QUAN HỆ THƯƠNG MẠI GIỮA TRUNG QUỐC VÀ CHÂU PHI_PPNCKH

QUAN HỆ THƯƠNG MẠI GIỮA TRUNG QUỐC VÀ CHÂU PHI
MSSV: 19831020603
Họ & Tên: Mai Thị Bích Ngọc
GVHD: Nguyễn Thành Trung, Ph.D.
1. Research topic and questions (chủ đề và câu hỏi nghiên cứu)
Bài viết này tập trung đánh giá mối quan hệ vị trí của Châu Phi trong chính sách thương mại
Trung Quốc-Châu Phi từ đầu thế kỷ XXI cho đến những năm sau này. Bài viết nghiên cứu
cụ thể các điều khoản thương mại, các khoản đầu tư của Trung Quốc và cả các khoản vay
mà các nước Châu Phi được hưởng lợi từ Trung Quốc. Phân tích dữ liệu hiện có cho thấy
Trung Quốc đã trở thành đối tác thương mại thiết yếu tại Châu Phi và từ năm 2007 đến 2017
với viêc xuất khẩu chủ yếu các mặt hàng tiêu dùng, hàng hóa trung gian và tư liệu sản xuất
(máy móc thiết bị, hay hàng hóa đầu tư vào sản xuất..) và nhập khẩu nguyên vật liệu thô và
tài nguyên thiên nhiên từ các nước ở Châu Phi, cùng với cán cân thương mại thặng du cho
Trung Quốc. Từ năm 2011 đến 2017, Nam Phi đã xuất hiện với tư cách là đối tác thương
mại lớn nhất của Trung Quốc tại Châu Phi, vì trên thực tế đây là nước xuất khẩu lớn nhất
Châu Phi sang Trung Quốc, tiếp theo là Angola, Congo, DR Congo và Zambia, và cũng là
nhà nhập khẩu lớn nhất các sản phẩm từ Trung Quốc, tiếp theo là Nigeria, Ai Cập và Algeria.
Bài viết cũng chỉ ra rằng 15 quốc gia Châu Phi chiếm 80% dòng vốn FDI của Trung Quốc,
dẫn đầu là Nam Phi với 19,04% tổng vốn FDI trong giai đoạn 2003-2017. Nigeria ở vị trí
thứ hai với 7,74%, tiếp theo là Zambia (7,55%), DRC (6,65%), Algeria (6,4%) và Sudan
(5,28%). Ngoài ra, 15 quốc gia Châu Phi có tổng cộng 83% các khoản vay của Trung Quốc,
với vị trí đầu tiên là Angola với 29,89% tổng số khoản vay mà Trung Quốc đưa ra trong
khoảng từ năm 2000 đến 2017, Ethiopia theo sau với 9.58%, sau đó là Kenya (6,84% ) và
Congo (5.18). Từ đó trình bày những khuyến nghị đa dạng cho các đối tác xuất khẩu ở một
số quốc gia Châu Phi phụ thuộc nhiều vào xuất khẩu sang Trung Quốc, khuyến khích thương
mại nội địa Châu Phi như một giải pháp đa dạng hóa và kêu gọi thương mại nội bộ nhiều
hơn giữa Trung Quốc và các nước Châu Phi.
2. Introduction and problem statement (significance of study):
Là một nhân tố chính trong thương mại thế giới, Trung Quốc đóng một vai trò quan trọng
trong nền kinh tế thế giới xuất khẩu hàng hóa đến mọi nơi trên thế giới, tạo ra sự giàu có và
phúc lợi xã hội ở một số quốc gia trên thế giới. Nhân tố chính của nền kinh tế Trung Quốc

là một thị trường ngoại thương làm thay đổi đáng kể điều kiện sống của người Trung Quốc,
cùng với sự tăng trưởng kinh tế, phát triển ấn tượng về cơ sở hạ tầng và giáo dục.
Năm 2001, Trung Quốc gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới và sự gắn bó này đã thúc
đẩy khả năng sản xuất của Trung Quốc cuối cùng đã vượt qua Hoa Kỳ trở thành quốc gia có
kinh ngạch xuất nhập khẩu lớn nhất thế giới vào năm 2013. Trong những năm gần đây Trung
Quốc cũng đã gia nhập vào các tổ chức thương mại và có các quan hệ đối tác với một số
1


nước trên thế giới. Quan hệ đối tác thương mại phát triển nhất do Trung Quốc thúc đẩy là
Sáng kiến “Một vành đai Một con đường” được tạo ra vào năm 2013 và có thể tiếp cận được
với tất cả các quốc gia trên thế giới. Năm 2018, Trung Quốc một lần nữa là nước xuất khẩu
hàng đầu thế giới, với tổng số 2,294 nghìn tỷ USD hàng hóa được giao thương, trong đó
47,8% chuyển đến các nước ở châu Á, 22,4% được chuyển đến Bắc Mỹ, 19,1% đến châu Âu
và 4,21% được xuất khẩu đến Châu Phi, theo Trung tâm Thương mại Quốc tế (2019) [1].
Sức mạnh thương mại của Trung Quốc cũng đã tiếp cận đến Châu Phi, nơi mà tác động của
thương mại với Trung Quốc dường như đã góp phần vào sự gia tăng xuất khẩu Châu Phi Cận
Sahara, theo Maswana (2018) [2].
Mối quan hệ thương mại giữa Trung Quốc và Châu Phi đã trở nên sâu sắc trong những năm
qua, và được minh họa bằng số lượng các dự án phát triển được tài trợ bởi Trung Quốc ở
Châu Phi, và cũng có hàng ngàn công ty Trung Quốc hoạt động trên lục địa Châu Phi. Từ
năm 2000, Trung Quốc đã trở thành đối tác quan trọng của toàn bộ quốc gia ở Châu Phi với
các dòng đầu tư và tài chính. Trong cuộc khủng hoảng tài chính thế giới năm 2008, Trung
Quốc đã xuất hiện như một thị trường thay thế cho các nhà nhập khẩu truyền thống các sản
phẩm Châu Phi đang trải qua một sự co thắt kinh tế sâu sắc làm giảm nhu cầu của họ. Kể từ
đó, Trung Quốc đã trở thành đối tác thương mại thiết yếu của Châu Phi, và trong năm 2009
trở thành đối tác thương mại quan trọng nhất của Châu Phi, vượt qua Hoa Kỳ [3].
Vào năm 2014, Trung Quốc là nhà nhập khẩu hàng hóa và dịch vụ lớn nhất từ Châu Phi Hạ
Sahara, giúp thúc đẩy xuất khẩu nguyên liệu thô của Châu Phi trong giai đoạn 1995 đến
2015. Theo Tân Hoa Xã (2018) [4], khối lượng thương mại giữa Trung Quốc và Châu Phi

đã tăng vọt từ 765 triệu USD năm 1978 lên 170 tỷ USD năm 2017, vượt quá 10 tỷ đô la năm
2000 và 198 tỷ USD năm 2012 [5]. Tân Hoa Xã (2018) [4] đã đề cập rằng từ năm 1978 đến
2017, thương mại giữa Trung Quốc và Châu Phi đã tăng hơn 200 lần, tăng vọt từ 765 triệu
USD lên 170 tỷ USD. Ngoài ra, khối lượng giao dịch đạt giá trị gần 82 tỷ USD trong năm
tháng đầu năm 2018, đạt tỷ lệ 17,7% mỗi năm.
Bên cạnh đó, Trung Quốc xuất hiện như là điểm đến đầu tiên đối với hàng xuất khẩu và cũng
là nơi bắt nguồn nhập khẩu lớn nhất cho các quốc gia Châu Phi. Sự gia tăng đáng kể về khối
lượng thương mại giữa hai bên chắc chắn đã đóng góp vào sự khuyến khích tăng trưởng của
Châu Phi trong những năm gần đây. Trung Quốc vẫn là đối tác thương mại quan trọng nhất
của Châu Phi ngày nay và quyết tâm duy trì vị trí này trong một thời gian dài. Hội nghị
thượng đỉnh gần đây của Diễn đàn về hợp tác Trung Quốc-Châu Phi (FOCAC) được tổ chức
tại Bắc Kinh vào tháng 9 năm 2018 là một minh họa tốt về ý định của Trung Quốc đối với
Châu Phi; Thật vậy, trong hội nghị thượng đỉnh, chủ tịch Trung Quốc đã cam kết tài trợ 60
tỷ USD để tài trợ cho các dự án ở Châu Phi dưới dạng hỗ trợ, đầu tư và cho vay [6].
Do đó, nghiên cứu trong bài viết là tổng quan về thương mại Trung Quốc-Châu Phi, xem xét
các điều khoản thương mại, chi tiết về bản chất của các sản phẩm được trao đổi giữa hai bên,
xem xét các khoản đầu tư và cho vay của Trung Quốc tại các nước Châu Phi, và cũng minh
họa các dự án lớn gần đây giữa Trung Quốc và Châu Phi.
2


