Nói chung là bỏng nhẹ, chính là nhờ phản xạ của mi mắt.

Thông thường là cháy lông mi, đôi khi tổn thương lớp nông của giác mạc.
BỘ MÔN MẮT
ĐẠI HỌC Y DƯC TP.HCM

2


Xử trí : Lấy sạch dò vật.
Rửa sạch mắt bằng dung dòch muối đẳng trương.
Tra mỡ kháng sinh để tránh dính mi mắt.
IV/. ĐÁNH GIÁ BỎNG MẮT VÀ TIÊN LƯNG:
CẤP ĐỘ
Nhẹ

Trung bình

TỔN THƯƠNG
- GM: Khuyết biểu mô, mờ nhẹ chủ mô
trước.
- KM: Không có dấu hiệu khiếm dưởng
- GM: Đục trung bình
- KM: Có ít hay không có khiếm dưởng
- GM: Đục mờ, không nhìn rõ mống mắt
- KM: Khiếm dưởng < 1/3 chu vi rìa

TIÊN LƯNG
Không có hay có sẹo giác mạc mỏng,.
Thò lực giảm 1-2 hàng

Nặng

- GM: Trắng, không nhìn rõ đồng tử
- KM: Khiếm dưởng từ 1/3 đến 2/3 chu vi rìa

Sẹo GM trung bình, tân mạch ở vùng rìa.
Thò lực giảm 2-7 hàng
Thời gian liền sẹo GM kéo dài, GM bò sẹo và
tân mạch
Thò lực <1/10
Thời gian liền sẹo GM rất lâu, với phản ứng
viêm bên cạnh, dễ loét và thủng GM.

Rất nặng

- GM: Hoàn toàn trắng, không nhìn thấy
đồng tử
- KM: Khiếm dưỡng > 2/3 chu vi rìa

Thò lực ĐNT
Rất lâu lành.
Chủ mô GM dễ bò hoại tử: Loét và tổn GM
Teo nhãn +/- loét và thủng giác mạc

Trung bình nặng

Phân loại theo GS.TS LÊ MINH THÔNG
V. CÁC BIỆN PHÁP PHÒNG CHỐNG BỎNG MẮT :
Ở nước ta, tỷ lệ mù lòa do bỏng mắt còn chiếm tỷ lệ cao . Chủ yếu là do tai nạn lao
động, tai nạn trong sinh hoạt.
Để đề phòng bỏng mắt xảy ra :

 Người lao động : phải mang kính bảo hộ khi làm việc, sử dụng các phương tiện bảo vệ
an toàn trong lao động.
 Tuyên truyền giáo dục sức khỏe trong nhân dân, trong học đường, giúp mọi người biết
bảo vệ và chăm sóc đôi mắt. Khi xảy ra bỏng mắ t, người bệnh phải biết sơ cứu ban
đầu, sau đó nên đến ngay cơ sở y tế gần nhất để được xử lý kòp thời.
 Huấn luyện tất cả nhân viên y tế biết sơ cấp cứu về mắt và mở rộng mạng lưới chăm
sóc mắt ban đầu. Đào tạo cán bộ y tế chuyên khoa mắt phục vụ đến tuyến y tế cơ sở.
VI. TÀI LIỆU THAM KHẢO
- Giáo trình nhãn khoa 1997 – Đại học Y Dược TP.HCM.
- Thực hành nhãn khoa tập 1, 2 1999 – Đại học Y Hà Nội.

BỘ MÔN MẮT
ĐẠI HỌC Y DƯC TP.HCM

3