VAI TRÒ của PHƯƠNG PHÁP PHỎNG vấn TRONG sáng tạo tác phẩm báo chí

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
Nxb: Nhà xuất bản
PVS: Phỏng vấn sâu
BTV: Biên tập viên
GĐ: Giám đốc
UBND: Ủy ban nhân dân
TPHCM: Thành phố Hồ Chí Minh


MỤC LỤC


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Hiện nay, khi báo chí đang phát triển trong một xã hội mở với sự tương
tác và liên kết mạnh mẽ, báo in đang rơi vào sự cạnh tranh với các thể loại
báo chí khác. Báo in không có thế mạnh về thời gian thông tin như các thể
loại báo chí khác, bởi vậy, báo in chọn độ sâu để bù đắp cho độ trễ thông tin
của mình.
Báo in hiện nay cần tạo ra độ sâu về mặt thông tin để tạo được lợi thế
của riêng mình trong sự cạnh trang quyết liệt với các loại hình báo chí khác.
Bởi vậy, phương pháp thu thập thông tin cần được khai thác triệt để và phù
hợp nhằm lấy được những thông tin độc quyền để thu hút độc giả.Cách khai
thác và chuyển tải thông tin là điểm khác biệt lớn nhất tạo nên sức hút của các
sản phẩm báo in đối với độc giả, giúp báo in có sức sống lâu bền.
Có ba phương pháp thu thập thông tin cơ bản được sử dụng trong quá
trình sáng tạo tác phẩm báo chí là nghiên cứu tư liệu văn bản, quan sát, phỏng
vấn. Trong đó, phỏng vấn là một trong những phương pháp thu thập thông tin
mang lại hiệu quả cao.
Phỏng vấn trong báo chí là một khái niệm vừa dùng để chỉ một thể loại
báo chí, vừa dùng để chỉ một phương pháp thu thập thông tin trong sáng tạo

tác phẩm. Một tác phẩm báo chí sẽ có được sự tin cậy của độc giả khi tác
phẩm đó nhiều nguồn thông tin từ nhiều người, người trả lời phỏng vấn có uy
tín, chức vụ, độ nổi tiếng càng cao thì thông tin càng được tin tưởng.
Các nhà nghiên cứu Mỹ tính toán rằng, phỏng vấn “ngốn mất” 80 – 90%
thời gian làm việc của họ. Khác với các phương pháp thu thập thông tin khác,
phỏng vấn mang lại những thông tin mới mẻ hơn, khách quan hơn, có tính
thời sự hơn so với phương pháp nghiên cứu văn bản hoặc phương pháp quan
sát. Vai trò của phương pháp phỏng vấn trong sáng tạo tác phẩm báo chí là
điều có thể thấy rõ.
Trong các tác phẩm báo chí, việc sử dụng thông tin từ phương pháp
phỏng vấn là điều tất yếu và khá phổ biến. Tuy nhiên, sự phổ biến đó thể hiện
3


như thế nào, phương pháp phỏng vấn có vai trò như thế nào đối với quá trình
sáng tạo tác phẩm báo chí, các phóng viên, nhà báo hiện nay đang sử dụng
phương pháp phỏng vấn như thế nào trong quá trình sáng tạo tác phẩm báo
chí... Đó là những nội dung mà khóa luận này muốn làm rõ.
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Nghiên cứu về phỏng vấn trên bình diện một phương pháp thu thập
thông tin có một số cuốn sách đáng chú ý sau:
Lê Thị Nhã, Lao động nhà báo: Lí thuyết và kĩ năng cơ bản, Nxb
Chính trị - Hành chính, năm 2010. Đây là tài liệu được biên soạn tập trung
vào lao động của tòa soạn và phóng viên báo in. Cuốn sách có trình bày, giới
thiệu những kỹ năng cơ bản về phương pháp thu thập thông tin, tư liệu và quy
trình sáng tạo tác phẩm báo chí. Trong cuốn sách này, phương pháp phỏng
vấn được trong chương hoạt động để thu thập thông tin, tư liệu, là một trong 3
phương pháp thu thập thông tin tư liệu cơ bản của phóng viên.
Lê Thị Nhã, Phỏng vấn báo chí, Nxb Thông tấn, năm 2014. Đây là
giáo trình chuyên ngành về thể loại phỏng vấn. Trong giáo trình này, tác giả

đề cập đến phỏng vấn trên bình diện phương pháp trong chương mở đầu. Bên
cạnh đó, cuốn sách cũng cung cấp những kỹ năng, kinh nghiệm để có một
cuộc phỏng vấn tốt, đây cũng là một vấn đề quan trọng để sử dụng phương
pháp phỏng vấn tốt.
Nguyễn Văn Dững, Cơ sở lí luận báo chí, Nxb Lao động, năm 2012.
Đây là giáo trình môn học trong chương trình đào tạo cử nhân báo chí của
khoa Báo chí, Học viện Báo chí và Tuyên truyền. Giáo trình cung cấp những
kiến thức cơ bản và hệ thống về hệ thống khái niệm cơ bản của lí luận báo chí
trong đó có lao động nhà báo. Khái niệm phỏng vấn được đưa ra trong tổng
quan quy trình lao động nhà báo với vai trò là một phương pháp tiếp cận
nguồn tin, thu thập dữ liệu – thông tin.
Hữu Thọ, Công việc của người viết báo, Nxb Giáo dục, năm 1997.
Cuốn sách là sự chia sẻ về nghề báo của cây đại thụ làng báo, nhà báo Hữu
Thọ. Cuốn sách được chia thành hai phần chính, phần thứ nhất: “Công việc
4


của người viết báo” là tập hợp những bài giảng, bài nói với sinh viên và các
cuộc trao đổi kinh nghiệm với đồng nghiệp. Còn phần hai: “Nghĩ về nghề
báo” là tập hợp hơn 20 bài nói, bài viết đề cập đến những khía cạnh quan
trọng của nghề làm báo, qua đó toát lên sự trải nghiệm và lòng yêu nghề, say
nghề của tác giả. Trong cuốn sách này, phương pháp phỏng vấn (được gọi là
hỏi chuyện) là một trong 3 phương pháp thu thập thông tin chủ yếu của hoạt
động sáng tạo tác phẩm báo chí.
Đức Dũng, Sáng tạo tác phẩm báo chí, Nxb Văn hóa – Thông tin,
2002. Cuốn sách đề cập đến việc sáng tạo tác phẩm của phóng viên, quy trình
sáng tạo tác phẩm báo chí như thế nào, những lưu ý về từng giai đoạn trong
quá trình sáng tạo tác phẩm. Phương pháp phỏng vấn được tác giả nhắc đến
trong phần viết về hoạt động thu thập thông tin của phóng viên trên bình diện
phương pháp.

