Luận văn xuân diệu với thơ việt nam hiện đại

N

^

DAI HOC QUOC GIÀ HA NOI
TRirÒNG DAI HOC KHOA HOC XÀ HÒI VA NHÀN VÀN

VC THI THU HirONG

XUÀN DIÉU VÓI THOì VIÉT NAM HIÉN DAI
Chuyén ngành : Vàn hoc Viét Nam
Ma so'
: 5.04.33

LUAN VÀN THAC SÌ KHOA HOC NGÙ VÀN

NGUOl HirÒNG DAN KHOA HOC:
POS. TS. MA GIANO LÀN
CAI HOC Q'JOC '.)iA hA N -

u-m teiN

^

HA NOI - 2001


MUC LUC
Trang
PHAN MÒ DAU

1

PHAN NÓI DUNG

8

Chirong L Xuàn Diéu vói tho va nhà tha
LI. Xuàn Dieu vói tha va nghé tha

11

1.2. Xuàn Dieu vói càc nhà tha
1.2.1. Vói tha Ho Chi Minh

15

1.2.2. Cac bài viét ve Tó Huu

21

1.2.3. Vói tha HuyCàn

36

Chirong 2. Xuàn Diéu vói cuòc song tha
2.1. Xuàn Dieu vói càc phong trào tha quàn chùng

52

2.2. Xuàn Dieu vói càc cuòc thi tha

60

2.3. Xuàn Dieu vói càc nhà tha tré
2.3.1. 'Trò chuyen vói càc ban làm tha tré"

67

2.3.2, Xuàn Dieu vói nhà tha tré Tran Dàng Khoa

74

Chifong 3, Phong càch phé bình cùa Xuàn Diéu
3.1. Phong càch nghe sT

83

3.1.1. Cam xùc - Tinh càm

85

3.1.2. Say me cài dep

90

3.2. Luòn gàn bó vói cày dòi

94

3.2.1. Ly luan gàn vói thirc té

95

3.2.2. So sành, lién tuong gàn vói dai thiróng

100

3.3. Ngòn ngO phé bình

104

PHAN KÉT LUAN

112

DANH MUC TÀI LIEU THAM KHÀO

116


PHAN MÒ DAU
1. Ly do chon de tài, gioì han nghién cuu:
Xuàn Diéu là mot tài nàng lón, mot tàc già co vi tri quan Irong Irong
nén vàn hoc Viét Nam hién dai. Trai qua nùa thè ky miet mài lao dong sàng
tao, òng da de lai cho dòi mot khoi luang tàc ph^m do so, co già trj làu dai ve
nhiéu thè loai khàc nhau: tha, vàn xuói, but ky, nghién ciJu phé bình, liéu
luàn, dich thuàt... Va a thè loai nào óng cung dat dirac nhirng Ihành tiru, in
dàm dffu à^n riéng dac sàc.
Dòi vói m-ot ngiròi càm bùi nhir Xuàn Dieu, Ifnh cà ve so luang va chat
lirang Ihì a mòi thè loai déu càn thiét phài co nhirng chuyén luàn nghién ciru

mot càch còng phu va day dù. Tir triróc dén nay, dà co nhiéu bài phé bình, liéu
luàn, nghién ciru ve càc sàng tàc cùa òng. Tha òng dà là de tài hàp dàn khcti
nguón cho nhiéu còng Irình nghién cùru khoa hoc nghiém tue va co già tri.
Ben canh tha, là noi Xuàn Diéu dà dành phàn lón bùt lire cùa dòi mình,
phé bình vàn hoc là mot bò phàn quan trong Irong sir nghiep sàng tao cùa òng.
Bang vòn hiéu biét phong phù va sir tinh té nhay càm cùa mot nhà tha, bììng
lòi vici luòn tran day nhiet tình, tran day càm xùc, càc bài viét cùa Xuàn Dieu
là nhiJng Ihành còng n6'\ bat. Khoi luang lón nhung làp tiéu Juan phé bình dà
phàn nào nói lén tàm sue cùa òng doi vói thè loai này: Tié'iig tha (1951),
Nlìfaig huac duòng tu lifàng cùa idi (1958), Ba thi hào dàn toc (1959), Phé
bình gioì thìeii thcr (1960), Trd chuyén vài càc bqn làm tha tré (1961), Dao co mài
nuri sàc ( 1963), /)/ trén difùng km ( 1968), l a cày dòi mài mài xanh tuoi ( 1971 ), Mài
sàt nén kim (1977), brmg thóng tin va nhfaig kysutàm hón ày (1978), Càc nhà tha
codien \'iél Nam (hai tàp, 1981, 1982), Cóng viéc làm tha{\9M).,.
Dòi vói còng viéc tìm hiéu già tài vàn hoc cùa òng cha, Xuàn Diéu là
ngirói co còng rà't lón. Bò sàch Càc nhà tha co dien \l'cl Nam (hai ISp) là mot


còng trình nghién curu ma tàc già da mang vào dò tàt cà tình yéu dòi vói vàn
hoc co dién. Vói mot cài nhìn sàc sào, vira bao quàt ti mi, vói mot vàn phong
dóc dào, tir nhién, Xuàn Diéu da làm cho nhOng tén tuoi lón trong kho làng
vàn hoc dàn toc thém chói sàng.
Vói tha ca cùa thòi ky hién dai, Xuàn Diéu thè hién rat nhiéu tàm huyét
va sir quan tàm gàn bó. Òng co mat trong ban giàm khào cùa hàu hé't càc cuòc
thi tha, nhuìig bài tiéu luàn va phé bình tha cùa Xuàn Dieu ti^ nhirng nam
khàng chién ch6ng Phàp cho dén nhihig tóng két ve tha nhàn càc cuòc thi thcf
va càc boat dong sàng tàc tha, càc bài tira cho càc tuyén tha luòn luòn bòc lo
nhiét tàm xày dimg, vun dàp cho phong trào tha.
Xuàn Diéu cijng là nguói di dàu trong viéc giói thieu cài dep muòn màu
muòn ve cùa nhirng nén tha cùa càc dàn toc vói bao huang sàc la trén dòng

giao luu giGa càc nhà tha lón trén thè giói: Lui Aragòng, Pòn Eluya, Pétòphi,
Maiacòpxki, Nadim Hflmel, Blaga Dimitaròva, Pablò Néruda, Nicola
Ghiden... Blaga Dimitaròva nhàn xét: "Xuàn Diéu là dich già kiél xuàt vói
càc ban dich tha Exénhin, Puskin, Maiacòpxki. Anh là ngiròi ban lón thàn
thiét cùa nén vàn hoà Bungari tir Bòtép dén càc nhà tha tré sau này" [100,
435].
Nhàn Ihù'c va dành già toàn bò sir nghiep phé bình vàn hoc cùa Xuàn
Diéu là mot viéc làm dòi bòi Ihói gian phàn tich, nghién ngàm ihà'u dào...
Trong khuòn kh6 luàn vàn này, chùng tòi chi tàp trung tìm hiéu phàn phé bình
tha Viét Nam hién dai cùa Xuàn Diéu, cu thè là tha Viét Nam tir sau Gich
mang thàng Tàm 1945 vói hy vong co thè nhìn nhàn, dành già mot càch toàn
dién va dùng dàn han tài nàng da dang, phong phù cùa mot tàc già co cà Imh
sàng tao dòc dào. Dong thòi, qua dò thày dirac dong gòp cùa Xuàn Dieu vói iir
càch nhà phé bình vàn hoc dòi vói toàn bò tién trình phàt trièn cùa nén tho ca
hién dai Viét Nam.


