Ôn tập môn Triết học

¤n tËp
TriÕt häc m¸c – lªnin




1. Quan niÖm duy vËt m¸c xÝt vÒ –
1. Quan niÖm duy vËt m¸c xÝt vÒ –
vËt chÊt vµ ý thøc.
vËt chÊt vµ ý thøc.
- VËt chÊt lµ g×?
- VËt chÊt lµ g×?
-
-
ý
ý
thøc lµ g× ?
thøc lµ g× ?
I. Mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt vµ
I. Mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt vµ
ý thøc.
ý thøc.




*

*
Định nghĩa vật chất của Lênin
Định nghĩa vật chất của Lênin


-
-
Hoàn cảnh ra đời
Hoàn cảnh ra đời


- Định nghĩa:
- Định nghĩa:


Vật chất là một phạm trù triết
Vật chất là một phạm trù triết
học dùng để chỉ thực tại khách quan
học dùng để chỉ thực tại khách quan
được đem lại cho con người trong cảm
được đem lại cho con người trong cảm
giác, được cảm giác của chúng ta chép
giác, được cảm giác của chúng ta chép
lại, chụp lại, phản ánh và tồn tại
lại, chụp lại, phản ánh và tồn tại
không lệ thuộc vào cảm giác
không lệ thuộc vào cảm giác
.
.

- Nội dung định nghĩa:
- Nội dung định nghĩa:
+ Vật chất là một phạm trù triết học:
+ Vật chất là một phạm trù triết học:


Vật chất là kết quả của tư duy, không
Vật chất là kết quả của tư duy, không
có hình dạng cảm tính và tồn tại vĩnh
có hình dạng cảm tính và tồn tại vĩnh
viễn, vô tận
viễn, vô tận
.
.


+
+
Thuộc tính chung nhất, cơ bản nhất
Thuộc tính chung nhất, cơ bản nhất
của vật chất là
của vật chất là
tồn tại khách quan,
tồn tại khách quan,
độc

độc
lập với ý thức con người.
lập với ý thức con người.
+ Vật chất là cái gây nên cảm giác của
+ Vật chất là cái gây nên cảm giác của
con người
con người
, cảm giác của con người chỉ
, cảm giác của con người chỉ
là sự phản ánh vật chất.
là sự phản ánh vật chất.






-
-
í
í
nghĩa định nghĩa
nghĩa định nghĩa
vật chất của Lênin
vật chất của Lênin

đ
đ
ịnh nghĩa vật chất của Lênin đã
ịnh nghĩa vật chất của Lênin đã

chống lại quan điểm duy tâm về vật
chống lại quan điểm duy tâm về vật
chất, đảm bảo được sự đứng vững của
chất, đảm bảo được sự đứng vững của
chủ nghĩa duy vật trước sự phát triển
chủ nghĩa duy vật trước sự phát triển
mới của khoa học.
mới của khoa học.







Định nghĩa vật chất của Lênin
Định nghĩa vật chất của Lênin
khắc phục được tính trực quan siêu
khắc phục được tính trực quan siêu
hình và tính duy vật nửa vời của chủ
hình và tính duy vật nửa vời của chủ
nghĩa duy vật trước Mác làm cho
nghĩa duy vật trước Mác làm cho
chủ nghĩa duy vật phát triển lên một
chủ nghĩa duy vật phát triển lên một
bước mới là chủ nghĩa duy vật biện
bước mới là chủ nghĩa duy vật biện
chứng và là cơ sở khoa học cho quan
chứng và là cơ sở khoa học cho quan
điểm duy vật lịch sử về xã hội.

điểm duy vật lịch sử về xã hội.







Định nghĩa góp phần đưa các
Định nghĩa góp phần đưa các
khoa học ra khỏi cuộc khủng
khoa học ra khỏi cuộc khủng
hoảng lúc bấy giờ đồng thời nó
hoảng lúc bấy giờ đồng thời nó
định hướng cho các nhà khoa học
định hướng cho các nhà khoa học
đi sâu nghiên cứu thế giới vật
đi sâu nghiên cứu thế giới vật
chất vô tận, không ngừng làm
chất vô tận, không ngừng làm
phong phú sâu sắc tri thức con
phong phú sâu sắc tri thức con
người về thế giới.
người về thế giới.

Ngày nay, định nghĩa vật chất của
Ngày nay, định nghĩa vật chất của
Lênin vẫn còn giữ nguyên giá trị. Nó
Lênin vẫn còn giữ nguyên giá trị. Nó
cung cấp cho con người thế giới quan
cung cấp cho con người thế giới quan
duy vật và phương pháp luận khoa
duy vật và phương pháp luận khoa
học cho nhận thức và hoạt động thực
học cho nhận thức và hoạt động thực
tiễn.
tiễn.