Đinh Văn Hường, Các thể loại báo chí thông tấn, Nxb Đại học Quốc
gia Hà Nội, năm 2006. Cuốn sách giới thiệu 3 thể loại của báo chí: tin, phỏng
vấn, tường thuật. Ở mọi thể loại, sách trình bày cơ bản và hệ thống lý luận,
phân tích và chứng minh qua các ví dụ thực tế và bài tập, bài mẫu để người
học thực hành. Trong phần viết về thể loại phỏng vấn, tác giả có đưa ra khái
niệm về phỏng vấn với cách tiếp cận là một phương pháp thu thập thông tin.
Maria Lukian, Công nghệ phỏng vấn, Nxb Thông tấn, năm 2004.
Đây là tài liệu nghiên cứu sâu về phỏng vấn với hình thức là một phương
pháp thu thập thông tin. Tác giả đặt ra những vấn đề về quan niệm phỏng vấn,
lịch sử ra đời của thuật ngữ phỏng vấn, những lưu ý để có một cuộc phỏng
vấn tốt. Cuốn sách trình bày còncác hình thức phỏng vấn, dạng thức câu hỏi
phỏng vấn, kỹ năng, phương pháp để có cuộc phỏng vấn tốt...
Samy Cohen, Nghệ Thuật Phỏng vấn các nhà lãnh đạo, Nxb Thông
tấn, năm 2004. Đây là cuốn sách đề cập đến phỏng vấn lãnh đạo, đưa đến
những kiến thức, kỹ năng, kinh nghiệm để có thể thực hiện thành công một
cuộc phỏng vấn với đối tượng là nhà lãnh đạo. Cuốn sách không chỉ đề cập
đến phỏng vấn báo in mà còn đề cập đến phỏng vấn đối với tất cả các loại
5


hình báo chí. Tác phẩm cũng đưa đến những lưu ý, kinh nghiệm để có thể
thực hiện một cuộc phỏng vấn tốt.
Benjamin Ngo, Phỏng vấn báo chí, Nxb Trẻ, năm 2013. Đây là tác
phẩm chắt lọc những bí quyết, lời khuyên và những tình huống thực tế của
những nhà báo giỏi phỏng vấn từ Úc và New Zealand. Cuốn sách đưa ra
những định nghĩa và khẳng định vai trò của phỏng vấn đối với báo chí ở cả
hai hình thức: thể loại và phương pháp.
The Missouri Group, Nhà báo hiện đại, Nxb Trẻ, năm 2007. Cuốn
sách là cẩm nang nghề nghiệp của những nhà báo thế kỉ 21. Cuốn sách đưa ra
những khái niệm, xu hướng báo chí hiện đại. Cuốn sách nhắc đến những kỹ

thuật cốt lõi của nghề báo, trong đó có khinh nghiệm để sử dụng phương pháp
phỏng vấn có hiệu quả, nâng cao kỹ năng phỏng vấn, đồng thời, cách thức
trích dẫn đối tượng phỏng vấn.
Phỏng vấn vừa là một thể loại báo chí, đồng thời là một phương pháp thu
thập thông tin. Với tư cách một thể loại báo chí, có khác nhiều nghiên cứu về
thể loại phỏng vấn, có thể kể đến như:
Phỏng vấn chân dung qua chuyên mục “Gặp gỡ cuối tuấn” trên báo
Lao động của tác giả Nguyễn Thị Thu Phương – cử nhân báo chí Học viện
Báo chí và Tuyên truyền năm 2006. Khóa luận này nghiên cứu sâu về loại
hình phỏng vấn chân dung trong thể loại phỏng vấn. Khảo sát được thực hiện
trên chuyên mục “Gặp gỡ cuối tuần” của báo Lao động.
Bước đầu tiếp cận nghệ thuật làm phỏng vấn của Kiều Thị Ngọc Lan
– Luận văn khoa Báo chí, Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn. Khóa luận
này nghiên cứu về quá trình thực hiện cuộc phỏng vấn báo chí, đưa ra những
kinh nghiệm, bài học về việc tiến hành và duy trì một cuộc phỏng vấn tốt, thu
thập được những thông tin giá trị, hấp dẫn.
Phỏng vấn các nhà lãnh đạo trên truyền hình của tác giả Phạm Bình
Dương – của nhân báo chí Học viện Báo chí và Tuyên truyền năm 2006.
Khóa luận này nghiên cứu về thể loại phỏng vấn trên báo truyền hình, đồng

6


thời tập trung vào loại hình phỏng vấn nhân vật với đối tượng cụ thể đó là
chính khách, nhà lãnh đạo.
Với tư cách phỏng vấn là một phương pháp thu thập thông tin, có khóa
luận Phỏng vấn phương pháp và thể loại mối liên hệ của tác giả Hoàng Thị
Xuân Lý – cử nhân báo chí Học viện Báo chí và Tuyên truyền. Tuy nhiên,
khóa luận này chỉ đề cập đến cả hai khía cạnh của phỏng vấn và có sự liên hệ,
so sánh hai vấn đề này với nhau.

Đề tài của khóa luận đề cập đến phỏng vấn với tư cách là một phương
pháp thu thập thông tin, tìm hiểu về thực trạng sử dụng tư liệu thu thập được
bằng phương pháp phỏng vấn trong sáng tạo tác phẩm báo chí, qua đó, đưa ra
những kiến nghị nhằm nâng cao chất lượng sử dụng phương pháp phỏng vấn
trong sáng tạo tác phẩm báo chí hiện nay.
3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
Mục tiêu của khóa luận này là tìm hiểu thực trạng sử dụng phương
pháp phỏng vấn để thu thập thông tin trong quá trình sáng tạo tác phẩm báo
chí trên báo in Việt Nam. Trên cơ sở đó, đưa ra đánh giá về thực trạng sử
dụng tư liệu thu thập được từ phương pháp phỏng vấn trong sáng tạo tác
phẩm báo chí, đồng thời, nêu bật vai trò của phương pháp phỏng vấn đối với
việc hình thành tác phẩm. Đồng thời, đưa ra những khuyến nghị nhằm nâng
cao chất lượng thu thập thông tin bằng phương pháp phỏng vấn và sử dụng
thông tin từ phỏng vấn trong tác phẩm báo chí.
Để thực hiện được mục tiêu đó, khóa luận tập trung vào các nhiệm vụ
sau:
- Cung cấp khái niệm, lý thuyết về sáng tạo tác phẩm báo chí, phương pháp thu
thập thông tin trong quá trình sáng tạo tác phẩm báo chí, phỏng vấn và
phương pháp phỏng vấn trong quá trình sáng tạo tác phẩm báo chí
- Nghiên cứu thực trạng sử dụng phương pháp phỏng vấn để thu thập thông tin
trong quá trình sáng tạo tác phẩm báo chí trên báo in Việt Nam hiện nay
- Tìm hiểu quá trình sử dụng phương pháp phỏng vấn trong sáng tạo tác phẩm
báo chí của các nhà báo, phóng viên ở tòa soạn báo in