2. Lich sur vàn de:
Da co nhiéu còng Uình nghién curu ve Xuàn Diéu vói tu càch là mot nhà tJK^
\6n; à day, chùng tòi chi muòn de càp dén qua trình nghién culi, phé bình vàn hoc
cùa Xuàn Diéu vói tha Viét Nam hién dai. Co thè nói, cho dén nay chua co mot
chuyén luàn, chuyén khào nào nghién culi vàn de này mot càch toàn dién va he
Ihòng. Nhimg trong càc bài viét ve cuòc dói va sir nghiep cùa Xuàn Diéu, mot so tàc
già da thè hién quan diém cùa mình UDng viéc dành già dóng góp cùa Xuàn Diéu
dòi vói tha Viét Nam hién dai.
Trong cuòn Nhà vàn Viét Nam 1945 - 1975 (Tàp mot, NXB Dai hoc va
Tiiing hoc chuyén nghiep - Ha Noi, 1979) cùa hai giào sir Phan Or De, Ha Minli
Due dà viét khà ky ve Xuàn Diéu vói tu càch là nhà nghién cùru phé bình. Tàc già
nhàn dinh: "Toàn bò boat dong cùa Xuàn Diéu déu hùt vào va xoay quanh cài liuc
cùa tha" (31, 614]. Ve tha ca hién dai: Xuàn Diéu rat tàm dàc va am hièu tinh tuóng

\lui Huy Càn, Xuàn Diéu co nhung bài viét còng phu ve tha Tu Ma, Ihct Tran Dàng
Khoa, Xuàn Diéu nhiét tình va tiàn li'ong gicfi thiéu nhung sàng tàc th(t ca cùa qiiAn
chung còng nòng binh, giói thiéu th(^ cùa bò dòi qua càc chié'n dich, giói thieu lli(t
cùa còng nliàn, nòng dàn. Dac biét, nhà nghién culi Ha Minh Due con chi rd dirac
sir khàm phà dòc dào cùa Xuàn Diéu qua nhung ti"ang phé bình. Tlieo òng: "Xuàn
Diéu co khà nàng tir phàn Ifch va tiình bay sàng tò nhung dién bién cùa mach tu
tirong va càm xùc ngay ò nhirng khfa canh uàn khùc va khó dién dat. Anh lhuc:fng
lày tliirc té sàng tàc tha ca cùa mình {\ì trong qua trình sàng tao dén thành qua cu llié
de chùtig minh cho nhung vàn de ly luàn cùa anh de xuàT [31, 618]. Tuy nhién
nhung ti-ang viét này chua tJiè nói hét duac nhung dóng góp va dàu àn cùa Xuàn
Diéu dòi vói iha Viét Nam hién dai.
Giào su Nguyén Dàng Manh cung là ngUÓi quan tàm nliiéu dén nhà phé bìnli
Xuàn Diéu. Tn^ng bài Xuàn Diéu va niém kliàt khao giao cdm vài dai, òng tran
tipng dành già Xuàn Dieu "là mot ngUói tha cà cùa nghé Ihct, là òng giào su cùa
liir('mg chuyén nghiep ve tha" [100, 127]. Doi vói tha Viét Nam hién dai, còng cùa


Xuan Diéu that khòng nhò: vira làm tha, vira bình luàn tha, dem luòn còng viéc bép
nuc cùa mìnhrama phàn tfch, phàn xét rat ti mi, va viét thành bài, thành sàch ve dù
cac ngò ngàch ciia nghé; nhutig bài tha, nhiJng sàch kia là nhirng tàp giào trình sé
con co fch làu dai cho nhung ai muòn di vào cài nghé rat dòi khó khan này. Va khi

viét Lai giói thieu cho Tuyén tàp Xiiàn Diéu tàp II, Nguyén Dàng Manli khòng quén
chù ^ dén càc boat dòng khàc cùa Xuàn Diéu ngoài tha. Song, dal ben canh phàn
nghién etili ve tha va vàn xuòi cùa Xuàn Diéu thi mang phé bình vàn hoc cùa tlii sì
ho Ngò ciing chua thàt nói tròi.
Bài vié't dai hai muai làm trang cùa nhà nghién culi Ma Giang Làn U\)ng
cuòn Nhà tha Viét Nam hién dai duac coi là dà de càp khà toàn dién dén boat dòng
vàn hoc cùa Xuàn Diéu, tir làm tha dén phé bình, giói thiéu tha, dich tha, viét truyén
ngàn, bùi k^. Dò'i vói phé bình tha, nguói viét nhàn thày càch Xuàn Diéu thuòng

làm là xàu chuòi c^c bài the/ bay, ròi bình dành già; bài viét cùa òng tliién ve ca ngai
biéu duong, con viéc che viéc néu khuyét diém chi là han hiiu, tuy nhién dòi lue òng
ciing co nói dén mot so khuyét diém cùa phong ti^ào tha tiè. Ma Giang Làn con néu
lén net dac tiirng tiDng phé bình tha cùa Xuàn Diéu: do là càch nói bòc tiire, say sua,
nliiJng khàm phà bàt ngó, nhutig suy nghT sàu sàc, hành vàn sinh dòng, nhung lién
tuòng so sành dòc dào theo càch liéng cùa mình. Tuy nhién, day chi là nhung càm
nhàn buóc dàu ve phàn phé bình tha cùa Xuàn Dieu, chua khàc boa duac chàn dung
nhà phé bìnli vàn hoc Xuàn Dieu ben canh su nghiep sàng tàc tha cùa òng.
Ve mot so tàp phé bình cùa Xuàn Diéu, dà co nhung bài viét nhu Doc

"NhiTìig hifàc diràìig tutmhig cùa tòi'' cùa Che Lan Vién (Ux^ng sàch Phé bình và
hoc. Nxb Vàn hoc, 1962)... Nhung nhìn chung càc nhà nghién culi chi chù y dén
nhirng bài viét cùa Xuàn Diéu a thói ky dàu, phàn phé bình vàn hoc, nhàt là phé
bình thcf tir sau Càch mang lliàng Tàm it co nguói viét tói.
Càc luàn àn tién sì cung de càp tói phé bình vàn hoc cùa Xuàn Diéu nhu luàn
àn cùa Nguyén Quòc Luàn vói de tài The chàn dwig vàn hoc ti'otig vàn hoc Viét


Nam tu dàu nhihig nam 30 dèh nay. Do pham vi cùa luàn àn nén tac già chi di sàu
vào "Phé bình dung chàn dung vàn hoc" cùa Xuàn Diéu.
Theo dành già chù quan cùa chùng tòi, trong càc bài viét ve phé bình vàn hoc
cùa Xuàn Diéu, co lè tirong dói day dù hon cà là muc "Xuàn Diéu , nhà viéì bùi ky.
liéu luàn va phé bình vàn hge" U^ong bài ")ùiàn Diéu" cùa giào sir Nguyén Trac (in
trong sàch Vàn hoc Viét Nam 1945 - 1975, tàp hai, NXB Giào due, 1990). Ngoài
phàn sàng tàc tho, tàc già dà nhìn nhàn Xuàn Diéu nhu mot nhà phé bình vàn hoc.
Bài viét dà néu lén nàm huóng chfnh ma Xuàn Diéu dà gàn bó trong suò't su nghiep
phé bình vàn hoc cùa mình (tjx)ng dò co phàn phé bình tho Viét Nam hién dai),
nhung lai chua di sàu de tìm ra net dóc dào va bùt phàp tài hoa UxDng phé bbh tho
cùa Xuàn Diéu.
Gàn day nhàt, UDUg sàch "Xiiàn Diéu. Tàc phdm vàn chucnig va lao dóng

nghé thuàt" (NXB Giào due - 1999), nhà nghién cdu Luu Khành Tho dà dành 16
trang viét de nói ve "Dóng góp cùa Xuàn Diéu Ux)ng phé bình vàn chU(tng". Bài
chuyén luàn dà néu lén duoc nhùng dóng góp nhiéu mat cùa Xuàn Diéu dói vói
tóng viéc nghién cùru phé bình vàn chuong, tir "quan niém ve tho cùa Xuàn Diéu"
dén "Xuàn Diéu vói nhQng già tii vàn hoc eó dién" va dóng góp dói vói tho ca hién
dai cùa "Nguói bié't mài sàt nén kim". Theo Luu Khàeh Tho, Xuàn Diéu eó su quan
tàm dac biét dén tho ca hién dai, hàu nhu óng eó màt tiDng tà't cà càc boat dòng tho,
là nhà tho tlieo dòi lién tue va eó góp phàn ành huòng dén phong trào sàng tàc tho;
hon niJa òng con chù bài, phàn loai, dành già va dà néu lén duoe nhiing net ban chat va dàc Uirng cùa tho
ca. LiAJ Khành Tho cOng dua ra y kién cùa mình ve càch viét phé bình cùa Xuàn
Diéu: nhàn xét tinh té, eó sue rung càm, hà'p dàn nguói doc, nliiéu trang viét sàu sàc
va tài hoa, eó giong diéu riéng khi phé bình giói thiéu tho, li mi, ean thàn, ky luòng
xàm soi dén tùng hình ành, tùng ehi liét. Ben canh dò, tàc già manh dan dua ra mot
sÓ nhuoc dié'm cùa Xuàn Diéu trong khi phé bình giói thiéu tho: nhflng lue qua say
sua, Xuàn Diéu khòng trànli khoi su nhiéu lòi, de tình y luòn trào lón xòn va Lrùng