3. Literature review section: Nghiên cứu lịch sử vấn đề
Hội nhập kinh tế quốc tế là một trong những sự phát triển kinh tế chính làm ảnh hưởng đến
thương mại quốc tế trong những thập kỷ gần đây. Các quốc gia đã trở nên cởi mở và gần gũi
với nhau hơn. Trong khi đó, Trung Quốc là nền kinh tế lớn thứ hai trên thế giới và cũng là
nhà xuất khẩu lớn nhất thế giới đang đóng một vai trò rất quan trọng trong nền kinh tế thế
giới và cả thương mại thế giới.
Trung Quốc gần đây đã và đang thiết lập quan hệ đối tác thương mại với một số quốc gia từ
tất cả các nơi trên thế giới, bao gồm cả các nước Châu Phi. Do đó, mối quan hệ thương mại
giữa Trung Quốc và các nước Châu Phi đã sâu sắc trong những năm gần đây, dẫn đến một

sự gia tăng quan trọng của khối lượng giao dịch thương mại.
Tình huống này được thể hiện trong một báo cáo của McKinsey chỉ ra quan hệ Trung Quốc
và Châu Phi chứng kiến sự tăng trưởng đáng chú ý trong thập kỷ qua, với tỉ trọng thương
mại tăng đến 20% và đầu tư trực tiếp tăng 40% hàng năm [7] .
Một số nhà nghiên cứu đã phân tích mối quan hệ thương mại Trung Quốc-Châu Phi, nhưng
những phát hiện gần đây cho thấy xuất khẩu sang Trung Quốc giảm do sự tăng trưởng nền
kinh tế Trung Quốc chậm lại nên quốc gia này có xu hướng quay lại sản xuất trong nước để
tiêu thụ nguyên vật liệu địa phương. Tình trạng này ảnh hưởng lớn đến các nước Châu Phi
chủ yếu xuất khẩu sang Trung Quốc.
Ruben Nizard (2017) đã đề cập rằng tài nguyên thiên nhiên chiếm tới 90% xuất khẩu Châu
Phi Cận Sahara sang Trung Quốc [8] , trong khi đa dạng hóa xảy ra ở nhập khẩu từ Trung
Quốc, được minh họa bởi các cấp độ cao hơn của máy móc, điện tử, sản xuất.
Trong những năm gần đây, nền kinh tế Trung Quốc đã chậm lại và được định hướng lại theo
hướng tiêu thụ nội địa đã làm suy yếu nhập khẩu hàng hóa từ Châu Phi, nơi đã ảnh hưởng
đến các nước Châu Phi phụ thuộc nhiều vào về xuất khẩu sang Trung Quốc.
Theo Coface (2017) [8] , dầu thô là sản phẩm được xuất khẩu nhiều nhất sang Trung Quốc,
chủ yếu được cung cấp bởi Nam Sudan đứng đầu bảng xếp hạng kể từ năm 2011, trong khi
Angola và Congo ở vị trí thứ hai và thứ ba. Gambia chiếm đóng cũng là một vị trí tốt trong
bảng xếp hạng dựa trên sản xuất gỗ.
Giuseppe Crisafulli (2018) nêu ra chi tiết các sản phẩm được xuất khẩu nhiều nhất ở Châu
Phi theo khu vực như sau: Ở phía đông, hàng hóa xuất khẩu nhiều nhất sang Trung Quốc là
thực phẩm như: chăn nuôi, cà phê và ngũ cốc [9] . Ở phía Bắc, ở Morocco và Tunisia, quặng
và hàng nhựa gần đây đã vượt qua hàng dệt may, được xem là sản phẩm xuất khẩu chính của
ở khu vực này. Ở phía Tây, các sản phẩm từ bông được xuất khẩu chủ yếu bởi Mali, Belin
và Nigeria. Ở phía Nam, quặng và các loại quý khác là hàng xuất khẩu nhiều nhất sang Trung
Quốc. Gần đây, Trung Quốc đã đồng ý cho các nhà xuất khẩu từ các nước kém phát triển
được hưởng lợi từ thỏa thuận ưu đãi thuế quan để hỗ trợ cho các nhà xuất khẩu ở Châu Phi
cũng như dóng góp cho sự phát triển kinh tế của họ.
3

Hình 1 cho thấy vị trí của Trung Quốc trong nền kinh tế của một số nước Châu Phi và có thể
thấy rằng Trung Quốc được hưởng lợi 99,3% tổng kim ngạch xuất khẩu của Nam Sudan
trong năm 2017. Hơn một nửa tổng kim ngạch xuất khẩu của Angola đã được chuyển đến
Trung Quốc trong cùng năm đó, trong khi DRC, Mauritania và Congo đã xuất khẩu hơn 30%
tổng kim ngạch xuất khẩu sang Trung Quốc
Hình 1 hỗ trợ những phát hiện của Valentina Romei (2015) đã chứng minh trong năm 2014,
xuất khẩu sang Trung Quốc rất quan trọng đối với một số người Châu Phi các quốc gia như
Eritrea nơi xuất khẩu sang Trung Quốc chiếm khoảng 60% tổng xuất khẩu. Tỷ trọng xuất
khẩu sang Trung Quốc là khoảng 50% ở các nước như Congo, Angola và Sudan [10].
Tuy nhiên, cũng cần phải chú ý rằng sự xuất khẩu đa dạng hóa nhiều lĩnh vực ở Châu Phi,
kinh nghiệm đó làm tăng sự chuyển đổi của nguyên liệu thô tạo ra nhiều giá trị gia tăng và
góp phần tăng thu nhập của dân số và tạo việc làm và tăng cường sự chuyển giao công nghệ.
Mặc dù xuất khẩu sang Trung Quốc thu hẹp, các nước Châu Phi có thể dựa vào địa phương
chuyển đổi tài nguyên thiên nhiên của họ và cả viện trợ của Trung Quốc và đầu tư trong các
lĩnh vực như cơ sở hạ tầng, năng lượng, công nghiệp được thúc đẩy bởi chiến lược “ một
vành đai, một con đường” của Trung Quốc góp phần vào sự phát triển của họ.
Ruben Nizard (2017) đã đề cập rằng lợi ích của các nhà đầu tư Trung Quốc khi đầu tư vào
lĩnh vực khai thác ở Châu Phi [8] . Ông khẳng định năm 2013, Trung Quốc xếp hạng đầu
tiên trong số các nhà đầu tư sáp nhập và mua lại của Châu Phi. Tác giả đã trích dẫn Dealogic
trong đó tuyên bố rằng các ngành khai thác và dầu mỏ được ước tính đến 80% tổng số các
vụ mua lại của doanh nghiệp Trung Quốc ở Châu Phi.
Hình 1. Tỷ trọng xuất khẩu sang Trung Quốc tại các quốc gia Châu Phi trong năm 2017
(Đơn vị tính: %)
Zambia
Ghana
Equatorial Guinea
Congo
Mauritania
DRC

Angola
South Sudan
0

20

40

60

80

100

120

Nguồn: Dữ liệu được thu thập từ Trung tâm thương mại quốc tế
Tuy nhiên, được thúc đẩy bởi chiến lược “một vành đai, một con đường” nhằm phát triển hệ
thống truyền thông sẽ làm cho việc kết nối giữa các khu vực Châu Phi một các dễ dàng trong
việc giao dịch và giảm chi phí thương mại. Các doanh nghiệp Trung Quốc gần đây cũng
4


đang đẩy mạnh mẽ việc đầu tư đa đạng vào các ngành như khai thác, sản xuất và dịch vụ ở
Châu Phi.
Hai và Cohen (2017) khẳng định rằng các công ty Trung Quốc ở Châu Phi đang thâm nhập
chiếm lĩnh thị trường Châu Phi và chiếm lĩnh các lĩnh vực chủ yếu như sản xuất, thương mại,
xây dựng và dịch vụ [11] . Họ đã tạo ra doanh thu khoảng 180 tỷ USD trong năm 2017 theo
Hai và Cohen (2017), và hơn 30% các công ty Trung Quốc ở Châu Phi hoạt động trong lĩnh
vực sản xuất [11] .