7


- Từ kết quả nghiên cứu, rút ra được những hạn chế trong việc thu thập thông
tin bằng phương pháp phỏng vấn hiện nay, từ đó đưa ra những khuyến nghị,
giải pháp nhằm nâng cao chất lượng thông tin từ phương pháp phỏng vấn

trong quá trình sáng tạo tác phẩm báo chí
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1 Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng của khóa luận này là vai trò của phương pháp phỏng vấn trong
sáng tạo tác phẩm báo chí.
4.2 Khách thể nghiên cứu
- Các tác phẩm báo chí được có sử dụng thông tin, tư liệu từ phương
pháp phỏng vấn được đăng tải trên báo Tiền Phong
- Các nhà báo, phóng viên của các cơ quan báo chí
4.3 Phạm vi nghiên cứu
Thời gian nghiên cứu các bài báo trên báo Tiền Phong là từ 1/10/2014
đến 31/3/2015.
5. Cơ sở lí luận và phương pháp nghiên cứu
5.1 Cơ sở lí luận
Vận dụng lý luận và phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng
và chủ nghĩa duy vật lịch sử, quan điểm, nhận định về báo chí của Chủ nghĩa
Mac – Lenin.
Vận dụng lý thuyết về phương pháp phỏng vấn và quá trình sáng tạo tác
phẩm báo chí, đạo đức nhà báo... trong các tài liệu nghiệp vụ về báo chí.
5.2 Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp nghiên cứu lí luận dựa trên nền tảng khoa học lí luận của
Chủ nghĩa Mac – Lenin, phương pháp nghiên cứu lí luận biện chứng khoa học
Phương pháp nghiên cứu tài liệu
Phương pháp nghiên cứu nội dung văn bản đối với hình thứ và nội dung
các tác phẩm báo chí sử dụng thông tin, tư liệu từ phương pháp phỏng vấn
Phương pháp so sánh phương pháp phỏng vấn với các phương pháp khác
để bật lên vai trò của phương pháp phỏng vấn trong sáng tạo tác phẩm báo chí
Phương pháp phỏng vấn sâu đối với các nhà báo, phóng viên của các cơ
quan báo chí
Sử dụng phương pháp so sánh, tổng hợp để đưa ra những kết luận đúng

đắn về vấn đề đặt ra
6. Ý nghĩa lí luận và thực tiễn của khóa luận
8


Xét về mặt lí luận, nghiên cứu về vai trò của phương pháp phỏng vấn
trong quá trình sáng tạo tác phẩm báo chí là một đề tài khá mới. Khóa luận
này sẽ rút ra từ nghiên cứu thực tiễn, nghiên cứu sâu lí thuyết để tổng hợp,
khái quát về phương pháp phỏng vấn và vai trò của phương pháp phỏng vấn
trong quá trình sáng tạo tác phẩm báo chí. Khóa luận này mong muốn đem
đến hệ thông lí luận đầy đủ về phương pháp phỏng vấn với tư cách là một
phương pháp thu thập thông tin trong quá trình sáng tạo tác phẩm báo chí.
Xét về mặt thực tiễn, khóa luận là sự tổng kết, đánh giá một cách có hệ
thống về phương pháp phỏng vấn trong quá trình sáng tạo tác phẩm báo chí.
Xuất phát từ nghiên cứu thực tiễn, khóa luận sẽ đưa ra thực trạng sử dụng
thông tin từ phương pháp phỏng vấn trong sáng tạo tác phẩm báo chí, vai trò
của phương pháp phỏng vấn được thể hiện như thế nào; từ đó đưa ra những
khuyến nghị nhằm nâng cao chất lượng khai thác thông tin bằng phương pháp
phỏng vấn, phát huy vai trò của phương pháp phỏng vấn trong quá trình sáng
tạo tác phẩm báo chí.
7. Kết cấu khóa luận
Ngoài Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, Phụ lục, Khóa luận bao
gồm 3 chương ,….. tiết,…… trang,….. hình ảnh, …..biểu đồ minh họa.

9


Chương 1
NHỮNG LÍ LUẬN CHUNG VỀ PHƯƠNG PHÁP PHỎNG VẤN
TRONG SÁNG TẠO TÁC PHẨM BÁO CHÍ

1.1Hoạt động sáng tạo tác phẩm báo chí
1.1.1 Tác phẩm báo chí, sáng tạo tác phẩm báo chí
“Tác phẩm báo chí là một chỉnh thể, trong đó mối quan hệ giữa nội dung
và hình thức là quan hệ bên trong cơ bản của nó. Tính chất chỉnh thể của tác
phẩm báo chí mang tính chất tương đối trong mối quan hệ với sản phẩm báo
chí hoàn chỉnh” [27, tr 7].
Tác phẩm báo chí là thuật ngữ dùng để chỉ một sản phẩm tư duy của nhà
báo, lấy hiện thực khách quan làm đối tượng nghiên cứu và phản ánh, có hình
thức tương ứng với nội dung thông tin.
Thuật ngữ tác phẩm báo chí còn sử dụng để chỉ hình thức thể loại tác
phẩm báo chí được định danh cụ thể như: tin, tường thuật, phản ánh, phỏng
vấn, phóng sự, điều tra, bình luận, xã luận, chuyên luận,…
Tác phẩm báo chí là bộ phận cấu thành một sản phẩm báo chí, nó có giá
trị tạo lập dư luận xã hội, làm thay đổi nhận thức và hành vi của người tiếp
nhận thông tin.
Tác phẩm báo chí được pháp luật bảo hộ quyền tác giả và được trả tiền.
Một tác phẩm báo chí phải đạt các tiêu chí như: mới, thời sự, cập nhật; chân
thực, khách quan; có ý nghĩa xã hội, mang lại giá trị giáo dục và nhân văn…
Tác phẩm báo chí còn phải đảm nhiệm các chức năng xã hội khác
như: định hướng dư luận xã hội; giám sát, quản lý và phản biện xã hội; giáo
dục và giải trí.
“Sáng tạo tác phẩm báo chí là lao động trung tâm, nồng cốt trong lao động
báo chí, là quá trình thu thập thông tin về vấn đề muốn đề cập, xử lí thông tin và
hình thành tác phẩm để đăng tải trên các sản phẩm báo chí”. [18, tr 16]
10


Theo PGS.TS Nguyễn Văn Dững, sáng tạo tác phẩm báo chí là lao động
tác giả, “là loại lao dộng dành cho phần đông những người trong tòa soạn báo
chí” [22, tr 280].

1.1.2

Quy trình sáng tạo tác phẩm báo chí

Theo Từ điển tiếng Việt, quy trình là “trình tự phải tuân theo để tiến
hành một công việc nào đó”. Quy trình sáng tạo tác phẩm báo chí là trình tự
các bước tiến hành cần trải qua để có được một tác phẩm báo chí. Nó bao
gồm nhiều bước và nhà báo cần tuân thủ các bước trong quy trình ấy. Người
ta gọi các bước đó là quy trình tác nghiệp.
Quy trình sáng tạo một tác phẩm báo chí báo gồm: Nghiên cứu, thâm
nhập thực tiễn, phát hiện đề tài; Thu thập thông tin, dữ liệu; Thể hiện tác
phẩm; Tự biên tập tác phẩm; Tổ chức tác phẩm trên sản phẩm báo chí, phát
tán thông tin; Theo dõi, nắm bắt và xử lý thông tin phản hồi.
Quy trình này đòi hỏi nhà báo, phóng viên phải có kỹ năng nghiệp vụ tốt,
có năng lực và nhạy cảm nghề nghiệp. Kỹ năng báo chí của phóng viên phải
đảm bảo tuân theo đúng quy trình sáng tạo tác phẩm báo chí.
Ngược lại, quy trình sáng tạo tác phẩm báo chí là bộ khung cơ bản định
hướng cho nhà báo, phóng viên áp dụng và thực hiện các kỹ năng của mình
một cách hợp lý, khoa học nhất, đem lại hiểu quả công việc cao.
Quy trình sản xuất ra một sản phẩm báo chí (như tờ báo, chương trình
phát thanh, chương trình truyền hình... gồm nhiều tác phẩm, có sự tham gia
của nhiều khâu kỹ thuật, mỹ thuật) khác với quy trình sáng tạo một tác phẩm
báo chí (bài báo, tác phẩm phát thanh, truyền hình, với sự chủ động sáng tạo
của cá nhân nhà báo là chủ yếu). Tác phẩm báo chí là bộ phận hợp thành một
sản phẩm báo chí.