làp; doc mot s6 bài phé bình cùa Xuàn Diéu con thày óng chua vuot rà khòi su phé
bình theo thién kién, chù quan, àp dat. Tuy vày, Liru Khành Tha vàn dành già Xuàn
Diéu là "nhà luàt phàp ' lón nhàt cùa nén tha ca duang dai chùng ta .
Nhìn lai nhung bài viét trén day ciing nhu mot so bài viét khàc ma do kliuòn
khó han che cùa luàn vàn chua eó diéu kién dàn ra, chùng tòi nhàn thày càc y kién
nhìn chung déu dành già cao thành liru cùa Xuàn Diéu Ux)ng phé bình tha hién dai.
Song t^l cà bài viét con a hién ti-ang là nhirng nhàn dinh khài quàt, nói qua, chua
thirc day dù va co he thòng. Riéng bài viét cùa Luu Khành Tha co nhirng nhàn xét
cà ve nói dung, hình thù'c trong phé bình cùa Xuàn Diéu, dóng thói chi ra cà han che
cùa òng nhung vàn là nhirng nhàn xét chung, chua di vào tirng bài cu thè. Va hién
nay vàn chua co mot chuyén luàn nào viét riéng ve phé bình tha Viét Nam hién dai
cùa Xuàn Diéu.

Tir ihirc tién nghién ciiru, chùng tòi mong muòn tìm hièu mot càch sàu sac,
toàn dién va co he thòng han ve vàn de "Xuàn Diéu vtì tha Viét Nam hién dai", tir
dò góp phàn làm rò hcfn nhirng dóng góp cùa Xuàn Diéu vói nén phé bình vàn IKJC
dàn toc.

3. Muc dich, y nghia cùa luan vàn
Luàn vàn tìm hièu thành tuli phé bình tha Viét Nam hién dai cùa Xuàn Dieu
mot càch he thòng, toàn dién.
Tir do, luàn vàn néu lén mot so nhàn xét ve dàc diém phong càch phé bình
cùa Xuàn Diéu. Trong chimg mire nhàì dinh, luàn vàn lién he, so sành vói càc cày
bùt phé bình vàn hoc kliàc de làm rò thém phong càch phé bình Xuàn Diéu.
Tix^ng ITnh virc phé bình vàn hoc, Xuàn Diéu khòng phài là nhà phé bình
chuyén nghiep; tuy nhién, boat dòng vàn hoc cùa òng tir sau Càch mang thàng Tàm
a phmnig dién này lai co nhung dóng góp nói bàt, gay duac su chù y dàc biét cùa
dóng nghiep va còng chùng. Qifnh vi tlié, viéc tìm hièu thành liru nghién cùu phé


bình vàn hoc cùa Xuàn Diéu là diéu eó y nghìa UDng viéc nghién cùu su nghiep
sàng tàc vàn chuong cùa òng.
Viéc nghién cùu su nghiep phé bình vàn hoc cùa Xuàn Diéu, dành già vi in'
cùa Xuàn Diéu trong lich su vàn hoc sé gòp phàn khàng dinh vi tri, y nghìa cùa phé
bình vàn hoc dÓi vói lich su vàn hoc Viét Nam hién dai, góp phàn dành già thành
tuu cùa phé bình vàn hoc Viét Nam, mot vàn de eó 5^ nghìa dang dat ra trong dói
song vàn hoc hién nay.
Xuàn Diéu là nhà phé bình vàn hoc uyén thàm va tinh té. Vi the', viéc tìm
hiéu Xuàn Diéu se rót ra duoe nhiéu bài hoc quy già, nhung kinh nghiém phong phù
va bó fch dói vói boat dóng phé bình vàn hoc va phé bình tho.

4. Phirong phàp nghién curu
Phuctng phàp Ijch su: luàn vàn nghién cùu ve phé bình tho Viét Nam hién dai

cùa Xuàn Diéu nhu mot qua tiình vàn dóng lién tue gàn lién vc'yi qua Uình vàn dóng
cùa hoàn cành lich su va tién Uình tho hién dai Viét Nam, vi (Jié phU(tng phàp lich su
sé duoe vàn dung mot càch tiiél de'.
PliUimg phàp so sành vàn hoc: de eó thè hình dung duoe nhirng dàc dié'm
phong càch phé bình vàn hoc cùa Xuàn Diéu, phuong phàp so sành vàn hoc se duoe
su dung trong nhung tnJóng hop eàn thiét.
Ngoài ra, luàn vàn con su dung phuong phàp phàn tieh UTjyén thóng, phuong
phàp thóng ké, phuong phàp he thóng ...

5. Két cau cùa luan vàn:
Ngoài phàn mò dàu va két luàn, luàn vàn góm càc chucmg:
QiUdfng 1 : Xuàn Diéu vói tho va nhà tho
Chuong 2: Xuàn Diéu vói cuòc song tho
Oiucnig 3: Pliong càch phé bình cùa Xuàn Dieu


PHAN NÓI DUNG
Xuàn Diéu mò dàu sir nghiep sàng tàc cùa mình bang hai tàp: Tha tha
(1938) va Giri huang cho già (1945). Vói hai tàp tha này, Xuàn Diéu dà dua
Thrt mói dén thòi ky phàt trièn lire rd nhàt va ban thàn nhà tho dudc càc nhà
phé bình danh tiéng ducfng thói thóng nhàt nhàn dinh: Xuàn Diéu là nhà thd
liéu biéu va dién hình nhàt cùa phong trào Tha mói.
Khòng chi dén vói tha, Xuàn Diéu dà dén vói vàn xuòi tir rat som. Nàm
1939, Xuàn Diéu tàp hap càc truyén ngàn cùa mình dà dàng bào Ngày nay
xuàt ban thành tàp Phàn thòng vàng (Nhà xuàt bàn Ngày nay). Dén 1945,
Xuàn Diéu cho ra dói tàp vàn xuòi Trifàng ca. Dàc diém nói bàt trong vàn
xuòi Xuàn Diéu thói ky này là tfnh tiir tình làng man. Nhirng trang vàn thàt
dep vói nhimg càu vàn, nhung hình ành duac tran chuòt, got giua ky càng. Càu
vàn giàu nhac diéu, khòng sa vào bién ngàu song lai luòn luòn tao duac àm
huang riéng. Qiàt tha thàm dàm trén nhirng trang vàn xuòi cùa Xuàn Diéu.

Càch mang dà dem lai cho cuòc dói sàng tao cùa Xuàn Diéu mot nguòn
sinh lue mói. Tir day, tha òng ciing nhu nhiéu nguói cùng lóp vói òng co buóc
ngoàt k^, nói nhu Che Lan Vién là buóc tir "thung liing dau thuang" cùa cài
tòi cà nhàn de ra " càch dóng vui" cùa càch mang. Òng hoà vào dòng thàc
càch mang vói mot tàm thè ho hai, rao ruc va bang say.
Hoà mình vào vói nhàn dàn, thò cùng nhip tha cùa dàt nuóc, tha Xuàn
Dieu tir day bàt dàu mot cung bàc khàc. Làn lon vói thirc té, nhirng nàm khàng
chién òng vàn co nhiéu tàp tha, ma mòi càu tha duóng nhu vàn con nóng àm
luti tha cùa ihuc té: Dirai sao vàng (1949), Sàng (1953), Me con (1954), Ngòi
Aw?(1955).
Càc làp tha cùa Xuàn Dieu viét trong giai doan tiép theo cho la ihày
mot chàn dung Xuàn Diéu vói nhung lo toan, tran tra cùng dal nuóc, vói mòi
tinh thàn còng dàn cao cà: Riéng chung (1960), Mùi cà man - Càm lay (1962),
8