Yu Zheng (2016) đã phân tích viện trợ và đầu tư của Trung Quốc ở Châu Phi qua giai đoạn
2000-2013; ông tiết lộ rằng 15 quốc gia trên chiếm đến 51,1% các dự án ở Châu Phi trong
tổng số các dự án được viện trợ bởi Trung Quốc. Zimbabwe là nước thu được lợi ích lớn
nhất ở các dự án viện trợ của Trung Quốc, tiếp theo là Tanzania và Ghana [12] .
Những phát hiện của Yu Zheng (2016) chỉ ra rằng ngành y tế là lĩnh vực được phân bổ việc
trợ chính chiếm 25% viện trợ của các dự án từ Trung Quốc. Viện trợ cho chính phủ và xã
hội dân sự chiếm 12%, tiếp theo là giáo dục chiếm 10% tổng số viện trợ từ Trung Quốc trên
tổng các dự án ở Châu Phi [12].
Ngoài ra, 15 quốc gia trên chiếm tổng cộng 71,7% dự án FDI của Trung Quốc dẫn đầu
Nigeria và Nam Phi là một trong những đối tác thương mại hàng đầu của Trung Quốc tại
Châu Phi và cũng là quốc gia hùng mạnh nhất về kinh tế trên lục trong giai đoạn 2000-2013.
Về dòng vốn FDI, 15 quốc gia chiếm 83,4% tổng số dòng vốn FDI trong Châu Phi, thống trị
bởi Nam Phi với 20,5%, tiếp theo là Nigeria (8,4%), Algeria (8,3%) và Zambia (8,0%) từ
2003 đến 2014.
Hình 2. Vốn đầu tư nước ngoài của Trung Quốc vào Châu Phi theo lĩnh vực hoạt động
từ năm 2003 đến 2014.
3 2

1.7

Sản xuất

1.6

Xây dựng
Kinh doanh buôn bán và bán lẻ

6.6

26.8

Khai thác mỏ và khai thác đá

7.7

Chuyên nghiệp, khoa học và hoạt động kỹ
thuật
Nông lâm nghiệp, và đánh bắt cá

12

Hoạt động bất động sản
Năng lượng (Điện, ga, hơi nước, điều
hòa)
Quản lý và dịch vụ hỗ trợ

18
17.1

Vận chuyển và kho bãi

Nguồn: Theo sô liệu Yu Zheng (2016) người đã thu thập dữ liệu từ MOFCOM (2014).
5


Yu Zheng (2016) đã trình bày, theo như minh họa trong Hình 2, sự phân chia tỉ trọng % theo
các lĩnh vực đầu tư của Trung Quốc và Châu Phi như sau: Đầu tiên, ta thấy rằng lĩnh vực sản
xuất thu hút hơn một phần tư vốn FDI của Trung Quốc ở Châu Phi (26,8%), xây dựng (18%),
kinh doanh buôn bán và bán lẻ (17,1%), và Khai thác mỏ và khai thác đá với (12%). Ngành
nông nghiệp và đánh bắt cá thu hút tỷ lệ viện trợ tương tự và các dự án đầu tư (6,5% và

6,6%) [12] .
Gần đây, 10 kế hoạch dự án lớn để tăng cường hợp tác giữa Trung Quốc và Châu Phi đã
được công bố trong hội nghị thượng đỉnh FOCAC lần thứ hai ở Nam Phi (xem Bảng 1).
Bảng 1. Các dự án hợp tác về cơ sở hạ tầng lớn của Trung Quốc-Châu Phi gần đây.
Dự án

Tính đặc hiệu

Nhà thầu

Đường sắt Lobito- 1344 km; với tốc độ di chuyển Tổng công ty TNHH Xây dựng
nhanh nhất tại Ango
đường sắt Trung Quốc
Luau tại Angola
Đường sắt Addis
Ababa Light, quá 34 km; đường sắt nhẹ đầu tiên ở Tập đoàn đường sắt Trung
Quốc
cảnh (AA-LRT) tại Châu Phi
Ethiopia
Tập đoàn xây dựng và kỹ thuật
Cầu Kigamboni tại Cầu dài 680m, rộng 32m (135
đường sắt Trung Quốc và Tập
triệu đô la)
Tanzania
đoàn cầu đường Trung Quốc
Đường sắt Abuja- 186,5km; nối giữa thủ đô Abuja Tổng công ty kỹ thuật và xây
dựng Trung Quốc
Kaduna tại Nigeria và bang phía tây bắc Kaduna
752,7km; nối liền giữa Addis
Đường sắt Ethio- Ababa (Thủ đô của Ethiopia) và Tập đoàn đường sắt Trung

Djibouti
cảng Djibouti; đường sắt điện Quốc và Tổng công ty xây
hiện đại đầu tiên của Châu Phi (4 dựng Trung Quốc
tỷ đô la)
1860km; xây lại tượng đài tình
bạn Trung Quốc-Châu Phi được
Tập đoàn đường sắt Trung
Đường
sắt
xây dựng trong Những năm
Quốc
Tanzania-Zambia
1970; tuyến đường sắt dài nhất ở
Châu Phi Hạ Sahara
Khai thác năng lực sản xuất
Đặc khu kinh tế Trung Quốc-Châu Phi hợp tác và
N/A
một dự án kiểu mẫu để Châu Phi
Pointe Noire
phát triển mạnh mẽ.

6


Nhà máy
Garissa

Nhà máy điện 50 megawatt PV;
PV là nhà máy điện lớn nhất ở
điện

Đông Phi; được tài trợ bởi Ngân
hàng xuất nhập khẩu Trung
Quốc 135 triệu đô la Mỹ)

Tập đoàn Giang Tây của Trung
Quốc, bởi bộ phận Kinh tế
Quốc tế và hợp tác kỹ thuật
(CJIC)

Nguồn: theo Tân Hoa Xã (2017) (Cơ sở hạ tầng chính của Trung Quốc-Châu Phi các dự án
hợp tác, Chinadaily.com [13] ) .
Bảng 1 minh họa các dự án được tài trợ hoàn toàn hoặc một phần bởi Trung Quốc và được
thực hiện bởi các công ty Trung Quốc nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế ở Châu Phi thông
qua cải thiện cơ sở hạ tầng. Những dự án cơ sở hạ tầng sẽ tạo ra các hoạt động kinh tế trong
khu vực của họ và tạo ra việc làm chắc chắn sẽ cải thiện phúc lợi xã hội của người dân địa
phương. Sự đóng góp của Trung Quốc cho thấy sự phát triển của Châu Phi không thể phủ
nhận thông qua việc tài trợ cho các dự án trên.
Tác động về thương mại đối với Trung Quốc và đầu tư của Trung Quốc vào Châu Phi
Từ năm 2000, thực tế là sự khởi đầu của sự hiện diện tích cực của Trung Quốc ở Châu Phi
cho đến nay, chúng tôi có thể chắc chắn khẳng định rằng Trung Quốc đáng kể cống nạp cho
sự phát triển của các nước Châu Phi. Một số lý do hỗ trợ này tuyên bố.
Theo Haifa Said (2018), mô hình phát triển của Trung Quốc đã lấy 700 triệu người thoát
nghèo, ước tính tới 70% nghèo đói trên thế giới giảm, với sự ổn định chính trị lâu dài, tăng
trưởng kinh tế, quản trị, thương mại điện tử, và đổi mới công nghệ và khoa học [14] . Bây
giờ Trung Quốc có đủ nguồn lực cho việc phát triển uy tín trên thị trường quốc tế và sẵn sàng
giúp đỡ Châu Phi có khả.
Trung Quốc thông qua đầu tư đã giúp Châu Phi đạt 5,8% kinh tế tăng trưởng trong năm 2007,
đó là mức cao nhất từ trước đến nay. Theo Ayodele T. & Sotola O. (2014) cho rằng việc đầu
tư của Trung Quốc vào Châu Phi đã giúp họ có được nhiều thành công như hiện tại và cũng
được xem đây là thời lịch sử phát triển kinh tế của Châu [15].

Ngoài ra, hơn 10.000 công ty Trung Quốc đang hoạt động ở Châu Phi trở lên 90% trong số
họ là các doanh nghiệp tư nhân, theo Nan Cunhui, một thành viên của Ủy ban thường vụ
nhân dân tư vấn chính trị Trung Quốc Ủy ban Quốc gia Ference [16].
Con số quan trọng này của các công ty Trung Quốc ở Châu Phi đã tạo ra cơ hội lớn cơ hội
phát triển lục địa bằng cách xây dựng đường bộ, đường sắt, đường hàng không cảng, cảng,
và các dự án phát triển năng lượng.China econom.net (2019) tiết lộ rằng các công ty Trung
Quốc cũng đã mang lại công nghệ tiên tiến và khái niệm phát triển, và cũng tạo ra công việc
và tạo ra thuế cho chính quyền địa phương,
Theo như Chi Jianxin, Chủ tịch Quỹ Phát triển Trung Quốc-Châu Phi, Trung Quốc sẽ đầu tư
4,5 tỷ đô la Mỹ vào 91 dự án tại 36 quốc gia Châu Phi, mục tiêu của Tân Hoa Xã là có năng
lực sản xuất, cơ sở hạ tầng và ngành nông nghiệp (2017) [17]. Tính đặc thù của khoản đầu
7