11


Nhà báo, phóng viên khi tiến hành thực hiện quy trình sáng tạo tác phẩm

báo chí, bên cạnh những yêu cầu về năng lực chuyên môn, còn phải đảm báo
tuân thủ Luật pháp và đạo đức nghề nghiệp của người làm báo. Sự tuân thủ
này phải được thể hiện trong từng bước tiến hành sáng tạo một tác phẩm báo
chí. Một tác phẩm báo chí tốt, có ý nghĩa xã hội là một tác phẩm báo chí tuân
thủ đúng những quy tắc trên.
1.1.3
1.1.3.1

Hoạt động thu thập thông tin trong sáng tạo tác phẩm báo chí
Khái niệm

Theo từ điển Bách khoa mở Wikipedia, thông tin là tất cả những gì mang
lại hiểu biết cho con người. Con người luôn có nhu cầu thu thập tin tức bằng
nhiều cách khác nhau: đọc báo, nghe đài, xem truyền hình, giao tiếp với
người khác...Thông tin giúp làm tăng hiểu biết của con người, là nguồn gốc
của nhận thức và là cơ sở của quyết định.
Theo Từ điển tiếng Việt, thông tin được tình bày theo 3 nghĩa: một là,
“truyền tin cho nhau để biết”, hai là “điều được truyền đi, cho biết, tin truyền
đi”, ba là “tin”.
Theo Từ điển thuật ngữ báo chí – truyền thông, thông tin (tiếng Anh:
information; từ nguyên gốc Latinh: information = quan niệm, hình ảnh, sự lý
giải, bài học; informare = sự tạo hình thức phản ánh), xét từ góc độ nhận thức
lý luận, thông tin là kết quả của sự phản ánh hiện thực khách quan, được biểu
hiện bằng hệ thống ngôn từ, ký hiệu, hành ảnh...
Thông tin báo chí là dạng thông tin xã hội đặc thù, mang tính thời sự,
phổ cập và rất quan trọng về phương diện chính trị - xã hội, là sự phản ánh
hiện thực, thông tin có nội dung khách quan đồng thời lại mang tính chủ quan.
“Hoạt động thu thập thông tin là hoạt động nghề nghiệp, là thói quen
diễn ra thường xuyên, liên tục của phóng viên. Không chỉ phục vụ cho việc
sáng tạo ra một tác phẩm đã dự định chủ đề, mà trong cuộc sống hằng ngày, đi

12


bất cứ đâu, gặp mỗi người, mỗi việc, mỗi cảnh... phóng viên đều có ý thức
thực hiện hoạt động thu thập thông tin” [18, tr 91].
Hoạt động thu thập thông tin của phóng viên có hai hình thức: một là thu
thập thông tin cho đề tài đang theo đuổi, hai là hoạt động thu thập thông tin
trong quá trình hoạt động báo chí, ngay trong cuộc sống hằng này. Phóng viên
là đầu nguồn thông tin, bởi vậy, hoạt động thu thập thông tin phải là một hoạt
động hằng ngày, thường xuyên, để phóng viên tích lũy tri thức. Phóng viên
phải sống trong dòng thời sự, sống trong thông tin.
Những thông tin tốt sẽ giúp nhà báo tạo ra được tác phẩm báo chí có tính
gợi mở nhận thức thực tiễn đúng đắn. Người làm báo chủ động tìm kiếm
những tài liệu, nguồn tin có liên quan đến chủ đề, lĩnh vực của đề tài muốn
tìm hiểu. Đó được gọi là hoạt động thu thập thông tin.
1.1.3.2

Vai trò của thu thập thông tin trong sáng tạo tác phẩm báo chí
Hoạt động thu thập thông tin là một trong những giai đoạn của quy trình

sáng tạo tác phẩm báo chí. Mỗi giai đoạn đều đóng vai trò quan trọng, quyết
định đến việc hình thành tác phẩm báo chí và tạo nên giá trị của tác phẩm báo
chí đối với xã hội.
Mỗi giai đoạn của quy trình sáng tạo tác phẩm báo chí có sự gắn bó chặt
chẽ và mật thiết với nhau, phải đảm bảo các giai đoạn được thực hiện một
cách nghiêm túc thì mới tạo ra được tác phẩm báo chí có giá trị.
Giai đoạn thu thập thông tin là một giai đoạn quan trọng trong quy trình
sáng tạo tác phẩm báo chí. Bởi giai đoạn này quyết định hàm lượng và chất
lượng thông tin của tác phẩm báo chí. “Phóng viên có thể tìm được một chủ

đề hay, có năng lực ngôn từ, nhưng nếu thiếu hàm lượng thông tin hoặc chất
lượng thông tin không tốt thì tác phẩm của anh khó được bạn đọc quan tâm”
[22, tr 91]. Một tác phẩm báo chí tốt cần có lượng thông tin tốt, đủ thuyết
phục để thu hút độc giả, để tạo ra giá trị xã hội nhất định.

13


Thông tin luôn xuất hiện ở khắp mọi nơi. Phóng viên có nhiệm vụ phải
thu thập, tập hợp những thông tin mình cần. Những thông tin này sẽ tạo tiền
đề để nhà báo đưa ra những sự đánh giá, nhìn nhận chính xác đối với vấn đề
được nêu ra. Tuy nhiên, không phải thông tin nào cũng có thể thu thập một
cách dễ dàng. “Nếu ví thông tin là những vùng mỏ thì không phải lúc nào
cũng có mỏ lộ thiên, nếu ví nói như những ngôi nhà thì không phải lúc nào
cũng có ngôi nhà mở toang cửa” [22, tr 91].
Hoạt động thu thập thông tin động thu thập thông tin đòi hỏi phóng viên
phải lao động nghiêm túc. Bản thân phóng viên phải nhận định được đâu là
thông tin mình cần, đâu là nguồn tin mình có thể tiếp cận. Phóng viên đồng
thời phải đánh giá những thông tin mình có được liệu đã thực sự có hiệu quả
để có sự điều chỉnh, sắp xếp phù hợp.
Phóng viên phải có phương pháp tiếp cận và khai thác nguồn tin phù hợp
để có thể khai thác được những thông tin thú vị, mang tính chất độc quyền.
Để làm được điều này, phóng viên cần phải có kỹ năng nghiệp vụ chắc chắn,
thực sự hiểu được đề tài mà mình theo đuổi, có kiến thức rộng và phải có
mạng lưới nguồn tin rộng lớn.
Hoạt động thu thập thông tin đòi hỏi phóng viên cần phải có trách nhiệm,
có đạo đức nghề nghiệp. Phóng viên chịu trách nhiệm về tác phẩm báo chí
của mình. Tính chính xác của tác phẩm báo chí bắt nguồn từ quá trình thu
thập thông tin của phóng viên. Hoạt động thu thập thông tin của phóng viên
không chỉ đơn thuần là thu thập mà còn phải bao gồm cả hoạt động kiểm

chứng thông tin để đảm bảo tính chính xác của thông tin thu thập được.
Hoạt động thu thập thông tin của phóng viên phải được thực hiện một
cách nghiêm túc, đảm bảo tính chính xác, không vi phạm đạo đức người làm
báo. Phóng viên đồng thời phải đảm bảo tính chính xác của thông tin tư liệu
mà mình thu thập. Có như vậy, tác phẩm báo chí được tạo ra mới có giá trị.