Mói khòi hóng (1964), Hai d0 sótig (1967), Tói giàu dòi màt (1970), Hón tòi
dòi cành (1976), Thanh ca (1982)...
Co thè nói, nùa sau dói tha Xuàn Diéu vàn nóng àm mot tàm hón thiét
tha vói nguói, vói dói. Nói khàt khao song trong tàm hón òng bao gió cung
ngùn ngut, rao rirc, bay nói nhu mot càu tha òng viét: ''Su song chàng bao già
chàn nàn\ Diéu dò dà tao nén chat tha rat dàc biét ò Xuàn Diéu truóc ciing
nhu sau càch mang.
Vói mot hón tha nhu thè, Xuàn Diéu khòng tu dóng khung mình trong
mot ITnh virc boat dóng, mot thè loai vàn hoc nào. Phé bình vàn hoc chfnh là
con duóng de òng eó diéu kién giao tiép róng vói ban doc, dóng nghiep; òng
co djp bòc lo long mình vói vàn chuang, giùp ban doc yéu tha eó djnh hucfng
thà'm my vàn hoc truóc cài dep cùa vàn chuang dfch thuc. Xuàn Diéu tirng
khàng dinh: "Cài chét khòng diét duac cài gì khòng phài là vài chat. Ma cài
dàu tién khòng phài là vài chàì chàng phài là tha dò sao? Tha co cài ma lue

siéu viét thói gian" [15], Chfnh vi vày, ngoài dam me làm tha, Xuàn Diéu
dành nhiéu thói gian, còng sùrc de vié't phé bình vàn hoc, dac bici là phé bình
tha.
Trong phé bình, Xuàn Diéu là nguói co tàm hiéu biét rong vói vòn kién
thùc uyén thàm, sàu sàc, eó cài tàm cùa nguói càm bùt, dung càm, chàn thành,
xòng xào vào cà nhirng hién tuang phire tap cùa dói song vàn hoc. Ong con là
nhà phé bình eó con màt xanh, biét dành già, 1^ giài nhirng hién tirang thàt va
già cùa vàn hoc.
Vói gàn hai muai dàu sàch ve tiéu luàn phé bình chung tò Xuàn Dieu là
mot cày bùi phé bình thàt sung sùrc. Ong viét ve nhiéu mang, nhiéu ITnh vuc
khàc nhau.
Vói vàn hoc dàn gian: Xuàn Diéu tìm ve coi nguón tinh tuy cùa dàn toc
qua nhimg sàng tàc quàn chùng da lón lai va phàt trièn tir xa xua. Mot mal ,
Xuàn Diéu khàng dinh sue song cùa vàn hoc dàn gian Irong dói song hicn


dai; màt khàc, òng là nguòi càn man suu tàm nhimg già tri tinh thàn cùa qua
khiir dàn toc. Vói nàng lire càm nhàn tinh té, óng dà tao ra sue song mói cho
nhiJng càu ca dao tuòng chimg dà qua quen thuoc trong nép nghT cùa nguói
Viét Nam .
Vói vàn hoc eó dién: Xuàn Diéu tran trong, say me vón vàn hoc cùa cha
òng. Óng lira chon, giói thiéu càc nhà tha eó dién uu tu, dành già cao ve dep tu
tuòng ciing nhu già tri nghé thuàt qua càc tàc ph^m cùa ho. Tir nàm 1945 dén
nàm 1982, trong vòng gàn 30 nàm, Xuàn Diéu dà eó nhiéu bài phé bình vàn
hoc eó. Dac biét vói Nguyén Trai, Nguyén Du, Ho Xuàn Huang, Nguyén
Dinh Chiéu, Nguyén Khuyé'n, Tu Xuang, Tàn Dà, ..., Xuàn Diéu co nhiéu
còng trình khàc nhau vié't ve càc nhà thó tiéu biéu này vói nhu'ng tiéu luàn vàn
hoc dàc sàc. Vié't ve ai òng cung eó cài nhìn mói, khàm phà ra nhiéu cài bay
ma nguói vié't Iruóc chua de càp dén.
Vói vàn hoc duang dai: bang kinh nghiep cùa nguói sàng tàc, Xuàn

Diéu chàn thành dìu dàt càc dóng nghiep tré trong "còng vice làm tha". Ong
de cao xùc càm cùa nguói sàng tàc: "Néu khòng eó khà nàng làm nguói ta say
sua thi chua phài là vàn nghé. Làm tha, là làm cho nguói doc phài say me,
muòn nhu vày thi bàn thàn nguói ibi sT phài thàt say me" (Tra chuyén vài càc
ban làm tha tré). Xuàn Diéu con giói thiéu tha cùa càc phong trào tha quàn
chung. Ong dành già, bình càc bài tho duoe giài; dóng thòi Xuàn Diéu eó
còng phàt hién nhimg nhà tho lai nàng tré (Tran Dàng Khoa, Cam Tho, Pham
Tién Duàt...), giói thiéu càc cày bùt tiéu bié'u cùa thòi dai mói (tho Ho Chi
Minh, tho Tó Hùu, tho Huy Càn, tho Che Lan Vién, tho Tu Mò...)
Cùng vói su phàt trié'n cùa phé bình vàn hoc Viét Nam nói chung, phé
bình vàn hoc cùa Xuàn Diéu dà góp mot tiéng nói riéng trong viéc bào ve vón
vàn hoc eó, xày dung mot nén vàn hoc mói, mot nén vàn hoà mói.

10


CHirONG 1. XUAN DIÈU VÓI THO VA NHÀ THO
1.1. Xuàn Dieu vói tha va nghé thor:
Quan niém ve tha va nghé tha cùa Xuàn Diéu là ca sa cùa phuang phàp
phé bình tha cùa òng.
Tir xua dén nay, tha vàn là mot dia hat gay nhiéu tra ngai nhàt cho su
thàm hiém cùa càc nhà ly luàn.
Dòi vói tha Viét Nam hién dai, chùng ta khòng thè quén quan diém
"Nay à trong tha nén co thép' cùa Ho Chi Minh ma theo giào su Ha Minh
Due, dà thay dói dói Iha cùa cà mòi thè he thi sT.
Tir nhàn dinh tha là tiéng nói cùa tàm hón, cùa niém mc^ uóc, trong Lui
tua làp tha cùa chfnh mình, Song Hóng cho ràng: "Tha tue là su thè hién con
nguói va thói dai mot càch cao dep". Con Huy Càn xàc dinh: "Cài chò dén
cuòi cùng cùa iha là phài dem dén mot cài gì nàng su song lén" [36, 21 ].
Nói dén tha cung chfnh là nói dén mot phuang dién cùa tinh hoa con

nguói. Nhiéu nhà tha dà lìm nghTa cho tha qua phà'm chat này. Tò Huu quan
niém "tha biéu hién tinh chat cùa cuòc song", "tha là cài nhuy cùa cuòc song"
|36, 23]. Luu Trong Lu cung chù y dén dàc diém trén cùa tha: "Tha là su tàp
Irung cao dò, là cài lòi cùa cuòc song" [36, 23] Thanh Tinh nghT: "Tlia là
tinh hoa, là thè chat co dong cùa Irf lue va lình càm" [36, 23J. Con Xuàn Dieu
cho ràng: "Tha là loc lày tinh chat, là su vàt duac phàn ành vào trong tàm
tình" 117,74]. Ong hoàng cùa tho lình dà eó mot dinh nghìa thàt sàt hop ve tho
va tình yéu: "Tình yéu va Iho là hai pham trù ma trong dò cài tuyét vói thòng
minh két hop vói cài tuyel diéu ngày tho, là huong dàc bici cùa mot so lam
hón thi sì va tình nhàn"
Trong còng viéc sàng tàc tho, Xuàn Diéu dàc biét eoi Irong vai Irò cùa
tình cam. Ong cho ràng cài ma nguòi ta dòi hòi hcm cà ò iha va lình càm. "Dù
là nói dén nguòi, dén vài, dén viéc cùng phài Iran tré lình càm! Nguòi ta dòi
11


hòi nguòi thi sì phài nói bang tàt cà trai tim, linh hón mình, càng dào dat càng
hay" Xuàn Diéu co càch goi riéng: tha hay là "thó tha lón", tha da là "thu tha
bé".
Óng quan niém, "thó tha bé" là thùr tha eó tinh càm bé, suy nghT bep va
co càch nói theo phong càch bé, bùt phàp bé: khòng chù y gòc chàn càm ma
chi chù ^ di vào lèo là tiéu xào, rung dòng nói lén trén mal lói chùr khòng xoày
sàu duac vào long nguòi doc, do thiéu chat tình càm két dfnh nén tha gay va
bé di, ngày càng eòi eoe theo thòi gian thù thàch va chét dàn trong long nguói
doc. Xuàn Diéu so sành va nhàn dinh: "Tha cung nhu nguói, nhu tré em. co
nhifng tré em khòn som nhung lai di ve mot thii khòn ma òng bà ta goi là
"khòn vàt". Tha cung nhu vày! Chua chi mói vào tha ma dà "khòn vài", ky
thuàt vài Ibi khó ma di vào lón róng dai làu".
Xuàn Diéu cho ràng "thù* tha lón" là thùr tha co nhung tình càm lón va
suy nghT rong. Song nói chfnh xàc han niJa là de tài, chù de, dung y va y tòt