tư này là thực tế nó nâng cao năng lực phát triển của các nước Châu Phi mà không làm tăng
gánh nặng nợ của họ.
Ngoài ra, giá cả và chất lượng sản phẩm của Trung Quốc thường đáp ứng nhu cầu của thị
trường Châu Phi. Người Châu Phi chủ yếu là người thu nhập thấp và họ sức mua hiện nay
cao. Người Trung Quốc đã học và làm chủ hoàn hảo thị trường đến mức họ cung cấp nghiêm
ngặt các sản phẩm phù hợp với thu nhập cấp độ ở mỗi quốc gia Châu Phi. Thương mại với
Trung Quốc đã tác động đáng kể đến cuộc sống của người dân Châu Phi trong những năm
gần đây. Ví dụ, điện thoại di động thị trường điện thoại ở Châu Phi bị ảnh hưởng bởi giá thấp
của người Trung Quốc điện thoại làm giảm giá của các nhà cung cấp của các nước khác và
đã truy cập vào di động đến hàng triệu người Châu Phi. Trường hợp tương tự cho các máy
tính nhập khẩu tại Giá rẻ hơn từ Trung Quốc đã cải thiện điều kiện sống của người Châu Phi
mọi người, cho phép truy cập vào máy tính cho hầu hết mọi người ở Châu Phi, nơi đã từng
được coi là dành riêng cho người giàu ở các nước Châu Phi.
Ngoài ra, việc tiếp cận với năng lượng mặt trời mang lại ánh sáng ở những vùng xa xôi của
Châu Phi khiến điều kiện sống của những người này dễ chịu hơn. Các ví dụ cho thấy rằng
Trung Quốc đóng góp rất lớn cho sự phát triển của các nước Châu Phi.

4. Research methodology (Phương pháp nghiên cứu)
Các điều khoản thương mại giữa Châu Phi và Trung Quốc
Kể từ năm 2000, và chủ yếu được thúc đẩy bởi Hội nghị thượng đỉnh đầu tiên của Diễn đàn
về Hợp tác Trung Quốc-Châu Phi (FOCAC) mà đại diện từ 44 quốc gia và 17 tổ chức quốc
tế và khu vực đã tham gia., mối quan hệ kinh tế giữa Trung Quốc và Châu Phi đã tăng mạnh
trong những năm qua. Trong thời gian cuộc khủng hoảng tài chính thế giới năm 2008, Trung
Quốc xuất hiện như một thị trường thay thế cho nhà nhập khẩu truyền thống các sản phẩm
của Châu Phi đã trải qua một chiều sâu thu hẹp kinh tế làm giảm nhu cầu của họ. Kể từ đó,
Trung Quốc đã trở thành một đối tác thương mại thiết yếu của Châu Phi cho đến bây giờ. Kể
từ năm 2014, giá cả hàng hóa đã giảm trên thị trường quốc tế, ảnh hưởng nghiêm trọng đến
giá trị của Xuất khẩu Châu Phi sang Trung Quốc, mặc dù sự phát triển ổn định của hàng
nhập khẩu Châu Phi từ Trung Quốc. Tình huống này được hiển thị trong Hình 3 cho thấy sự
tăng trưởng tổng số thương mại giữa Trung Quốc và Châu Phi, xuất khẩu Châu Phi sang
Trung Quốc và cả xuất khẩu từ Trung Quốc sang Châu Phi từ năm 2004 đến 2018.
Tuy nhiên, nó đã được tiết lộ rằng xuất khẩu của Châu Phi sang Trung Quốc đã vượt qua
giai đoạn 1995-2015, đã đóng góp chắc chắn cho sự phát triển của các nước Châu Phi. Ngoài
ra, Tân Hoa Xã (2018) đã đề cập rằng từ 1978 đến 2017, quan hệ thương mại Trung - Phi đã
tăng hơn 200 lần, đó là một bằng chứng ấn tượng mức tăng vọt từ 765 triệu đô la Mỹ lên 170
tỷ đô la Mỹ [4].

8


Hình 3. Tổng kinh ngạch giữa Trung Quốc và Châu Phi (ĐVT: Tỷ USD).

Nguồn: Định hướng thống kê thương mại quốc tế (DOTS) của Quỹ tiền tệ (IMF) (2019) [18] .

Cán cân thương mại Trung Quốc-Châu Phi
Quan sát của Hình 4 cho thấy cán cân thương mại là trung lập hợp lý từ năm 2004 đến 2013,
và từ năm 2014, Châu Phi đã bị thâm hụt lớn giảm giá hàng hóa trên thị trường quốc tế. Tình

huống này thực sự bị ảnh hưởng bởi giá trị xuất khẩu của Châu Phi sang Trung Quốc, như
được nêu ra bởi Trung Quốc-Châu Phi Sáng kiến tìm kiếm (2018) [19]. Một lý do khác là sự
thay đổi được quan sát thấy trong mô hình tăng trưởng của Trung Quốc, giảm đầu tư ra bên
ngoài và tập trung vào việc làm của nó thị trường khổng lồ được hỗ trợ rất nhiều bởi dân số
khổng lồ có hạn chế đáng kể nhập khẩu Châu Phi của nó. Tuy nhiên, trong năm 2018, cán
cân thương mại đã trở nên tích cực, điều này cho thấy sự ổn định có thể xảy ra trong thị
trường hàng hóa quốc tế.

9


Hình 4. Cán cân thương mại giữa Châu Phi và Trung Quốc từ năm 2004 đến 2017.(ĐVT:
tỷ USD)

Nguồn: Định hướng thống kê thương mại (DOTS) của Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF) (2019).

Đối tác thương mại của Châu Phi
Châu Phi là một lục địa đã bị các nước từ phía tây xâm chiếm, và hầu hết các quốc gia Châu
Phi có mối liên hệ chặt chẽ với các bậc thầy thuộc địa cũ của họ. Di sản thuộc địa, văn hóa
và các liên kết khá mạnh do dài nhiều năm chung sống với các bậc thầy thực dân và hậu quả
cuối cùng là kết quả từ kỷ nguyên đó, chẳng hạn như tình bạn, gia đình, kết nối chính trị và
gắn bó mạnh mẽ với người dân địa phương đã chỉ đạo thương mại và doanh nghiệp trong
hầu hết các nước Châu Phi. Sự hiện diện của người phương Tây từ lâu trước khi Trung Quốc
là không chắc chắn là một lợi thế mà Trung Quốc không có, nhưng dần dần Trung Quốc đã
học được Cách kinh doanh của người Châu Phi và cuối cùng dẫn đầu là giao dịch lớn nhất
của Châu Phi đối tác, vượt qua Hoa Kỳ vào năm 2009. Xuất khẩu của Châu Phi sang Trung
Quốc tiếp tục tăng, cũng như tầm quan trọng của Trung Quốc đối với sự phát triển kinh tế
của Các nước Châu Phi. Các nước phương Tây vẫn quan trọng đối với các nền kinh tế Châu
Phi vì họ chủ yếu hoạt động theo nhóm và được hưởng lợi từ các mối liên kết chính trị mạnh
mẽ ở các quốc gia và doanh nghiệp lớn có thể được thành lập ở Châu Phi trong nhiều thập

kỷ. Được lấy từ một quan điểm cá nhân, Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất, nhưng
từ Quan điểm của gan hóa, Liên minh châu Âu thống trị thương mại với Châu Phi.
Quan sát của Hình 5 cho thấy Liên minh châu Âu với tư cách là một nhóm điểm đến chính
của xuất khẩu Châu Phi, tiếp theo là Châu Phi mô tả mức độ thương mại nội bộ giữa các
nước Châu Phi. Xuất khẩu Châu Phi sang Hoa Kỳ đã giảm đáng kể từ năm 2014 đến 2018.
10


Trung Quốc xuất hiện là điểm đến chính của hàng xuất khẩu Châu Phi sang một quốc gia
duy nhất. Hình vẽ cho thấy xuất khẩu sang Trung Quốc đã tăng dần kể từ năm 2000, và trở
thành quan trọng từ năm 2008 là thời kỳ khủng hoảng tài chính toàn cầu, như đã đề cập trong
các tài liệu.
Hình 5. Xuất khẩu của Châu Phi theo đối tác (ĐVT: Tỷ USD).

Nguồn: theo cơ sở dữ liệu thống kê từ Hướng thống kê thương mại (IMF).
Hình 5 cho thấy các nước Châu Phi nhập khẩu nhiều hơn từ châu Âu Liên minh, có thể được
giải thích bởi lý do lịch sử và thuộc địa, tạo ra liên kết mạnh mẽ giữa các nước Châu Phi và
các nước từ châu Âu. Mức độ bên trong Châu Phi đã từng được minh họa trong hình này
chứng thực một mức độ thương mại chấp nhận được giữa các nước Châu Phi. Trung Quốc
theo con số là nguồn gốc chính của Nhập khẩu Châu Phi trong nhiều năm liên tiếp sau khi
vượt qua Hoa Kỳ năm 2009. Trong khi đó, hàng nhập khẩu từ Châu Phi từ Hoa Kỳ không
thực sự tăng trong những năm qua và vẫn thấp hơn so với nhập khẩu Châu Phi từ Trung
Quốc.
Hình 6 cho thấy rõ ràng trong những năm gần đây, Châu Phi nhập khẩu nhiều hơn từ Trung
Quốc, mà làm cho Trung Quốc trở thành nước lớn nhất xuất khẩu sang Châu Phi . Tuy nhiên,
Liên minh Châu Âu như một nhóm các quốc gia vẫn là nguồn nhập khẩu chính của các quốc
gia Châu Phi

11

Hình 6. Nhập khẩu của Châu Phi theo đối tác (ĐVT: Tỷ USD).