14


1.1.3.3

Các phương pháp thu thập thông tin trong sáng tạo tác

phẩm báo chí
Trong hoạt động thu thập thông tin, phóng viên phải có phương pháp phù
hợp để có thể khai thác thông tin một cách nhanh chóng, chính xác. Thông tin
có thể đến từ nhiều nguồn, dựa vào các nguồn thông tin, có 3 phương pháp
thu thập thông tin chủ yếu của phóng viên, đó là nghiên cứu tư liệu văn bản,
quan sát, phỏng vấn.
Mỗi phương pháp thu thập thông tin thể hiện thế mạnh và hạn chế khác
nhau đối với hoạt động thu thập thông tin của phóng viên. Để có được thông
tin chính xác, nhanh chóng, phóng viên cần có sự kết hợp một cách hiệu quả
và hợp lý các phương pháp thu thập thông tin.
- Phương pháp nghiên cứu văn bản là việc thu thập, phân tích, xem xét các
thông tin trong văn bản để rút ra những thông tin, tư liệu cần thiết cho hoạt
động sáng tạo tác phẩm [22, tr 93]. Phương pháp nghiên cứu văn bản là một
phương pháp được nhiều nhà báo sử dụng vì độ tin cậy và chính xác cao. Tuy
nhiên, phương pháp này thường đưa lại những thông tin không mới, và không
độc quyền. Phóng viên thường sử dụng phương pháp này làm cơ sở cho việc
đánh giá các thông tin khác hay khai thác các khía cạnh mới của vấn đề cần

nghiên cứu. Trước khi bắt đầu một đề tài mới, phóng viên thường tìm các tài
liệu liên quan tới vấn đề đó để tìm hiểu trước, từ đó, giúp hình thành thêm
những ý tưởng mới hoặc gia tăng kiến thức về vấn đề đó. Tuy nhiên, khi sử
dụng phương pháp nghiên cứu tư liệu văn bản, phóng viên cần có kỹ năng
phân tích, tổng hợp tốt để phát hiện ra thông tin mới trên nền tảng cái đã có.
Đồng thời, khi khai thác tư liệu văn bản, phóng viên cũng cần chú ý đến giá
trị pháp lý, tính xác thực, thời gian hiệu lực của văn bản, đặc biệt cần chú ý,
cẩn trọng với các tài liệu bí mật nhà nước.
- Phương pháp quan sát là phương pháp quan trọng để khai thác thông tin. Đó
là quá trình báo gồm việc quan sát thái độ, hành vi của người đối thoại để ứng
xử hợp lý khi giao tiếp đến việc quan sát hiện tượng, cảnh quan để phát hiện
ra các chi tiết thông tin về sự kiện được phản ánh. Quan sát phải trở thành thói
15


quen nghề nghiệp của mỗi phóng viên [22, tr 102]. Đây cũng là yếu tố quyết
định năng lực sáng tạo của nhà báo. Quan sát giúp phóng viên có thể phát
hiện ra những vấn đề bất thường, vấn đề mới trong đời sống xã hội. Quá trình
quan sát của phóng viên là nhanh chóng nhận ra cái riêng lẻ, không bình
thường nói lên cái chủ yếu, cái đặc trưng của sự kiện và con người mình quan
sát để cuối cùng đi sâu vào chi tiết đó, dùng phương pháp đánh giá đúng đắn
mà tìm ra bản chất sự kiện và con người [10, tr 121]. Quan sát giúp đưa đến
những thông tin chân thực, sống động cho bài viết, đem hơi thở cuộc sống vào
tác phẩm báo chí, giúp tác phẩm báo chí có tính chân thực cao, thuyết phục
được độc giả. Tuy nhiên, khi sử dụng phương pháp quan sát, phóng viên cần
phải xóa bỏ được việc áp đặt tư duy, định kiến vào quá trình quan sát, không
để bị đánh lừa bởi hình thức bên ngoài của sự vật, hiện tượng, sự việc. Có như
vậy, phương pháp quan sát mới có thể giúp phóng viên có được những thông
tin chất lượng, có tính xác thực cao.
- Phương pháp phỏng vấn (sẽ được nói rõ trong tiết 1.2)

Ba phương pháp trên đây chỉ là ba phương pháp cơ bản nhất trong hoạt
động thu thập thông tin của phóng viên. Bên cạnh đó, phóng viên còn có các
phương pháp thu thập thông tin khác như: phân tích, tổng hợp, so sánh, điều
tra xã hội học... Các phương pháp khác nhau thể hiện những thế mạnh khác
nhau, điều quan trọng là phóng viên phải có sự lựa chọn phương pháp phù
hợp, phối hợp các phương pháp linh động, phù hợp để thông tin thu được có
chất lượng cao.
1.2Phương pháp phỏng vấn trong sáng tạo tác phẩm báo chí
1.2.1 Khái niệm phương pháp phỏng vấn
Phỏng vấn trong tiếng Anh là “Interview”, được dịch nghĩa là trao đổi,
trò chuyện về vấn đề nào đó giữa người này với người khác bằng hình thức
giao tiếp trực tiếp hoặc gián tiếp.
Theo nghĩa Hán Việt, “phỏng” là thăm hỏi, điều tra; “vấn” là hỏi. Theo
đó, phỏng vấn có thể định nghĩa là là hoạt động dưới hình thức trò chuyện
nhằm tìm hiểu, điều tra một vấn đề nào đó giữa một người với một người khác.
16


Theo Bách khoa toàn thư mở Wikipedia, phỏng vấn là một cuộc đối
thoại có chủ đích. Trong báo chí, đây là một dạng bài viết theo dạng phóng
viên hỏi và người được phỏng vấn trả lời. Phỏng vấn thường được dùng trong
hai trường hợp: thể hiện chân dung nhân vật hoặc cung cấp thông tin về lĩnh
vực mà người được phỏng vấn là chuyên gia hoặc có trách nhiệm trả lời.
Theo cuốn Thuật ngữ báo chí – truyền thông, phỏng vấn (tiếng Anh:
Interview, từ nguyên gốc tiếng Pháp: entrvoir = trò chuyện, thảo luận) là
phương thức khai thác và truyền thông tin theo cấu trúc lời hỏi, lời đáp nối
tiếp nhau, trong đó, khác với hình thức tọa đàm, vị trí của người hỏi và người
trả lời được định rõ.
Theo Benjamin Ngo (tác giả cuốn Phỏng vấn báo chí), phỏng vấn là
“một cuộc trao đổi giữa hai người, thông qua những câu hỏi và trả lời là sự

phản biện ý kiến, khai thác hoặc dẫn dắt thông tin” [1, tr 13].
Trong cuốn Cách viết một bài báo, các nhà báo nước ngoài đưa ra quan
niệm: “Phỏng vấn là hình thức đối thoại trong đó nhà báo nêu ra câu hỏi và
người được phỏng vấn trả lời” [3, tr 57]
Theo TS Đinh Văn Hường (trong cuốn Các thể loại thông tấn báo chí,
2006, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội), thuật ngữ phỏng vấn có thể hiểu theo
3 góc độ:
- Phỏng vấn là hình thức giao tiếp xã hội (trực tiếp hoặc gián tiếp)
giữa người này với người khác về một vấn đề mà hai bên quan tâm
(chủ yếu mang tính cá nhân). Hình thức này xảy ra trong cuộc sống
hằng ngày hết sức phong phú, đa dạng và phức tạp của các mối
quan hệ xã hội.
- Phỏng vấn như một phương thức, phương pháp nhằm thu thập bất
cứ thông tin nào mà con người cần về các lĩnh vực khác nhau của
đời sống xã hội. Trong lao động báo chí, phỏng vấn hoặc hỏi
chuyện cũng là phương pháp để hỏi, biết, thu thập thông tin, tư liệu,
số liệu... để viết bài về các thể loại báo chí như tin, phóng sự, ký,
điều tra, bài phản ánh...
17