chua dù, ma bài tha phài co chàì xùc càm manh me, sàu sàc ve nhiing lình
càm, tu tucJng lón cua nhàn dàn. Ong dà tùng khàng dinh, tha hay phài "thàn
tron, f dù". Va càch nói cùa thù tha lón cung phài là mot phong càch lón, bùi
phàp lón. Theo f Xuàn Diéu, liiróc hét lày chàn Ihàl làm nén làng, tha phài:
Chàn, chàn, chàn! Thàt, thàt, thàt!.
Tlieo Xuàn Dieu, co nhiéu phong càch làm tha. Song trong quan niém
làm tha, òng dàc biét coi trong va nhiét liei biéu duang phong càch gian dj va
phong phù. Ong cho ràng, nò là "chù nghìa eó dién mài mài muòn dòi", chi
"dàc dao" khi su "tu luyén" ve tho trai qua mot con duòng dai phàn dàu. Dò
chinh là cài tinh diéu trong tho, làm cho tho tàc dòng vào quàn chùng va còng
chùng eó hiéu lue hon. "Phong phù" là rat quy, nhung chua "giàn di" cùng
chua thàt ky diéu. Vói quan niém này, Xuàn Diéu muón cành linh nhung
nguòi làm tho, nguói doc iho thieh ehay theo mot, chuong cài ve là la cùa hình
thuc bé ngoài, di tói chò càu ky bf hiém. Tlio Bàc cho chùng la nhùng vi du
khà dién hình ve su giàn di cùa tho hay, làm rò quan niém [ha hay "giàn di va
12


phong phù" cùa Xuàn Diéu. Cài nhìn tinh té cùa òng dà phàt hién ra "mot
diém bàt tàn, mot diém vò tàn" làm cho bài tha "Cành chiéu hòm" vuang vàn
mai là ò nhOng càu co thè coi qua giàn di, nhimg tai sao ta doc di doc lai vàn
CUT thSfy mot cài gì trong do ma mình rùt chua hét: Hoa hóng ben ngoài nò lói
lai rung:
"Huang hoa bay thàu vào trong ngiic
Kévài tu nhàn nói bàt bình"
Xuàn Diéu dà coi tha hay nhu nhung bòng hoa tuoi, nhung vién ngoc
qu^^. Theo òng, "càng vào gàn dén dai bàn doanh cùa càm xùc, tha càng dan
giani Dan giàn ma hay, vào dén tàn trai tim nguói doc, nguói doc rung càm
dén tàn chàn toc, dò là cài tha lón nhàt".
Mot trong nhung "su giàc ngò cùa mình ve Irinh dò ky diéu cùa lh(^"

duac Xuàn Diéu luòn luòn nhàn manh là: "Tha hay cung nhu nguói thàt dep,
dà dal tói chó giàn di ma phong phù, buóc di rat thoài mài, càc bò phàn phuc
tùng dai Clic, nhìn cà nguói cung dep, nhìn tìmg net cung dep, biét bién su vài
ben ngoài thành noi tàm, biét viét mot càch hàm sue, khéu gai, ve phàc, "thi
lai ngòn ngoài", nhu thè là dal tói chò linh diéu cùa Iha, thù tha sàu sàc, linh
vi, ténhj, thù tha lón.
Quan niém ve tha hay, tha dò cùa nhà tha, nhà phé bình tha Xuàn Diéu
giùp chùng la eó ca sa thàm my vung vàng, thuòng thùc duac cài tinh diéu sàu
thàm cùa tha à'n sau nhung càu chù tiéng lói, nàng cao khiéu thàm my cho
nhùng nguói sàng tàc, doc, day va hoc tha.
Xuàn Diéu là nguói rà't chù y dén ky thuàt va còng viéc bép nùc cùa
nguòi làm tho. Ong dà due rùt nhùng kinh nghiém quy bau cùa mot dòi khòng
ngìmg sàng lao thành nhùng bài liéu luàn bàn ve nghé mot càch cu thè, chi
liei, day tàm huyét. Nhùng bài viét làp trung bàn ve còng viéc sàng làc {ha ràì
eó già tri khòng ehi dói vói nhùng nguòi sàng tàc ma con dói vói eà nhùng
nguòi giàng day, phé bình va Ihuòng Ihùc tho ca.

13


Quan niém ve nghé nghiep cùa Xuàn Diéu dà duoe bòc Io rò qua hàng
loat càc bài liéu luàn. Òng dà bàn dén cài lón nhàt là mot trai tim, mot tri lue,
mot tàm hón thi sì; va óng cùng nói dén diéu nhò nhàt là mot chù, mot tiéng,
mot dàu ngàt càu trong dòng tho. Hàu nhu tàt cà càc vàn de lién quan dén
còng viéc làm tho déu duoe Xuàn Diéu bàn dén mot càch ky luòng va ihà'u
dào. Óng nói dén sue manh cùa nghé thuàt ngòn tu, su toà sàng cùa ngòn ngù,
càch tìm tur cho mot bài thO, su tuong xùmg trong ngòn tu tho, su uyén bàc vói
viéc làm tho, tu duy hình tuong, hình ành, nhip diéu trong tho, mÓi quan he
giùa tho vói cuòc song, tho va thuc té, mói quan he giùa tho va còng chùng.
Là mot nhà tho tài nàng, Xuàn Diéu de cao eà tfnh sàng tao trong tho:

"Nguòi ta doc tho muón ràng tho phài xuàt phàt tu thuc lai, lù dòi song, nhung
phài di qua mot tàm hón, mot tri lue va khi di qua nhu vày, tàm hón, Iri lue ày
phài in dàu vào dò thàt sàu sàc, càng cà thè, càng dóc dào càng hay". Nhà vàn
Nguyén Tuàn, mot cày bùi lai hoa va sàc sào, cùng co cùng quan diém vói
Xuàn Diéu gàn lién bàn chat cùa thi ca vói su sàng tao: "Tho là mò ra duoe
mot cài gì ma truóc khi eó càu tho dò, tmóc khi eó nhà tho dò vàn nhu là bi
phong kin"[36, 25].
Ngoài cóng viéc làm tho, Xuàn Diéu dà lién lue, miei mài trình bay
nhùng quan niém cua mình ve nghé nghiep. Ong co y Ihùc va chù dòng làm
vice này tu rat som. Ngay lù nàm 1947, Irong nhùng bài phé bình, giói thieu
thc^ òng dà bòc lo nhùng suy nghT cùa mình mot càch sàu sàc va nghiém lue.
Tu làp tiéu luàn dàu tién - Tiéng tha (1951) dén tàp liéu luàn cuòi cùng - Còng
viéc làm ///^ (1984) dà giùp chùng la thày ro va eó he thòng nhùng quan diém
cùa Xuàn Diéu ve th(t ca. Ong luòn chùng lo là nguòi chiù khó lìm tòi, suy
nghì va eó mòi khiéu thàm my linh té. Nhùng quan diém cùa òng nhìn chung
là hop ly, eó eàn cu ly luàn va dira vào mot kinh nghiém phong phù va vùng
chàe. Vói lình hình thuc té sàng làc eó nhiéu bién dòng nhu hicn nay, nhiéu
bài tho khòng thuc là [ha xuàt hién, gay nhiéu cho su thuòng Ihùc ihàm my

14


cùa cóng chùng, làm giàm niém yéu mén cùa nguòi doc dói vói tho, nhùng
dóng góp cùa Xuàn Diéu vàn eó nhùng già trj rat lón va dàng tran trong.

1.2. Xuàn Diéu vói càc nhà thof
1.2.1. V&i tha Ho Chi Minh
Ho Chf Minh là mot tàc già lón mò dàu cho nén vàn hoc càch mang. Su
nghiep vàn tho cùa Ho Chf Minh bao góm trén nhiéu pham vi: tho ca, truyén
k5', vàn chfnh luàn va ò lình vuc nào cOng nói lén nhùng tàc phàm liéu biéu.