Nguồn: Theo cơ sở dữ liệu từ Hướng thống kê thương mại (IMF).
Hai hình 5 và hình 6 ở trên đã chứng minh rằng Trung Quốc, là một đất nước là đối tác
thương mại chính của Châu Phi và cũng là tầm quan trọng của Trung Quốc đối với lục địa
Châu Phi kể từ năm 2008, mặc dù xuất khẩu Châu Phi sang Trung Quốc bị thu hẹp trong
năm 2015 và 2016.
Các số liệu cũng cho thấy các nước Châu Phi xuất khẩu sang Ấn Độ nhiều hơn họ nhập khẩu.
Nhập khẩu và xuất khẩu sản phẩm giữa Trung Quốc và Châu Phi
Vì Châu Phi được biết đến với sự phong phú về tài nguyên thiên nhiên, lý do chính cho sự
hiện diện của Trung Quốc ở Châu Phi rõ ràng là để tìm kiếm tài nguyên thiên nhiên. Các các
bảng sau đây cho biết cụ thể về bản chất của các sản phẩm được trao đổi giữa Trung Quốc
và Châu Phi Sahara, được phân loại theo nhóm sản phẩm và chủng loại Các mặt hàng.
Bảng 2. Kinh ngạch xuất nhập khẩu ở các nước Châu Phi Cận Sahara theo nhóm hàng
hóa trong giai đoạn 2007-2017.
Xuất khẩu
(tỷ USD)

Nhập khẩu
(tỷ USD)

Tỷ trọng hàng
hóa xuất khẩu
(%)

Tỷ trọng hàng
hóa nhập khẩu
(%)

Hàng sản xuất

0.22

15.25

0.62

42.50

Hàng tiêu dùng

0.45

11.90

1.28

32.58

Hàng trung gian

3.52

8.34

9.93

22.82

Nhóm/
Hàng hóa

12


Nguyên vật liệu

31.13

0.5

87.85

1.37

Tất cả sản phẩm

35.43

36.53

99.68

99.27

Nguồn: cơ sở dữ liệu Giải pháp thương mại tích hợp thế giới (WITS) (2019) [20] .
Quan sát của Bảng 2 Kinh ngạch xuất nhập khẩu ở các nước Châu Phi Cận Sahara theo nhóm
hàng hóa trong giai đoạn 2007-2017. Các kết quả hiện tại cho thấy trung bình của số tiền
hàng năm trong giai đoạn 2007-2017 cho thấy 87,85% hàng nhập khẩu của Trung Quốc từ

Châu Phi Cận Sahara là nguyên liệu thô và 9,93% hàng hóa trung gian chủ yếu được sử dụng
cho mục đích sản xuất, trong đó chỉ ra mức độ thương mại nội ngành giữa Trung Quốc và
Châu Phi Cận Sahara. Mức độ hàng tiêu dùng là 1,28% cho thấy khó khăn đối với hàng hóa
cuối cùng của Châu Phi phát triển mạnh trên thị trường Trung Quốc. Rõ ràng, mức độ của
hàng hóa vốn thấp bởi vì Trung Quốc rất có thể được ưu tiên tương đối trong hàng hóa
vốn. Như được hiển thị trong bảng, 42,5% hàng xuất khẩu của Trung Quốc sang Châu Phi
Sahara từ năm nay 2007 đến 2017 là hàng hóa Thủ đô, được xác nhận bởi vô số các dự án
cấu trúc và phát triển được thực hiện bởi Trung Quốc trong những năm gần đây tại vùng hạ
Sahara Châu Phi.
Hàng tiêu dùng chiếm 32,58% xuất khẩu của Trung Quốc sang hạ Sahara Châu Phi, đó là do
mức độ cao của ngành sản xuất Trung Quốc sản xuất hầu hết các sản phẩm được sử dụng
hàng ngày cần thiết ở Châu Phi hạ Sahara. Bảng 2 cho thấy hàng tiêu dùng được nhập khẩu
nhiều nhất bởi Hạ Sahara Châu Phi từ Trung Quốc.
Tỷ trọng hàng hóa trung gian trong xuất khẩu của Trung Quốc sang Châu Phi cận Sahara
thấp hơn 22,82% so với xuất khẩu hàng hóa trung gian của Châu Phi sang Trung Quốc. Điều
này cho thấy một mức độ chấp nhận được của ngành công nghiệp nội bộ giữa cả hai bên. Cuối
cùng, cấp độ nguyên liệu thô trong xuất khẩu của Trung Quốc sang Châu Phi cận Sahara rất
thấp (1,37%), điều này hoàn toàn chính xác, vì Châu Phi có lợi thế so sánh về nguyên liệu
nguyên vật liệu.
Bảng này xác nhận rằng thương mại Trung Quốc-Châu Phi chủ yếu là trao đổi nguyên liệu
thô vật liệu chống lại sản phẩm sản xuất. Phát hiện này hỗ trợ kinh tế lý thuyết cho rằng các
nước chủ yếu xuất khẩu những gì họ có nhiều và nhập những gì họ không có lợi thế so sánh
trong.
Các bảng sau đây chi tiết thành phần thương mại giữa Trung Quốc và Châu Phi.
Hình 7 cho thấy nguyên liệu thô là mặt hàng xuất khẩu chính của Hạ Sahara Châu Phi sang
Trung Quốc. Từ năm 2009, xuất khẩu nguyên liệu Châu Phi Sahara nguyên liệu sang Trung
Quốc trị giá 30 tỷ USD, tiếp tục tăng và đạt đến đỉnh điểm 53,7 Tỷ USD trong năm 2012.
Xuất khẩu hàng hóa trung gian cũng đã tăng từ 1,5 tỷ USD trong Năm 2007 lên tới khoảng
4 tỷ USD vào năm 2017, đạt mức cao nhất vào năm 2013 với 4,9 tỷ USD
Mức độ của hàng tiêu dùng và hàng hóa vốn rất thấp cho thấy khó khăn cho các nước Châu

Phi những sản phẩm này đối với Trung Quốc, chủ yếu là do sự kết hợp lợi thế tương đương
13


mà Trung Quốc có về tư liệu sản xuất và cả sự khó khăn cho các sản phẩm ở Châu Phi để
đáp ứng sở thích của người tiêu dùng của thị trường Trung Quốc.
Hình 8 cho thấy các nước Châu Phi Cận Sahara nhập khẩu nhiều hàng hóa vốn hơn các loại
hàng hóa khác. Thật vậy, các nước Châu Phi gần đây đã có kinh nghiệm các dự án cơ sở hạ
tầng ấn tượng được Trung Quốc hỗ trợ và thúc đẩy bởi sáng kiến “một vành đai, một con
đường”. Con số cũng cho thấy hàng tiêu dùng chiếm một vị trí quan trọng thị phần của các
nước Châu Phi Hạ Sahara nhập khẩu từ Trung Quốc. Nhập khẩu của hàng hóa trung gian từ
Trung Quốc đã tăng từ 5 tỷ USD trong năm 2007 lên 9 tỷ USD trong năm 2017, với mức cao
nhất là 11,8 tỷ USD đạt được trong năm 2013. Điều này cho thấy sự phát triển của ngành
sản xuất tại Hạ Sahara Các nước Châu Phi. Con số cũng cho thấy Trung Quốc xuất khẩu ít
nguyên liệu thô ở Châu Phi Hạ Sahara, với lý do Châu Phi có nhiều nguyên liệu thô.
Hình 7. Các nước Châu Phi cận Sahara xuất khẩu sang Trung Quốc từ năm 2007 đến
2017 bằng tỷ đô la Mỹ.

Nguồn: Cơ sở dữ liệu Giải pháp thương mại tích hợp thế giới (WITS) (2019).

14


Hình 8. Các nước Châu Phi Cận Sahara nhập khẩu từ Trung Quốc từ năm 2007 đến
2017 (ĐVT: Tỷ USD).

Nguồn: cơ sở dữ liệu Giải pháp thương mại tích hợp thế giới (WITS) (2019).
Bảng tiếp theo cho thấy các loại hàng hóa được trao đổi bởi Trung Quốc và Châu Phi Hạ
Sahara từ năm 2007 đến 2017. Kết quả cho thấy giá trị trung bình cho mỗi sản phẩm trong
cùng thời gian.