- Phỏng vấn như một thể loại báo chí độc lập, là đối tượng nghiên
cứu của lí luận và khoa học báo chí, đồng thời là một tác phẩm phổ
biến, hiệu quả trong hoạt động thực tiễn báo chí. [4, tr 7]
Trong phạm vi khóa luận này, xét đến phỏng vấn dưới góc độ là một
phương pháp thu thập thông tin trong quá trình sáng tạo tác phẩm báo chí (gọi
là phương pháp phỏng vấn).
Tác giả Đức Dũng trong cuốn Sáng tạo tác phẩm báo chí đã gọi
phương pháp phỏng vấn là hỏi chuyện. “Một trong những phương pháp thu
thập thông tin của người phóng viên là hỏi chuyện. Như nhiều người đã đọc

lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh khi người nói ‘Muốn có tài liệu thì phải
tìm’, mà trong quá trình tìm tài liệu, Người nhắc đến việc ‘hỏi’.... Mỗi chuyến
đi công tác, mỗi cuộc gặp gỡ là nhằm tìm hiểu một vấn đề nào đó, do đó, các
cuộc hỏi chuyện của phóng viên đều có mục đích, có kế hoạch, không phải là
những cuộc hỏi chuyện tùy tiện” [5,tr 89]. Trong hoạt động báo chí, phỏng
vấn vừa là phương pháp vừa là mục đích, phỏng vấn là hành vi gặp gỡ, hỏi
chuyện các nhân vật trong thực tế để điều tra lấy thông tin, tư liệu từ thực tế.
Tác giả Hữu Thọ trong cuốn Công việc của người viết báo đưa ra định
nghĩa “phương pháp phỏng vấn là chưa biết thì hỏi để biết, hỏi để thu thập
thông tin, hỏi để tăng cường hiểu biết” [10, tr 12 ].
Theo tác giả Maria Lukina (trong cuốn Công nghệ phỏng vấn), “phỏng
vấn là phương pháp thu thập thông tin phổ cập nhất được các nhà báo ở tất cả
các nước trên thế giới sử dụng” [20, tr 13]. “Cuộc phỏng vấn của nhà báo với
nhân vật không chỉ đơn giản là để trao đổi thông tin mà còn hướng tới mục
đích tạo ra một sản phẩm thông tin mới có tính bức thiết, mang ý nghĩa xã hội
và dành cho việc công bố” [20, tr 15 ]. “Phỏng vấn là sự giao tiếp bằng ngôn
ngữ giữa con người với nhau để thu nhận thông tin và sản xuất ra những tri
thức mới nhằm mục đích đáp ứng nhu cầu thông tin của xã hội” [20, tr 23].
Trong cuốn Cách viết tin, hai nhà báo T.S.Giooc và B.Sumanta cho
rằng: “Một cuộc phỏng vấn báo chí là phương tiện để thu thập tin tức từ một
người nào đó có cương vị nắm được thông tin. Phỏng vấn không phải là một
18


cuộc nói chuyện hay đối thoại. Người làm báo cần phải làm cho người được
phỏng vấn nói ra”.
Theo TS Lê Thị Nhã (trong cuốn Lao động nhà báo), “phỏng vấn là
cuộc gặp gỡ, trao đổi, hỏi chuyện giữa nhà báo với một hoặc một nhóm đối
tượng nhằm thu thập, khai thác thông tin phục vụ hoạt động sáng tạo tác
phẩm báo chí nói chung (tin, phóng sự, điều tra, phỏng vấn...) tùy theo mục

đích của nhà báo” [18, tr 116].
Từ những khái niệm trên, có thể rút ra được định nghĩa dưới góc độ
phương pháp, phỏng vấn là phương pháp thu thập thông tin mà nhà báo
sử dụng hành vi giao tiếp để thu nhận thông tin và đưa những thông tin đó
đến với công chúng thông qua các tác phẩm báo chí.
1.2.2 Phân loại phỏng vấn
Có nhiều cách để phân loại phỏng vấn. Dưới góc độ là một thể loại hay
dưới góc độ là một phương pháp thu thập thông tin, phỏng vấn cũng có thể
phân chia thành các hình thức khác nhau.
Nếu phân chia theo hình thức thu thập thông tin, có thể chia thành phỏng
vấn trực tiếp (mặt đối mặt) và phỏng vấn gián tiếp (qua điện thoại, email, chat...).
Nếu phân chia theo đối tượng trả lời phỏng vấn thì gồm có: phỏng vấn
chuyên gia, phỏng vấn lãnh đạo, phỏng vấn người dân...
Nếu căn cứ vào hình thành thể loại thì có phỏng vấn để lấy thông tin
sáng tạo tác phẩm phỏng vấn và phỏng vấn để sáng tạo các loại tác phẩm báo
chí khác.
Nếu căn cứ vào mục đích phỏng vấn thì có phỏng vấn lấy tin tức, phỏng
vấn lấy ý kiến, phỏng vấn chân dung.
1.2.3 Vai trò của phương pháp phỏng vấn trong sáng tạo tác phẩm báo chí
Trong quá trình sáng tạo tác phẩm báo chí, hoạt động thu thập thông tin
là một trong những hoạt động quan trọng. Hoạt động thu thập thông tin là
hoạt động thường xuyên, liên tục đối với phóng viên báo chí. Hoạt động thu
thập thông tin đưa lại nguồn thông tin để hình thành nên tác phẩm báo chí.
Một tác phẩm báo chí hay phải là một tác phẩm có hàm lượng thông tin lớn
19


và sâu, có như vậy mới thu hút được độc giả và thỏa mãn sự quan tâm của độc
giả. Muốn có được nguồn thông tin hay, độc quyền, phóng viên, nhà báo phải
thường xuyên thu thập và xử lí thông tin, nắm bắt được những thông tin nóng

hổi, nhạy cảm để triển khai sáng tạo tác phẩm báo chí.
Phương pháp phỏng vấn là một trong 3 phương pháp thu thập thông tin
trong sáng tạo tác phẩm báo chí. Theo tác giả Benjamin Ngo (cuốn Phỏng vấn
Báo chí) “Một bài báo hay có chất liệu 80% từ phỏng vấn”. Điều này cho thấy
tầm quan trọng của phương pháp phỏng vấn trong quá trình sáng tạo tác phẩm
báo chí.
Nhận định về phương pháp phỏng vấn, tác giả Maria Lukina (trong cuốn
Công nghệ phỏng vấn) đã viết: “Cả ba phương pháp nhận thức trên được
thực hiện đồng bộ, theo nguyên tắc bổ sung cho nhau: tùy thuộc vào các
nhiệm vụ đặt ra mà chúng trở thành công cụ chủ yếu hay bổ sung trong quá
trình tìm kiếm của nhà báo. Thế nhưng, thực tế cho thấy, phỏng vấn với tính
chất là cuộc giao tiếp với nguồn tin “sống” làm cho tác phẩm dễ được công bố
hơn so với các phương pháp khác: những tài liệu được sử dụng trong quá
trình chuẩn bị phỏng vấn không thể thay thế cho những chứng cứ “sống” của
con người” [20, tr 13].
Vai trò của phương pháp phỏng vấn trong quá trình sáng tạo tác phẩm
báo chí thể hiện qua:
- Phương pháp phỏng vấn có thể đem lại thông tin nhanh và tiết kiệm thời gian
công sức nhất. Đối với các sự kiện nóng hổi đang diễn ra, phỏng vấn những
người trong cuộc sẽ đưa đến cho nhà báo, phóng viên những thông tin chân
thực, chính xác về sự kiện gần như là ngay lập tức. Ngày nay, khi các phương
tiện tác nghiệp ngày càng hiện đại thì việc phóng viên có thể tác nghiệp ngay
khi một sự kiện xảy ra. Tuy nhiên, khi sử dụng phương pháp phỏng vấn để thu
thập thông tin, phóng viên cần lưu ý kiểm tra chéo thông tin để đảm bảo tính
chính xác.
- Phương pháp phỏng vấn giúp phóng viên, nhà báo có thể tái hiện chính xác và
chân thực sự kiện khi không thể có mặt ở sự kiện đó. Lời kể của các nhân vật
20