Nghién cùu su nghiep vàn tho Ho Chf Minh là niém hùng thù cùa nhiéu nhà
nghién cùu khoa hoc trong va ngoài nuóc va chùng la dà eó mot khói luòng
phong phù tu liéu ve Ho Chf Minh. Theo thóng ké cùa càc làc già cuòn sàch:
"l'ho vàn Nguyén Ài Quóc - Ho Chi Minh trong nghién vini phé hình". dén
nàm 1993, dà eó khoàng 2.50 còng trình duoe dàng tài trong càc sàch bào
nhàm phàt hién, ly giài nhùng già trj tu tuòng cung nhu nghé thuàt biéu hién
cùa tho vàn Ho Chf Minh. Cùng vói càc tàc già: Dang Thai Mai, Tran Huy
Liéu, Pham Huy Tlióng, Hoài Thanh, Che Lan Vién ..., Xuàn Diéu dà góp
ph^n dàng ké cho thành tuu nghién cùu tho Ho Chf Minh.
Tho Ho Chf Minh dà tùng duoe tiép càn duói nhiéu góc dò, nhiéu diém
nhìn; dò là: Hoc tàp Bàc qua tha Bàc (Hoài Thanh), \'ài suy nghì nhò ve mot
phong càch lan, Quan dié)n sàng tàc vàn tha cùa Bàc Ho (Nguyén Dàng
Manh), Bài hoc trong tha Bàc (Hoàng Minh Chàu), Tu duy nghé thuàt trong
llufHó Chi Minh (Tran Dinh Su)... Con Xuàn Diéu, òng muón nói lén ''Nluaig
cani nghì khi doc tha Bàc" va long "Yéu tha Bàc".
Ngay lù nhùng bài viét dàu tién ve [ha Ho Qii Minh, Xuàn Diéu cho
ràng: "Nói ve [ha Bàc. tue là nói ve làm hón, Iri lue cùa Bàc"[ 18,48]; "Ma làm
hón Bàc thi là eà mot còng Irình nghé thuàt luyèl vói, na\ gap gò cùa nhùng
tinh hoa nhàn loai lù eó chf kim. lù Dòng sang Tày, irèn ca sa mòi ly luong
15


dep de nhàt cùa thòi dai két hop vói nhùng kinh nghiém phong phù cùa mot
cuòc dòi ky diéu". Tu viéc phàn tfch nhùng bài tho cu thè, Xuàn Diéu dà chi ra
ve dep trong tàm hón Bàc là tình thuòng nguòi, là long yéu dòi ma biéu hién
két tinh chfnh là long yéu nuóc se tao thành chat thép trong tho Bàc. Ve dep
làm hón Bàc con là phong thài ung dung tu lai lén dén mùc thàn thành, su giàn
dj, trong sàng ma Xuàn Diéu càm nhàn duoe trong nhùng lòi tho. Ca ngoi già
trj dàc biét cùa tàp Nhàt ky trong lù, nhà phé bình viét: "Tàp tho Nhàt ky trong
lù dùng vó song trong vàn hoc nuóc ta, vi nò là nhùng tiéng tàm hón cùa Ho

Chù Tjch"; hon thè nùa, "trén truòng tho thè giói, nò cung gay nhùng song dòi
vang dàc biét". Nhàm muc dfch làm rò chat nguòi còng san Ho Chf Minh ngòi
sàng trong tho, nhùng bài vié't cùa óng dà khai thàc dùng nói dung co bàn cùa
tàc phàm trù tình, nhùng xùc càm, tình càm... de tu dò nhàn ra già trj nhàn dao
va phong càch dàc sàc cùa tàc phàm. Nhùng phàt hién này chfnh là diém tua
cho càc bài viét cùa Xuàn Diéu ve thò Ho Chf Minh. Ong càm nhàn duoe
dàng sau nhùng càu tho giàn dj cùa Nhàt ky trong lù sàu thàm mot long nhàn
dao, rat muc yéu thuòng tran trong con nguòi, ràì nhiéu càu [ha mang mot
long yéu song nùi, cành vài ràì thàm thfa, lao nhà.
Xuàì phàt lù bình dién tu luòng, tran day càm hùng ngoi ca lành tu, néu
nhà phé bình co tàn duong qua mùc, eó làng quén dàc thù cùa làc phàm vàn
ehmyng... Ihì cùng khòng phài là mot hién tuong khó ly giài. Trong càc cóng
trình nghién cùu tho Ho Chf Minh dà tùng eó nhùng hién tuong nhu thè. Co
khi là mot lòi giài thfeh y nghìa càc hình tuong mot càch thò thién va suy
dién: "Cành dém biéu hién xà hòi cu chua tàn nhung dang bién chuyén", "bao
nhiéu vi sao nhò dang còng kénh ành nguyét, phài chàng quàn chùng dang
ùng ho nguòi dàn dutmg", "vàng Iràng là nguòi chién sì chòm sao là bon linh
giài lù", "mài tròi hóng gàn gùi dò là chù nghìa còng san", "nhành mai ben
song cùng khòng thè là nhành gì khàc nhành mai dòc làp tu do", co khi là
nhiét hùng khàng djnh "bàn àn tó cào già tri hién thuc cùa làp [ha Nhàt ky

16


trong lù... Xuan Diéu cOng nói ve "che dò quóc dàn Dàng", "nhà lù phàn
dóng", "tu luòng ành sàng thàng bóng tói, chfnh thàng là"... nhung óng dà
khòng di qua xa de pham sai làm dàng tiéc.
Khòng co mot còng trình "dai luàn" ve Nhàt ky trong lù, nhung qua tal
cà càc bài viét, Xuàn Diéu dà trình bay nhùng luàn diém dàng tin cày. Nhùng
nguòi dén sau càng kfnh trong nhà phé bình bòi nhùng doan bình tho ngàn

gon, tinh té va chfnh xàc.
Dò là càm nhàn cùa Xuàn Diéu truóc tàp thò:
"Nhàt ky trong lù càng doc càng mén yéu. Tàm trf dà ò trong cài khòng
khf tho Ho Chf Minh, tàm hón dà thò duoe cài huong dao due cùa Bàc, lình
hòi duoe cài chat nguòi còng san cùa Bàc, thi se khòng phài là doc tu tho, rói
lìm thày Bàc, ma se tói duoc gàn Bàc va thày lù Bàc ma toà ra tho. Lue dò mòi
lòi .se thàm thfa vò han, vi lòi nào cùng mang tfnh chat làm hón cùa Bàc. Khi
dò nhùng lòi thò thanh dam nhàt cùng phàng phàt thom nhu hUòng lùa dóng
qué". 118, 591
Dò là su càm thóng cùa Xuàn Diéu tmóc cành "phong tran" cùa Bàc
[rang nhà lù qua bài Lgi sang (Ghè lo):
"Bàc làm nén nhùng càu tho thàt y vj, khòng biél dò là vui hay là buon,
ben sau là cài nu cuòi rat sàu sàc, thàt là nhùng càu tho dàc biét vùa eó màu
sàc lai eó àm thanh".
Va: "Nu cuòi trào long cùa bài Chia nuóc khà là dién hình trong làp
tho, thàt là nhe nhàng, eó thè nói là tuoi màt nùa; nhung trong ihue chat nò
dau dòn, néu nghì sàu hon nùa, nò càm giàn". 118, 58]
Con day là lòi bình ve bài Cành khuya cùa Bàc: Cài "ngòn ngoai cùa
th(t, cài khòng nói ra hét duoc cùa cành: nhùng dém tràng ò rùng Viét Bàc qua
eó nhu thè thàt, nùi rùng, thung lùng yèn làng lai sàng vàng vàc, rùng va cày
eòi xanh khàp noi pha vói ành tràng xanh, tiéng suoi vón Irong lai càng trong
thém, róc ràch, hai càu thò dàu thàt là cùa mot thi sì" [18, 46

17

U..":IR'óf'.rJk' • : - j . ,

i

' • (

"

\l- / i) /

*.