* Nguån gèc, b¶n chÊt cña ý thøc
* Nguån gèc, b¶n chÊt cña ý thøc
Nguån gèc
cña ý thøc
Nguån gèc
tù nhiªn
Nguån gèc
x· héi
HiÖn
thùc
kh¸ch
quan
N·o

ng­êi
Lao ®éng Ng«n ng÷


ý thức không phải là yếu tố bẩm
sinh, tự nhiên thuần tuý. Nó được hình
thành từ hai nguồn gốc là tự nhiên và xã
hội. Trong đó, nếu như nguồn gốc tự
nhiên là tiền đề vật chất cho sự ra đời
của ý thức thì nguồn gốc xã hội là
nguyên nhân trực tiếp dẫn đến sự hình
thành và phát triển của ý thức con người.

- Bản chất của ý thức
+
ý
thức là sự phản ánh thế giới khách
quan vào bộ não người.
ý
thức là hình
ảnh chủ quan của thế giới khách quan
(là hình ảnh của sự vật được thực hiện
trong bộ não người, là sự phản ánh thế
giới khách quan thông qua lăng kính
chủ quan của con người; gắn liền với
hoạt động khái quát hoá, trừu tượng
hoá, có định hướng, lựa chọn nhằm tạo
ra những tri thức về sự vật, hiện tượng).

+ ý
+ ý
thức không phản ánh hiện thực
thức không phản ánh hiện thực
một cách thụ động, giản đơn mà
một cách thụ động, giản đơn mà
phản ánh một cách năng động,
phản ánh một cách năng động,
sáng tạo (phản ánh có chọn lọc,
sáng tạo (phản ánh có chọn lọc,
cải tạo hiện thực, có tính vượt trư
cải tạo hiện thực, có tính vượt trư
ớc).
ớc).
+ ý
+ ý
thức mang bản chất xã hội.
thức mang bản chất xã hội.




- ý nghĩa phương pháp luận:
Do ý thức chỉ là hình ảnh chủ quan
của thế giới khách quan nên trong
nhận thức và hoạt động thực tiễn
phải xuất phát từ thực tế khách
quan. Cần phải chống bệnh chủ quan

duy ý chí.
Do ý thức là sự phản ánh tự giác,
sáng tạo hiện thực, nên cần chống tư
tưởng thụ động và chủ nghĩa giáo
điều xa rời thực tiễn.




2. Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức
2. Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức
a. Vật chất quyết định ý thức
a. Vật chất quyết định ý thức
- Vật chất có trước, ý thức có sau. Vật
- Vật chất có trước, ý thức có sau. Vật
chất tồn tại khách quan, độc lập với
chất tồn tại khách quan, độc lập với
ý thức và
ý thức và
là nguồn gốc
là nguồn gốc
sinh ra ý
sinh ra ý
thức. Não người là dạng vật chất có
thức. Não người là dạng vật chất có
tổ chức cao, là cơ quan phản ánh để
tổ chức cao, là cơ quan phản ánh để
hình thành ý thức.
hình thành ý thức.
ý

ý
thức tồn tại
thức tồn tại
phụ thuộc vào hoạt động thần kinh
phụ thuộc vào hoạt động thần kinh
của bộ não trong quá trình phản
của bộ não trong quá trình phản
ánh thế giới khách quan.
ánh thế giới khách quan.




- Vật chất (cơ sở vật chất, điều
- Vật chất (cơ sở vật chất, điều
kiện vật chất, quy luật khách quan)
kiện vật chất, quy luật khách quan)
là
là
tiền đề
tiền đề
cho sự ra đời, tồn tại và
cho sự ra đời, tồn tại và
phát triển của ý thức:
phát triển của ý thức:
+ Điều
kiện vật
chất như
thế nào
thì ý thức

như thế
đó.
+ Vật chất
phát triển
đến đâu thì
ý thức hình
thành,
phát triển
đến đó.
+ Vật
chất
biến đổi
thì ý
thức
biến đổi
theo.


- Vai trò quyết định của vật
chất còn thể hiện trong đời sống xã
hội. Đó là tồn tại xã hội quyết định ý
thức xã hội; kinh tế quyết định chính
trị, tư tưởng. Ngoài ra, mối quan hệ
giữa vật chất và ý thức còn là cơ sở để
xem xét các mối quan hệ khác như:
chủ thể và khách thể, lý luận và thực
tiễn, điều kiện khách quan và nhân
tố chủ quan v.v..