Sự quan sát của Bảng 3 cho thấy các sản phẩm xuất khẩu nhất của Trung Quốc sang Châu
Phi Hạ Sahara trong giai đoạn 2007-2017 là lần đầu tiên, Máy móc và Điện tử (38,23%), tiếp
theo là Dệt may và Quần áo (8.2%), rồi Kim loại (11.91%), và Giao thông vận tải (9.06%),
Nhựa hoặc Cao su (5,51%), Hóa chất (6,84%). Các hầu hết hàng hóa nhập khẩu của Trung
Quốc từ Châu Phi cận Sahara là nhiên liệu với tỷ trọng là 66,89%, tiếp theo là Khoáng sản
với 17,44%, ở vị trí thứ ba, kim loại chiếm 7,11% lượng hàng nhập khẩu của Trung Quốc từ
Châu Phi Sahara. Kết quả của bảng này tương tự như các bảng từ bảng trước; một cuộc trao
đổi của nguyên vật liệu thô chống lại hàng hóa sản xuất được quan sát, và một trao đổi công
bằng trong Kim loại bị ảnh hưởng, có nghĩa là thương mại nội ngành giữa Trung Quốc và
Châu Phi chủ yếu được xử lý trong ngành công nghiệp kim loại. Dựa trên những kết quả này,
chúng ta có thể khẳng định rằng Trung Quốc xuất khẩu chủ yếu là Máy móc và Điện tử sang
Châu Phi Hạ Sahara và nhập khẩu về cơ bản Nhiên liệu từ Châu Phi Sahara.

15


Bảng 3: Xuất khẩu và nhập khẩu Châu Phi Sahara từ Trung Quốc theo danh mục hàng
hóa trong giai đoạn 2007-2017

Nguồn: cơ sở dữ liệu Giải pháp thương mại tích hợp thế giới (WITS) (2019).

Các nhà xuất khẩu hàng đầu Châu Phi sang Trung Quốc
Như đã được trình bày trước đây, Trung Quốc nhập khẩu chủ yếu nguyên liệu từ Châu Phi,
có nghĩa là các nhà xuất khẩu Châu Phi sang Trung Quốc rõ ràng là những người giàu có
trong nguyên liệu. Bảng dưới đây trình bày chi tiết về chúng từ năm 2011 đến năm 2017.
Bảng 4 cho thấy Nam Phi là nước xuất khẩu hàng đầu Châu Phi sang Trung Quốc, và theo
sau đó là Angola, Congo, DR Congo và Zambia. Theo dữ liệu từ Bộ Thương mại
(MOFCOM), năm 2017, 86,2% của Nam Phi xuất khẩu sang Trung Quốc là tài nguyên thiên
nhiên, cụ thể là kim loại cơ bản và tài nguyên khoáng sản.
Bảng này cũng chỉ ra rằng Nam Phi và Angola là những nhà xuất khẩu hàng đầu Trung Quốc

ở Châu Phi; như thể hiện trong năm 2017, sự khác biệt là đáng chú ý giữa xuất khẩu của họ
16


sang Trung Quốc và xuất khẩu của các nước khác. (24,39 và 20,7 tỷ và 3,96 cho nước xuất
khẩu hàng đầu thứ ba là Congo).
Bảng 4. 10 quốc gia nhập khẩu hàng đầu của Trung Quốc tại Châu Phi từ năm 2011 đến
2017 (ĐVT: tỷ USD)

Nguồn: Cơ sở dữ liệu của Trung tâm thương mại quốc tế (ITC) (2018).
Cấu trúc của thương mại Trung Quốc được minh họa bằng các nguyên liệu quan hệ để sản
xuất hàng hóa định hướng người Trung Quốc hướng tới các nước giàu nguyên liệu vật liệu,
cho kết quả quan sát trong bảng.
Các nhà nhập khẩu hàng đầu Châu Phi của các sản phẩm Trung Quốc
Bảng dưới đây cho thấy các nhà nhập khẩu quan trọng nhất của các sản phẩm Trung Quốc
trên lục địa Châu Phi.

17


Bảng 5. 10 quốc gia xuất khẩu hàng đầu của Trung Quốc tại Châu Phi từ năm 2011 đến
2017. (ĐVT: tỷ USD)

Nguồn: Cơ sở dữ liệu của Trung tâm thương mại quốc tế (ITC) 2018 [21] .
Quan sát của Bảng 5 cho thấy Nam Phi là nhà nhập khẩu hàng đầu Châu Phi sản phẩm của
Trung Quốc. Nền kinh tế thứ hai của lục địa, và nhiều nhất đối tác thương mại của Trung
Quốc ở Châu Phi.
Nhà nhập khẩu thứ hai là Nigeria rõ ràng là do dân số khổng lồ của Nigeria và cũng là sức
mua của đất nước sinh thái nhất quốc gia mạnh mẽ trên danh nghĩa ở Châu Phi. Nhà nhập
khẩu thứ ba là Ai Cập, đó là trong số các quốc gia hùng mạnh nhất ở Châu Phi, với dân số

cao. Các các quốc gia khác lần lượt là Algeria, Kenya, Ghana, Morocco, Tanzania, Angola,
Ethiopia, tất cả đều quan trọng về kinh tế ở Châu Phi. Chúng ta có thể nhận thấy rằng tất cả
những người mua tốt nhất các sản phẩm Trung Quốc là các nước Châu Phi giàu có và cũng
sở hữu một dân số lớn tạo thành một thị trường khổng lồ cho sản phẩm Trung Quốc thuốc
mỡ.
Đầu tư của Trung Quốc vào Châu Phi
Theo Báo cáo đầu tư thế giới 2018 do UNCTAD công bố, Chi Dòng vốn và cổ phiếu FDI ra
nước ngoài năm 2017 chiếm 11,1% và 5,9% tổng số toàn cầu. Về dòng vốn FDI, Trung Quốc
đứng ở vị trí thứ ba trên toàn thế giới [22].

18


Trong năm 2017, đầu tư của Trung Quốc vào Châu Phi đạt 4.1 tỷ USD, tăng 70.8% so với
năm trước. Châu Phi thu được 2.6% tổng dòng vốn FDI năm 2017 và các quốc gia được
hưởng lợi nhiều nhất từ vestment là Angola, Kenya, Congo (DRC), Nam Phi, Zambia,
Guinea, Congo (Brazzaville), Sudan, Ethiopia, Nigeria, Tanzania, theo báo cáo của
MOFCOM (2017).
Cổ phiếu FDI ra nước ngoài của Trung Quốc ở Châu Phi được đánh giá ở mức 2,4% trong
tổng số năm 2017, và hầu hết được hưởng lợi cho các quốc gia sau: Nam Phi, Congo
(Kinshasa), Zambia, Nigeria, Angola, Ethiopia, Algeria, Zimbabwe, Ghana, Kenya,
Tanzania, Sudan, Mauritius, theo dữ liệu của MOFCOM.
Bảng 6 và Hình 9 cho thấy tỷ lệ của Châu Phi trong đầu tư ra bên ngoài của Trung
Quốc. Chúng tôi nhận thấy tỷ lệ rất thấp cho dòng vốn FDI ra bên ngoài (2,6%) hoặc cổ
phiếu (2,4%), cho thấy các điểm đến khác hấp dẫn hơn đối với doanh nghiệp Trung Quốc
đầu tư vào Châu Phi. Những phát hiện này khá nghịch lý với hiện tại tình hình ở Châu Phi
được minh họa bằng số lượng doanh nghiệp Trung Quốc đầu tư ngày càng tăng hoạt động
trên lục địa (10.000 công ty Trung Quốc và 1,3 triệu công dân Trung Quốc sống ở Châu
Phi). Tuy nhiên, nó tiết lộ rằng hầu hết các doanh nghiệp Trung Quốc sẽ đến Châu Phi là các
nhà thầu và không thực sự thành lập các công ty. Điều này tình hình đã dẫn đến chủ tịch của