,..• 1 '

:

'

_

j/:^


Tran trong tho Bàc, nhùng bài tho dà "toà ành thom lén tàm trf" nhà phé
bình, Xuàn Diéu phàt hién ra net dòc dào cùa Nhàt ky trong lù là "nhiéu chò
dùng bùt phàp phóng vién, nhung tàm tri tàc già thi luòn luòn xùc càm.
Thuòng xùc càm lai che dàu sau mot nu cuòi" [18, 51]
Trong khi phé bình tho Bàc, Xuàn Diéu khòng true tiép nói ve truyén
thóng va càch tàn, eó dién va hién dai nhung òng cùng nhàn xét: Bàc eó
"nhùng càu khòng phài là gOi cành nùa:, ma nhu Nguyén Trai xua kia viéì:
Day song hoa nò tiéng cliim kéu
hoàe là:
Xuàn dén tu nhién mgi vài tuoi,
nhùng càu tho goi cài sÓng trong tròi dàt; ò day nguòi mói nhàt, nguòi còng
san, khòng cài dùt vói nhùng nguòi xua goi là "khf hao nhién", cài ma Vàn Thién Tuòng nói: "Mot vàng

chinh khi trong trai dàt". Diéu này chùng tò khà nàng nhàn Ihùc va nàng lue
dàng trong cùa nhà phé bình.
Cùng vói viéc ngoi ca ve dep tàm hón Ho Chi Minh trong thò, Xuàn
Diéu con càm nhàn duoe: "Duòng nhu trong tho chù Hàn cùa Nguòi, Bàc Ho
dà de nhiéu tàm tình, thi tu, bòi viéì tiéng Viét là tiéng phÓ càp cho moi nguòi,
Bàc phài làm nhùng nhiém vu càp bàch hon. Viéì tho chù Hàn, Bàc nhu di
duòng tfnh tình, eó phong thài "tó su thung dung nhàt nguyét truòng" (ung
dung xél viéc thàng ngày xa)"[19, 97].
Tlio Bàc là tho cùa mot nguòi khòng eó y dinh làm Ihò, mot thù nghé
thuàt quén mình vi nghé thuàt, mot thù tho quén mình là thò, vi ihé vò cùng
thoài mài, khòng bj càu Ihùc bòi bài cu mot thù quy pham vàn chuong cùng
nhàc nào. Nhàn ihùc duoe dàc diém này sé trành duoc lói phàn lich tho Bàc
nhu là ngàm nghfa nhùng san phàm my nghé cham Irò càu ky, luòng nhu thè
là de cao duoe thién tài cùa Bàc. Dà eó làn, Hoài Thanh ly giài hicn lUòng
"hàng triéu nguòi say sua nghe tho Bàc" khi Nhàt ky trong lù mòi xuàt bàn
18


làn dàu: "Trong lình vuc vàn tho, yéu qu^^ nhau là mot chuyén, yéu quy vàn
tho cùa nhau lai là mot chuyén khàc. Co nhùng nguòi, ta héì sue yéu quy
nhung néu nhò nguòi ày co tho thi khòng chàe tho cùa ho dà duoc su yéu quy
cùa chùng ta. Nói thè là de nói chùng ta yéu tho Bàc, chù yéu là vi thò Bàc
hay" 192, 118].
Nhung theo là de hiéu, giàn dj, gàn gùi vói moi nguòi, càc bài déu eó co so dàu tién ò thuc
tè, de thòng càm. Nhung néu chua nàng tàm trf mình lén dùng mùc, thi chua
thày héì cài tinh tu5' ò ben trong thò, cho nén nói là rat khó. Néu ai doc eù
quen tìm theo nhùng thj hiéu thòng thuòng, thfeh lòi tho phài hoa my nhu eó
gài deo nhiéu nù trang, thfeh vj tho phài chua, cay, ngoi, beo dàp manh vào
luOi, thi nguòi ày se thày tho này bình thuòng qua. Phài ò trong cài khòng khf

cao sàng cùa tri tue này, phài nói lién mach vói trai tim rat nhàn dao này, thi
mói nhàn duoc héì cài chat tho quy này... Doc Nhàt ky trong tu cùng phài té
nhi nhu vày". Co nàng tàm trf mình lén tòi mùc trong sàng nhàì djnh Ihì mói
nàm duoc cài tinh tuy, lòi cól trong ^ linh càu thò, mói nhìn rò ve dep chàn
chat cùa nhùng càu chù, vàn diéu móc mae, tu nhién.
Tàp tho Nhàt ky trong lù chù yéu dùng cài bùi phàp tu nhién, hón
nhién, nhu là rat de viéì ra. Ky ihue, cài dòn giàn tu nhién này là két qua cùa
mot su nàm ràì vùng ngòn ngù, hiéu rat sàu chat tho, hiéu càch tàc dòng thàm
ihuy nhàt vào tàm hón nguòi: tàc dong bang su chàn thàt. Nhiéu bài tho cùa
Bàc khòng phài de dàng trong mot lue eó thè lình hòi duoc eà cài hay, cài dep,
cài lón lao sàu sàc cùa nò. Canh chiéu hòm (Vàn cành) là mot bài thò hay,
giàn dj, nhung khòng de hiéu. Sinh thòi, Xuàn Diéu nhiéu làn day dùt vi nói
minh chua hiéu héì bài tho. "Co nhùng càu co thè coi là qua giàn dj; nhùng lai
sao lòi doc di doc lai, vàn eù thày mot cài gì trong dò ma mình chua rùt ra héì;
vf du nhu Cành chiéu lumi".

19


Bàc làm thd de ma làm càch mang. Do do ma ta eó nhùng tài liéu lich
su qu^ già: nhùng bài ca vàn dong, tuyén truyén càc giói trong tàp tho Bàc
Ho. Bàc viét sao cho de hiéu, de nhó, de thuòc vói nguòi fi chù nhàt, nghìa là
co làc dung nhiéu nhàt. Co le vi thè ma Xuàn Diéu cho ràng: "Qhùng ta di tìm
vàn chucJng, lìm phép tu tu trong ngòi bùt thd cùa Bàc, co là di lac néo, làm
lac diéu chàng?". Tuy nhién, vói tràch nhiém phàt hién nhùng già tri vàn
chucmg, nhà phé bình nhàn thày: "Trong khi viét nhùng bài tuyén truyén co
dóng, rat nhiéu khi Bàc dà dal tói chat thd".
Là mot nhà phé bình khòng uà ly luàn, khòng thfeh nói bang nhùng
luàn diém l^^ thuyét, Xuàn Diéu dà thuyét phuc nguòi doc bang ime càm thòng
minh va bang nhùng xùc càm chan ehùa cùa mình. Xuyén suoi càc bài viét

cùa Xuàn Diéu ve thd Bàc là tình càm yéu mén, thuang yéu, yéu quy:
"Ho Chù tich là nguói dude nhàn dàn ta kfnh mén nhàì, long kinh mén
vò han dò dà thành yéu mén vò cùng; chùng ta Ihudng yéu Bàc; nàm thàng
dén, la càng ihudng yéu Bàc Ho nhu màu cùa màu, nhu hon cùa hón la"[18,
431.
"Càng doc di doc lai, càng thày chùm tho này là mot chuòi ngoc, mot
tràng hoa duy nhàì, lién dfnh, va càc mài bó sung nhau, càng doc càng yéu va
quy" 118, 50].
"Xem lai Nhàt ky cùa Bàc, yéu Ihuong Bàc vó tàn vò cùng"[18, 57].
"Nhàt ky trong tu càng doc càng mén yéu"[18, 59].
"Bàc Ho cha cùa chùng con, hón cùa muón hón, càu tho Tó Hùu hòm
nay nói ho lòi long yéu thUòng Ho Chf Minh. Tòi riéng nói "yéu thuòng" vi dì
nhién là chùng ta kfnh yéu Bàc, nhung hòm nay lòi muón nói ràng: yéu
thucmg lén dén cao là kfnh yéu, kfnh yéu lén dén cao tòt, là yéu lhu(^ng. Yéu
Bàc, yéu tho, tàm hón va tri tue cùa Bàc"... [18, 63].
Khòng luàn giài ky luòng, khòng phàn biét rach ròi tho Bàc thành "hai
loai tho tfnh chàì khàc nhau" nhu Hoài Thanh, nhung dén vói [ha Bàc, Xuàn

20


Diéu va Hoài Thanh déu eó càch tiép càn hop ly, là tiéng nói ùng ho nhùng
càch tiép càn tòn trong già trj nghé thuàt cùa tàc phàm vàn chU(mg, ehòng
dung tue hoà, chóng thàn thành hoà.
Trong so hon 250 còng trình nghién cùu vàn tho Ho Chf Minh, Xuàn
Diéu khòng phài là tàc già cùa nhùng chuyén khào dò so, cùng khòng phài là
nguòi de xuàt nhùng \^ thuyét tiép càn mói. Càc bài viét cùa òng chù yéu
nhàm giói thiéu thò Ho Chf Minh vói cóng chùng dòng dào. Xuàn Diéu chù
trong dén ve dep dao due tu tuòng Ho Chf Minh trong thò nhung khòng bò
qua nhùng yéu càu nghé thuàt. Vói muc dfch tìm hiéu mot nhàn càch lón

trong tho, Xuàn Diéu de cao già Irj nhùng tàc phà'm tho liéu biéu cùa Ho Chf
Minh va dà de lai nhùng y kién quy bau.