trong sự kiện chính là những thông tin sinh động và chính xác nhất về sự kiện
mà phóng viên có thể thu thập. Phóng viên, nhà báo nếu sử dụng khéo léo
nguồn thông tin này có thể tạo ra một tác phẩm báo chí đầy tính chân thực,
nhân văn, thu hút độc giả.
- Thông tin thu thập được từ phương pháp phỏng vấn mang lại tính khách quan
cho tác phẩm báo chí. Thông tin được phát ra trong tác phẩm báo chí nhưng
lại là từ một nhân vật có liên quan đến sự việc chứ không phải là nhà báo,
phóng viên giúp cho bài báo có tính thuyết phục cao hơn. Thông tin khi được
một bên thứ ba đưa ra bao giờ cũng tạo ra sự tin cậy cao đối với độc giả, nhất
là khi những người nói ra thông tin đó là các chuyên gia, lãnh đạo, những
người trong cuộc. Độc giả có xu hướng thích đọc những tác phẩm báo chí có
càng nhiều tiếng nói khách quan, đa chiều càng tốt.
- Phương pháp phỏng vấn sẽ giúp nhà báo, phóng viên được san sẻ bớt những
lo lắng về trách nhiệm đảm bảo thông tin. Tất nhiên, điều này chỉ đúng trong
trường hợp nhà báo, phóng viên thực sự phỏng vấn nhân vật đó và có bằng
chứng ghi lại cụ thể. Một thông tin khi phóng viên đưa ra và kí tên của mình ở
dưới, tức là phóng viên phải chịu hoàn toàn trách nhiệm trước những thông
tin đó. Tuy nhiên, khi thông tin đó được đưa ra bởi một nhân vật có thẩm
quyền thì tính trách nhiệm sẽ được san sẻ. Trong một vài trường hợp, khi
những thông tin mà nhà báo, phóng viên có được là những thông tin không
được phép công bố, nhiều nhà báo, phóng viên tìm cách khai thác để đối
tượng phỏng vấn của mình (người có quyền đưa ra thông tin đó) trực tiếp đưa
ra thông tin quá cuộc phỏng vấn và nhà báo, phóng viên chỉ chịu trách nhiệm
đưa thông tin lên mặt báo.
Phương pháp phỏng vấn có thể đưa đến cho nhà báo, phóng viên những
thông tin độc quyền. Trong thời điểm báo chí cạnh tranh gay gắt và quyết liệt
như hiện nay, thông tin độc quyền là điều mà nhiều tờ báo khao khát có được.
Không phải ngẫu nhiên mà nhiều tờ báo tạo dựng được thương hiệu trong

21

lòng độc giả. Thông tin độc quyền cũng có thể thu được bằng hai phương
pháp thu thập thông tin khác là quan sát và nghiên cứu tư liệu văn bản.
Tuy nhiên, nếu so sánh với phỏng vấn thì sẽ không lớn bằng. Mỗi nhân
vật phỏng vấn là cả một kho thông tin, kho trí thức trong lĩnh vực của họ.
Tính độc quyền thể hiện ở việc có thể họ là người duy nhất có quyền đưa ra
thông tin đó, có thể đó là vốn kiến thức tích lũy của họ không chia sẻ cho ai,
cũng có thể đó là những chia sẻ, tâm tư, trải nghiệm của riêng bản thân họ...
Nhà báo, phóng viên khi đứng trước một đối tượng phỏng vấn, nếu có khả
năng để nhân vật của mình “giãi bày hết ruột gan” thì sẽ thu được những
thông tin quý giá mà không phải ai cũng có được.
1.2.4 Ưu điểm và hạn chế của phương pháp phỏng vấn
Bất kì phương pháp thu thập thông tin nào cũng có ưu điểm và hạn chế
riêng. Đối với phương pháp phỏng vấn cũng không ngoại lệ.
Về ưu điểm, phương pháp phỏng vấn là một phương pháp không thể
thiếu trong hoạt động thu thập thông tin của nhà báo, phóng viên để có thể thu
thập những thông tin sinh động, hấp dẫn, có giá trị.
Phương pháp phỏng vấn còn mang lại những thông tin khách quan, trực
tiếp cho tác phẩm báo chí. Một tác phẩm báo chí sử dụng phương pháp phỏng
vấn tạo ra nguồn thông tin có độ tin cậy cao, bởi đó không phải chỉ là ý kiến
chủ quan của tác giả mà là ý kiến đa chiều của những người liên quan về vấn
đề. Điều này tăng thêm sức thuyết phục của bài viết, tăng sự tin tưởng của độc
giả đối với bài viết. “Phương pháp này giúp tăng tính khách quan của thông
tin thu thập được. Thông tin được đưa ra từ một người khác, người và việc
thật, chứ không phải là chủ quan nhà báo đưa ra. Điều này giúp thu hút được
sự quan tâm của công chúng. Thông tin hay, đa chiều giúp công chúng thích
thú hơn khi tiếp nhận” (PVS NB1, Nam, Trưởng ban Nghiệp vụ Hội Nhà báo
Việt Nam).
Phương pháp phỏng vấn còn tăng sức nặng của bài viết, tăng tính tác