Ngân hàng Phát triển Châu Phi, AkinwumiAdesina yêu cầu các công ty Trung Quốc đầu tư,
thay vì ký hợp đồng hoặc cung cấp các khoản vay cho khu vực công của các nước Châu
Phi [24].
Vốn đầu tư trực tiếp của Trung Quốc vào Châu Phi đã tăng lên theo thời gian. Dựa theo dữ
liệu được thu thập từ cơ sở dữ liệu MOFCOM (2018), giá trị đầu tư trực tiếp nước ngoài từ
Trung Quốc năm 2004 là 317,43 triệu USD cho toàn Châu Phi, trong khi ở năm 2017, giá trị
là 4.105 Tỷ USD. Sự thay đổi giá trị của nhà đầu tư Trung Quốc là đáng kể, tăng hơn 10 lần
trong 13 năm, đạt mức cao nhất là 5,490 tỷ đô la Mỹ trong năm 2008. Mặc dù sự gia tăng
của Trung Quốc Vốn đầu tư nước ngoài rất ấn tượng, được coi là thấp so với các khoản đầu
tư được thực hiện bởi nước khác ở Châu Phi. Theo Howard W. French (2015), chỉ có Trung
Quốc tổng cộng khoảng 3% tổng vốn FDI của Châu Phi, điều này cho thấy khác các quốc
gia thống trị về đầu tư ở Châu Phi [25] . Mặt khác, giá trị của các khoản đầu tư của Trung
Quốc vào Châu Phi chiếm 2,5% đầu tư toàn cầu của Trung Quốc trong năm 2017, nhận được
cổ phần nhỏ nhất sánh ngang với các lục địa khác, theo Yun Sun (2018) [26] . Ngoài ra, sự
thống kê đã tiết lộ rằng từ năm 2000 đến 2015, chính phủ, ngân hàng Trung Quốc từ Trung
Quốc và các nhà thầu đã cam kết cho vay trị giá 94,4 tỷ đô la Mỹ cho Châu Phi Chính phủ
và các doanh nghiệp nhà nước, cho thấy người Trung Quốc tăng dần đầu tư vào Châu
Phi [27] ( Hình 10 ) .
Cam kết tài chính của Trung Quốc với Châu Phi đã tăng lên đáng k những năm, từ 5 tỷ đô la
năm 2006, 10 tỷ đô la năm 2009, 20 tỷ đô la năm 2012 và đến 60 tỷ đô la trong năm
2015 [26] . Năm 2018, trong Hội nghị thượng đỉnh của Diễn đàn được tổ chức gần đây về
hợp tác Trung Quốc-Châu Phi (FOCAC), Trung Quốc đã cam kết tổng cộng 60 tỷ USD để
19


tài trợ cho các dự án ở Châu Phi như hỗ trợ, đầu tư và cho vay. Những hành động này cho
thấy mối quan tâm đặc biệt mà Trung Quốc thể hiện ở Châu Phi và ngoài ra, Sáng kiến Vành
đai và Con đường cũng tài trợ cho các dự án phát triển ở Châu Phi [28].
Bảng 6. Đầu tư trực tiếp nước ngoài năm 2017 của Trung Quốc theo khu vực (Tỷ đô la Mỹ).

Nguồn: Bản tin thống kê năm 2017 của nước ngoài của Trung Quốc Đầu tư trực tiếp
(MOFCOM) [23] .
Hình 9. Cổ phiếu FDI ra nước ngoài của Trung Quốc năm 2017 theo châu lục.

Nguồn: Bản tin thống kê năm 2017 của Trung Quốc- Đầu tư trực tiếp nước ngoài
(MOFCOM) .
Hình 10. Vốn FDI của Trung Quốc ở Châu Phi tính bằng triệu đô la Mỹ từ năm 2004 đến
2017.

20


Nguồn: Đầu tư trực tiếp nước ngoài (MOFCOM) của Trung Quốc từ năm 2010 và 2017
Tuy nhiên, khả năng vay mượn của nhiều nước Châu Phi đang bị thu hẹp, với một khoản nợ
công trung bình đã tăng từ 34% GDP năm 2013 lên khoảng 53 phần trăm trong năm 2017
tại các nước Châu Phi cận Sahara. Angola, Gabon và Nigeria là các quốc gia sản xuất dầu
có số lượng dịch vụ nợ vượt quá 60 phần trăm doanh thu của chính phủ. Ngoài ra, ở Châu
Phi cận Sahara, hơn 40 phần trăm các quốc gia thu nhập thấp được tuyên bố có nguy cơ cao
về tình trạng khó khăn về nợ [29] .
Hơn nữa, Trung Quốc đã thay đổi chiến lược đối với Châu Phi, ban đầu Nguồn lực của cơ
sở hạ tầng Hướng tới một cách tiếp cận mới nhằm đầu tư vào Châu Phi thông qua các công
ty và nhà đầu tư Trung Quốc được hỗ trợ bởi Trung Quốc tổ chức tài chính phát triển. Cách
tiếp cận mới này được thúc đẩy bởi Chính phủ Trung Quốc đã khuyến khích các công ty
Trung Quốc đầu tư tối thiểu tổng số tiền 10 tỷ đô la ở Châu Phi trong ba năm tới.
Theo Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) (2015), mức tăng trưởng tiềm năng của Châu Phi là hoàn
toàn có ý nghĩa, dự báo tăng trưởng kinh tế ổn định và do đó cải thiện phúc lợi xã hội do sự
bùng nổ nhân khẩu học có thể tăng GDP bình quân đầu người 25% vào năm 2050 [30] . Dự
đoán này của IMF chứng minh rằng các nước Châu Phi có đủ tiềm năng để thu hút đầu tư
nhiều hơn từ Trung Quốc; bây giờ thuộc về họ để áp dụng các chiến lược phù hợp để đạt
được mục tiêu.

21


Cho vay của Trung Quốc đối với các nước Châu Phi
Trung Quốc gần đây đã cam kết số tiền rất lớn để hỗ trợ kinh tế vận tốc ở Châu Phi. Khoản
vay gần đây nhất là khoản cam kết ấn tượng 60 tỷ USD trong hội nghị thượng đỉnh FOCAC
vào tháng 9 năm 2018 của chủ tịch Trung Quốc.
Một phân tích về các khoản vay của Trung Quốc cho các nước Châu Phi được thực hiện dựa
trên cơ sở dữ liệu sáng kiến nghiên cứu Trung Quốc-Châu Phi (CARI) về các khoản vay và
viện trợ của Trung Quốc để Châu Phi.
Cơ sở dữ liệu sáng kiến nghiên cứu Trung Quốc-Châu Phi (CARI) cho thấy rằng từ Năm
2000 đến 2017, Trung Quốc (chính phủ, ngân hàng và nhà thầu) cho vay trong tổng số 143
tỷ USD cho các nước Châu Phi.
Bản chất của các khoản vay của Trung Quốc là biến thể; trong một số trường hợp, các khoản
vay của Trung Quốc được xem là đủ tư cách viện trợ phát triển chính thức của Hồi giáo,
trong các trường hợp khác, các khoản vay của Trung Quốc đang xuất khẩu và cũng tín dụng
cho các nhà cung cấp.
Sự quan sát của Hình 11 cho thấy một sự phát triển đáng kể của các khoản vay của Trung
Quốc ở Châu Phi. Các khoản vay của Trung Quốc ở Châu Phi đã tăng dần từ 130 Triệu đô
la Mỹ năm 2000 đến mức 30 tỷ đô la Mỹ năm 2016. Điều ấn tượng này tăng trưởng của các
khoản vay của Trung Quốc ở Châu Phi phản ánh sự quan tâm của Trung Quốc đối với Châu
Phi và cũng cho thấy mối quan hệ tốt đẹp hiện có giữa Trung Quốc và Châu Phi.
15 quốc gia hàng đầu Châu Phi có được các khoản vay và đầu tư của Trung Quốc
Bảng dưới đây minh họa 15 quốc gia hàng đầu Châu Phi ký hợp đồng các khoản vay từ năm
2000 đến 2017 và 15 quốc gia hàng đầu Châu Phi thu hút đầu tư của Trung Quốc.
Hình 11. Các khoản vay của Trung Quốc cho các nước Châu Phi từ năm 2000 đến 2017
trong (tỷ USD)

22

Nguồn: Cơ sở dữ liệu sáng kiến nghiên cứu Trung Quốc-Châu Phi (CARI) [31].
Các khoản vay từ Trung Quốc được tính bằng tổng số các khoản vay thu được bởi các quốc
gia từ năm 2000 đến 2017. Dữ liệu được thu thập từ Cơ sở dữ liệu CARI 2019, trong khi
dòng vốn FDI là tổng số tiền đầu tư của Trung Quốc theo quốc gia từ năm 2003 đến năm
2017. Dữ liệu được thu thập từ Bản tin thống kê về đầu tư trực tiếp nước ngoài của Trung
Quốc (MOFCOM).
Bảng 7. 15 quốc gia hàng đầu Châu Phi về các khoản vay và đầu tư của Trung Quốc trị
giá hàng tỷ USD.