1.2.2. Càc bài viét ve Tó Hùu
Tha Tó Hùu là mot thành tuu nói bài cùa thò ca càch mang Viél Nam
gàn nùa thè ky qua, ké lù khi xuàì hién, tho Tó Hùu dà thuc su Irò Ihành mot
bó phàn khòng thè làeh ròi cùa dòi song tàm hón Viét Nam. Th(y Tó Hùu bao
quàt, de càp nhiéu de lai, nàng tình dàt nuóc, tình ngUòi, trong suol tfnh nhàn
dao cao cà, ràì dàn toc ma ràì hién dai. Tho Tó Hùu khi nhu tiéng kèn xung
tran, khi thù thi làm tinh làng sàu vào long nguòi doc vói tu càch nguòi ban
duòng, va hon thè, nguòi huóng dàn. Nghé thuàt tho Tó Hùu giàn dj va phong
phù, giàu ngòn ngù va nhac diéu, da dang, luòn luòn dói mói, nhung ihóng
nhàì mot phong càch: phong càch Tó Hùu.
Là mot nhà tho lón, Tó Hùu khòng ehi là nguòi thè hién sàu sàc linh
Ihàn thòi dai, ma con là ngUòi dành dàu mot buóc phàt irién mói cùa tho ca
dàn toc. Ilio òng dà Irò thành dói luong chù y cùa dòng dào càc nhà nghicn
cùu, phé binh vàn hoc. Co thè nói, Ijch su nghién cùu phé binh [ha Tó Hùu
gàn vói Ijch su phé bình vàn hoc Viét Nam sau Càch mang Ihàng Tàm. Trong

21


ngành nghién cùru vàn hoc Viét Nam hién nay, sau màng tho vàn cùa Chù tjch
Ho Chf Minh, tho Tó Hùu là de tài eó nhiéu thành tuu dàng ké. Ò day, càc
quan diém, càc \f thuyét, càc khuynh huóng tiép càn, càc phong càch dà duoe
thè hién. Càc cóng trình phé bình giói thiéu cùa càc nhà vàn, nhà tho Dang
Thai Mai, Hoài Thanh, Xuàn Diéu, Che Lan Vién, Nguyén Dinh Thi, Hoàng
Trung Thóng..., càc chuyén luàn va bài nghién cùu cùa càc tàc già Le Dinh
Ky, Nguyén Dàng Manh, Ha Minh Due, Tran Dinh Su, Nguyén Vàn Hanh...
déu dà de càp dén nhiéu mat quan trong kliàc nhau cùa thò Tó Hùu: lù nói

dung tu tuòng dén hình ihùc, phong càch, tu de tài, chù de, hình tuong dén
phuong phàp sàng tàc, tu tàp tho, bài tho, dén càu thò, hình tuong tho... Giói
nghién cùu dà tfch luy dupe mot vón tri Ihùc héì sue phong phù ve Tó Hùu va
nghé thuàt tho Tó Hùu. Hàu nhu khòng con tàp tho, bài tho nào eó già trj cùa
óng ma khòng dupc bàn dén, khòng eó hình tupng tho hoàc càu tho hay nào
cùa óng ma khòng dupc phàt hién. Cùng vói càc dÓng nghiep, Xuàn Diéu dà
góp phàn làm nén thành tuu nghién cùu phé bình tho Tó Hùu. Tó Hùu dà Irò
ihành mot trong nhùng dói tùpng quan trong trong su nghiep phé bình vàn
hoc, dàc biét là phé bình thò Viét Nam hién dai cùa Xuàn Diéu.
Khi tàp Tha (Tó Hùu) ra màt dòng dào quàn chùng càch mang cung là
lue càc cóng trình phé bình tho Tó Hùu xuàt hién: ngoài Lói giai thiéu dàu làp
tho cùa Tran Huy Liéu, bài viéì Tha Tó Hiìu in trén tap chf Tién Phong so 23 15/1/1946 vói bùt danh Tliòi Nhàn dupc coi là còng trình mò dàu cho viéc
nghién cùu phé bình tho Tó Hùu cùa vàn hoc càch mang.
Vói tàp tho dàu cùa dòi tho Tó Hùu, Dang Thai Mai xem dò là "bó hoa
lùa long lày", con Xuàn Diéu goi 7'/^- ày là mot tàp tho Ijch su, "cài tàp tho
cuón cuón thàc nuóc mói phàt nguyén, chua yèn làng, con sùng sue phà lày
dàt, lac lày bò". Tu diém nhìn Ijch su, nhà phé bình dà phàt hién: "Bay muoi
mot bài tho dal ta di lù phong trào Mal Iran bình dàn (1937) dén nhùng nàm
chfnh quyén thuc dàn Phàp nhàn chién Iranh de quóc 1939 bài giam hàng loat
22


chién sT cóng san, dén thòi ky tién khòi nghìa, dành duói Tày Nhàt (1944) dén
Càch mang thàng Tàm ò Hué, dén ky niém mot nàm ngày quóc khành (2-91946). Trang trang, bài bài làm hién hién truóc màt ta con duòng muòi nàm
"Màu lùa", "Xiéng xfch" cùa nhàn dàn ta, di dén "Giài phóng". Va: "Ò day,
nhùng tiéng hai cùa làm hón cùng là hành dòng, hành dòng càch mang. Tó
Hùu dà thuc hién dén cao dò, mot càch tàp trung chua tùng thày, cài phuctng
huóng "vàn hoc là vQ khf dàu Iranh", bay muoi mot bài tho, bài nào cùng nói
dàu tranh càch mang"[ 14,1371. Cùng quan diém vói Xuàn Diéu, trong bài
May y nghì in ò dàu tàp tho Tu ày, Dàng Thai Mai viéì: "Vói Tó Hùu, [ha là

vù khf dàu Uanh càch mang. Dò chfnh là dàc sàc va cùng là bf quyéì dóc dào
cùa Tó Hùu trong tho ca". Rat nhiéu nhà nghién cùu cùng co chung nhàn djnh
này khi viéì ve thò Tó Hùu. Tho Tó Hùu, tmóc héì là tho phuc vu cho dàu
tranh xà hòi, cho chfnh trj, cho càch mang" (Nhù Phong); "Tó Hùu là nhà [ha
chi viéì de phuc vu càch mang lù IrUóc dén sau" (Tran Dinh Su)... Bòi vi, Tó
Hùu chua bao giò giàn dòn chi là mot nhà [ha theo y nghìa nghé nghiep.
Truóc khi là nhà thò va cùng vói viéc là nhà thò, òng là nhà càch mang.
Néu nhu Hoài Thanh nhàn ra nói dung co bàn va eó già trj nhàt cùa Tiì
ày chfnh là 'tiéng hai yéu thuc^ng"; "tiéng hai phàn dàu" va "tiéng hàt chién
thàng" thi vói Xuàn Diéu, làp tho dà thè hién mot tinh thàn lién lue, quyéì liét
dàu tranh va càng ngày càng di sàu vào quàn chùng. Thòi dai càch mang dòi
hòi Iho ca phài là vù khf tu tuòng sàc ben, là tiéng nói tình càm tiire tiép
huóng tói dòng dào qu^n chùng. Tho phài là tiéng hàt cùa linh thàn ihòi dai, là
bài ca doàn két, giue già dàu tranh. Dò cùng là dòi hòi chung cùa Iho ca càch
mang trén thè giói ò thòi dai chùng la. Va tho Tó Hùu dà làm tròn nhiém vu
dò. Càm hirng tho Tó Hùu bài nguón ngay tu Irong cupe song sòi nói cùa
phong trào càch mang; Tó Hùu di thàng vào trung làm cùa cupe song là dàu
tranh càch mang, phàt dòng tu luòng nhùng nguòi nghco khÓ, làm ihan, ihùc
tinh càc ban thanh nicn, vach rò ràng mot trong nhùng nguyén nhàn dau khÓ

23