Vật chất quyết định ý
Vật chất quyết định ý
thức là quyết định cả nội dung,
thức là quyết định cả nội dung,
bản chất và khuynh hướng vận
bản chất và khuynh hướng vận
động, phát triển của ý thức. Vật
động, phát triển của ý thức. Vật
chất cũng còn là điều kiện, môi
chất cũng còn là điều kiện, môi
trường để hiện thực hoá ý thức,
trường để hiện thực hoá ý thức,
tư tưởng trong đời sống thực
tư tưởng trong đời sống thực
tiễn.
tiễn.




b.
b.
ý
ý

thức tác động trở lại vật chất
thức tác động trở lại vật chất
*
*
ý
ý
thức có tính độc lập tương đối,
thức có tính độc lập tương đối,
tác động trở lại đối với vật chất
tác động trở lại đối với vật chất
thông qua hoạt động thực tiễn của
thông qua hoạt động thực tiễn của
con người
con người
và sự tác động đó theo
và sự tác động đó theo
hai hướng:
hai hướng:


- ý thức phản ánh đúng hiện thực
khách quan giúp con người hiểu
được bản chất, quy luật vận động,
phát triển của sự vật, hiện tượng.
Trên cơ sở đó hình thành phương
hướng, mục tiêu và những phương
pháp, biện pháp thực hiện mục
tiêu, phương hướng đó

thúc

đẩy sự vật phát triển theo chiều hư
ớng tiến bộ.

- ý thức mang tính lạc hậu, bảo thủ,
phản ánh không đúng hiện thực
khách quan, ở mức độ nhất định, có
thể kìm hãm hoạt động thực tiễn của
con người trong quá trình cải tạo tự
nhiên và xã hội.
Trong hoạt động thực tiễn, sự vật
bộc lộ nhiều khả năng, nhờ có ý thức,
con người biết lựa chọn những khả
năng đúng, phù hợp mà thúc đẩy sự
vật phát triển, đi lên.


* Vai trò tích cực, chủ động,
sáng tạo của ý thức con người
trong quá trình cải tạo thế
giới hiện thực được phát triển
đến mức độ nào đi chăng nữa
vẫn phải dựa trên sự phản ánh
thế giới khách quan và các
điều kiện khách quan. Xã hội
càng phát triển, vai trò
của ý thức càng lớn.


3. ý nghĩa phương pháp luận
- Trongmối quan hệ biện chứng giữa

vật chất và ý thức, vật chất quyết
định ý thức, ý thức là sự phản ánh
của vật chất, cho nên trong nhận
thức và hoạt động thực tiễn phải
đảm bảo quan điểm khách quan.



Nắm vững quan im khách quan đòi hỏi
phải tôn trọng sự thật, thậm chí tránh thái
độ chủ quan duy ý chí, nóng vội, định
kiến; không lấy ý muốn chủ quan của
mình làm cơ sở định ra chính sách, không
lấy ý chí áp đặt cho thực tế.

Yêu cầu của quan im khách quan đòi
hỏi phải tôn trọng qui lụât khách quan và
hành động theo qui luật khách quan.




-
-
ý
ý
thức có tính độc lập tương đối,
thức có tính độc lập tương đối,
có thể tác động trở lại vật chất
có thể tác động trở lại vật chất

thông qua hoạt động thực tiễn
thông qua hoạt động thực tiễn
của con người . Vì vậy, phải thấy
của con người . Vì vậy, phải thấy
được vai trò tích cực của nhân tố
được vai trò tích cực của nhân tố
ý thức, trong việc sử dụng có
ý thức, trong việc sử dụng có
hiệu quả nhất các điều kiện vật
hiệu quả nhất các điều kiện vật
chất hiện có.
chất hiện có.
C.Mác - Ph.Ăngghen:
C.Mác - Ph.Ăngghen:


Lực lượng vật chất chỉ có thể
Lực lượng vật chất chỉ có thể
bị đánh đổ bằng lực lượng vật
bị đánh đổ bằng lực lượng vật
chất. Lý luận cũng sẽ trở thành
chất. Lý luận cũng sẽ trở thành
lực lượng vật chất, một khi nó
lực lượng vật chất, một khi nó
thâm nhập vào quần chúng .
thâm nhập vào quần chúng .
V.I. Lênin:
"ý thức con người không chỉ
phản ánh thế giới khách quan mà
còn tạo ra thế giới khách quan"

- Cần tránh tuyệt đối hoá vai trò
duy nhất của vật chất trong quan hệ
giữa vật chất và ý thức. Nghĩa là cần
chống thái độ thụ động, trông chờ, ỷ
lại vào điều kiện vật chất.
- Cần chống bệnh chủ quan, duy ý
chí, tuyệt đối hoá vai trò của ý thức,
tinh thần, hạ thấp, đánh giá không
đúng vai trò của các điều kiện vật
chất trong hoạt động thực tiễn.