Nguồn: cơ sở dữ liệu Sáng kiến nghiên cứu Trung Quốc-Châu Phi (CARI).
Bảng 7 chỉ ra rằng 15 quốc gia Châu Phi trong tổng số 53 tổng số 83% của Chi- các khoản
vay của Nese, với Angola ở vị trí đầu tiên với 29,89% tổng số tiền các khoản vay được đưa
ra bởi Trung Quốc trong khoảng từ năm 2000 đến 2017. Ethiopia theo sau với 9,58%, sau
đó là Kenya (6,84%) và Congo (5,18).
Mặt khác, 15 quốc gia hàng đầu Châu Phi chiếm 80% người Trung Quốc Dòng vốn FDI, dẫn
đầu là Nam Phi với 19,04% tổng vốn FDI trong giai đoạn này 2003-2017. Nigeria có vị trí
thứ hai với 7,74%, tiếp theo là Zambia (7,55%), DRC (6,65%), Algeria (6,4%) và Sudan
(5,28%).
23


Nghiên cứu cho thấy mối quan hệ thương mại Trung Quốc-Châu Phi có ý nghĩa phát triển
qua nhiều năm. Hầu hết các nước Châu Phi tăng thương mại với Trung Quốc thông qua các
dự án cơ sở hạ tầng, nhập khẩu hàng hóa sản xuất hoặc nguyên liệu xuất khẩu nguyên liệu
góp phần vào sự hiện diện phi mã của Trung Quốc Châu Phi. Nghiên cứu đặc biệt nhấn mạnh
một số nước Châu Phi đáng chú ý hợp tác với Trung Quốc. Dựa trên phân tích dữ liệu được
trình bày trước đó, Nam Phi, nền kinh tế thứ hai của Châu Phi xuất hiện như là một nhà nhập
khẩu lớn nhất và xuất khẩu sang Trung Quốc giữa các nước Châu Phi từ 2011 đến 2017, và

cũng là điểm đến đầu tiên của FDI Trung Quốc ở Châu Phi với 19,04% tổng số áo vest do
Trung Quốc sản xuất tại Châu Phi từ năm 2003 đến 2017.
Nigeria là nền kinh tế đầu tiên của lục địa Châu Phi cũng là nền kinh tế thứ hai đối tác thương
mại quan trọng của Trung Quốc tại Châu Phi. Đây là nhà nhập khẩu lớn thứ hai của Sản
phẩm của Trung Quốc và cũng là điểm đến thứ hai của đầu tư Trung Quốc vào Châu Phi với
7,74% tổng dòng vốn FDI của Trung Quốc.
Angola là một đối tác thiết yếu cho Trung Quốc ở Châu Phi; đất nước là thứ hai nhà xuất
khẩu lớn nhất sang Trung Quốc, cũng là người thụ hưởng đầu tiên của các khoản vay Trung
Quốc ở Châu Phi với 29,89% tổng số tiền cho vay của Trung Quốc trong giai đoạn này 20002017. Angola cũng nằm trong số 15 nhà nhập khẩu hàng đầu các sản phẩm Trung Quốc tại
Châu Phi và thu hút 4,08% tổng vốn FDI của Trung Quốc vào lục địa Châu Phi từ 2003 đến
2017.
Ai Cập là nhà nhập khẩu thứ ba của các sản phẩm Trung Quốc ở Châu Phi và trong số hàng
đầu 15 khoản vay của Trung Quốc và người nhận FDI ở Châu Phi. Nó cũng là một trong
những phát triển nhất chống lại các nước Châu Phi và các đối tác quan trọng của Trung Quốc
ở Châu Phi.
Một số quốc gia như Zambia, Congo và DRC là nhà cung cấp nguyên liệu thô đối với Trung
Quốc đã kích thích các khoản vay và đầu tư từ Trung Quốc vào các quốc gia này cố gắng
Khuyến nghị
Sự phát triển của thương mại nội ngành với Trung Quốc là nguyên thủy của Châu Phi các
quốc gia có nhiều nguyên liệu thô và kinh tế dẫn đầu về thương mại nông sản. Thương mại
nội ngành đảm bảo tạo ra nhiều giá trị hơn từ nguyên liệu trong đó các nước Châu Phi rất
phong phú. Các chuyển đổi cấp độ thương mại nội ngành sẽ được thực hiện thông qua chuyển
đổi nguyên liệu thô của nó, đặc biệt là việc chuyển đổi các sản phẩm nông nghiệp đó là
những gì người dân địa phương có thể trực tiếp tiêu thụ và yêu cầu sản xuất ánh sang mức
độ. Trong viễn cảnh này, Trung Quốc dường như là một người đối thoại tốt, với sự phát triển
của nó ngành sản xuất oped và mức độ sản xuất máy móc cao. Do khoảng cách công nghệ,
tiếp cận thị trường Trung Quốc có vẻ khó khăn đối với người Châu Phi sản phẩm ngoài
nguyên liệu. Trong trường hợp như vậy, các nước Châu Phi nên cảng máy móc sản xuất ánh
sáng để thúc đẩy sự chuyển đổi của nông nghiệp sản phẩm cần thiết cho sự tự túc thực phẩm
của các nước. Hơn nữa việc hợp tác nên được lên kế hoạch để có được nhiều máy móc và

24


công nghệ thần học cần thiết để cải thiện hiệu suất nông nghiệp và cũng cho phép chuyển
đổi hình thành sự đa dạng của các sản phẩm nông nghiệp có sẵn trên Lục địa Châu Phi.
Ngoài ra, việc đa dạng hóa các điểm đến xuất khẩu phải có hiệu quả ở các quốc gia Châu Phi
phụ thuộc nhiều vào xuất khẩu sang Trung Quốc, có thể đạt hơn 50% tổng xuất khẩu của họ
cho một số trong số họ. Đa dạng hóa các đối tác xuất khẩu sẽ giảm sự phụ thuộc vào Trung
Quốc và tránh những hậu quả tiêu cực cuối cùng có thể xảy ra xảy ra trong trường hợp nhu
cầu giảm. Việc đa dạng hóa có thể được thực hiện thông qua Thương mại nội bộ Châu
Phi. Thật vậy, lục địa Châu Phi tạo thành một thị trường rất lớn với dân số dày đặc, ước tính
vượt quá 2 tỷ dân 2040 [32] .
Thúc đẩy thương mại nội bộ Châu Phi ngày nay là điều bắt buộc đối với các nước Châu Phi
trong để phụ thuộc vào bản thân và không lâu ở các nước phát triển. Như nam giới- được
Ngân hàng Thế giới (2015) đưa ra, hội nhập thương mại lớn hơn giữa Châu Phi các quốc gia
dẫn đến giảm nghèo cũng là mục tiêu của quốc tế tổ chức [33] . Hơn nữa, thương mại tự do
lục địa Châu Phi mới ra đời gần đây Khu vực (AfCFTA) được ký bởi 44 quốc gia Châu Phi
nhằm mục đích mang lại hơn 1,2 tỷ mọi người cùng tham gia vào một thị trường chung là
một sáng kiến tuyệt vời. Các nhà lãnh đạo Châu Phi là do đó khuyến khích để đảm bảo hiệu
quả và hoạt động đầy đủ của nó bao gồm tổng số 55 quốc gia Châu Phi biến nó thành khu
vực thương mại tự do lớn nhất thế giới bởi các quốc gia thành viên và chắc chắn dự tính sẽ
dẫn dắt Châu Phi đến với cuộc sống tốt hơn chắc chắn và thịnh vượng kinh tế.
5. Conclusion (Kết luận)
Từ những năm 2000 cho đến nay, mối quan hệ thương mại giữa Trung Quốc và Châu Phi
ngày càng sâu sắc và phát triển mạnh mẽ. Trung Quốc không chỉ đóng vai trò là đối tác
thương mại thiết yếu của Châu Phi mà còn đóng góp đáng kể cho sự phát triển của các quốc
gia Châu Phi ngày nay.
Trung Quốc chủ yếu xuất khẩu hàng tiêu dùng, hàng hóa trung gian và cả tư liệu sản xuất
sang Châu Phi và nhập khẩu nguyên liệu thô và tài nguyên thiên nhiên từ các nước Châu Phi.
Trên thực tế, trong những năm gần đây, thương mại giữa Trung Quốc và Châu Phi đã đóng

góp tới 20% tăng trưởng kinh tế của Châu Phi [10].
Nam Phi là đối tác thương mại lớn nhất của Trung Quốc tại Châu Phi; đây cũng là nhà nhập
khẩu hàng đầu các sản phẩm từ Trung Quốc và cũng là nhà xuất khẩu hàng đầu sang Trung
Quốc. Thật vậy, Nam Phi là quốc gia Châu Phi lớn nhất xuất khẩu sang Trung Quốc, tiếp
theo đó là Angola, Congo, DR Congo và Zambia, và đồng thời cũng là nhà nhập khẩu lớn
nhất các sản phẩm Trung Quốc, theo sau là Nigeria, Ai Cập và Algeria, Kenya, Ghana,
Morocco, Tanzania, Angola, Ethiopia cũng là một trong những quốc gia giàu nhất Châu Phi.
Cán cân thương mại Trung Quốc-Châu Phi có lợi cho Trung Quốc hơn vì chủ yếu là do sự
phụ thuộc của nền kinh tế Châu Phi vào nguyên liệu thô tạo ra sự thâm hụt lớn bởi vì giá
hàng hóa giảm trên thị trường quốc tế.

25