động của bài viết. Thông tin từ những nhân vật có tiếng nói, những quan
chức, lãnh đạo, hay những người trong cuộc... mang đến cho tác phẩm sức
22


thuyết phục, tác động mạnh mẽ đến xã hội. “Phương pháp này tạo được sự tin
cậy đối với người trả lời, cung cấp thông tin, sự tin cậy ở đây thể hiện bằng
tên tuổi, uy tín của nhà báo, của tờ báo. Đây cũng là một cách để quảng bá
cho thương hiệu của cơ quan, của tờ báo” (PVS NB1, Nam, Trưởng ban
Nghiệp vụ Hội Nhà báo Việt Nam).
Phương pháp phỏng vấn còn giúp nhà báo phóng viên được chia sẻ trách
nhiệm thông tin với đối tượng phỏng vấn. Khi thông tin được đối tượng đưa
ra, đối tượng sẽ chịu trách nhiệm trước ý kiến, thông tin đó. Những ý kiến,
thông tin được những người có trách nhiệm đưa ra được uy tín và chức vụ của
đối tượng đó bảo lãnh.
Nếu sử dụng tốt phương pháp phỏng vấn, phóng viên có thể khai thác
được những thông tin độc quyền, những thông tin có giá trị mà không phải
với ai đối tượng cũng chia sẻ. Sử dụng phương pháp phỏng vấn còn giúp cho
phóng viên nhà báo có thể rèn luyện các kỹ năng khai thác thông tin, nâng cao
năng lực phóng viên.
Sử dụng phương pháp phỏng vấn còn giúp nhà báo, phóng viên mở rộng
các mối quan hệ, hình thành một mạng lưới nguồn tin rộng. Điều này giúp
cho nhà báo, phóng viên thuận tiện hơn trong quá trình tác nghiệp sau này.
Về hạn chế, đối tượng khai thác thông tin của phương pháp phỏng vấn là
con người. “Tuy nhiên, con người cũng là nguồn thông tin, tư liệu phức tạp,
tinh vi, khó khai thác” [18, tr116]. Bởi vậy, nhà báo, phóng viên có thể gặp
nhiều khó khăn khi khai thác thông tin từ đối tượng này. Một đối tượng,
nhưng nhà báo, phóng viên này có thể khai thác được những thông tin hấp
dẫn, độc quyền mà nhà báo, phóng viên khác lại không thể khai thác được
thông tin. Việc khai thác thông tin có tốt hay không phụ thuộc rất nhiều vào

kỹ năng của nhà báo, phóng viên.
Phương pháp phỏng vấn phụ thuộc rất nhiều vào đối tượng phỏng vấn.
Thông tin mà phương pháp phỏng vấn thu được sẽ là từ đối tượng phỏng vấn.
Bởi vậy, cách đối tượng trả lời, thái độ của đối tượng khi cung cấp thông tin
và mức độ chân thành của đối tượng... là những điều quyết định rất lớn đến
23


chất lượng thông tin của tác phẩm. Bởi vậy, đối tượng phỏng vấn phù hợp là
điều rất quan trọng.
Phóng viên có thể dễ dàng bị dẫn dắt bởi đối tượng phỏng vấn. Khi bản
thân phóng viên không nắm rõ về vấn đề, đối tượng phỏng vấn có thể dẫn dắt
phóng viên ra xa mục đích ban đầu. Điều này có lúc không phải do đối tượng
phỏng vấn cố tình mà là vì cách diễn đạt và mạch câu chuyện của họ dẫn
phóng viên đến một câu chuyện khác. Phóng viên ít kinh nghiệm rất dễ gặp
phải hạn chế này khi khai thác thông tin.
“Thông tin đưa ra trong cuộc phỏng vấn có thể chưa chuẩn xác và chưa
sâu. Khi trả lời, đối tượng phải đối thoại trực tiếp với nhà báo, phóng viên,
điều này khác với sự chỉnh chu của việc trả lời bằng văn bản. Bởi khi trả lời
bằng văn bản, đối tượng có thời gian suy nghĩ, cân nhắc câu trả lời. Còn khi
trả lời phỏng vấn trực tiếp, thời gian suy nghĩ là có hạn, đồng thời, đôi khi đối
tượng trả lời có thể có chuyên môn tốt, có thông tin tốt, nhưng cách diễn đạt
chưa thực sự tốt nên chưa bật lên được thông tin chính. Thông tin thu được
bằng phương pháp này có ưu điểm trực tiếp và nhanh nhưng có thể không
sâu. Bởi vậy, nhà báo, phóng viên có thể hoàn thành bài viết rồi chuyển lại
cho đối tượng trả lời hoặc xác nhận lại thông tin ngay sau cuộc phỏng vấn với
người trả lời để đảm bảo sự chắc chắn về kiến thức, thông tin và diễn đạt
(PVS NB1, Nam, Trưởng ban Nghiệp vụ Hội Nhà báo Việt Nam).
1.2.5

Quá trình thực hiện phỏng vấn

Trong cuốn Kỹ năng cho người làm báo, một cuộc phỏng vấn được
chia thành 4 giai đoạn: thứ nhất là chuẩn bị sơ bộ cho cuộc phỏng vấn; thứ hai
là bắt đầu trò chuyện với yêu cầu đảm bảo trạng thái tâm lý cho người đối
thoại; thứ ba là thực hiện cuộc đàm thoại được dẫn dắt theo chủ đề và mục
đích đã dự kiến, thứ tư là hoàn thành phỏng vấn và phân tích kết quả đạt
được. “Bất kỳ một cuộc phỏng vấn nào cũng gồm 4 giai đoạn chủ yếu này.
Những sai lầm phạm phải ngay từ khâu đầu rõ ràng sẽ ảnh hưởng đến kết quả
của toàn bộ cuộc phỏng vấn” [11, tr 166].
24


Một cuộc phỏng vấn thường qua các giai đoạn: Xác định mục đích cuộc
phỏng vấn, lựa chọn người trả lời phỏng vấn, tìm hiểu nội dung cuộc phỏng
vấn và người trả lời, chuẩn bị đề cương câu hỏi, sắp xếp cuộc phỏng vấn, và
tiến hành phỏng vấn.
Trong các giai đoạn của quá trình phỏng vấn, vai trò của việc chuẩn bị là
rất lớn. Chuẩn bị phỏng vấn tốt sẽ mang lại một cuộc phỏng vấn thành công.
Trong cuốn “Phỏng vấn báo chí”, tác giả Benjamin Ngo đã khẳng định: Ba
bước để thành công trong một cuộc phỏng vấn là chuẩn bị, chuẩn bị và chuẩn
bị. “Cuộc phỏng vấn được coi là thành công khi có sự chuẩn bị chu đáo, câu
hỏi ‘đắt’ và đúng lúc, phóng viên chăm chú lắng nghe từng lời của người
phỏng vấn” [1, tr 10].
Quá trình chuẩn bị cho cuộc phỏng vấn bao gồm xác định mục đích của
cuộc phỏng vấn, lựa chọn người trả lời phỏng vấn, tìm hiểu trước nội dung
đặt ra trong cuộc phỏng vấn, chuẩn bị đề cương và sắp đặt cuộc phỏng vấn.
Đây là quá trình tạo ra nền tảng cho cuộc phỏng vấn. Nếu quá trình chuẩn bị
không đúng, không trúng thì cuộc phỏng vấn coi như thất bại.
Quá trình tiến hành phỏng vấn lại là quá trình quyết định giá trị của

thông tin mà nhà báo thu thập được. Bên cạnh việc chuẩn bị kỹ lưỡng cho
cuộc phỏng vấn, cách nhà báo, phóng viên tiến hành cuộc phỏng vấn. Trong
giai đoạn này, kỹ năng giao tiếp, năng lực khai thác thông tin của phóng viên
được thể hiện rõ nét nhất. Việc có thu được thông tin hấp dẫn, có giá trị hay
không là phụ thuộc rất lớn vào bản lĩnh nghề nghiệp của phóng viên.
1.3Về báo Tiền Phong
Báo Tiền Phong là cơ quan ngôn luận của Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ
Chí Minh, diễn đàn của tuổi trẻ Việt Nam. Đối tượng mục đích của báo Tiền
Phong được xác định từ độ tuổi từ 16 – 40 tuổi.
Tiền thân của báo Tiền Phong là các tờ Hồn nước (1945 – 1946); tờ
Xung Phong (6/1947) do đồng chí Nguyễn Hữu Dũng làm Thư kí toàn soạn;
25